4. Ünite: İŞLETMELERİN FONKSİYONLARI VE İŞLETME TÜRLERİ

Transkript

1 4. Ünite: İŞLETMELERİN FONKSİYONLARI VE İŞLETME TÜRLERİ A. İŞLETME KAVRAMI VE İŞLETMELERİN AMAÇLARI İşletme bilimi; işletmeleri ilgilendiren iç ve dış olayların açıklanması, çözümlenmesi ve sistemleştirilmesinin yanında işletmelerin toplum içindeki yerini belirleme işlevini görür.insan gereksinimlerini giderme özelliğine sahip mal ve hizmetlere ekonomik mal ve hizmetler denir.insan gereksinim ve isteklerini gidermeye yarayan otomobil, kalem, televizyon gibi somut araçlara mal denir. İnsan gereksinimlerini karşılamakla birlikte somut olmayan araçlara hizmetler diyoruz. Oteller, bankalar ya da hastaneler hizmet üreten işletmelerdir. Mal ya da hizmetleri bireysel gereksinimleri için alanlara son tüketici; üretim, alıp satma ya da işletme kurmak amacıyla satın alanlara endüstriyel tüketici denir. Satın alma gücü bulunan bireylerin ekonomik mal ve hizmetlere karşı gösterdiği satın alma işlevleri talep olarak nitelenir. İşletme; para, iş gücü, araç ve gereci sistemli bir şekilde bir araya getirip mal ve hizmet üreten ekonomik birimlerdir. Başarı sağlamak isteyen bir girişimci, piyasayla ilgili olarak şunları göz önünde bulundurmalıdır: Mal ve hizmetin uygun yer, konumlandırma ve zamanda pazarlanması Talebin yeterli olması Piyasa koşullarının ve ekonominin uygun olması Dağıtım kanallarının yeterli olması Maliyetin ve satış fiyatının iyi olması Marka olması Kalitenin piyasanın istediği özellikte olması Reklam kampanyalarının dikkatli yapılması İşletmelerin ortak özellikleri şunlardır: Kâr amacı güderler. Mal ve hizmet üretirler. Mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya getirirler. İşletmeler yapmış oldukları faaliyetler sonucunda ülke ekonomisine birçok katkıda bulunurlar. Bu katkılardan bazıları şunlardır: İşletmeler, toplumun gereksinimlerini karşılarlar ve diğer ülkelere bağımlı olmadan yaşanmasını sağlarlar. İşsizliğin önlenmesine büyük ölçüde katkıda bulunurlar. Yapmış oldukları ithalat ve ihracatlar sonucunda, uluslararası ilişkilerin gelişmesine katkıda bulunurlar. Ülkenin yeni teknolojilerle tanışmasını sağlarlar. Yapılan ihracat sonunda ülkeye döviz girdisi sağlarlar. İşletmelerin Amaçları Ülke ekonomilerinin en küçük birimi olan işletmeler, ürettikleri mal ve hizmetleri gereksinimi olana sunmakla görevlidirler. İşletmeler üretim faktörlerini bir araya getirerek değişik mal ve hizmetlere dönüştürürler. İşletmelerin Kuruluş Amaçları Bir işletme kurmada güdülen başlıca genel amaçlar şunlardır: a. Kâr elde etmek: Genellikle kâr, işletme faaliyetlerinin başarılı yürütülüp yürütülmediğini gösteren en pratik bir ölçüttür. b.topluma Hizmet: İşletmelerin kuruluş amaçlarından bir diğeri de üretimini yaptığı ürünler ve hizmetlerle toplumu oluşturan bireylerin gereksinimlerini karşılamaktır. c. İşletmelerin varlıklarını korumaları veya sürdürmeleri: İşletmelerin özel amaçları arasında şunlar sayılabilir: a. Bağımsız çalışma arzusu: b. Sosyal prestij c. İşletmede çalışanlara iyi ücret ödemek, işletmede istihdamı sürekli kılmak, topluma veya devlete hizmet etmek ç. Maliyeti düşürerek ucuza satmak

2 B. İŞLETMELERİN TEMEL FONKSİYONLARI İşletmenin temel fonksiyonları 9 gruba ayrılabilir. Üretim Pazarlama Finansman İnsan Kaynakları Yönetim Muhasebe ARGE Halkla İlişkiler Tedarik Üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları işletmenin temel fonksiyonlarıdır. Yönetim ise genel fonksiyondur. 1.Üretim Fonksiyonu İşletmelerde bir ham maddeyi işleyerek onun yapısının değiştirilmesi ya da en baştan yapılarak bir çıktıya ulaşılmasına üretim denir.üretim yapan bir şirket; çalışanlar ile araç ve gereçten oluşur. Bunların temel amacı kâr için mal üretmektir. 2. Pazarlama Fonksiyonu Pazarlama; malların ve hizmetlerin, üreticiden tüketiciye doğru akışını sağlayan işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesidir. Pazarlama, üretici ile tüketici arasında bir köprü oluşturmaktadır. 3. Finansman Fonksiyonu Finansman; bir sanayi ve ticaret kuruluşuna, bir işletmeye, çalışması ve gelişmesi için gerekli paranın sağlanmasıdır. 4. İnsan Kaynakları Fonksiyonu İnsan kaynakları birimi, işe alınacak elemanların rol ve iş tanımlarını belirler. İnsan kaynakları, geliştirdiği ve yönettiği ek kazanç programlarıyla çalışanına sağlık sigortasını, seyahat giderlerini, hastalık iznini, tatilleri, sakatlık sigortasını ve daha fazlasını garanti eder; onları yasal ek kazanç haklarının neler olduğu konusunda bilgilendirir. 5. Yönetim Fonksiyonu Yönetim, bir girişime ilişkin işleri belirli bir anlayış içinde yürütme çalışmasıdır. Yönetim süreci belli bir bakış içerisinde gerçekleşirken çeşitli işlevlerin yerine getirilmesi gerekir.yönetim süreci planlamayla başlar, örgütleme ve yöneltme ile birlikte eş güdümleme ve denetimlesona erer. Yönetim sürecinin başından sonuna dek söz konusu olan tüm işlevler yönetim işlevleri olarak adlandırılır. Yönetim işlevleri beşe ayrılarak ele alınır. Bunlar; Planlama, Örgütleme, Yöneltme, Eş güdümleme, Denetimdir. a. Planlama: İşletmenin geleceğe ilişkin kararlarını, ileriyi görerek önceden belirlemek planlamanın temelidir. planlama ile önce işletmenin uzun ve kısa dönemli amaç ve hedefleri saptanır ve sonra bu amaç ve hedeflere ulaştıracak politikalar, programlar ve yöntemler belirlenir.. b. Örgütleme: Örgütleme, işletmenin yaşayacağı alanın çizilmesi, işletme yapısının iskeletinin oluşturulmasıdır. c. Yöneltme: Yöneltme bir örgütteki kişilerin o örgütün amaçları doğrultusunda çalışmalarını sağlamak için yönlendirmesi ve güdülemesi sürecidir. Yöneltme, astlara hangi işleri nasıl yapacaklarını söylemeyi ve yapılan yanlışları düzeltme yollarını göstermeyi de kapsar. Bu işlev, yönetimin hazırlık aşamasından uygulama aşamasına geçişidir. ç. Eş güdümleme (Koordinasyon): Bir iş birliği sistemi olan örgütün işleyişinde, uyumsuzluklara ve düzensizliklere yer vermeden örgüt bütünlüğünü sağlamak ve buna süreklilik kazandırmak, eş güdümleme adını alır. d. Denetim:. Denetim, işletmenin tümünün ve ayrı ayrı bölümlerinin işleyişlerinin değerlendirilmesi ve gerekli değişikliklerin yapılmasıdır. 6. Muhasebe Fonksiyonu İşletme, devlete (kamu maliyesine) karşı hem vergi sorumlusu hem de mükellef durumdadır. Maliyenin denetim organları; gelir vergisi, kurumlar vergisi, katma değer vergisi, vergi stopajları vb. konularında işletmenin sonuçları ile ilgilidir. Devlet yöneticileri her bir işletmenin ya da seçilmiş bir endüstri dalındaki işletmelerin gelir yaratan potansiyelini ve bu yolla da vergi potansiyelini bilme gereği duyar. Aynı zamanda adil vergi yasasını geliştirmek ve vergi yükünü doğru dağıtmak için güvenilir cari değerlere gerek duymaktadırlar. Devlet yöneticileri hangi

3 endüstrilerin ve hangi şirketlerin ülke ekonomisi için önemli olduğunu ve bu şirketlerin finansal yönden nasıl bir durumda olduklarını bilmek istemektedirler. 7. ARGE Fonksiyonu Araştırma ve Geliştirme bir şirketin bilim insanları ve mühendisler istihdam etmek suretiyle şirketin çalışma alanı doğrultusunda bilim ve teknolojiyi yeni ürünler, süreç ya da hizmetler geliştirmede kullanmak üzere yaptığı çalışma ve etkinlikleri anlatmak için kullanılan yaygın bir terimdir. ARGE nin başlıca görevi, teknolojik gelişmeleri kullanarak şirketin kâr edebilirliğini sürekli olarak yenilemek ve artırmaktır. Belirlenmiş hedef kitleleri etkilemek için hazırlanmış planlı, inandırıcı, bir iletişim çabası olarak özetlenebilir. Halkla ilişkiler çalışmalarının amacı itibarı korumak, desteklemek, artırmak ve düşünce, davranış biçimlerine etki edebilmektir. 9. Tedarik Fonksiyonu C. İŞLETME TÜRLERİ 1.HUKUKİ ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER 2.EKONOMİK ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER 3.İŞLEYİŞLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER 1. İşletmelerin Hukuki Bakımdan Sınıflandırılması Ülkemizde işletmelerin hukuki (yasal) yapısını düzenleyen temel kanun Türk Ticaret Kanunu dur. Kanuna göre özel işletmeler yasal yapıları açısından ya da tüzel biçimlerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılır. HUKUKİ ŞEKİLLERİ BAKIMINDAN İŞLETMELER a. ÖZEL İŞLETMELER 1. Tek Kişi İşletmeleri 2. Şirketler (Ortaklıklar) 2.a. Adi Şirketler 2.b. Ticaret Şirketleri (Türk Ticaret Kanunu na göre) 2.b.1. Şahıs Şirketleri 2.b.1.1. Kolektif Şirketler 2.b.1.2. Komandit Şirketler 2.b.2. Sermaye Şirketleri 2.b.2.1. Anonim Şirketler 2.b.2.2. Limitet Şirketler 2.b.2.3. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler 3. Kooperatifler 4. Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri b. KAMU İŞLETMELERİ 1. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) 1.a. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) 1.b. Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) 2. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler 3. Katma Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler 4. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri 5. Yerel İdarelere Ait (Özel Bütçeli) İşletmeler 6. Müessese, Bağlı Ortaklık ve İştirakler c. YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER 1. Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu na Göre Kurulan İşletmeler 2. Petrol Kanunu na Göre Kurulan İşletmeler 3. Uluslararası Antlaşmalara Göre Kurulan İşletmeler 4. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanunu na Göre Kurulan İşletmeler a. ÖZEL İŞLETMELER Sermayesinin tamamı ya da çoğunluğu özel kişilere ait olan işletmelerdir. 1. Tek Kişi İşletmeleri Tek kişinin sahibi olduğu bu işletmeler, en basit ve en çok görülen işletme biçimidir. İşletmenin sahibi her türlü işletme faaliyetine katılır, kararları alır, uygular ve denetler. İşletmenin tüm kârları ve riskleri işletme sahibine aittir, işletmenin tek sahibi olan kişi Türk Ticaret

4 Kanunu na göre tacir olarak tanımlanır. Gerçekten de Kanunu muza göre bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye tacir denilmektedir. Tek kişi işletmelerinin, az sermaye gerektirdiği, küçük işletmeler için en iyi hukuksal yapı olduğu söylenir. Örneğin; bakkal, kuaför, ayakkabı tamircisi, vb. 2. Şirketler (Ortaklıklar) Birden çok kişinin bir ekonomik amaca ulaşmak için aralarında anlaşarak para, mal ya da emeklerini bir araya getirerek kurdukları ticari işletmelere şirket (ortaklık) adı verilir Adi şirketlerin tüzel kişiliği olmamasına karşın ticaret şirketlerinin tümü tüzel kişiliğe sahiptir. Bu nedenle ortaklık alacaklısı önce ortaklığın mal varlığına; eğer bu mal varlığından alacağını tahsil edemezse şirketin ortaklarına başvuracaktır. 2.a. Adi Şirketler İki ya da daha çok kişinin para, mal ya da emek olarak bir sermaye koymaları ile oluşur. Tüzel kişiliği olmayan adi ortaklıkların kuruluşu Borçlar Kanunu nca özel bir biçime bağlanmıştır. Şirket kârları bütün ortaklar arasında ve belirtilen oranlarda Ya da eşit oranlarda dağıtılır. Ortakların sorumlulukları sınırsız olup her ortak şirketin tüm borçlarından kişi-sel varlığıyla sorumludur. Her ortağın şirketin yönetiminde yetkisi vardır. Yönetim yetkisi ortaklardan birine, birkaçına ya da dışarıdan birine bırakılabilir. 2.b. Ticaret Şirketleri Türk Ticaret Kanunu nca düzenlenen bu tür şirketler ikiye ayrılır. Şahıs Şirketleri Sermaye Şirketleri Şahıs şirketleri, çoğu kez, birbirlerini iyi tanıyan ve birbirlerine güvenen kişiler tarafından kurulur. Bu nedenle ortakların sayısı azdır ve ortaklığın devri güçtür. Kolektif ve komandit şirketler bu grubun tipik örnekleridir. Sermaye şirketlerinde ortakların sorumlulukları şirkete getir dikleri sermaye ile sınırlıdır. Getirdikleri sermaye oranında pek çok kişi şirkete katılabilir. Şirketin yönetimi genellikle uzman kişilere bırakılır. Ortakların değişmesi kolay olduğundan sermaye ortaklıkları daha uzun ömürlü olabilirler. Anonim şirketler bu türlü şirketlerin tipik bir örneğidir. Sermayesi paylara bölünmüş ko mandit şirketler ile limitet şirketler de sermaye şirketi sayılır. 2.b.1. Şahıs Şirketleri 2.b.1.1. Kolektif Şirketler Şirket, gerçek kişiler arasında yapılan bir sözleşmeye dayanmaktadır. kolektif ortaklığın ayrı bir varlığı yani tüzel kişiliği vardır. Kazançlar şirket sözleşmesinde belirtilen biçimde dağıtılır. Ortaklardan her birinin ayrı ayrı şirketi yönetme hak ve görevi vardır. Ancak şirket sözleşmesiyle yönetim tek bir ortağa ya da birden çok ortağa bırakılabilir. Şirketin sermaye gücü ortakların varlığına bağlıdır. Ülkemizde en yaygın ve en çok tutulan ortaklık türü, kolektif ortaklıktır. Sınırsız sorumluluk ortak sayısının kısıtlı olmasına, uygulamada üç ya da beş kişiyi aşmamasına neden olur. Bu kişiler genelde birbirlerini iyi tanıyan, birbirlerine güvenen ortaklardır. Bu nedenle çoğu kez bu kişiler baba ve oğul (oğullardan) ya da yakın kan bağı olan akrabalardan oluşur. Örneğin: Ali İstanbullu ve Oğulları Kolektif Şirketi Kolektif şirket ortaklarının en az iki gerçek kişi olması yasal bir zorunluluktur. Kolektif şirketlerin kuruluş formaliteleri basit, çabuk ve mas rafsızdır. Bu ortaklık, ortaklar arasında yazılı ve noterden onaylı ortaklık sözleşmesi ya da esas sözleşme ile kurulur. Kolektif şirketin tüzel kişilik kazanması ve kolektif şirket olarak nitelendirilmesi için Türk Ticaret Kanunu nun (TTK) 157. maddesine göre tescil ve ilan edilmesi gereklidir. Tescil talebi, ortaklık merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret sicil memurluğuna, ortaklığı kuranlar tarafından, sözleşmenin düzenlenmesinden itibaren 15 gün içinde yapılır. Tescil edilen ortaklık Türkiye Ticaret Sicil Gazetesi nde ilan edilir ve böylece tüzel kişilik kazanır. 2.b.1.2. Komandit Şirketler Ticari bir işletmeyi, bir ticaret unvanı adı altında işletmek için kurulan, ortaklardan bir ya da birkaçının şirket alacaklarına karşı sorumlulukları sınırsız, diğerlerinin sorumlulukları sınırlı olan şirketlere komandit şirket denir. Komandit şirketler Adi Komandit Şirketler veya kısaca Komandit Şirketler ve Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler olmak üzere iki büyük gruba ayrılır. Sorumluluğu sınırsız olan ortaklara, komandite ortak denir. Öte yandan bir kısım ortaklar ise şirket borç ve yükümlülüklerine karşı sadece koydukları sermaye ile sınırlı olarak sorumludurlar. Bu tür ortaklara da komanditer ortak denir. Örneğin: Yıldız Komandit Şirketi Komandit şirket, kişi şirketleri ile sermaye şirketleri arasında köprü sayılabilecek bir şirket türüdür. Kolektif şirket gibi komandit şirketin kuruluşu da kolay ve masrafsızdır. Komandit şirketten söz edebilmek için o şirkette en az bir komandite ve en az bir de komanditer ortağın bulunması gerekir. Bu şirkette de kolektif şirket gibi komandite ortakların gerçek kişi olmaları zorunlu iken komanditer ortaklar tüzel kişiler olabilir. Kolektif şirkette olduğu gibi bir komandit şirket de ortaklar arasında yazılı ve noterden onaylı şirket sözleşmesi veya esas sözleşme ile kurulur. şirket sözleşmesinin noterlikçe onaylanmış bir kopyasını, onay tarihinden on beş gün süre içinde şirket merkezinin

5 bulunduğu yerdeki Ticaret Siciline vererek tescilini almak zorundadırlar. Şirket, tescili anından başlayarak tüzel kişilik kazanır. Komandite ortağın yönetimde söz hakkı olmasına karşın komanditer ortağın böyle bir hakkı yoktur. 2.b.2. Sermaye Şirketleri 2.b.2.1. Anonim Şirketler Bir unvana sahip, ana sermayesi belli ve paylara bölünmüş, borçlarından dolayı yalnız varlıklarıyla sorumlu bulunan şirkete anonim şirket denir. Sermaye şirketleri içinde en tipik ve en gelişmiş olan anonim şirket, çağdaş ekonomik sistemdeki özellikle büyük işletmelerin örgütlenmesine en uygun yasal yapıdır. Bugün tüm dünyada büyük ekonomik kalkınma ve büyümeler anonim şirketlerin kurulmasıyla başlamıştır. Böylece kişisel sermayelerle gerçekleştirilemeyecek girişim ya da işletmeler anonim ortaklıklar aracılığı ile kolayca oluşabilirler. Anonim şirketler, büyük işletmelerin kurulmasını gerçekleştirmekle birlikte, gerçekte bu işletmelere küçük tasarruf sahiplerinin ve emekçilerin ortak olmasını da olanaklı kılarlar. Örneğin: Arçelik AŞ Anonim şirketlerin özellikleri: -Ortak sayısı en az 5 olmalıdır.mevcut yasada bir anonim ortaklık sermayesi TL den aşağı olamaz. -Şirketin sermayesi birbirine eşit paylara veya hisselere bölünmüştür Bir payın tutarı 500 TL den aşağı olamaz. -Şirkette ne kadar pay varsa o kadar da ortak vardır. Birden çok pay senedi bir kişinin elinde toplanabilir. Bu takdirde bu kişinin sahip olduğu pay senedi kadar ortaklıkta söz hakkı vardır. -Ortakların ölümü ya da ortaklıktan çekilmeleri şirketi etkilemez. Anonim şirketlerin en yetkili karar organı olan genel kurul, şirket ortaklarından, yani pay sahiplerinden (hissedarlardan) oluşur. Bu kurulda her ortak, elinde bulundurduğu hisse senedi sayısı oranında oy hakkına sahiptir. Diğer organlar genel kurul kararlarını yerine getirmek ya da getirilmesini denetlemek zorundadırlar. Yönetim kurulu anonim şirketin yasal temsilcisi olup şirketin yönetim ve temsilinde işletme sahibi gibi görev yapar. Yönetim kurulu, genel kurulun aksine sürekli bir organdır. Bir anonim şirkette genel kurul tarafından seçilen yönetim kurulu üye sayısı en az üç kişiden oluşur ve en fazla üç yıl için seçilirler, Yönetim kurulu üyesinin gerçek kişi olması gerekir, tüzel kişiler yönelim kurulu üyesi seçilemezler. Denetçiler de yönetim kurulu gibi sürekli bir genel kurul tarafından seçilir ve yönetim kurulu gibi sürekli bir organdır. Görevi, ortaklık işlemini üstlenen yönetim kurulunu denetlemektir. Anonim şirkette denetçi (murakıp) sayısı beşten fazla olamaz, mevcut yasalar bir taban sayısı belirlememiştir. 2.b.2.2. Limitet Şirketler Ticaret Kanunumuzun 503. üncü maddesine göre limitet şirket, iki ya da daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulan, ortakların sorumluluğu, koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve ana sermayesi belirli olan şirket olarak tanımlanır. Örneğin: Yağmur Danışmanlık, Eğitim ve Hukuk Hizmetleri Limitet Şirketi Limitet şirketin başlıca özellikleri: 1. Limitet şirketler bankacılık ve sigortacılıkla uğraşamazlar. 2.. Sermayesi TL den aşağı olamaz. 3. Limitet şirkette her ortağın en az bir payı vardır ve şirket borçlarına karşı sınırlı sorumludurlar. Paylar en az 25 TL sı ve bunun katları olmalıdır. Payların birbirine eşit olması zorunlu değildir. Ortakların payları için anonim şirkette olduğu gibi kıymetli evrak niteliğinde pay ya da pay senedi çıkarılamaz. Ortaklık payının devri, genelde diğer ortakların iznini gerektirir. 4. Ortak sayısı 2 den az ve 50 den çok olamaz. Ortakların sorumluluğu, üstlenmiş oldukları sermaye payı ile sınırlıdır. Bu ortaklığa gerçek ve tüzel kişiler ortak olabilir. Limitet şirketin yasada öngörülen organları ortaklar kurulu ve müdürlerdir. Ortak sayısı 20 yi aşarsa bir de denetleme kurulu oluşturulmalıdır. Ortaklar kurulu, limitet şirketlerin en yetkili ve en üst karar organıdır. Ortaklık işlevinin sorumluluğu, şirketin yürütme, yönetim işlevini üstlenen ve dolayısıyla şirketi temsil eden müdürlere aittir.. 2.b.2.3. Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirketler Türk Ticaret Kanunu nun 475. maddesine göre sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir ya da birkaçı şirket alacaklarına karşı bir kolektif şirket, diğerleri bir anonim şirket ortağı gibi sorumlu olan şirkettir. diye tanımlanır. 3. Kooperatifler Kooperatifler türlerine göre ev sahibi olmak (yapı kooperatifleri), tüketim maddelerini toptancıdan sağlamak (tüketim kooperatifleri), ürünleri pazarlarda doğrudan doğruya satmak (pazarlama kooperatifleri) ve üretim faktörlerini almak (üretim kooperatifleri) gibi konularda ortakların ekonomik çıkarlarını korumak için kurulmuştur. Örneğin: Yaylaköy Süt Üreticileri Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak ana sözleşme ile kurulur. Geniş anlamda kooperatif, belirli bir amaca ulaşmak için, bağımsız ekonomik birimlerin eşitliğine dayalı ve gönüllü olarak kurdukları bir örgüttür. Bu örgüt kendisini öteki işletmelerden ayıran şu ilkeleri izler:

6 1. Açık üyelik 2. Demokratik yönetim 3. Ortakların sermaye paylarına sınırlı faiz ödeme ve işletme arttırımlarının (gelir-gider farkının) eşit dağılımı 4. Maliyetine hizmet 5. Irksal, dinsel ve siyasal tarafsızlık 4. Dernek veya Vakıfların İktisadi İşletmeleri b. KAMU İŞLETMELERİ Sermayesinin tamamı ya da en az % 51 i kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. Gelişmekte ve kalkınmakta olan ülkelerde yaygındır. Kâr etmekten çok topluma hizmet etmek amacıyla kurulurlar. Bunları sırasıyla inceleyecek olursak; 1. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) Sermayesinin tamamı devlete aittir. b) Her ekonomik alanda bir kâr garantisi yoktur. Özel sektör kâr garantisi olmayan yerde faaliyette bulunmaz. Oysa devlet, politik ve kamu ihtiyaçları yönünden kârlı olmayan alanlarda da faaliyet göstermek zorundadır. Geri kalmış ve yeterli sermayeye sahip bulunmayan ülkelerde devlet gelişmeyi hızlandırmak, özel sektöre önderlik yapmak, ihtiyaçları yönünden kârlı olmayan alanlarda da faaliyet göstermek durumunda kalmıştır. Kamu İktisadi Teşebbüslerinin özellikleri: 1. Kuruluşları Bakanlar Kurulu kararıyla olur. 2. KİT ler tüzel kişilik olup sorumlulukları sermayeleri kadardır. 3. Yöneticileri devletçe belirlenir. 4. KİT ürünlerinin fiyatlarının belirlenmesinde Bakanlar Kurulu yetkilidir. 5. Zararları genel bütçeden karşılanır. 6. Denetlenmeleri Başbakanlık denetleme kurulu organları tarafından yapılır. Gerekirse Cumhurbaşkanı, Yüksek Denetleme Kurulu na denetlettirebilir. 1.a. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) İktisadi Devlet Teşekkülü, sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan iktisadi teşebbüstür. Türkiye`de İktisadi Devlet Teşekkülleri TBMM adına Yüksek Denetleme Kurulu tarafından denetlenmektedir. Geniş kapsamlı etkinlik gösteren KİT ler olarak da tanımlanabilir. İDT ler ticari esaslara göre faaliyette bulunurlar ve bunlar için kârlılık önde gelir. Ülkemizde hâlen faaliyette bulunan bazı iktisadi devlet teşekkülleri şunlardır: Türkiye Kalkınma Bankası AŞ, T.C. Ziraat Bankası AŞ, Türkiye Halk Bankası AŞ, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), Petkim Petrokimya Holding AŞ, Türkiye Gübre Sanayi AŞ, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Devlet Malzeme Ofisi (DMO), Türkiye Şeker Fabrikaları AŞ, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK), Et ve Balık Kurumu (EBK), Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), Türkiye Zirai Donatım Kurumu Genel Müdürlüğü (TZDK), Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü (SEK), Orman Ürünleri Sanayisi Kurumu (ORÜS), Türkiye Gemi Sanayi 1.b. Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve tekel niteliğindeki mallar ile temel mal ve hizmet üretmek ve pazarlamak üzere kurulan, kamu hizmeti niteliği ağır basan iktisadi teşebbüslerdir. Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT), Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü (TCDD) gibi kuruluşlar örnek verilebilir. 2. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler Genel Bütçeli idareler, tamamen kamusal mal ve hizmet üreten kuruluşlardır. Bunların verdiği hizmetler, tümüyle kamu finansmanı, yani vergiler ve kısmen de borçlanma yolu ile karşılanır. Genel Bütçeli İdareler arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), Cumhurbaşkanlığı, Sayıştay Başkanlığı, Anayasa Mahkemesi Başkanlığı, Başbakanlık, Danıştay ve Yargıtay Başkanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Diyanet İşleri Başkanlığı ve tüm bakanlıklar sayılabilir. Genel bütçeli idareler içinde Millî Eğitim Bakanlığına bağlı meslek okulları, Sağlık Bakanlığına bağlı hastaneler, Adalet Bakanlığına bağlı cezaevleri, Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı tarımsal işletmeler ve haralar, Maliye Bakanlığına bağlı Darphane ve Damga Matbaası döner sermayeli işletmelerdir. Öte yandan Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Devlet Matbaası genel bütçeye dâhil döner sermayesiz bir işletmedir. 3. Katma Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler Yarı kamusal mal ve hizmet üreten katma bütçeli idare veya kuruluşlardır. Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü, Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı (YÖK) ve tüm kamu üniversiteleri sayılabilir. tüm üniversiteler döner sermayeli kuruluşlar olmasına karşın, Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü döner sermayesiz bir kuruluştur. Bu idareler kendi bütçelerini hazırlarken Bütçe Dairesi Başkanlığından yardım

7 alırlar. Katma bütçeli idarelere bağlı birçok işletme, bağlı bulundukları idare ya da kuruluştan döner sermaye payı alarak çalışırlar. Bunlar arasında üniversite hastaneleri ile Orman Genel Müdürlüğüne bağlı orman işletmeleri en büyük ağırlığı oluşturmaktadır. 4. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri Devletin tekeline aldığı belirli kamu hizmetlerinin yönetimi, devlet bütçesi dışında özerk bütçelerle yürütülür. Örneğin, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) ve T.C. Merkez Bankası, kendi özel kanunları ve özellikleri gereği, genel ve katma bütçelerin dışında bırakılan ama KİT leri düzenleyen 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname kapsamına da alınmayan özerk bütçeli kuruluşlardır. TRT yönetiminin, yansız bir kamu tüzel kişiliğine sahip olması gerekmektedir. Bu kurumun yönetim ve denetiminde, yönetim organlarının oluşturulmasında tarafsızlık ilkesine uyulması belirtilmiştir T.C. Merkez Bankası,banka, sermaye ve döviz piyasaları üzerinde düzenleme yetkisini kullanmakta ve yaptığı bankacılık işlemleri aracılığı ile özel tekelci gelir elde etmektedir. Ülkemizde özel kanunlara göre kurulan, özerk ve tüzel kişiliği olan diğer bazı özerk bütçeli kuruluşlar şunlardır: Türk Standardları Enstitüsü (TSE), Milli Prodüktivite Merkezi (MPM), Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK). 5. Yerel İdarelere Ait (Özel Bütçeli) İşletmeler Bugün tüm ülkelerde, devletin yanında kamusal hizmetleri yerine getirmek üzere Mahalli İdareler (yerel yönetimler) denilen il özel idare, belediye ve köy teşkilatları kurulmuş bulunmaktadır.bu idarelerin kendilerinden beklenen hizmetleri yürütebilmeleri için gelirlere ihtiyaç vardır; bu nedenle devlet bütçesi ile değil, kendi bütçe olanaklarına göre hizmet götürürler. Yerel gider ve gelirleri kapsayan bütçelere özel bütçe veya mahalli idareler bütçesi yerel bütçeli kuruluşlara da özel bütçeli işletmeler veya mahalli kuruluşlar denir. Özel bütçeli işletmelere örnek olarak belediyeler tarafından kurulup işletilen su, havagazı, elektrik, halk ekmek fabrikaları, satış mağazaları ve kent içi ulaştırma işletmelerini verebiliriz. 6. Müessese, Bağlı Ortaklık ve İştirakler Müessese Sermayesinin tamamı bir İktisadi Devlet Teşekkülü ya da Kamu İktisadi Kuruluşlarına ait olan işletme ya da işletmeler topluluğudur. Bağlı Ortaklık Sermayesinin % 50 sinden fazlası İktisadi Devlet Teşeküllerine ya da Kamu İktisadi Kuruluşlarına ait olan işletme ya da işletmeler topluluğundan oluşan anonim şirketlerdir. İştirakler KİT lerin ya da bağlı ortaklıklarının sermayelerinin en az % 15 ine, en fazla % 50 sine sahip bulundukları anonim şirketlerdir c. YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER Yürürlükte bulunan yasalar çerçevesinde yabancı uyruklu gerçek ya da tüzel kişilerin tek başlarına ya da Türk ortaklarla kurdukları işletmelerdir. 1. Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu na Göre Kurulan İşletmeler Bu tip işletmeleri kurmak isteyen yabancılar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığına başvururlar. Başvurular bakanlıkça usul yönünden uygun görülürse Devlet Planlama Teşkilatına gönderilir. Ülkemiz için bu işletmelerin cazip yönü, işletmelerin yürürlükteki vergi kurumlarına göre vergilerini verdikten sonra kalan kâr paylarını, ilgili makamlardan izin almaksızın dışarıya transfer edebilmeleridir. 2. Petrol Kanunu na Göre İşletmeler 6326 sayılı Petrol Kanunu na göre kurulan yabancı işletmelerdir. Bu işletmeler Türk petrol şirketlerine tanınan hak ve ayrıcalıklardan yararlanırlar. Bu işletmeler yabancı sermayeli işletme olarak kuruldukları gibi yabancı ülkede kurulmuş bir işletmenin bir şubesi olarak ya da ülkemiz yasalarına göre yabancı şirket stratejisiyle ülkemizde petrol arama, çıkarma, işletme kurma ve satma haklarına sahiptirler. Bu tür işletmeler vergiler çıktıktan sonraki net kârlarını yurt dışına transfer edebilirler. 3. Uluslararası Anlaşmalara Göre Kurulan İşletmeler Ülkemizin diğer ülkelerle yaptığı ikili (karşılıklı) anlaşmalar ya da çok taraflı anlaşmalar çerçevesinde kurulan işletmelerdir. 4. Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kanunu na Göre Kurulan İşletmeler Türkiye ye yabancı sermaye girişi üç ana amaca bağlı olarak gerçekleşmektedir. a. Üretim amaçlı sınai yatırım yapmak b. İthalat, ihracat, yurt içi toptan ticaret ve her türlü mühendislik, müşavirlik ve organizasyon faaliyetleri gerçekleştirmek c. Patent, teknik bilgi, lisans anlaşması gibi kullanma hakkını sağlamak

8 Dışarıda yerleşik kişi ve kuruluşların Türkiye de sınai yatırım yapmaları ya da ticari işlerde ve mühendislik-müşavirlik hizmetlerinde faaliyette bulunabilmeleri için iki tür sermaye şirketi olan anonim ve limitet şirketlerden birini tercih etmeleri gerekmektedir. Kurulu bir şirkete katılarak portföy yatırımı yapmak için de aynı koşul geçerlidir. Söz konusu şirketlerin Türk uyruğuna bağlı olarak yabancı sermaye mevzuatı ve Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde kurulmaları gerekmektedir 2. İşletmelerin Ekonomik Bakımdan Sınıflandırılması A. MAL ÜRETEN İŞLETMELER B. TİCARET İŞLETMELERİ C. HİZMET ÜRETEN İŞLETMELER A. MAL ÜRETEN İŞLETMELER İnsanların yaşamlarını sürdürebilmek için gereksinim duydukları dayanıklı ve dayanıksız tüketilen malları üreten işletmelerdir. Ekmek, meyve suyu, halı, mobilya, ayakkabı, beyaz eşya, yorgan, perde, kâğıt havlu, kalem, bilgisayar vb. ürünler insanların sürekli gereksinim duyduğu mallardır. İşletmelerin ürettikleri mallar her zaman doğrudan tüketime sunulmaz. Bazı mallar, ham madde olarak başka malların üretiminde kullanılır. Ayakkabı üretiminde kullanılmak için deri üreten işletmeler, bunlara örnek gösterilebilir. B. TİCARET İŞLETMELERİ Türk Ticaret Kanunu na göre; ticarethane, fabrika ya da ticari şekilde işletilen diğer kuruluşlar ticari işletme sayılmaktadır. Ticaret işletmeleri, ticaret sektöründe toptancı, yarı toptancı ya da perakendeci olarak faaliyet göstermektedirler. Süpermarket, ayakkabı mağazası, kuruyemişçi, hırdavatçı, perdeci vb. bunlara örnek olarak gösterilebilir. Ticaret işletmelerini kuran kişiler, Türk Ticaret Kanunu nun belirlediği özelliklere göre tacir ya da esnaf sayılırlar. C. HİZMET ÜRETEN İŞLETMELER Bunlar bir hizmetin yerine getirilmesi ya da hizmet üretimi ile uğraşan işletmelerdir. Örneğin; berber dükkânı, lokanta, otel, mali müşavirlik bürosu, banka, sigorta şirketi, taşıma ve depolama şirketi, elektrik, hava gazı, su ve sağlık hizmetlerini yürüten işletmeler gibi.hizmet işletmelerinin temel amacı, üstün bir hizmet değeri yaratarak müşteri memnuniyetini en yüksek düzeyde gerçekleştirmek ve müşteri sadakatini başarmaktır. 3. İşletmelerin İşleyişleri Bakımından Sınıflandırılması A. TARIM İŞLETMELERİ B. SANAYİ İŞLETMELERİ C. İNŞAAT SANAYİSİ İLE UĞRAŞAN İŞLETMELER Ç. ULAŞTIRMA VE İLETİŞİM İŞLETMELERİ D. FİNANS İŞLETMELERİ E. SERBEST MESLEK VE DİĞER HİZMET İŞLETMELERİ F. KİRALAMA İŞLETMELERİ A. TARIM İŞLETMELERİ Bitki ve hayvan üretimini çoğaltmaya, ürünleri çeşitlendirmeye ve ürün kalitesini yükseltmeye çalışan kuruluşlardır. Çiftçilik, hayvancılık, balıkçılık ve ormancılık alanlarında faaliyet gösterirler. Konserve ve salça fabrikaları, balık çiftlikleri, tavuk çiftlikleri, gübre fabrikaları bu kuruluşlara örnek olarak verilebilir. B. SANAYİ İŞLETMELERİ Demir-çelik, madencilik, imalat sanayi, doğal gaz, çimento, kâğıt, elektrik, su, petrol sanayi alanlarında çalışan işletmelerdir. Bu işletmeler; ham maddeleri işler ya da daha önce üretilmiş ürünlerin şeklini değiştirerek ya da başka bir işlev görmek üzere ürünlerin birçoğunu bir araya getirip montajını yaparak yeni bir mal ortaya çıkarır. Çimento fabrikaları, otomobil fabrikaları, dayanıklı tüketim malı üreten fabrikalar, imalathaneler, hidroelektrik santralleri, kömür çıkaran işletmeler bu türe örnek verilebilir. C. İNŞAAT SANAYİSİ İLE UĞRAŞAN İŞLETMELER İnşaat sektöründe hizmet veren işletmelerdir. Yol, köprü, baraj, fabrika, konut, alışveriş merkezi gibi inşaatları yaparlar. Taşeron firmalar ya da müteahhitlik firmaları bu işletmelere örnek verilebilir. Ç. ULAŞTIRMA VE İLETİŞİM İŞLETMELERİ Ulaşım hizmeti veren kara yolu, hava yolu ve deniz yolu işletmeleri ile iletişim hizmeti veren radyo, televizyon, posta, telefon ve basın kuruluşları ulaştırma ve iletişim işletmeleri grubuna girer. Örneğin; THY, özel hava yolu işletmeleri, şehirler arası ve uluslararası kara yollarında taşımacılık yapan özel işletmeler, kargo şirketleri, özel deniz yolu işletmeleri, PTT, özel GSM şirketleri, Türk Telekom, özel televizyon kanalları ve medya kuruluşları gibi. D. FİNANS İŞLETMELERİ

9 Banka, finans, sigorta dallarında hizmet vermek amacıyla kurulan işletmelerdir. Örnek olarak kamu ve özel bankaları, döviz alım-satım şirketleri, özel sigorta kuruluşları verilebilir. E. SERBEST MESLEK VE DİĞER HİZMET İŞLETMELERİ Taşımacılık, muhasebe, tıp, hukuk, danışmanlık, turizm vb. alanlarda hizmet üretimi yapan işletmelerdir. Danışmanlık şirketleri, avukatlık büroları, özel muhasebe büroları, doktor muayenehaneleri, tur operatörleri ile otelcilik, lokantacılık, kuaförlük, terzilik, vb. işletmeler bu gruptaki işletmelerdendir. F. KİRALAMA İŞLETMELERİ Her türlü taşınabilir (menkul) ya da taşınamaz (gayrimenkul) malları kiraya veren ya da bu işleme aracılık eden işletmelerdir. Taşınabilir malları kiraya veren işletmelere araç kiralama (rent a car) ve finansal kiralama (leasing) şirketleri örnek gösterilebilir. (Taşınamaz malları kiraya veren işletmelere örnek olarak da emlakçılar verilebilir. İşletmelerin Yasal Statüsü ve Sorumlulukları 1. MALİYEYE KARŞI SORUMLULUKLARI 1.a. İşe başlamayı bildirme İşletmeler, işe başlamayı ve daha sonra durumlarında oluşabilecek değişiklikleri Vergi Usul Kanunu nda belirtilen süreler içersinde vergi dairelerine bildirmek zorundadır İşe başlamayı bildirme ve vergi sicil numarası alma Değişiklikleri bildirme 1.b. Değişiklikleri bildirme Mükellefler adres, iş ya da iş yerlerinde oluşan değişiklikleri, değişikliğin olduğu tarihten itibaren bir ay içerisinde dilekçeyle bağlı oldukları vergi dairesine bildirmek zorundadırlar. 2. SOSYAL GÜVENLİK KURUMLARINA AİT İŞLEMLER İşletmenin, mevzuat gereği sigortalı sayılan bir kimseyi çalıştırması durumunda Sosyal Güvenlik Kurumuna karşı sorumlulukları başlamış olur. İşletmenin herhangi bir çalışanı yoksa SGK ye karşı sorumluluğu da yoktur. Sigortalı çalıştıracak işverenin sorumlulukları 2.a. İş yerini bildirme İşverence iş yerini tescil ettirmek amacı ile iki nüsha olarak İş Yeri Bildirgesi düzenlenip en geç sigortalı çalıştırmaya başlamadan önce, iş yerinin kurulu olduğu yeri çevresine alan SGK ünitesine doğrudan geçmek üzere işverene iade edilir. 2.b. Sigortalıyı bildirme Çalıştırılanlar işe alınmalarıyla, kendiliğinden sigortalı olurlar Bildirim, işveren ya da vekili tarafından Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi ile yapılır. 2.c. İşletmenin Bölge Çalışma Müdürlüğüne ait işlemleri Bu müdürlüğe işletmenin vermesi gereken, iş yeri bildirgesidir. işveren, Bölge Çalışma Müdürlüğüne 1 ay içinde yazılı olarak bildirmek zorundadır 2.ç. İşverenin SGK (Bağ-Kur) ile ilgili işlemleri İşverenler kendi sosyal güvenceleri için sosyal güvenlik kurumuna kayıt olmak zorundadırlar 3. YEREL YÖNETİMLE İLGİLİ İŞLEMLER Belediye sınırları ile mücavir alanlar içinde iş yeri açmak isteyen işletmeler, Belediye Gelirleri Kanunu na göre çalışma ruhsatı almak için bağlı bulundukları yerin belediyesine başvurmak zorundadır. İşyeri açmaya ilişkin İşyeri Açma Ruhsatı Belgesi nin iş yerinin görünür bir yerine asılması zorunludur. İş yerleri, Belediye Gelirleri Kanunu na göre, belediyelerce tespit edilen ve derecesi itibarıyla ilgili tarifede gösterilen tutarda çevre temizlik vergisi (ÇTV) ödemek zorundadır Aynı zamanda tatil günleri çalışmak isteyen işyerleri hafta sonu çalışma ruhsatı almak zorundadır. İşletmeye ait arazi, arsa ve bina için belediyelere emlak vergisi ödenmektedir. 4. MESLEK KURULUŞLARINA ÜYELİK İŞLEMLERİ Tacirler yürüttükleri faaliyete ilişkin meslek kuruluşuna kayıt yaptırmak zorundadır. Bu odalar şunlardır: - Mühendisler ve Mimarlar Odası - Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası - Esnaf ve Sanatkârlar Odası - Türkiye Barolar Birliği - Ticaret Odası

10 - Sanayi Odası Bu tür kuruluşlara üye olan tacirler üyelikleri karşılığında belirli bir üye aidatı öderler. Merkezi Türkiye de bulunan yabancı kaynaklı ticari işletmelerin şubeleri de bulundukları yerin ticaret siciline tescilve ilan olunur. TEST-4 1. Aşağıdaki işletmelerden hangisi hukuki şekilleri bakımından özel işletmeler türüne dahil değildir? A. Tek kişi işletmeleri B. Kooperatifler C. Kamu İktisadi İşletmeleri D. Şirketler E. Dernek ve Vakıfların İktisadi İşletmeleri 2. Aşağıdaki işletmelerden hangisi hukuki şekilleri bakımından özel işletmeler türüne dahildir? A. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri B. Şirketler C. Petrol Kanununa göre kurulan işletmeler D. Yerel İdarelere ait işletmeler E. Katma Bütçeli İdarelere bağlı işletmeler 3. İki ya da daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulup, ortakların sorumluluğu koymayı taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlı ve ana sermayesi belirli olan şirket aşağıdakilerden hangisidir? A. Anonim şirket B. Limitet şirket C. Kolektif şirket D. Adi şirket E. Komandit şirket 4. Aşağıdakilerden hangisi kooperatiflerin kuruluş ilkelerinden değildir? A. Irksal,dinsel ve siyasal tarafsızlık B. Demokratik yönetim C. Maliyetine hizmet D. Gizli üyelik E. Ortakların sermaye paylarına sınırlı faiz ödeme ve işletme artırımlarının eşit dağılımı 5. KİT ler hakkında aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A. Sermayenin tamamı devlete aittir. B. Bakanlar Kurulu kararıyla kurulurlar. C. Yöneticileri devletçe belirlenir. D. Zararları genel bütçeden karşılanır. E. Öncelikleri kar elde etmektir. 6. Aşağıdaki işletmelerden hangisi İktisadi Devlet Teşekkülü değildir? A. TRT B. Ziraat Bankası C. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) D. Türkiye Taşkömürü Kurumu(TTK) E. Devlet Malzeme Ofisi(DMO) 7. Aşağıdaki işletmelerden hangisi Kamu İktisadi Kuruluşudur? A. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) B. Devlet Planlama Teşkilatı(DPT) C. Türkiye Posta Telgraf Teşkilatı Genel Müdürlüğü (PTT) D. TC Merkez Bankası E. İGDAŞ 8. TBMM,Cumhurbaşkanlığı,Devlet Planlama Teşkilatı(DPT),Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK) hangi kamu işletmesi türüne örnektir? A. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) B. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler C. Katma Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler D. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri E. Yerel İdarelere Ait (Özel Bütçeli) İşletmeler 9. Türk Standartları Enstitüsü (TSE), TRT,TC Merkez Bankası,TÜBİTAK hangi kamu işletmesi türüne örnektir? A. Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) B. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler C. Katma Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler D. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri E. Yerel İdarelere Ait (Özel Bütçeli) İşletmeler 10. Aşağıdakilerden hangisi ülkemizde kurulan yabancı sermayeli işletme türlerinden değildir? A. Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu na göre kurulan işletmeler B. Petrol Kanunu na göre kurulan işletmeler C. Kamu İktisadi Teşebbüsleri(KİT) D. Uluslar arası anlaşmalara göre kurulan işletmeler E. Türk Piyasasının Kıymetini Koruma Kanunu na göre kurulan işletmeler 11. Aşağıdaki işletmelerden hangileri işleyişleri bakımından tarım işletmesidir? A. Otomobil fabrikaları,çimento fabrikaları,imalathaneler B. Emlakçılar,Leasing şirketleri,rent a car C. Bankalar, döviz alım-satım şirketleri,özel sigorta kuruluşları

11 D. Konserve ve salça fabrikaları,balık çiftlikleri,gübre fabrikaları,tavuk çiftlikleri E. Avukatlık büroları,oteller,doktor muayenehaneleri,lokantalar 12. THY,kargo şirketleri,ido,ptt,gsm şirketleri,tv kanalları gibi işletmeler işleyişleri bakımından hangi sınıfa dahildir? A. Sanayi işletmeleri B. İnşaat Sanayisi ile uğraşan işletmeleri C. Finans işletmeleri D. Kiralama işletmeleri E. Ulaştırma ve iletişim işletmeleri 13. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin maliyeye karşı sorumluluklarındandır? A. Vergi dairesine işe başlamayı bildirme B. İş yeri açma ruhsatı almak C. Sigortalıyı bildirme D. Çevre temizlik vergisini ödemek E. Yürüttükleri faaliyete ilişkin meslek kuruluşlarına kayıt yaptırmak 14. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin Sosyal Güvenlik Kurumuna ait işlemlerindendir? A. Vergi dairesine işe başlamayı bildirme B. İş yeri açma ruhsatı almak D. Sigortalıyı bildirme C D. Çevre temizlik vergisini ödemek E. Yürüttükleri faaliyete ilişkin meslek kuruluşlarına kayıt yaptırmak 15. İş yeri açma ruhsatı almak,çevre temizlik vergisini ödemek işletmelerin hangi kurum ya da kuruluşlara karşı sorumluluklarındandır? A. Maliyeye B. Sosyal Güvenlik Kurumuna C. Yerel yönetimlere D. Meslek kuruluşlarına E. Bölge Çalışma Müdürlüğüne 16. Kar amacıyla mal ve hizmet üretmek ya da pazarlamak için üretim faktörlerini bir araya getiren ekonomik birime..denir. A. Pazarlama B. İşletme C. Tüccar D. Yönetici E. Üretici 17. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin ortak özelliklerinden değildir? A. Kar amacı gütmek B. Mal ve hizmet üretmek C. Reklam vermek D. Üretim faktörlerini bir araya getirmek E. Mal ve hizmet pazarlamak 18. Aşağıdakilerden hangisi işletmenin özel amaçları arasında değildir? A. Topluma hizmet B. Bağımsız çalışma arzusu C. Sosyal prestij D. Çalışanlara iyi ücret ödemek E. Maliyeti düşürerek ucuza mal satmak 19. Üretim fonksiyonlarından biri olan,malların ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye doğru akışını sağlayan işletme faaliyetine denir. A. Finansman B. Tedarik C. İnsan kaynakları D. Pazarlama E. Muhasebe 20. Bir ticari işletmeyi kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye denir. A. Müdür B. Yönetici C. Esnaf D. Tacir E. İşletmeci 21. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmenin şirket sayılabilmesi için gerekli unsurlardan biri değildir? A. Ulaşılmak istenen ortak bir amaç olmalıdır. B. Şirketi kuran kişi sayısı en az 1 olmalıdır C. Ortaklar arasında yazılı bir sözleşme olmalıdır D. Her ortak;para,mal ya da emek olarak sermaye koymalıdır E. Her ortak en az sermayesi kadar sorumluluk almalıdır. 22. Bir ünvana sahip,ana sermayesi belli ve paylara bölünmüş olan,borçlarından dolayı yalnız varlıklarıyla sorumlu bulunan şirkete..şirket denir. A. Kolektif B. Limitet C.Anonim D. Komandit E. Sermayesi paylara bölünmüş komandit 23. Aşağıdakilerden hangisi limitet şirketin özelliklerinden değildir? A. Ortak sayısı en az 2,en fazla 50 olmalıdır B. Sermayesi 5000 TL den az olmamalıdır C. Bankacılık ve sigortacılıkla uğraşamazlar D. Ortakların şirket borçlarına karşı sorumlulukları sınırsızdır E. Her ortağın en az bir payı vardır.

12 24. Aşağıdakilerden hangisi kamu işletmesi değildir? A. Kamu İktisadi Teşekkülleri B. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler C. Özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri D. Yerel İdarelere ait(özel bütçeli) işletmeler E. Kooperatifler 25. Aşağıdakilerden hangisi işletmelerin işe başlarken ve faaliyetlerini sürdürürken devlete ve diğer kuruluşlara karşı yerine getirmek zorunda oldukları sorumluluklardan değildir? A. Ağır Ceza mahkemelerine karşı sorumluluklar B. Maliyeye karşı sorumluluklar C. Sosyal Güvenlik kurumlarına ait sorumluluklar D. Yerel yönetimlerle ilgili işlemler E. Meslek kuruluşlarına üyelik işlemleri AŞAĞIDAKİ CÜMLELERİN BOŞLUKLARINI UYGUN KELİMELERLE DOLDURUNUZ. 1. Birden çok kişinin bir ekonomik amaca ulaşmak için aralarında anlaşarak para,mal ya da emeklerini bir araya getirerek kurdukları ticari işletmelere..denir. 2. Ülkemizde en yaygın ve en çok tutulan ortaklık türü.ortaklıktır. 3. Ticari bir..,bir ticaret unvanı adı altında işletmek için kurulan,ortaklardan bir ya da birkaçının şirket alacaklarına karşı sorumlulukları sınırsız,diğerlerinin sorumlulukları sınırlı olan şirketlere..denir. 4. Bugün tüm dünyada büyük ekonomik kalkınma ve büyümeler.şirketlerin kurulmasıyla başlamıştır. 5..şirketler bankacılık ve sigortacılıkla uğraşamazlar. 6. Bir kooperatif en az.ortak tarafından imzalanacak ana sözleşme ile kurulur. 7.,sermayesinin tamamı ya da en az %51 i kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelerdir. 8,sermayesinin tamamı devlete ait olan ve tekel niteliğindeki mallar ve temel mal ve hizmet üretmek ve pazarlamak üzere kurulan,kamu hizmeti niteliği ağır basan iktisadi teşebbüsleridir. AŞAĞIDA BİR İŞLETMEDE GERÇEKLEŞTİRİLEN OLAĞAN FAALİYETLER SIRALANMIŞTIR.BU FAALİYETLERİN İŞLETMENİN HANGİ FONKSİYONU İLE BAĞLANTILI OLDUĞUNU YAZINIZ. * Vergilerin ödenmesi., * Ham maddenin işlenerek mamul haline getirilmesi. * İşe alınacak elemanlarla görüşme yapılması. * Bankadan kredi alınması. * Ham madde temini. Verilen kamu işletmelerini türleri ile eşleştiriniz. Kamu işletmesi Türü Eşleştirme 1.Toprak Mahsulleri Ofisi(TMO) a.özerk Bütçeli Devlet İşletmeleri 1-2.Üniversiteler b.yerel İdarelere Ait (Özel Bütçeli) İşletmeler 2-3.SGK c. Genel Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler 3-4.İSKİ d.katma Bütçeli İdarelere Bağlı İşletmeler 4-5.Başbakanlık e.kamu İktisadi Teşebbüsleri 5-

13 Fırın süpermarket berber hırdavatçı banka sigorta şirketi meyve suyu fabrikası mobilya fabrikası ayakkabı mağazası hastane Yukarıdaki işletmeleri ekonomik bakımdan sınıflandırınız. Mal Üreten işletmeler Ticaret işletmeleri Hizmet Veren işletmeler D/Y * ( ) İnsan gereksinim ve isteklerini gidermeye yarayan otomobil,kelem,tv gibi somut araçlara mal denir. * ( ) Oteller,bankalar ya da hastaneler mal üreten işletmelerdir. * ( ) Ticaret şirketlerinin tüzel kişiliği olmasına karşın adi şirketlerin tümü tüzel kişiliğe sahiptir. * ( ) Limitet şirket ortakları alacaklılarına karşı sınırlı sorumludur. * ( ) Anonim şirket ortakları alacaklılarına karşı sınırsız sorumludur. * ( ) Kamu işletmeleri,kar elde etmekten çok topluma hizmet etmek amacıyla kurulurlar. * ( ) İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) ticari esaslara göre faaliyetlerde bulunurlar ve bunlar için karlılık önde gelir.