GEBELİKTE VE KADIN SAĞLIĞINDA AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Transkript

1 GEBELİKTE VE KADIN SAĞLIĞINDA AKILCI İLAÇ KULLANIMI Dr. Banu Aktaş Yılmaz Endokrinoloji/Metabolizma Hastalıkları, Kadın Sağlığı ve 4. Gebelik Sempozyumu Mart 2017 Ankara 1

2 AKILCI İLAÇ KULLANIMI Akılcı İlaç Kullanımı İlk defa 1985 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından tanımlanmıştır. Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; Uygun ilacı Uygun süre ve dozda En düşük fiyata Ve kolayca sağlayabilmeleri olarak tanımlanmaktadır. Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, ( ). 2

3 AMAÇ Sağlık hizmeti kalitesini artırmak Tedavi maliyetlerini azaltmak Bilinçsiz ilaç tüketimini engellemek

4 SORUMLULUK SAHİBİ TARAFLAR Hekim Eczacı Hemşire Diğer sağlık personeli Hasta/ hasta yakını Üretici Düzenleyici Otorite Diğer (Medya, Akademi vb.) 4

5 İş Yükü ve Personel Sıkıntısı Yetersiz ve Eksik Bilgi Ekonomik Etmenler Alışkanlıklar TEDAVİ SEÇENEKLERİ İlaç Endüstrisinin Etkileri Sosyokültürel Etmenler Diğer Etmenler Yasal Etmenler 5

6 Etkililik Güvenlilik Uygunluk Maliyet 6

7 AKILCI TEDAVİ SÜRECİ Hastanın problemini tanımlayın Tedavi amaçlarını belirleyin Kişisel tedavi ve uygunluğunu değerlendirin Hastanıza gerekli bilgileri ve uyarıları anlatın Tedaviye başlayın Tedaviyi izleyin (ya da sonlandırın) 7

8 HASTAYA GEREKLİ BİLGİLERİN, TALİMATLARIN ve UYARILARIN ANLATILMASI İyi seçilmiş bir ilaç tedavisi İyi bir hasta-hekim ilişkisi Önemli bilgi, talimat ve uyarılar için yeterli zaman ayırılması Tedaviye uyumu artırır!! 8

9 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler İlacın Etkileri İlaç neden gereklidir? Hangi semptomlar geçecek, hangileri geçmeyecek? İlaç etkisi ne zaman başlayacak? İlaç düzensiz alınırsa ya da alınmazsa ne olması beklenir? 9

10 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler Yan Etkileri Hangi yan etkiler oluşabilir? Hasta bunları nasıl fark edecek? Ne kadar sürecek? Ne kadar ciddi olacak? Bunlar için ne yapılabilir? 10

11 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler Talimatlar İlaç nasıl ve ne zaman alınmalı? Tedavi ne kadar devam etmeli? İlaç nasıl saklanmalı? Kalan ilaçları ne yapmalı? 11

12 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler Uyarılar İlaç ne zaman alınmamalı? Azami doz nedir? Tedavinin tümünün uygulanması neden gereklidir? 12

13 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler Kontrol Hasta hekime ne zaman tekrar gelmeli? Hangi durumlarda daha önce gelmeli? Kontrole geldiğinde doktor hastadan hangi bilgileri almak isteyecek? 13

14 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler Her Şey Açık mı? Hasta her şeyi anladı mı? En önemli bilgileri tekrarlaması istenir. Hastanın başka sorusu var mı? 14

15 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ŞEKİLLERİ (1) Çoklu ilaç kullanımı İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre, doz..) Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması

16 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ŞEKİLLERİ (2) Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi

17 GEBELİKTE VE KADIN SAĞLIĞINDAAKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ÖRNEKLERİ Gebeliğe bağlı fizyolojik TSH supresyonunda antitiroid ilaç kullanımı Güncel öneriler dışındaki TSH düzeylerinde levotiroksin kullanımı Gebelikte tedavi gerektiren hipertiroidide yanlış ilaç tercihleri Gebe diyabet hastaları ya da GDM da uygunsuz OAD ya da insülin seçimleri Gebelik öncesi tiroid hastalığı olanlarda uygunsuz iyot kısıtlama önerileri Vitaminlerin suistimali Ayırıcı tanı yapmadan gereksiz ilaç kombinasyonlarının kullanılması Uygunsuz hormon replasman tedavileri Uygunsuz osteoporoz tedavileri

18 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMININ SONUÇLARI Hasta Düzeyindeki Sonuçları Hastalığın tedavisinde yetersiz kalınması İstenmeyen etki riskinde artış İlaç etkileşmeleri olasılığında artış Gereksiz tedavi maliyeti, işten kalma ve kazanç kaybı gibi ekonomik zararlar Hastalıkların tekrarlaması ya da uzaması 18

19 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMININ SONUÇLARI Hekim Düzeyindeki Sonuçları Hastaların tedavisinde başarısız olma Hastaların ve ilaç tanıtım elemanlarının etki ve baskılarına açık olma Meslektaşlarına kötü örnek olma 19

20 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMININ SONUÇLARI Toplumsal Düzeydeki Sonuçları İş gücü kaybı ve gereksiz tedavi maliyetleri Toplum sağlığına zararlı etkiler (antibiyotik direnci) 20

21 DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ ÖNERİLERİ Koordinasyonu sağlayacak bir kurum Kanıta dayalı klinik rehberler Temel ilaç listesi İlaç ve tedavi komiteleri Farmakoterapi ve reçeteleme eğitimi Sürekli tıp eğitimleri Sağlık çalışanlarına geri bildirim Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve halk eğitimleri 21

22 ÜLKEMİZDE Sağlık Bakanlığı bünyesinde, akılcı ilaç kullanımı ile ilgili çalışmalar, yaklaşık 20 yıldır sürmektedir. 12 Ekim 2010 tarihinde Bakan Oluru ile, Akılcı İlaç Kullanımı Birimi kurulmuştur. 19 Mart 2012 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi kurulmuştur. 22

23 AKILCI İLAÇ KULLANIMI TEMSİLCİLERİ VE İŞBİRLİĞİ İllerde koordinasyonu sağlamak amacıyla 81 ilde İl Sağlık Müdürlüklerinde Akılcı İlaç Kullanımı İl Temsilcisi bulunmaktadır. Hastane Hizmet Kalite Standartları gereğince, hastanelerde planlama yapmak ve faaliyetlerde bulunmak amacıyla Akılcı İlaç Kullanımı Ekipleri oluşturulmuştur. 23

24 GEBELİKTE AKILCI İLAÇ KULLANIMININ ÖNEMİ TERATOJENİTE!! Şekil bozuklukları Fonksiyonel bozukluklar IUGR Davranışsal bozukluklar Gebelik kaybı 24

25 Teratojen Faktörler Maruziyet zamanı Maternal doz ve süre Maternal farmakokinetik Genetik faktörler/fenotip Farklı ajanlar arasındaki interaksiyonlar

26 FDA göre FDA Gebelik Kategorileri A İnsan ve hayvanda güvenli B Hayvanda teratojen değil İnsanda bilinmiyor/güvenli C Hayvanda teratojen İnsanda etkisi bilinmiyor D İnsan ve hayvanda teratojen X Gebelikte kesin olarak kullanılmaz

27 FDA Gebelik Kategorileri Majör bazı problemler Eski bir sınıflama İnsan verisi yetersiz C grubunun karşılığı? İlaçları A grubu olarak sınıflamak kolay değil Ajanların emzirmede güvenli olup olmadığı konusunu kapsamıyor

28 Sorulması gereken sorular Alternatif ya da tamamlayıcı bir tedavi yöntemi mümkün mü? Tedavi doğum sonrasına kadar ertelenebilir mi? Hastalık tedaviden daha mi kötü? Anne için fayda/zarar oranı nedir? Güncel literatür ne diyor? Spesifik sorular: Ajanın farmakinetigi nedir? Gebelik haftasına göre dikkate alınması gereken hususlar nelerdir? Tedavinin süresi nedir? Uzun dönemde hedeflenen risk faktörleri kontrol altında mı? (Kırık riskine yol açan diğer medikasyonlar vs)

29 İlaç Transferi Plasentadan Molekül ağırlığı Yağda çözünürlük İyonizasyon Protein bağlanma Kimyasal yapısı Anne sütüne Molekül ağırlığı Yağda çözünürlük İyonizasyon Protein bağlanma İlaç konsantrasyonu İlaç ekulibriumu

30 Fetal İlaç Atılımı Karaciğer metabolizması: 60 80% karaciğerden elimine olur, gerisi ductus venosus yoluyla kalbe ve beyne gider Adrenal bez metabolizması Amniotik sıvıda resirkulasyon

31 GEBELİKTE VE KADIN SAĞLIĞINDA İLAÇ KULLANIMI GEREKTİREN ENDOKRİNOLOJİK HASTALIKLAR Tip 1/Tip 2 DM veya gebelik öncesi tanı almış diğer DM tipleri Gestasyonel diyabet Gebelikte hipotiroidi Gebelikte hipertiroidi Gebelik ve iyot replasmanı Gebelikte hipertansiyon Gebelikte hipofizer hastalıklar Gebelikte vitamin D ve kalsiyum metabolizması bozuklukları Gebelikte vitaminler Hormon replasman tedavileri Osteoporoz tedavileri 31

32 Hipokrat ilkeleri gereği Tüm risk gruplarında öncelikle zarar vermeden akılcı ve etkin tedavi yaklaşımları benimsenmelidir. 32

33 Son söz... Tedavileri her yönüyle iyi bilelim! Hastada uygunluğunu iyi değerlendirelim! Tedaviyi iyi anlatalım! Tedaviyi iyi izleyelim! 33

34 TEŞEKKÜRLER!! 34