ABSTRACT: In this article we examined müselles (triplet) that is used so rare in Divân poetry. Moreover, two müselles of Kâzım Paşa are given.

Transkript

1 MÜSELLES VE MÛSÂ KÂZIM PAŞA NIN İKİ MÜSELLESİ Dr. Muvaffak EFLATUN* ÖZET Bu çalışmada Divan şiirinde çok az kullanılan nazım şekillerinden biri olan müselles hakkında bilgi verilmiş ve XIX. yüzyıl şairlerinden Koniçeli Mûsâ Kâzım Paşa Divanı ndaki iki müselles neşredilmiştir. ABSTRACT: In this article we examined müselles (triplet) that is used so rare in Divân poetry. Moreover, two müselles of Kâzım Paşa are given. Anahtar Kelimeler: Müselles, Divân Şiiri, Mûsâ Kâzım Paşa. Keywords: Müselles (Triplet), Divân Poetry, Mûsâ Kâzım Pasha. Son dönemlerde bilhassa üniversitelerimizde Divan şiiri nazım şekillerine yönelik yapılan çalışmalar artmıştır. Bu çalışmalarla nazım şekilleri daha sağlam verilerle ortaya konulmuştur. Biz de bu makale ile müselles konusuna katkıda bulunmak istiyoruz. Halil Erdoğan Cengiz, Divan Şiirinde Musammatlar başlıklı makalesinde müsellesi şu şekilde tanımlar: Her bendi üçer mısradan oluşan nazım şeklidir. Birinci bendinde her üç mısra birbiriyle kafiyelidir. Diğer bendlerin her birinde ilk iki mısra kendi aralarında, üçüncü mısra ise birinci bendin son mısraı ile kafiyelidir. Musammatların hemen hepsinde görüldüğü gibi birinci bendin son mısraı diğer bendlerin de son mısraı olarak aynen tekrarlanırsa müselles-i mütekerrir (mütekerrir müselles), böyle yapılmaz da üçüncü mısralar aynı kafiyeden olursa müselles-i müzdevic (müzdevic müselles) denilmesi gerekir. Cengiz, müselles tanımının ilk kez kendisi tarafından yapıldığını ifade eder ve ilk defa bir örneğini verir. Ayrıca müsellesin müzdevicinin ve teorik olarak tesdis, tahmis, terbi gibi teslisin de bulunması gerektiğini, fakat bunların örneğine rastlanılamadığını dile getirir. Makalede verilen örnek, Leyla Hanım Divanı ndan alınmış mütekerrir ve musammat bir müsellestir. (Cengiz 1986: ) Yaptığımız çalışmalar esnasında Koniçeli Mûsâ Kâzım Paşa Divanı nda Müsellesât başlıklı bir bölüm ve bu bölümde iki müselles tespit ettik. Müselleslerden birinin İlâhî başlıklı olup on dörtlü hece ölçüsüyle, diğerinin ise aruzun Müfte ilün Fâ ilün Müfte ilün Fâ ilün kalıbıyla müzdevic ve musammat olarak kaleme alındığını gördük. (Divan: ) Üç dizeli bendlerden oluşan şiirler halk edebiyatında sıkça kullanılmıştır. Divan şiirinde bu şeklin örneklerine çok az rastlanır. Divanda müsellesât başlığı altında hece ve aruzla üçlü nazım şeklinin kullanılması, halk şiiri ve Divan şiirinin aynı zihniyet çerçevesinde oluştuğunu göstermesi açısından kayda değerdir. Aruzla yazılmış olan şiir müselles hakkındaki bilgilerimizin pekişmesini sağlayacağı için önemlidir. Hazret-i Ali sevgisi ve övgüsüne dair olan bu şiirin kafiye şemâsı aaa bba cca şeklindedir. Bend sayısı ise dokuzdur.

2 Hecenin on dörtlü ölçüsüyle kaleme alınan şiir ise ilahî türünde olup beş bendden meydana gelmektedir. Kafiye şemâsı aaa bba cca şeklindedir. Şiirleri metin olarak vermeden önce şairin hayatı hakkında kısaca bilgi vermek onun şiir dünyasını anlamak açısından yararlı olacaktır. Şair Mûsâ Kâzım Paşa, Arnavutluk un Koniçe kasabasında hicrî 1237 milâdî 1831 tarihinde dünyaya gelmiştir. Babasının ismi Hüseyin Hüsnü dür. Osmanlı müelliflerinde, ismi Kâzım İbrahim olarak zikredilmektedir. Ancak bu bilgi yanlıştır. Babasıyla birlikte İstanbul a gelerek biraz tahsilden sonra sırasıyla Divan-ı Hümâyûn Kalemi, Mühimme Odası, Mâliye Mektûbî Kaleminde çalışmıştır. Daha sonra katiplik göreviyle askeriyeye girmiş, kabiliyetli bir olduğu için askeri harp kısmına dahil olarak bu meslekte feriklik rütbesine kadar yükselmiştir. Hicri 1307 miladi 1889 tarihinde İstanbul da vefat etmiştir. Üsküdar da Hüdâyî Tekkesi nde medfûndur. (Mehmed Süreyya 1311: V, 67, Şemseddin Sâmi 1314: V, 3811, Mehmed Tahir 1338: II, 402, İnal 1938: V, , Tuman 1949: II, 1193) Mûsâ Kâzım Paşa, Peygamberimiz ve Ehl-i Beyte olan sevgisiyle tanınmıştır. Şiirlerinin çoğu na t, mersiye ve münâcât konuludur. Aynı zamanda devrinde hicivleriyle meşhur olmuş, bundan dolayı bir çok sıkıntı çekmiştir. Bedevî tarikatından halifelik alan Paşa, Halvetîlik ten ise tâc-ı şerîf giymiştir. Paşa nın müretteb bir Divanı bulunmaktadır. Koniçeli Musa Kazım Paşa Divanında bulunan ve kısaca değerlendirdiğimiz müsellesler aşağıda metin olarak sunulmuştur: MÜSELLES İLÂHÎ 7+7=14 Cûlar leb-i deryâyı ben ararım Hudâyı Mecnûn sever Leylâyı ben Hazret-i Mevlâyı Mevlâm benim Rahmândır gönlüm ana hayrândır Şem a yanar pervâne ben vech-i Samedâna Bülbül gül-i handâna ben âşıkım Subhâna Subhân ulu Sultândır gönlüm ana hayrândır Aylar günün uşşâkı ben Rabbimin müştâkı Rindân esîr-i sâkî ben mest-i vech-i Bâkî

3 Bâkî olan cinândır gönlüm ana hayrândır Mey-i mübtelâ-yı sâgar ben câm-ı aşka mazhar Kumru fedâ-yı ar ar ben kadd-i şûh-ı dil-ber Dil-ber ki bî-nişândır gönlüm ana hayrândır Zâhid sever namâzı ben âh-ı cân-güzârı Kâzım diler niyâzı ben yâre arz-ı nâzı Nâz-ı şân mehveşândır gönlüm ana hayrândır (Mûsa Kâzım Paşa, Divan, s ) MÜSELLES Müfte ilün Fâ ilün Müfte ilün Fâ ilün Mazhar-ı tâm-ı Hudâ şâh-ı alîdir Alî Vâris-i hayrü l-verâ şâh-ı alîdir Alî Şîr-i ner-i Lâ-fetâ şâh-ı alîdir Alî Server-i âl-i resûl hem-ser-i zât-ı betûl Ekmel-i ehl-i vüsûl muksim-i nûr-ı ukûl Menba -ı sıdk u safâ şâh-ı alîdir Alî Hızr-ı hidâyet-nisâb reh-ber-i sıdk u savâb

4 Haydar-ı âlî-cenâb şâh-ı velâyet-me âb Ma den-i cûd u sehâ şâh-ı alîdir Alî Seyyid-i isnâ aşer dâder-i hayrü l-beşer Dâver-i rûşen-nazar vâkıf-ı râzık-ı der Faysal-ı dârü l-kazâ şâh-ı alîdir Alî Mazhar-ı ism-i alîm âyet-i Rabbü r-rahîm Nûr-ı cesîm ü besîm sıhr-ı nebî-i kerîm Hem-ser-i fahrü n-nisâ şâh-ı alîdir Alî Hâmî-i dîn-i mübîn nâsır-ı şer -i güzin Yâver-i resûl-i emîn revnak-ı rûy-ı zemîn Mefhar-i ehl-i semâ şâh-ı alîdir Alî Gevher-i kân-ı kerem hâzin-i lutf u himem Kurre-i ayn-ı ümem pâdişeh-i muhterem Şâfi -i rûz-ı cezâ şâh-ı alîdir Alî Bezl ile me lûf olan cûd ile ma rûf olan İlm ile mevsûf olan düşmenine yûf olan Sâhib-i izz ü alâ şâh-ı alîdir Alî Âşık-ı âvâreye Kâzım-ı bî-çâreye Her dil-i gam-hâreye hâsılı her yâreye

5 Merhem-i sıhhat-nümâ şâh-ı alîdir Alî (Mûsa Kâzım Paşa, Divan, s ) KAYNAKÇA Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, C. II, İstanbul, CENGİZ, Halil Erdoğan, Divan Şiirinde Musammatlar, Türk Dili Dergisi, S , İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, C. V. İstanbul, Koniçeli Mûsâ Kâzım Paşa, Divan, Milli Kütüphane, Yz. B Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, C. V, İstanbul, Şemseddin Sâmî, Kâmûsü l-a lâm, C. V, İstanbul, TUMAN, Nail, Tuhfe-i Nâilî, C. II, Ankara, DİPNOTLAR * Dumlupınar Üniversitesi Öğretim Elâmanı