Sigara ve Yalnızlık. Smoking and Loneliness ÖZET AUTHORS / YAZARLAR. Güzin Zeren Öztürk. Mehmet Taşkın Egici. Dilek Toprak.

Transkript

1 ORIGINAL RESEARCH / ORİJİNAL ARAŞTIRMA 2016 Sigara ve Yalnızlık Smoking and Loneliness AUTHORS / YAZARLAR Güzin Zeren Öztürk Mehmet Taşkın Egici Dilek Toprak Beray Gelmez Taş Aycan Özsunar Saba Sağlıker ÖZET Amaç: Sigara içmek evrensel bir sağlık sorunudur. Bazı çalışmalara gore yalnızlık sigaraya başlamak nedenlerinden biridir. Bu nedenle çalışmamızda sigara kullanımı ile yalnızlık arasındaki ilişkiyi değerlendirmeyi amaçladık. Yöntem: Hastanesi Aile Hekimliği Polikliniklerine herhangi bir şikayetle başvuran 247 kişi çalışmaya dahil edildi. Sosyodemografik veriler ve sigara kullanma özellikleri ve düşünceleri kaydedildi; Kalifornia UCLA Yalnızlık Ölçeği ve Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi her katılımcıya uygulandı. İstatistiksel analizler için ki-kare ve student t testi kullanıldı; p 0,05 anlamlı kabul edildi. Bulgular: Çalışmaya 131(%53) erkek ve 116 (%47) kadın dahil edildi. Bunlardan 184 ü (%74,4) 40 yaş altında olup, 136 sı (%55,1) evli; 154 ü (%62,3) aktif çalışıyordu. 22 sinin (%8,9) kronik hastalığı vardı. Katılımcıların 145 i (%58,7) sigara kullanıyordu. Yalnızlık ile sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişki yokken; yaş, eğitim düzeyi, aktif çalışma ve yalnızlık duygusu arasında anlamlı ters bir ilişki olduğunu belirlendi. Sonuç: Sigara kullanımı ile yalnızlık duygusu arasında anlamlı bir ilişki yoktur. Ancak yalnızlık duygusunun multifaktöriyel bir durum olması nedeniyle daha büyük gruplarla ileri çalışmalar yapılması gerçek ilişkiyi ortaya koyacaktır. Anahtar kelimeler: sigara içme, yalnızlık, tütün kullanımı bozuklukları ABSTRACT Aim: Smoking is a global health problem. According to some studies loneliness is one of the reasons to start smoking. So in this study, we aimed to investigate the association between smoking and loneliness. Methods: 247 participants, who applied to Training and Research Hospital Family Medicine Policlinics for any complain, were included into the study. Sociodemographic data and smoking features and opinion were registered, University of California, Los Angeles Loneliness Scale (UCLA-LS) and Fagerstrom Nicotine Dependence Test were applied to every subject. Chi-square and Student T test were used for statistical analysis; p 0.05 accepted as significant. Results: 131 (53%) men and 116 (47%) women were included into the study. 184 (74,4%) of them was under 40 years old. 136 (55,1%) of the participants was married; 154 (62,3.%) had a job. 22 (8,9%) of them had chronic diseases. 145 (58,7%) of the participants was smoking. While there was no statistical relationship between feeling of loneliness and smoking; we found significant reverse relation between age, education level, having a job and feeling of loneliness. Conclusion: There is no relationship between smoking and feeling of loneliness. However, as loneliness is a multifactorial situation, further studies with larger groups would show the real relationship between them. Keywords: smoking, loneliness, tobacco use disorder Corresponding Author / İletişim için Uzm. Dr. Güzin Zeren Öztürk E-posta: guzin_zeren@hotmail.com Date of submission: / Date of acceptance:

2 Öztürk GZ ve ark. Sigara ve Yalnızlık Giriş Yalnızlık, tanımlanması güç ve karmaşık bir durumdur. Genel olarak toplumda fiziksel olarak tek başına olma durumu olarak ifade edilen yalnızlık, Peplau ve Perlman a (1982) göre, kişinin var olan ilişkisi ile arzuladığı sosyal ilişkisi arasındaki fark sonucunda oluşan ve kişi için hoş olmayan öznel bir durum olarak tanımlanmaktadır (1,2). Teknolojinin getirdiği ulaşılabilirlik insanın sosyalleşmesini azalt- makta, yalnızlık duygusunu daha da artırmaktadır. Yalnızlık insanda bir takım psikolojik rahatsızlıkları ve kötü alışkanlıkları artırabilmektedir. Sigara bağımlılığı bunlardan biridir. Sigara bağımlılığı dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunudur. ABD Sağlık Bakanlığı nın raporunda, sigaranın bağımlılık yaptığı, nikotinin sigara içindeki bağımlılık yapan madde olduğu ve nikotin bağımlılığının eroin ve kokain bağımlılığına benzer etkide olduğu bildirilmiştir (3). Sigara içme alışkanlığı gelişmiş ülkelerde azalmakta iken, bizim gibi gelişmekte olan ülkelerde sigara tüketimi her yıl artış göstermektedir. Ülkemizde yaklaşık olarak %30 unu ilgilendiren sağlık sorunudur (4). Tütün bağımlılığında esas bağımlılık yapıcı olan içerdiği Nikotindir. Fagerström Nikotin Bağımlılık Testi (FNBT) bağımlılığın tespitinde kullanılan bir testir. İlk kez 1978 de Fagerström, Fagerström Tolerans Testi'ni önermiştir. Bu test 1991 de Heatherton ve ark. (5) tarafından yeniden ele alınmış ve FNBT ortaya çıkmıştır. Çalışmada FNBT nin Türkçe versiyonu Uysal ve ark. tarafından yapılmış formu kullanılmıştır (6). FNBT altı sorudan oluşmakta olup her soruya farklı puan verilmektedir. Bu testin değerlendirilmesi sonucu elde edilen toplam puanlara göre nikotin bağımlılığı düşük (0-3 puan), orta (4-6 puan), yüksek ( 7 puan) şeklinde üç grupta derecelendirilmiştir (7). Bireylerin genel yalnızlık düzeylerini ölçmek amacıyla, 1978 yılında Russel, Peplau ve Cutrona tarafından geliştirilen UCLA Yalnızlık Ölçeği ilk defa Yaparel tarafından Türkçe'ye çevrilmiş ve kullanılmıştır (8). Daha sonra Demir tarafından ele alınmış ve ölçeğin güvenirlik ve geçerlik çalışması yapılmıştır (9). Sigara içenlerde psikiyatrik bozukluklar toplum geneline göre daha yaygındır. Sigarayı bırakmak için yardım isteyen hastalar arasında %30 a varan oranlarda depresyon ve %20 ya da daha fazlasında alkol kötüye kullanımı ya da bağımlılığı öyküsü bulunabilir (10). Sigara ve tütün kullanımı bir çeşit kendine zarar verme davranışıdır. Bu çalışmada önemli bir toplumsal problem olan sigaranın ruhsal sorunlardan yalnızlık duygusu ile ilişkisi araştırılması amaçlanmıştır. Yöntem Kesitsel, analitik tipteki bu araştırmaya, Şişli Hamidiye Etfal Hastanesi Aile Hekimliği Polikliniği ne başvuran ve araştırmaya katılmayı kabul eden 247 birey dahil edildi. Katılımcılara sosyodemografik özellikleri (yaş, cinsiyet, medeni durum, eşinin ve kendisinin eğitim düzeyi, çalışma durumu, gelir düzeyi) kayıt edildi, sigara ilgili kısa bilgi tutum davranış anketi uygulandı. Fagerström Bağımlılık Ölçeği ve 20 sorudan oluşan Yalnızlık Envanteri (UCLA-LS) yapıldı. Yalnızlık Envanteri puanı ise arasında yükseldikçe yalnızlık duygusu artmış olarak değerlendirildi. Verilerin karşılaştırılmasında ki-kare ve Student T testleri kullanıldı. Bulgular Katılımcıların 116 sı (%47) kadın, 131 i (%53) erkekti. Katılımcıların 145 i (%58,7) sigara içtiğini ifade ediyordu. 135 (%54,7) kişi lise ve altı eğitim düzeyinde iken 112 si (%45,3) üniversite ve yüksek lisans düzeyinde eğitimi vardı. Çalışan kişi sayısı 154 (%62,3) idi. Katılımcıların 136 sı (%55.1) evli idi. Aile birey sayısı ortanca değeri 4 idi. Çocuk sayısı ortalama ortanca değeri 2 idi. Eşlerinin yaş ortalaması 37,71±10,86 idi. Eşlerinin eğitim durumu lise ve altı 100 (%40,5), üniversite ve yüksek lisans düzeyinde 39 (%15,8) idi. Aile gelir durumu ele alındığında 900 TL altı 44 (%17,8), TL arası 95 (%38,5), ve 2000 TL üstü 108 (%43,7) idi. Eşinin sigara içtiğini ifade edenlerin sayısı 56 (%41,2) idi. Hem eşi hem de kendisinin sigara içtiğini söyleyenlerin sayısı 42 idi. Aile bireylerinde sigara içen başka kişi olup olmadığı sorgulandığında 79 (%32) kişi sigara içtiğini söylemiştir. Hem kendi hem aileden başka birinin sigara içtiğini ifade eden 60 kişiydi. Kronik hastalık sorgulamasında 22 (%8,9) kişi hastalığı olduğunu ifade etmiştir. Sigara içtiğini ifade eden 15 hasta kronik hastalığının olduğunu ifade etmiştir (Tablo 1). 82

3 Euras J Fam Med 2016;5(2):81-5 Tablo 1. Sosyodemografik verilerin cinsiyete göre dağılımı Kadın Erkek n=116 n=131 Yaş <40 40 Medeni durum Evli Bekar Çalışma durumu Çalışıyor Çalışmıyor Kronik hastalık Var Yok Sigara içme İçen İçmeyen Günlük kahve/çay içme bardak sayısı sorgulandığında ortanca değeri 3 bardak olduğunu ifade etmişlerdir. Hastaların hobileri sorgulandığında 154 (%62,3) kişi olmadığını ifade etmiş, en sık hobi olarak futbol oynamak ve seyretmek olduğunu 10 kişi ifade etmiştir. Sigarayı nasıl tanımlarsınız sorusuna 31 (%12,6) kişi dost/arkadaş olarak 141 (%57,1) kişi ise düşman olarak tanımlamıştır. Sigara sizi sosyalleştiriyor mu? sorusuna 37 (%15) kişi evet yanıtını vermiştir. Kendinizi bağımlı olarak görüyor musunuz? sorusuna 87 (%35,2) kişi evet yanıtı vermiştir. Çocuğunun yanında sigara içtiğini ifade edenlerin sayısı 19 (%7,7) idi Sigara içen 145 (%58,7) kişinin yalnızlık skalası ortalaması 40,28± 8,62 iken, içmeyen 102 (%41,3) kişinin ortalama değeri 39,30±8,60 idi (p=0,380). Yalnızlık skorlarının cinsiyete, medeni duruma, kendisini bağımlı olarak değerlendirmesine, eşinin sigara içmesi, sigarayı arkadaş/düşman olarak değerlendirip değerlendirmemesine göre anlamlı farklılık göstermediği belirlendi (p>0,05). Bunun yanısıra eğitim düzeyi düşük olanlarda yüksek olanlara göre, 39 ve altı yaş grubunda daha yüksek yaş grubuna göre yalnızlık skoru ortalamasının anlamlı derecede yüksek olduğu (p<0,001) tespit edildi (Tablo 2). Fagerström Bağımlılık Ölçeği ile 0-4 arası puan alanlar 97 (%67) kişi olup ortalama yalnızlık ölçeği değeri 53,76±7,55, 5-10 puan alan 48 (%33) olup ortalama yalnızlık ölçeği 51,73±8,35 kişi olarak hesaplandı. Tablo 2. Sosyodemografik özellikler ve Yalnızlık Ölçeği arasındaki ilişkiler Sosyodemografik Özellik (n) Yalnızlık Envanteri Skoru P Yaş Grubu yaş (184) 40 yaş ve üzeri (63) Cinsiyet Kadın (116) Erkek (131) Eğitim Düzeyi Lise ve altı (135) Üniversite ve üzeri (112) Çalışma durumu Çalışan (154) Çalışmayan (93) Medeni Durumu Evli (136) Bekar (111) Eşin Eğitim Düzeyi Lise ve altı (100) Üniversite ve üzeri (39) Sigara içme Evet (145) Hayır (102) Sigarayı nasıl tanımladığı Arkadaş (31) Düşman (141) Diğer (75) Sigara sosyalleştiriyor mu? Evet (37) Hayır (114) Kendisini bağımlı olarak tanımlıyor mu? Evet (87) Hayır (64) Çocuğunuzun yanında içiyor musunuz? Evet (19) Hayır (86) Tartışma 38.52± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± Dünya Sağlık Örgütü sigarayı dünyanın en hızlı yayılan ve en uzun süren salgını olarak tanımlamaktadır (11). Türkiye de 15 ve üzeri yaştaki yetişkinler arasında tütün ürünü kullanım sıklığı %27,1 dir. Bu değer 14,8 milyon yetişkine karşılıktır. Erkeklerde (%41,5) tütün ürünü kullanımı kadınlara (%13,1) göre daha fazladır. Yaklaşık olarak 11,1 milyon erkek ve 3,6 milyon kadın sigara içmektedir 83

4 Öztürk GZ ve ark. Sigara ve Yalnızlık (4). Çalışmamızda da sigara içenlerin 49 (%33,8) i kadın 96 (%66,2) i erkek idi. Bizim çalışmamız da erkek ve kadın sigara içme oranı ülkemizdeki verilerden fazla çıkmıştır. Bunun nedenin çalışmaya alınan sigara içen ve içmeyen grup sayılarının birbirine olan yakınlığı olduğunu düşünmekteyiz. Ülkemizde tütün kullanımı en sık yaş grubundadır (4). Çalışmamızda da yaş ortalaması 33,92±10,44 yaş olarak bulundu. Bu ülkemizdeki kullanım yaş grubuna uymaktadır. Bazı çalışmalarda sigaraya başlama nedeni olarak yalnızlık (%20,6) olduğu ifade edilmiştir (12). Günümüzde yalnızlık birçok bireyi etkileyen bir duygudur. UCLA ölçeği kullanılarak yapılan çalışmalarda her 4-5 kişiden biri kendini yalnız hissetmekte ve kadınlarda 3 kat daha fazla görülmektedir (13). Çalışmamızda cinsiyet ile yalnızlık skorları arasında bir fark saptanmadı. Bu durum seçilen gruplar arasındaki eğitim düzeyi, maddi gelir, çalışma durumları gibi parametreler arasındaki farklılıklardan kaynaklanmış olduğunu düşünmekteyiz. Yalnızlık ölçeği ve yaş arasındaki bağlantı birçok çalışmada gösterilmiştir (4). Ülkemizde yaşın yalnızlık düzeyine etkisinin incelendiği bir araştırmada, yaş arttıkça yalnızlık düzeyinin azaldığını belirlenmiştir (15). Yurt dışında yapılan çalışmalarda da benzer sonuçlar elde edilmiştir (16). Çalışmamızda da yaş ile yalnızlık ölçeği arasında anlamlı bir ilişki olmadığı belirlendi (p=0,465). Ancak yaş gruplarını 40 yaş üstü ve altı olarak gruplandırdığımızda 40 yaş ve üstünde yalnızlık skoru diğer gruba göre daha düşük çıkmıştır. Bunun nedeni 40 yaş üstü bireylerin çalışma hayatında daha geniş bir çevreye sahip olabileceği ve genellikle evli ve çocuk sahibi olmaları ile açıklanabilir. Çalışma durumu, kendi ve eşinin eğitim durumu ile yalnızlık ölçeği arasında anlamlı ilişki bulduğumuz çalışmamızda çalışan kişilerin yalnızlık ölçek puanının düşük olduğu saptanmıştır. Kendisi ve eşinin eğitim düzeyi artıkça yalnızlık ölçek puanı azaldığı gözlenmiş olupbunun çalışan veya eğitimli insanın yaşama bakış açısındaki farklılıktan ve çevre ile etkileşiminin artmasından kaynaklanabileceği düşünüldü. Çeşitli yaş gruplarında yalnızlık ve zararlı alışkanlıklar arasındaki ilişki bakılmış ve çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Adelosan dönemde yapılan çalışmalarda yalnızlık ile riskli davranışlar arasında bağlantıya bakılmış anlamlı bulunmuştur. Yalnızlık arttıkça riskli davranışlar artmakta olduğu gözlenmiştir (17). Yine aynı şekilde 9 ülkenin verilerinin toplandığı bir çalışmada 18 yaş üstündeki bireylerde yalnızlık ile zararlı davranışların durumuna bakılmış sigara ile yalnızlık arasında bağlantı bulunmuştur. Yalnızlık artıkça sigara kullanımı arttığı gözlenmiştir (18). Çalışmamızda sigara içme ile yalnızlık arasında bir bağlantı belirlenmedi (p=0,466). Bunun nedeni çalışmamızda farklı yaş guruplarının olması veya sosyal farklılıklar olabilir. Ancak çalışmamızda olduğu gibi, UCLA ölçeğinin geçerlilik çalışmasında da sigara içme ile yalnızlık arasında bağlantı saptanamamıştır (19) yılında yapılan 25 çalışmanın verilerinin karşılaştırıldığı bir meta-analizde çalışmaların yarısında ilişkinin saptanmadığı belirlenmiş ancak sigara içme ile yalnızlık bağlantının olabileceği ama bunu saptamada geniş ve kapsamlı araştırmalar yapılması gerektiği ifade edilmiştir (20). Sonuç Sigara içen ve içmeyen bireylerde yalnızlık duygusu arasında fark olmamakla beraber bu duygunun multi-faktöriyel olması nedeniyle daha doğru değerlendirilmesi için, altta yatan diğer etmenleri göz önüne alan ve daha geniş kapsamlı çalışmaların yapılması uygun olacaktır. 84

5 Euras J Fam Med 2016;5(2):81-5 Kaynaklar 1. Yaşar MR. Yalnızlık. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2007;17(1): Peplau LA, Perlman D. Loneliness: a sourcebook of current theory, research and therapy. New York: John Wiley; p. 3. Demir T. Sigara Bağımlılığı. Türkiye de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar 2008;62(1): Türkiye İstatistik Kurumu [internet]. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması,2012 [cited 2016 Apr 10]. Available from: berbultenleri.do?id= Heatherton TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerström KO. The fagerström test for nicotine dependence: a revision of the fagerström tolerance questionnaire. Br J Addict 1991;86(9): Uysal MA, Kadakal F, Karşidağ C, Bayram NG, Uysal O, Yilmaz V. Fagerström test for nicotine dependence: reliability in a Turkish sample and factor analysis. Tuberk Toraks 2004;52(2): Göçmen H, Savaş NN, Ocak İ, Ceylan E, Ursavaş A, Karadağ M, ve ark. Bursa da sigara içme ve nikotin bağımlılığı ile ilişkili faktörler. İzmir Göğüs Hastalıkları Hastanesi Dergisi 2011;25(1): Yaparel R. Sosyal ilişkilerdeki başarı başarısızlık nedenlerinin algılanması ile yalnızlık arasındaki bağlantı (tez). Ankara: Hacettepe Üniversitesi; Demir A. U.C.L.A. yalnızlık ölçeğinin geçerlik ve güvenirliği. Psikoloji Dergisi 1989;7(23): Fiore MC, Bailey WC, Cohen SJ, Dorfman SF, Goldstein MG, Gritz ER, et al. Treating tobacco use and dependence. Rockville: US Department of Health and Human Services; p. 11. Nakajima H. Message from the General Director of World Health Organisation for world no tobacco day. WHO Tobacco Alert 1996;4(1): Mayda AS, Tufan N, Baştaş S. Attitudes towards smoking and frequency of smoking among students of Düzce Medical School. TAF Prev Med Bull 2007;6(5): Velarde-Mayol C, Fragua-Gil S, García-de-Cecilia JM. Validation of the UCLA loneliness scale in an elderly population that live alone. Semergen 2016;42(3): Ranaeiy S, Taghavi MR, Goodarzi MA. The effect of loneliness on social networking sites use and its related behaviors. Glob J Health Sci 2015;8(8): Kozaklı H. Üniversite Öğrencilerinde Yalnızlık Ve Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişkilerin Karsılaştırılması (tez). Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; Orzeck T, Rokach A. Men who abuse drugs and their experience of loneliness. Eur Psychologist 2004;9(1): Stickley A, Koyanagi A, Koposov R, Schwab-Stone M, Ruchkin V. Loneliness and health risk behaviours among Russian and U.S. adolescents: a cross-sectional study. BMC Public Health 2014;14(1):366. doi: / Stickley A, Koyanagi A, Roberts B, Richardson E, Abbott P, Tumanov S, et al. Loneliness: its correlates and association with health behaviours and outcomes in nine countries of the former Soviet Union. PLoS One 2013;8(7):e doi: /journal.pone Hays RD, DiMatteo MR. A short-form measure of loneliness. J Pers Assess 1987;51(1): Dyal SR, Valente TW. A systematic review of loneliness and smoking: small effects, big implications. Subst Use Misuse. 2015;50(13):