ÜNİTE. RİSK DEĞERLENDİRMESİ End.Müh. Burcu ORALHAN (İş Güvenliği Uzmanı) İÇİNDEKİLER HEDEFLER KALİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER KALİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ Ön Tehlike Analizi İş Güvenlik Analizi Olursa ne olur? Risk Değerlendirme Karar Matrisi L tipi matris analizi X tipi matris analizi Tehlike ve İşletebilme Analizi Hata Ağacı Analizi Olay Ağacı Analizi Hata Türleri ve Etki Analizi Neden-Sonuç Analizi Birincil Risk Analizi Güvenlik Denetimi RİSK DEĞERLENDİRMESİ End.Müh. Burcu ORALHAN (İş Güvenliği Uzmanı) Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Kalitatif risk değerlendirmesinde kullanılan yöntemlerin çeşitlerini öğrenecek, Yöntemleri birbirinden farklılaştıran yönlerini açıklayabilecek, Yöntemlerde yer alan formüllerin, kontrol listelerinin, tabloların ve şekillerin nasıl kullanabileceğini ayırt edebilecek, Sistemin/sürecin ihtiyacı olan risk değerlendirme yöntemini seçerek değerlendirebileceksiniz. ÜNİTE 4

2 GİRİŞ Risk değerlendirmesi, çalışanlara, iş yerine ve çevresine maddi, manevi zarar verici niteliğe sahip, mevcut olan veya olma ihtimali bulunan tehlikelerin belirlenmesi ve bu tehlikelere karşı önlem alınması için yapılması gereken çalışmalardır. Ayrıca tehlikelerden kaynaklanan riskin büyüklüğünü tahmin etmek ve mevcut kontrollerin yeterliliğini dikkate alarak riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek için kullanılan süreçtir. Bu kavram ülkemizde mevzuata son yıllarda girmiş olmasına rağmen dünyada uzun süredir sistematik bir şekilde uygulanmaktadır. Önemi itibariyle üzerinde hassasiyetle durulan bir konu olmasından dolayı yapılan araştırmalar sayesinde çeşitli standartların ve metodolojilerin oluşturulmasına ve geliştirilmesine sebep olmuştur. Şekil 4.1 de Risk Yönetiminin Adımları verilmiştir. Risk değerlendirme, risk yönetiminin en önemli adımlarından biridir. Mevcut Güvenlik ve Sağlık Politikaları Yeniden Gözden Geçirme ve Güncelleme Risklerin Tanımlanması Sürekli İyileştirme Bulguların Kayıt Altına Alınması Risk Değerlendirme Alınacak lere Karar Verilmesi Şekil 4.1.Risk Yönetiminin Adımları Genel olarak üç sınıf risk değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kantitatif (quantitative - nicel), ikincisi kalitatif (qualitative - nitel) ve üçüncüsü ise karma risk değerlendirme teknikleridir. Kantitatif risk değerlendirme tekniklerinde, risk elde edilen verilerle hesaplanırken sayısal yöntemler kullanılmaktadır. Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinde ise tehlikenin olma ihtimali, tehlikenin etkisi gibi faktörlere çeşitli tanımlayıcı değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve/veya mantıksal metotlar ile analiz edilerek risk değeri hesaplanmaktadır. Karma yöntemler ise hem kalitatif hem de kantitatif kullanım için uygundur. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Risk Değerlendirmesini Planla Tehlikeleri Belirle Tehlikeyi Ortadan Kaldır/Kontrol Et / Transfer Et Riskleri Değerlendir Kontrol / İzleme Talimatlar / Eğitimler 100 den fazla risk değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. Bunlar kalitatif, kantitatif ve karma yöntemler olarak sınıflandırılmaktadır. Şekil 4.2.Risk Değerlendirmesi Süreci ve İlgili Eğitim/İzleme Süreçleri Sekil 4.2`de görülen risk değerlendirmesi sürecinde riskler değerlendirilirken birçok farklı yöntem kullanılmaktadır. Tüm dünyada uygulanan risk değerlendirme teknikleri araştırıldığında 100 den fazla yöntem bulunduğu görülmektedir. Tablo 4.1 de bazı risk değerlendirme yöntemleri verilmiştir. Bu metotları birbirinden ayıran en önemli fark ise risk değerini bulmak için kullandıkları kendilerine özgü metotlardır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 Tablo 4.1.Risk Değerlendirme Teknikleri TEKNİKLER TEKNİKLER (DEVAM) Kavramsal Güvenilirlik ve Hata Analiz Bayes Analizi (Bayesian Analysis) Yöntemi (Cognitive Reliability and Error Analysis Method - Cream) Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Kinney Metodu (Mathematical Risk Analysis (PRA) Evaluation Method) Koruma Katmanları Analizi (Layers of Bow-Tie Metodolojisi Protection Analysis - LOPA) Kontrol Listeleri Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis- PRA Kök Neden Analizi (Root Cause Analysis) Using Checklists) Çevresel Risk Değerlendirmesi L Tipi Matris (Environmental Risk Assessment) Makine Risk Değerlendirme (Mashine Risk Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı Asessment) Çok Kriterli Karar Analizi (Multi Criteria Markov Analizi (Markov Analysis) Decision Analysis -MCDA) Enerji Analizi (Energy Analysis) Monte Carlo Analizi (Monte-Carlo Analysis) Neden - Etki Analizi (Cause and Effect F-N Eğrileri (F-N curves) Analysis) Güvenilirlik Merkezli Bakım (Reliability Neden - Sonuç Analizi (Cause and Centred Maintenance RCM) Consequence Analysis) Güvenlik Bariyer Diyagramları (Barrier Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis-ETA) Diagram) Güvenlik Denetimi (Safety Audit) Olursa Ne Olur? (What İf..?) Güvenlik Fonksiyon Analizi (Safety Function Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis) Analysis PHA) Risk Değerlendirme Karar Matrisi (Risk Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis -FTA) Assessment Decision Matrix) Hata Modu ve Etki Analizi (Failure Mode Sapma Analizi (Deviation Analysis) and Effects Analysis-FMEA) Hata Modu ve Etkisinin Kritiklik Analizi (Failure Mode and Critically Effects Senaryo Analizi (Scenario Analysis) Analysis- FMECA) Hızlı Derecelendirme Metodu (Rapid Sneak Analizi -Sneak Devre Analizi (Sneak Ranking Material Factor) Analysis - Sneak Circuit Analysis) Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktaları Hiyerarşik Görev Analizi (Hierarchical Task (Hazard Analysis and Critical Control Points Analysis) - HACCP) İnsan Güvenilirlik Değerlendirmesi (Human Tehlike Derecelendirme İndeksi (DOW Reliability Assessment - HRA) index MOND index NFPA index) İnsan Hata Oranı Tahmini Tekniği (Technıque For Human Reliability Analysis - THERP) İnsan Hata Tanımlaması (Human Error Identification - HEI) İş Etki Analizi (Business Impact Analysis) İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis-JSA) Karar Şeması (Decision Tree) Tehlike ve İşletilebilme Çalışması (Hazard and Operability Studies - HAZOP) Toksikolojik Risk Değerlendirme veya Kimyasal Maruziyet Değerlendirme (Toxicological Risk Assessment - Chemical Exposure Assessment) Yönetim Bakışı ve Risk Ağacı (Management Oversight and Risk Tree - MORT) Zürih Tehlike Analizi (Zurih Hazard Analysis) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 KALİTATİF RİSK DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ Kalitatif risk değerlendirme, sonuçların ve ihtimallerin üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ön tehlike analizinde potansiyel tehlike alanlarını ve durumlarını gösteren kontrol listeleri incelenir. Kalitatif risk değerlendirmesi, tanımlanan risklerin hedefler üzerinde olası etkilerinin sıralanması için uygulanmaktadır. Bu sayede, risk öncelikleri belirlemektedir. Risk, sonuçların ve ihtimallerin üzerinde yoğunlaşmaktadır. Risk İhtimali (Olasılık): Tehlikenin sonucunda riskin gerçekleşmesidir. Risk Sonucu (Şiddet): Riske maruz kalan kişi / kişiler üzerinde oluşturduğu olumsuz etkinin büyüklüğüdür. (Risk sonucu ortaya çıkacak zararın büyüklüğünü tanımlar.) Risk Derecesi: Riskin gerçekleşme olasılığı ile riskin şiddetinin sayısal değerinin çarpımı ile bulunur. Risk= Olasılık x Şiddet Tehlikenin yani meydana gelen veya gelme ihtimali olan zararın şiddetine göre önemi tespit edilir. Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinde risk değeri hesaplanırken sözel değerlerden faydalanılmaktadır. Risk hesaplanırken ve ifade edilirken numerik değerler yerine tanımlayıcı değerler kullanılmaktadır. Şiddet (Önem) puanlaması aşağıdaki şekilde olabilir: Çok önemli: Ölüm, yaralanma veya uzun süreli hastalık/sakatlıklara sebep olacaktır. Ciddi: Yaralanmalar, hastalıklar ve kısa süreli sakatlıklara sebep olacaktır. Hafif: Diğer tüm yaralanmalar ve hastalıklara sebep olur. Tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ise aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir: Yüksek: Ortaya çıkacağı kesindir. Orta: Sıklıkla meydana gelecektir. Düşük: Nadiren ortaya çıkacaktır. Bu değişkenlerin içeriği mevcut işletmenin yapısı, kaydedilen geçmiş dönem verileri, uzmanların tercihi, çalışma sonu ihtiyaçları vb. birçok faktöre göre değerlendirilip isimlendirilebilir veya daha fazla/az sınıflara ayrılabilmektedir. Ön Tehlike Analizi (Preliminary Hazard Analysis PHA) Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinden biri olan ön tehlike analizi detaylı çalışmalarda model olarak kullanılabilecek bir yöntemdir. Mevcut sistemde veya belirlenen süreçte yer alan potansiyel tehlike alanları tespit edilerek değer biçilir ve tespit edilen her bir tehlike için yaklaşık olabilme ihtimalleri belirlenir. Ön tehlike analizi yapılırken tehlike alanları ve durumlarını gösteren kontrol listeleri incelenir. Bu listeler sistemde/süreçte yer alan mevcut teknolojiye ve ihtiyaçlara göre belirlenmektedir. Her bir tehlikeli durum için ayrı ayrı incelemeler yapılarak tehlikeler için önleyici durumlar ve belirlenen tehlikelerin hangi sıklıkla ortaya çıktığı tespit edilir. Bu sonuçlara göre analiz edilecek metot belirlenir. Bu listelerde tespit edilen riskler risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Sonuç olarak tehlikeler sıraya konur ve önlemler bu öncelik sırasına göre dikkate alınır. Ön tehlike analizi tek başına yeterli bir metot değildir. Çünkü bu metot, önleyici metotlara geçiş aşamasında kullanılmaktadır. İçeriği detaylar sağlamak maksadıyla geliştirilmemiştir. Özellikle tehlikeli veya çok tehlikeli sınıflamalar içinde yer alan endüstrilerde, tehlike derecelerine uygun analiz yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Tablo 4.2 de ön tehlike analizi tablosu verilmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 OLASILIK (FREKANS) Tablo 4.2.Ön Tehlike Analizi Örnek Tablosu ŞİDDET FELAKET TEHLİKELİ AZ ÖNEMSİZ SIK SIK ÇY ÇY Y O MUHTEMEL ÇY Y O A ARASIRA Y Y O A AZ Y O A A İHTİMAL DIŞI O A A A Tablo 4.2. de şiddet 4 sınıfta, olasılık ise 5 sınıfta değerlendirilmiştir. Tespit edilen her bir tehlike için şiddet ve olasılık sınıfının belirlenmesi gerekmektedir. Tüm tehlikeler şiddet ve olasılık sınıfına göre yerleştirildikten sonra öncelik verilmesi gereken tehlikelerin değerlendirmesi yapılır. Bu durumda matris içinde belirtilen ÇY: Çok Yüksek, Y: Yüksek, O: Orta ve A:Az Risk gruplarına ayrılmıştır. Tehlikeler şiddet ve olasılık matrisinde karşılık geleceği risk alanına göre önceliklendirilir. ÇY alanına giren tehlikelerin önceliği birinci sıradadır. Sonraki sırayı Y ler, O lar ve A lar izlemektedir. Bu metoda göre risk değerlendirmesi tamamlanmış olur. İş Güvenlik Analizinde, mevcut iş parçalara bölünerek potansiyel tehlike alanları tespit edilir ve incelenir. İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis - JSA) İş güvenlik analizi, kişi veya gruplar tarafından gerçekleştirilmektedir. İşi küçük parçalara ayırarak potansiyel tehlikeleri ve alınacak önlemleri belirlemektedir. Temel olarak iş görevleri üzerinde yoğunlaşır. Bu analiz, belirlenen işlerden doğabilecek tehlikeleri inceler. İş Güvenlik Analizi dört aşamadan oluşur: Mevcut durum incelenmesi Görev tehlikelerinin tanımlanması Tehlikelere değer biçilmesi Analiz Risk değerlendirmesi yapılacak işi adımlarına/parçalarına ayırmak bu metodun temel taşıdır. İşi icra edenlerin analiz takımında bulunması çalışmanın sağlıklı sonuçlar vermesi açısından önemlidir. Çünkü yapılan işin, o işte çalışan kişinin sağlığını ve güvenliğini etkileyip etkilemediğinin doğru tespit edilmesi gerekmektedir. İş güvenlik analizinde işin tanımı, tarih, düzenleyen, onaylayan varsa ilgili dokümanların yer aldığı alanları da içerecek şekilde Tablo 4.3 teki gibi hazırlanmalıdır. Risk analizi bölümünde ise işlem, işleme ilişkin tehlike ve alınması gereken önlemi içerecek detayda bilgiler içermelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Tablo 4.3.İş Güvenlik Analizi Örnek Tablosu İŞ GÜVENLİK ANALİZİ İşin Tanımı: Bölüm: Tarih: Düzenleyen: Onaylayan: İlgili Dokümanlar: FOTOĞRAF (VARSA) İŞLEM TEHLİKE ÖNLEM Form No:. Olursa ne olur? (What if..? ) Bu yöntem sistem ve/veya süreç için hazırlanmış olan bilgiler, yapılan gözlemler ve oluşturulmuş olan dokümantasyonlardan faydalanmaktadır. İncelemeler sayesinde mevcut tehlikeler tespit edilmektedir. Uzman personel haricindeki kişilerinde uygulayabilmesi mümkündür. Çalışma Olursa Ne Olur? sorusu ile başlar ve sorulara verilecek cevaplar üzerine oluşturulur. Verilen cevaplar ile her bir tehlike için tavsiyeler alınır. Sonuç olarak risk değerlendirme raporunda tehlikeler ve önlemler yer almaktadır. Ancak bu yöntemde değerlendirmeyi yapacak analistten kaynaklanabilecek bazı riskler bulunmaktadır. Bu yöntem uzman risk analisti gerektirmediği için gözden kaçabilecek tehlikeler olabilmektedir ve analist aynı noktaya odaklanıp farklı riskleri değerlendirmeyebilir. Bu yüzden analiz sonuçları, analistlerden fazlasıyla etkilendiği için güvenilirliğinin irdelenmesi gerekmektedir. Risk Değerlendirme Karar Matrisi ( Risk Assessment Decision Matrix): İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkiyi tanımlarken sıkça kullanılan yaklaşımlardan biridir. Sistem/süreç güvenlik düzeyinin tespiti ve analizi amacıyla geliştirilmiştir. L tipi Matris ve X tipi Matris Yöntemi örnek olarak gösterilebilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 Risk puanını hesaplamak için tehlikenin meydana gelme olasılığının ve tehlike sonucunun sebep olacağı zarar seviyesinin belirlenmesi gerekir. L tipi matris analizi İstenmeyen bir olayın gerçekleşme ihtimali ile gerçekleşmesi durumunda sonucunun nasıl değerlendirileceğine ilişkin bir metottur. Yani sebep-sonuç ilişkileri değerlendirilirken kullanılmaktadır. 5 x 5 Matris diyagramı (L Tipi Matris) olarak da adlandırılır. Kolay bir metottur ve tek analist ile uygulanabilir. Ancak analistin tecrübesi sonuçları etkilemektedir. Bu sebeple karmaşık ve fazla iş akışlarına işlemlere sahip işletmelerde yalnızca bu metodu uygulamak yeterli olmayabilir. Tehlike tespitleri, işletmedeki değişimler ve acil durumlarda da hazırlanabilir. Bu yöntemde risk puanı hesaplanır. Risk değerlendirmesi risk puanından elde edilecek sonuca göre incelenir. Risk puanı aşağıdaki formülle hesaplanır. Risk puanı: Olasılık X Zarar derecesi Olasılık: Tehlikenin ortaya çıkma sıklığı belirlenen sınıflardan hangisine giriyorsa o basamak seçilir. Basamaklar ve sıklık değerleri Tablo 4.4 teki gibi tanımlanmıştır. Tablo 4.4.L Tipi Matris AnaliziOlasılık Tablosu Değer Basamak Sıklık 1 Çok Küçük Yılda bir 2 Küçük Üç ayda bir 3 Orta Ayda bir 4 Yüksek Haftada bir 5 Çok Yüksek Hergün Zarar Derecesi: Tehlikenin şiddetinin belirlenmesi için derecelendirme sınıfı tespit edilerek Tablo 4.5 teki gibi sonuç tanımı belirlenir. Tablo 4.5.L Tipi Matris AnaliziZarar Derecesi Tablosu Değer Sonuç Derecelendirme 1 Çok Hafif İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren 2 Hafif İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren 3 Orta Hafif yaralanma, tedavi gerekir 4 Ciddi Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı 5 Çok Ciddi Birden çok ölüm, sürekli iş göremezlik Risk puanı: Olasılık X Zarar derecesi olduğu için Tablo 4.4 ve Tablo 4.5 teki değerler birbiriyle çarpılarak Tablo 4.6 daki Risk puanı derecelendirme matrisinde kesiştiği alan risk seviyesini belirler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Tablo 4.6.L Tipi Risk Puanı Derecelendirme Matrisi SONUÇ (ŞİDDET) OLASILIK Çok Ciddi Ciddi Orta Hafif Çok Hafif 5 Çok Yüksek Yüksek Orta Küçük Çok Küçük Risk matrisinde kırmızı ile belirtilen alanlar kabul edilemez riskleri yani bir an önce çalışma yapılarak acilen önlem alınması gereken riskleri belirler. Bu riskler kabul edilebilir bir seviyeye düşürülünceye kadar iş başlatılmamalı, devam ediyorsa durdurulmalıdır. Eğer riski düşürmek mümkün olmuyorsa faaliyet durdurulmalıdır. Sarı alanlar mümkün olan en kısa sürede müdahale edilmesi gereken riskleri belirler. Bu faaliyetlerinde durdurulması gerekmektedir. Risk azaltma önlemleri alındıktan sonra faaliyetlere devam edilip edilmeyeceğine karar verilir. Yeşil alanlar ise daha uzun vadede müdahale edilebilecek riskleri tanımlar. Bu riskleri elimine etmek için ilave kontrol faaliyetlerine ihtiyaç olmayabilir. Mevcut kontrollerin sürdürülmesi sağlanıp kontrolleri yapılmalıdır. X tipi matris analizi Takım çalışması gerektiren disiplinli bir metottur. Matris diyagramlarında tehlike üzerinde etkisi olan faktörlerin, parametrelerin tanımlanması ve aralarındaki ilişkilerin belirlenmesi gerekmektedir. Daha önce meydana gelmiş bir kazanın sebeplerin inceleyerek kazanın tekrar meydana gelebilme olasılığını değerlendirir. Bu sebepten geçmiş yılların detaylı verilerine ihtiyaç duymaktadır. X tipi matris analizinde maliyetlerde çalışmanın kapsamına girmektedir. Şöyle ki tehlikenin doğmaması için alınacak önlemlerin maliyeti ile tehlikenin transfer edilme imkânı varsa transfer maliyeti arasında kıyaslama yapmaktadır. Ayrıca avantajlarından biri de değişkenler arasındaki ilişkinin grafiksel olarak gösterilmesini de sağlar. Sanayide faaliyet gösteren işletmelerde yapılabilecek bir risk değerlendirme analizine Tablo 4.7 deki gibi örnek verilebilir. Belirlenen tehlikelerin hangi faaliyet alanında gerçekleştiği/gerçekleşebileceği, etkilenecek kişiler ve sonuçlarının da yer aldığı bir tablo hazırlanmıştır. İhtimal ve şiddet puanına göre skoru hesaplanan tehlikenin önemi renklendirilerek belirtilmiştir. Acilen kırmızı alanlara müdahale edilmesi gerekmektedir. Sonrasında sırasıyla sarı ve yeşil alanlar için tedbir almak gerekir. Analiz sonucunda alınması gereken önlemlere de kısaca değinilmiştir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 Tablo 4.7 Örnek Bir Risk Değerlendirme Analizi NO FAALİYET TE HLİKE ETKİLENECEK KİŞİLER SONUÇ İHTİMAL ŞİDDET SKOR 1 AĞIR MALZEMELERİ N TAŞINMASI MALZEMENİN AYAĞA DÜŞMESİ, MESLEK HASTALIĞI TÜM ÇALIŞANLAR YARALANMA, BEL AĞRISI Çalışma alanında işçilerin ağır malzemeleri taşıdıkları görülmüştür. Bu malzemeler dikkatsizlik sonucu ayağa düşebilir ve parmakların ezilmesine neden olabilir. Çalışma alanında tüm çalışanlara çelik burunlu ayakkabı giymesi zorunlu hale getirilmeli, bunlar eskidikçe yenisiyle değiştirilmeli, işçiler bu ayakkabıları kullanma konusunda eğitilmeli, bu konuda gerekli iş disiplini sağlanmalı, böylelikle dikkatsizlikle de olsa ağır cisimleri ayağa düşüren işçilerin ayak parmakları ezilmesi önlenmeli, kontrol ve denetim yapılarak bu kurala uyulması sağlanmalıdır -25 kg dan ağır malzemeler tek kişi tarafından taşınmamalıdır. 2 ELEKTİRİK PANOSUNDA ÇALIŞMA KAÇAK AKIMA MARUZ KALMA PANODA İŞLEM YAPAN İŞÇİLER ÖLÜM *Tüm elektrik panoları önünde istif yönü lastik veya kauçuk paspas gibi yalıtkan bir malzemeyle panoda işlem yaparken kaçak akıma maruz kalan işçinin üzerinden devrenin tamamlanması dolayısıyla çarpılıp ölmesi önlenmeli, kontrol ve denetim yapılarak yalıtkan malzemenin devamlı surette yerlerinde kalması sağlanmalıdır.-elektrik panoları kapalı ve kilitli olmalı, anahtarları yetkili elektrikçide bulunmalı, böylece yetkisiz kimselerin panoda işlem yapmaları sırasında elektrik akımına maruz kalarak çarpılmaları önlenmeli, kontrol ve denetim yapılarak bu kurala uyulması sağlanmalı, bu işçiler eğitilmelidir. -Elektrik panosu üzerinde yetkili haricindeki kişilerin müdahale etmesi ve elektrik yangınlarında su ile değil kuru kimyevi tozlu cihazlar kullanılmasını gerektiğine dair ikaz levhası asılmalıdır. 3 YANGIN SÖNDÜRME YANGIN SAVUNMA ÖNLEMLERİNİN YETERSİZLİĞİ TÜM PERSONEL YANGIN- YANMA *Çalışanlar arasından bir yangın söndürme ekibi kurulmalı, *Yangın eğitim ve tatbikatı yapılmalı, *Seyyar yangın tüpleri kolay ulaşabilir yerlere konulmalı, önlerinde engel bulunmamalı, iş yerindeki yoğun istif göz önüne alınarak SYS tüplerinin yeri karanlıkta dahi kolay görülebilecek şekilde işaretlenmeli. *Yangın söndürme tüplerinin türü ile hangi tip yangınlarda kullanılacağına dair işaretlenme yapılmalı, *Acil çıkış yolları sürekli açık bırakılmalı, buralara malzeme istif edilmemeli, *SYS tüplerinin bakım ve kontrolleri düzenli olarak yapılmalıdır. 4 İLK YARDIM İHTİYAÇ HALİNDE YETERLİ İLK YARDIM MALZEMESİNİN BULUNMAMASI TÜM PERSONEL ÖLÜM Meydana gelmesi muhtemel iş kazaları sonucu gerekli ilk yardımı yapabilmek için ecza dolabına (2) nolu ilk yardım levazımı (özellikle yanmalarda kullanılmak üzere yeteri kadar WATER-JEL) ile en az bir sedye ve battaniye her an kullanıma hazır bulundurulmalı, kontrol ve denetim yapılarak eksilen ilaç ve malzemeler derhal tamamlanmalıdır. 5 KAYNAK BÖLÜMÜNDE ÇALIŞMA YETERSİZ HAVALANDIRMA OLAN BÖLÜMDE KAYNAKTAN ÇIKAN GAZLARIN SOLUNMASI KAYNAK BÖLÜMÜNDE ÇALIŞANLAR MESLEKİ HASTALIK *Kaynak masalarının alt kısımlarına ya da yan taraflarına havalandırma yapılıp kaynaktan çıkan zararlı gazların işçinin solunmasına imkan verilmeyecek şekilde emilmesi gerekir. *Çalışmalara uygun gaz maskesi verilmelidir bu maskeler eskidikçe değiştirilmeli, işçiler bu maskeleri kullanma konusunda eğitilmeli, bu konuda gerekli iş disiplini sağlanmalı, kontrol ve denetim Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 yapılarak bu kurallara uyulması sağlanmalıdır. *Diğer çalışanların ışınlardan korunması için 2m.lik panellerle kaynak yapılan bölüm çevrelenmelidir. 6 KİMYASAL ÇALIŞMA KİMYASAL MADDEYE MARUZ İLGİLİ PERSONEL ZEHİRLENME, HASTALIK *İşyerinde kullanılan tüm kimyasallar için Çevre Bakanlığınca tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan ''Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Tebliğ '' esaslarına uygun birer güvenlik bilgi formu hazırlanıp üzerlerine asılmalı, bilgi formlarında yazılı bu maddelerin zararları ve bunlardan korunma yolları işçilere yazılı olarak ve imza karşılığı tebliğ edilmeli, böylece hem işçilerin bu maddeleri kullanımı sıralarında kendilerini korumaları, hem de istenmeyen bir sebeple veya beklenmedik bir şekilde bu maddelerin zararlı etkilerine maruz kalan bu işçilerin almaları gereken önlemler konusunda bilinçlenmeleri sağlanmalıdır. *Bu kimyasalların kullanıldığı yerlerin yakınına acil göz duşu konulmalı, böylece gözüne bu kimyasallardan kaçan işçilerin bol su ile gözlerini yıkamaları sağlanmalıdır. Ayrıca kimyasallarla çalışma yapılan alanın havalandırılmasının iyi bir şekilde yapılması ve çalışanlara mutlak suretle koruyucu malzemenin verilmesi gerekmektedir, çalışanlar düzenli olarak sağlık kontrolünden geçirilmelidir. 7 GENEL GÜRÜLTÜ MARUZİYETİ TÜM ÇALIŞANLAR MESLEKİ HASTALIK *İşyerinde gürültü ölçümü yaptırılmalı, ölçülen gürültü şiddetine göre bu bölümde çalışan işçilere, işitme kaybına maruz kalmalarını önlemek için maşon tipi kulaklıklar zimmet karşılığı verilmeli ve kullanmaları sağlanmalıdır, bu konuda gerekli iş disiplini tesis edilmelidir. *Gürültü seviyesini yüksek olduğu ve kulaklık takılması gerektiği yerlerin girişine uygun ikaz levhaları asılmalı ve her kim olursa olsun kulaklık takılmadan gürültü bölümüne girmesine izin verilmemelidir. 8 BİLGİSAYAR KULLANIMI ERGONOMİK OLMAYAN ÇALIŞMA ŞARTLARI BÜRO PERSONELİ GÖZ YORGUNLUĞ U VE BEL AĞRISI *Ekranlı araçlarda çalışacak işçilere gözlerin korunması ile ilgili eğitim verilmeli, ekranla göz arasındaki mesafe en az 60 cm. olacak şekilde ayarlanmalıdır. Klavyenin önünde personelin kollarını yaslayabileceği uygun bir boşluk olmalı, sırt dik ve dayalı, baldırlar sandalyeye tam oturmuş, ekran dikey konuma ayarlı olmalıdır.*çalışma masası ekran, klavye, dokümanlar vb. malzemeleri rahatça alabilecek genişlikte olmalı, personelin rahat hareket edebilmesi için yeterli alan bulunmalı, *Sandalyenin oturma kısmı aşağı yukarı, sırt dayama kısmı öne arkaya ayarlanabilir, bele uygun ve esnek olmalıdır.*ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce ve düzenli aralıklarla işçilerin göz muayeneleri yaptırılmalıdır. 9 TUVALETLERİN KULLANILMASI HİJYEN OLMAYAN DURUMLAR- ISLAK ZEMİN TÜM PERSONEL YARALANMA -HASTALIK *Gerekli hijyen talimatları hazırlanmalı *ıslak zemin kurutulmalı ya da plastik ızgaralı paspas serilmeli *tuvaletin içi temiz tutulmalı, gerekli temizlikler her gün yapılmalı. ÇELİK ÇUBUKLARIN KESİMİ UZUV KAPTIRILMASI ÇALIŞAN KİŞİ YARALANMA *Makinenin otonom bakımları ve periyodik kontrolleri zamanında yapılacak, *Makinenin koruma aksamı aktif halde olması sağlanmalı, *Çalışan kişiye uygun kkd verilecek verilen bu kişisel koruyucu donanımları kullanılması sağlanmalıdır.*kolları sarkmış elbise giyilmemelidir. 11 GENEL ÇALIŞMA ERGONOMİK OLMAYAN KOŞULLAR ÇALIŞAN KİŞİ MESLEKİ HASTALIK *Çalışanlar devamlı eğilip kalkmak suretiyle çalıştığından bel ağrısı gibi ergonomik rahatsızlıklarla yakalanabilirler bu nedenle bu şekilde çalışanlara mümkünse gün içinde farklı görevler verilmeli. 12 BOYAMA NOKSAN KKD KULLANILMAMASI ÇALIŞANLAR MESLEKİ HASTALIK *Pek çok iş yerinde olduğu gibi bu işletmede de kkd kullanımına uyulmadığı görülmektedir. Bir işlem sonucunda hem solunum hem de deri yoluyla zararlı maddelere maruz kalınıyorsa her iki korumayı da sağlayacak uygun bir donanım kullanılmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 Örnek Kalitatif Risk Değerlendirme Teknikleri Tehlike ve İşletebilme Analizinde anahtar kelimeler, tasarım parametreleri ve çeşitli tablolar kullanılmaktadır. Tehlike ve İşletebilme Analizi (HAZOP): Öncelikle kimya sektörüne dair tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiş bir metottur. Ancak zamanla, farklı süreçlerde ve kritik sistemlerde uygulanmaya başlanmıştır. Tehlike alanlarının belirlenmesi, değerlendirmelerinin yapılması ve bu tehlikelerin ortadan kaldırılması için uygulanmaktadır. Uygulama esnasında beyin fırtınası çalışması yapılır. Farklı uzmanlık alanına sahip kişiler bir araya getirilerek belirlenen tehlikelere dair sorular sorulur ve tehlikeler ortaya çıkmadan alınması gereken önlemler ve ortaya çıkması durumunda yapılması gereken işlemler hakkında çalışma yapılır. Çalışma esnasında anahtar kelimeler, tasarım parametreleri ve çeşitli tablolar kullanılır. İşletme için belirlenen bu risk/tehlike alanları için öncelikle o alanla ilgili çeşitli tasarım parametreleri tespit edilir. Tehlike ve İşletebilme analizinde (HAZOP) Akış, Zaman, Frekans, Karıştırma, Basınç, Bileşim, Viskozite, Sıcaklık, ph, Gerilim, Ayırma, Seviye, Hız, Zehirlilik, Tepki tasarım parametrelerine verilebilecek örneklerdir. Tespit edilen fiziksel ve kimyasal parametrelerin durumlarını nitelemek için Tablo 4.8 de belirtildiği gibi anahtar kelimeler kullanılmaktadır. Tablo 4.8.Tehlike ve İşletilebilirlik Matrisi Anahtar Kelimeler Tablosu Anahtar Kelimeler Fazla (more) Az (less) Hiç (none) Ters (reverse) Parçası (part of)... kadar iyi (as well as)...dan başka (other than) Anlamı Kantitatif çoğalma Kantitatif azalma Mevcut değil Öngörülen yönün aksine Sistemin bir bölümü olması gerekenden farklı Aynı derecede Tamamen farklı Analistlerin oluşturduğu takım belirlenen her bir durum için değerlendirmeleri ayrı ayrı yapar. Risk puanı hesaplaması yapılmaz. Anahtar kelimeler ile tasarım parametreleri matrisi oluşturulara, sonuçlar elde edilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 Hata Ağacı Analizi (FTA): İlk olarak Amerikan hava kuvvetleri için 1962 yılında geliştirilmiş olan hata ağacı analiz yönteminde amaç, işletmede insandan, makineden, tasarımdan vb. birçok alandan kaynaklı hataları tespit belirlemek ve alt faktörlerine ayırarak değerlendirmektir. Yani tümdengelim mantığına dayalıdır. Öncelikle istenmeyen olay/olaylar tespit edilir, sonrasında istenmeyen olaya sebep olabilecek olaylar bir ağaç gibi şematize edilere, olayların temeline ulaşılır. Şekil 4.3 teki gibi semboller şemayı çizerken kullanılır. Hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Tepe olayın içeriğinde yer alan tüm alt faktörler istatistiksel olarak olasılık ve güvenilirlik teoremlerine göre bu şemalarla gösterilir. Buradan elde edilen mantıksal sonuçlar FMEA metodunda irdelenmektedir. Hata Ağacı Analizi 3 temel adımda uygulanır: Sistemin analiz edilmesi Hata ağacının oluşturulması Hata ağacının değerlendirilmesi Sembol İşaret edilen İşlev Temel olay Gelişmemiş olay Olay Durumsal olay Temel olay veya hata Gelişmemiş durum Daha temel olaylardan oluşan olay Normal şekilde oluşabilecek olay VE kapısı VEYA kapısı Transfer sembolü C çıktı olayı eğer bütün girdi olayları (A ve B) aynı anda oluşuyorsa oluşur. C çıktı olayı eğer herhangi bir girdi olayı oluşursa meydana gelir. Ağacın başka bir yerde daha ileri noktaya geliştiğini gösterir. Şekil 4.3. Hata Ağacı Analizi (FTA) Sembolleri Birden fazla sürecin analiz edilmesinde Olay Ağacı Analizi kullanılabilir. Olay Ağacı Analizi (ETA): Nükleer endüstride daha fazla uygulamaya sahip olan bu metot, hem kantitatif hem de kalitatif olarak uygulanabilen bir risk analiz metodu olmasıyla dikkat çekmektedir. Birden fazla sürecin olduğu sistemde mevcut aksamalar olduğu/olacağı takdirde sebebiyet vereceği senaryoların tespitinin yapılmasında ve analizinde bu metot seçilir. Tehlike öncesi ve şayet tehlike ortaya çıkarsa sonrası durumları kayıt altına aldığından dolayı sonuçlara dayanan başlıca metottur. Kazaların sıklığı ve/veya olasılıkları belirlenebilir. Çalışmada yapılan diyagramda başlangıç olay ve sonuç hasar birbirine bağlanarak sonuç akışı izlenebilmektedir. Hata ağacı analizinden farklı olarak bu metodoloji tümevarım mantığını kullanır. FTA gibi hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Diyagramda sol taraf başlangıç olayıyla başlarken sağ taraf hasar/hata/tehlike/risk durumu ile bağlanmaktadır. Durum örneklemesi Şekil 4.4 te verilmiştir. Hata ağacı analizi ile birlikte kullanılarak Neden sonuç analiz metoduna da kaynak teşkil eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 Olay Başladı Başlangıç Olay A İşleminin Yapılması Evet Hayır B İşleminin Yapılması Evet Hayır Hayır C İşleminin Yapılması Evet Hayır Evet Hayır Hayır Büyük Zarar Düşük Zarar Düşük Zarar Büyük Zarar Büyük Zarar Şekil 4.4. Olay Ağacı Analizi (ETA) Örnek Gösterim Risk önleme derecesi ile risk puanı hesaplaması arasındaki tek fark RÖD de farkedilme derecesinin tespit edilmesidir. Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA): Bu metot, 1949 yılında ABD ordusunda sistem hatalarının sebeplerinin ve özellikle etkilerinin değerlendirilmesi üzerine yapılan çalışmalar sonucunda geliştirilmiştir. Geniş teorik bilgi gerektirmeyen bu metot en yaygın kullanılan metotlardan biridir. Metodun temeli; bir sistemin tamamı veya herhangi bir bölümü/bölümlerinin incelenerek meydana gelebilecek hasarların sonucunda çalışılan bölümün nasıl etkileneceğinin ve sonuçlarının değerlendirilmesine dayanır. FMEA Çeşitleri: Sistem FMEA Tasarım FMEA Süreç FMEA Servis FMEA Belirtilen 4 FMEA 0-10 arası değer almaktadır. Risk öncelik değeri hesaplaması yapılır. FMEA olasılık ve şiddete ek olarak fark edilebilirlik bir parametre olarak dahil edilmiştir. Risk önleme derecesi (RÖD) formülü aşağıdaki gibidir. RÖD: İ * Ş * F İ : Hatanın zaman içinde gerçekleşme olasılığı Ş : Hatanın gerçekleşmesi durumunda sonuçların derecesi F : Hatanın zarar vermeden önce tespit edilme ( farkedilme) derecesi Neden-Sonuç Analizi: Sistemlerin güvenlik düzeyinin ve meydana gelen istenilmeyen olayların sebeplerinin nelerden kaynaklandığının belirlenmesi için Danimarka da geliştirilen bir yöntemdir. Bu uygulama için bir analiz takımı oluşturulur ve beyin fırtınası çalışması yapılabilir veya daha önce hazırlanan kontrol çizelgeleri kullanılabilir. Temeli Hata Ağacı Analizi ile Olay Ağacı Analizinden türetilmiş bir metottur. Hem kalitatif hem de kantitatif olarak uygulanabilen bir analizdir. Neden-sonuç diyagramının diğer adı Balık Kılçığı Diyagramıdır. Diyagramı çizmek için gereken sebepler beyin fırtınası veya takım üyeleri tarafından önceden hazırlanmış basit kontrol çizelgeleri kullanılarak üretilir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA)): Birincil Risk Analizi, düşük risk içeren kazaların elenmesini sağlayarak bir faaliyeti yerine getirirken gerçekleşebilecek kazaları analiz edebilmek için kullanılan sistematik bir yöntemdir. Her bir kaza için analiz; kazaları önlemek veya kaza nedenlerini önlemek için çok belirgin korunma yolları tanımlar. Analiz, riski indirgemek için tavsiyelerde bulunduğu gibi kazalar ile ilgili riski aynı zamanda tanımlar. Analiz kaza ile ilgili riski, tehlikeyi azaltıcı tavsiyelerde bulunarak tanımlar. Kazanın teşhis edilebilmesi için şu sorunun cevabı aranır; Bu aktiviteyi yerine getirirken ne gibi potansiyel kazalar meydana gelebilir? Birincil risk analizi, bu etkinliği yapan ekibe analizden düşük risk içeren kazaların elenmesini sağlayarak analizin düzene koyulmasını sağlar. Kontrol Listeleri Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists): Güncel ihtiyaçlara ve teknoloji durumuna göre kontrol listelerine göre hazırlanan bir metottur. Amacı, belirlenen çalışma alanındaki ortaya çıkan veya çıkma ihtimali olan riskli alanların tespit edilmesi ve tespit edilen her bir alan için kaza olabilme ihtimallerini belirlemektir. Hızlı çözümlere ulaşabilmek için fazla detay içermeyecek şekilde geliştirilmiştir. Bu listelerde belirlenen tehlikeler daha sonra risk değerlendirme formunda değerlendirilir. Bu yöntemden tam anlamıyla faydalanılmak isteniyorsa deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanan kontrol listelerinin kullanılması gereklidir. Şekil 4.9`da örnek bir Kontrol Listesi Tablosu verilmektedir. Süreç: Alt Süreç: Sayfa No: Tablo 4.9.Birincil Risk Analizi Kontrol Listeleri Tablosu Örneği BİRİNCİL RİSK ANALİZİ KONTROL LİSTELERİ Bölüm: Tarih: Düzenleyen: Onaylayan: İlgili Dokümanlar: KONTROL MATRİSİ EVET HAYIR GEREKSİZ Form No:. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

16 Bireysel Etkinlik Kalitatif Risk Değerlendirme Teknikleri Güvenlik denetiminde, risk analizi yapılmadan önce kontrol listelerinin hazırlanması gereklidir. Güvenlik Denetimi (Safety Audit) Gözlem ve kontrol listelerinin uygulanarak sistemin analiz edildiği bir metottur. Sistem güvenlik analizi, fabrika ziyaretleri yapılması ve kontrol listeleri uygulanmasıdır. Fabrika ziyaretleri ve gelişmiş kontrol listeleri ile deneyimi fazla olmayan analistler tarafından uygulanabilen ve her bir sürece uygulanabilen resmî bir yaklaşımdır. Tipik kontrol listeleri, spesifik alanlara dayanan tanımlamalar ile tehlike belirler. Güvenlik Denetiminin PRA dan farkı, tehlikeli alanları sınıflandırılmasının ve bu alanlardaki tehlikelerin tanımlanmış olmasıdır. Güvenlik denetiminin yapılabilmesi için mutlaka risk haritalarının çıkarılmış olması ve sınıflandırmaların yapılmış olması gereklidir. Kontrol listeleri PRA da olduğu gibi tecrübeli uzman kişiler tarafından hazırlanması durumunda etkili olacaktır. Ancak güvenlik denetimini yapmak PRA yapmaktan daha kolaydır, çünkü tehlikeli alanlar belirlenmiş ve sınıflandırılmıştır ve o bölgeye özel kontrol listeleri hazırlanmış, güvenlik uzmanının analiz yapması kolaylaştırılmıştır. Güvenlik denetiminde talimatlar, iç yönergeler ve çalışma izinlerinin de hazırlanması gerekmektedir. Kaza, olay araştırması ve raporlamasının da mutlak suretle yapılması gereklidir. Tablo 4.10`da örnek kontrol listesi görülmektedir. Konu Başlığı Tablo 4.10.Kontrol Listesi Örneği Kontrol Listesi Merdiven genişlikleri ve basamak yükseklikleri uygundur. Merdivenler boyunca tırabzanlar mevcuttur. Bina Geneli, Asansör ve Merdivenler Merdiven basamaklarının yüzeyleri kaymayacak şekildedir. Zeminde eşik, basamak ve benzerleri için gerekli uyarı vardır. Temizlik yapılan alanda kaymayı önlemek için gerekli önlemler alınmaktadır. Asansörler düzenli olarak kontrol edilmekte ve periyodik bakımları yapılmaktadır. Tüm alanlar düzenli olarak havalandırılmaktadır. Tüm alanlarda yeterli aydınlatma sağlanmış ve aydınlatmalar çalışır halde bulunmaktadır. Binada acil çıkışlar belirlenmiştir. Uyarı ve yön levhaları mevcuttur. Yangın merdiveni kullanılabilir durumdadır. Sizde elektrik, kimyasallar, yangın, gürültü, makineler, çalışma alanları konularında hazırlanabilecek kontrol listeleri üzerinde düşününüz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

17 Özet Kalitatif Risk Değerlendirme Teknikleri Genel olarak üç sınıf risk değerlendirme yöntemi bulunmaktadır. Bunlardan birincisi kantitatif (quantitative - nicel), ikincisi kalitatif (qualitative - nitel) ve üçüncüsü ise karma risk değerlendirme teknikleridir. Kantitatif risk değerlendirme tekniklerinde, risk elde edilen verilerle hesaplanırken sayısal yöntemler kullanılmaktadır. Kalitatif risk değerlendirme tekniklerinde ise tehlikenin olma ihtimali, tehlikenin etkisi gibi faktörlere çeşitli tanımlayıcı değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve/veya mantıksal metotlar ile analiz edilerek risk değeri hesaplanmaktadır. Risk, tespit edilen potansiyel tehlikeler için ortaya çıkma olasılığının ve sonuç olarak meydana gelebilecek şiddet derecesinin çarpımıdır. Ön tehlike analizi yapılırken tehlike alanları ve durumlarını gösteren kontrol listeleri incelenir ve risk değerlendirme formunda değerlendirilir. İş güvenlik analizinde, işi küçük parçalara/adımlarına ayırarak potansiyel tehlikeleri ve alınacak önlemleri belirlemektedir. Risk değerlendirme matrisi yöntemi L tipi ve X tipi olmak üzere iki çeşittir. 5X5 matris diyagramı olarakta adlandırılan L tipi matris değerlendirme yönteminde risk puanı, olasılık ile zarar derecesinin (şiddetin) çarpımı ile hesaplanmaktadır. Risk matrisinde kırmızı ile belirtilen alanlar kabul edilemez riskleri yani bir an önce çalışma yapılarak acilen önlem alınması gereken riskleri belirler. Sarı alanlar mümkün olan en kısa sürede müdahale edilmesi gereken riskleri belirler.yeşil alanlar ise daha uzun vadede müdahale edilebilecek riskleri tanımlar. Tehlike ve İşletebilme Analizinde (HAZOP) Çalışma esnasında anahtar kelimeler, tasarım parametreleri ve çeşitli tablolar kullanılır. Hata Ağacı Analizi (FTA) ve Olayı Agacı analizinde (ETA) Öncelikle istenmeyen olay/olaylar tespit edilir, sonrasında istenmeyen olaya sebep olabilecek olaylar bir ağaç gibi şematize edilerek olayların temeline ulaşılır. Aralarındaki fark FTA tümdengelim mantığı, ETA tümevarım mantığı kullanır. Hata Türleri ve Etki Analizi (FMEA) sistem, tasarım, süreç ve servis olmak üzere 4 çeşittir. Formülüne ise farkedilme derecesi parametresi ilave edilmiştir. Kontrol Listeleri Kullanılarak Birincil Risk Analizi deneyimli uzmanlar tarfaından hazırlanmış olan kontrol listeleri kullanılır. Güvenlik denetimi, gözlem ve kontrol listelerinin uygulanarak sistemin analiz edildiği bir metottur. Sistem güvenlik analizi fabrika ziyaretleri yapılması ve kontrol listeleri uygulanmasıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

18 Ödev Kalitatif Risk Değerlendirme Teknikleri Sizde mevcut yaşam alanlarınıza (ev, yurt, okul vb.) ilişkin öğrendiğiniz yöntemlerlerden herhangi birini kullanarak bir risk değerlendirmesi yapınız. Hazırladığınız ödevi sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan ödev bölümüne yükleyebilirsiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

19 DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıda belirtilenlerden hangisi, risk değerlendirmesinde olası hata türleri ve etkileri analizini ifade etmektedir? a) HAZOP b) FMEA c) FTA d) PRA e) ETA 2. Aşağıda verilen risk değerlendirme tekniklerinden hangisinde risk formüle edilirken olasılık ve şiddete ilave olarak fark edilebilirlik bir öge olarak kullanılır? a) Ön Tehlike Analizi b) Olay Ağacı Analizi c) Tehlike ve İşletilebilirlik Analizi d) Hata Türleri ve Etkileri Analizi e) Güvenlik Denetimi 3. Aşağıdakilerden hangisi Olası Hata Türleri ve Etki Analizi metodunun çeşitlerinden değildir? a) Sistem b) Tasarım c) Uygulama d) Süreç e) Servis 4. Aşağıdakilerden hangisi Olay Ağacı Analizi metodu için yanlıştır? a) Bu metot kullanılarak kazaların sıklığı belirlenebilir. b) İdeal olarak birden fazla süreç ve koruma sistemlerinin olduğu tesislerde kullanılır. c) Bu metot yalnızca kalitatif verileri kullanır. d) Tümevarım mantığını kabul eder. e) Hata Ağacı Analizi ile birlikte kullanılarak Neden Sonuç Analiz metoduna da kaynak teşkil eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

20 5. Aşağıdakilerden hangisi Ön Tehlike Analizi olasılık-şiddet tablosunda yer alan olasılık ölçeklerinden biri değildir? a) Muhtemel b) Arasıra c) Tehlikeli d) Sık sık e) İhtimal dışı 6. Aşağıdakilerden hangisi İş ve Güvenlik Analizi aşamalarından biri değildir? a) Mevcut durum incelenmesi b) Sürekli iyileştirme c) Görev tehlikelerinin tanımlanması d) Tehlikelere değer biçilmesi e) Analiz 7. L Tipi Matris Analizi Zarar Derecesi Tablosu na göre aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? a) Çok Hafif: İş saati kaybı yok, ilkyardım gerektiren b) Hafif : İş günü kaybı yok, ilk yardım gerektiren c) Orta : Hafif yaralanma, tedavi gerekir d) Ciddi : Ölüm, Ciddi yaralanma, meslek hastalığı e) Çok Ciddi: Ölüm veya yaralanma yok, sürekli iş göremezlik yok 8. Aşağıdakilerden hangisi Tehlike ve İşletilebilme Analizinde tasarım parametresi olamaz? a) Yoğunluk b) Hız c) Basınç d) Akış e) Fazla 9. Hangi analizde oluşturulan diyagram, Balık Kılçığı Diyagramı olarak adlandırılır? a) Neden Sonuç Analizi b) Risk Değerlendirme Karar Matrisi c) Olay Ağacı Analizi d) Tehlike ve İşletilebilme Analizi e) Hata Türleri ve Etkileri Analizi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

21 10. Tümdengelim mantığına dayanarak istenmeyen olayların şematize edildiği analiz hangisidir? a) Olay Ağacı Analizi b) Hata Türleri ve Etkileri Analizi c) Tehlike ve İşletilebilme Analizi d) Hata Ağacı Analizi e) Birincil Risk analizi Cevap Anahtarı 1.B, 2.D, 3.C, 4.C, 5.C, 6.B, 7.E, 8.E, 9.A, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

22 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Ceylan, H., Başhelvacı, V.S. (2011). Risk Değerlendirme Tablosu Yöntemi İle Risk Analizi: Bir Uygulama International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, Haziran. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. (2007).5 Adımda Risk Değerlendirmesi. İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü. Yayın No:140, Mayıs. Guidelines on Risk Assessments and Safety Statements. (2006) Health and Safety Authority. Özgür, M. (2013). Metal Sektöründe Risk Analizi Uygulaması, T.C.Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, İzmir. Özkılıç, Ö. (2005). İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Risk Değerlendirme Metodolojileri, TISK, Ankara, Mart. Özkılıç, Ö. (2007) İş Sağlığı, Güvenliği ve Çevresel Etki Risk Değerlendirmesi; MESS, İstanbul. Seber, V. (2012). İşçi sağlığı ve güvenliğinde risk analizleri nasıl yapılır?, Elektrik Mühendisliği Dergisi, Ekim, Sayı:445. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22