METAL SANAYİNDE ÇALIŞAN KADINLAR ARASINDA ALGILANAN BİR RİSK FAKTÖRÜ OLARAK PSİKO-SOSYAL RİSKLER

Transkript

1 Süleyan Deirel Üniversitesi Mühendislik Bilileri ve Tasarı Dergisi 3(3), ÖS:Ergonoi2015, , 2015 ISSN: Araştıra Makalesi 21. Ulusal Ergonoi Kongresi Özel Sayısı SuleyanDeirel University Journal of Engineering Sciences and Design 3(3), SI:Ergonoi2015, , 2015 Research Article ISSN: Special Issue of 21. National Congress of Ergonoics, Turkey METAL SANAYİNDE ÇALIŞAN KADINLAR ARASINDA ALGILANAN BİR RİSK FAKTÖRÜ OLARAK PSİKO-SOSYAL RİSKLER Ulviye TÜFEKÇİ *, Ahet GÖKÇE Uludağ Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bililer Fakültesi, Çalışa Ekonoisi ve Endüstri İlişkileri Bölüü, Bursa, Türkiye Anahtar Kelieler İş Sağlığı ve Güvenliği Psikososyal Riskler Kadın Çalışanlar Metal Sektörü Özet Günüüzde kadınlar, toplusal cinsiyet kalıplarının kendilerine yüklediği görevlerin yanında çalışa hayatında da çeşitli işlerde istihda edilebilektedirler. Çalışa ortalarında var olan risk faktörleri erkek çalışanlar kadar kadınları da etkileektedir. İş sağlığı ve güvenliği risk faktörlerinden biri olan psiko-sosyal riskler, çalışanların işe yönelik tutularını ve perforanslarını en az diğer risk faktörleri kadar etkileektedir. Bu çalışada araştıracılar, Türkiye'de etal sanayinde çalışan kadınların çalıştıkları iş yerlerindeki psiko-sosyal riskler hakkındaki farkındalıklarını ortaya koyayı hedefleektedirler. Söz konusu çalışada Bursa'da etal sanayinde çalışan kadınlardan anket yönteiyle veriler toplanış ve çok değişkenli istatistiksel analizlere tabi tutuluştur. Uludağ Üniversitesi ve Türk Metal Sendikası işbirliği ile yürütülen Araştıra Projesi (BAP-USİP (İ) 2014/7) kapsaında gerçekleştirilen bu çalışada, iş tatini, stres, çalışa arkadaşları ile ilişkiler ve iyilik hali kavraları çalışa kapsaında değerlendiriliştir. Bu verilerden elde edilen sonuçlara göre, iş stresi öneli bir psikososyal risk eteni olarak karşııza çıkaktadır. Ayrıca çalışa kapsaında yapılan faktör analizi sonucunda psikososyal riskler, stres ve tatinsizlik duyulan konular olarak ele alınış ve bu iki değişken arasında da pozitif yönlü anlalı bir ilişki olduğu ortaya çıkıştır. PSYCHOSOCIAL RISKS AS A PERCEIVED RISK FACTOR BETWEEN WORKING WOMEN IN METAL INDUSTRY Keywords Occupational Wealth and Safety Psychosocial Risks Woen Workers Metal Industry Abstract At the present tie, woen can be eployed in various job in working life in addition to their own duties iposed by gender stereotypes. Risk factors existing in the work environent influence woen as well as en workers. Psychosocial risks (that is) one of the occupational wealth and safety risk factors influence worker s attitude to work and perforances as the other risk factors. In this study, researchers ai that reveal awarenesses about psycosocial risks in their workplace in etal industries in Turkey. In the present study, data was collected fro woen working etal industries in Bursa and ultivariate analysis was perfored. Work satisfaction, stress, the relationship with cowerkers and wellness were evaluated in this study scope. According to the obtained results, work stress eerges as an iportant psychosocial risk factor. Additionally, it ay be said that there is a significant relationship between stress and situations felt dissatisfaction. * İlgili yazar: tufekciulviye@gail.co,

2 1. Giriş Günüüz çalışa hayatında, iş yükü ve çalışa teposunun artası, çalışa saatlerinin uzaası, iş güvencesinin azalası ve yöneticilerin destekleyici olaaları gibi nedenlerle çalışan sağlığı oldukça olusuz yönde etkilenektedir (Vatansever, 2014:118). Sürekli olarak yeni teknolojilerin ortaya çıkası ve beraberinde gelişen sosyal ve ekonoik koşullar, üreti süreçleri ve uygulaalarında devalı olarak değişii gerekli kılaktadır. Bu yeni çalışa şartları işyerlerinde genel iş sağlığı ve güvenliği konularının yanı sıra psikososyal risklerin de giderek öne kazanasını beraberinde getirektedir (EU- OSHA, 2011:38). Bilgi teknolojilerindeki hızlı değişi beraberinde kısi zaanlı çalışa, evden çalışa, esnek çalışa gibi yeni çalışa biçilerini getirekte, buna bağlı olarak da sürekli yükselen iş teposuyla birlikte yepyeni psikososyal riskler karşııza çıkaktadır (Çakak vd., 2012:54). İşle ilgili psikososyal değerlendireler ilk olarak 1950'lerde gündee geliştir. Çalışa psikolojisinin yükseleye başlaasıyla birlikte, çalışa çevresinin psikososyal özelliklerinin sağlık üzerindeki etkileri ön plana çıkıştır. Psikososyal risk etenleri, doğrudan ya da dolaylı olarak çalışanların sağlığını stres aracılığıyla öneli düzeyde etkileektedir (Korkut, 2014: 3). İş stresi, gelişiş ve öneli düzeyde karaşık hal alış olan iş yaşaında artık herkes tarafından kaçınılaz bir gerçek olarak kabul edilektedir. Çalışa yaşaında çalışanların yüz yüze oldukları birçok tehlike bulunakta, iş kazası ve eslek hastalığı riski, olusuz çalışa koşulları, işin yürütülüş biçii gibi etenler de çalışa yaşaında stres yaratan faktörler olarak ele alınabilektedir (Keser, 2013:12,13). Giderek, esleki stres heen heen çalışa yaşaıyla eş anlalı hale gelektedir ve büyük oranda esleki tecrübelerin çalışanların psikolojik sağlığında teel etkileri bulunaktadır (Rick and Briner, 2000:310). Çalışa yaşaında sağlık ve güvenlik konusu ele alınırken, çok geniş boyutlu kavralar bütünü olduğu göz önüne alınalı, fiziksel, kiyasal, biyolojik risk faktörlerinin yanı sıra psikososyal faktörler de göz ardı edileelidir. Ancak, fiziksel, kiyasal ve biyolojik risk faktörlerinin büyük kısı net olarak tanılanış olasına rağen, psikososyal etenlere yönelik farkındalığın oldukça yetersiz düzeyde olduğu görülektedir (Korkut, 2014: 1-2). Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nün çalışan sağlığını etkileyen psikososyal risk faktörlerinin belirlenesi, önlenesi aacıyla oluşturduğu, Psikososyal Risk Yönetii Mükeellik Modeli (PRIMA-EF) Konsorsiyuu tarafından hazırlanan rehberde, iş kaynaklı psikososyal riskler on kategoride ele alınıştır (Leka ve Cox, 2008:2). PRIMA-EF Raporuna göre, tabloda açıklananlara ek olarak işyerinde şiddet, zorbalık ve taciz de psikososyal riskler arasında yer alaktadır. Bunlar sıklıkla çok şekilli fenoenler olarak ortaya çıkabilektedirler. Örneğin, zorbalık davranışına aruz kalarak sindiriliş olak psikolojik hasara neden olan psikososyal risk duruuyken, diğer yandan işyerinde zorbalık davranışının zayıf psikososyal iş çevresinin bir sonucu olarak ortaya çıkası da söz konusu olabilektedir (Leka ve Cox, 2008:2). Tablo 1: İşle İlgili Psikososyal Riskler İşin İçeriği İşte çeşitlendirenin olaası, çok küçük ya da anlasız iş olası, işin bireyin yeteneklerin altında olası, yüksek belirsizlik İş Yükü ve İş Teposu Aşırı iş yükü ya da düşük iş yükü, yüksek düzeyde zaan baskısı İş Vardiyalı çalışa, gece vardiyası, Prograları esnek olayan çalışa prograları, öngörüleeyen çalışa saatleri, uzun ya da insanlardan uzak çalışa Kontrol Çalışanların kararlara düşük katılıı, çalışanların iş prograları üzerinde kontrollerinin az olası Çevre ve Ekipanın yeterli olaası, uygun Ekipan olaası ve bakıının yapılaası, dar çalışa alanı, yetersiz aydınlata ve aşırı gürültü gibi zayıf çevresel şartlar Kuru Kültürü Zayıf iletişi, proble çöze ve kişisel gelişie ilişkin yetersiz destek, örgüt aaçlarının tanılanasında ve çalışanların İşyerinde Kişilerarası İlişkiler İşletedeki Görevi Kariyer Gelişii İş ve İş Dışı Yaşa Etkileşii kabulünde eksiklik. Sosyal ve fiziksel izolasyon, air ve iş arkadaşlarıyla zayıf ilişkiler, bireyler arası çatışa, sosyal desteğin eksikliği Rol belirsizliği, rol çatışaları ve bireylerin sorululukları Terfi alaaa ve belirsizlik, düşük ücret, İş güvencesizliği, işin sosyal değerinin düşük olası İş ve özel yaşaın isteklerinde çatışa, aile desteğinin azlığı, çift kariyer sorunları Mobbing-psikolojik yıldıra da iş sağlığı alanında sıklıkla dile getirilen bir konu olarak karşııza çıkaktadır. Stres ve depresyondan psikosoatik sorunlara hatta kronik hastalıklara kadar olusuz etkilere neden olabilecek psikolojik yıldıra, antıksız ve kasıtlı davranışların sürekli olarak bir kişi ya da bir gruba yönelik olarak sergilenen sağlık ve güvenlik üzerine risk yaratan uygulaalardır (Gül,2009:515). 302

3 Uluslararası Çalışa Örgütü, psikososyal tehlikeleri, iş doyuu, iş örgütlenesi ve yönetii, çevresel ve örgütsel koşullar ile işçilerin uzanlığı ve gereksinileri arasındaki etkileşi bağlaında ele alaktadır. Bu kavralar arasındaki etkileşiler algılana ve yaşana biçileriyle işçi sağlığı açısından tehlike oluşturaktadır. Bu tehlike stres yoluyla ortaya çıkaktadır (İlhan, 2013: :2). Psikososyal riskler büyük oranda stresle eş anlalı olarak değerlendirilektedir. Stres, he insanlar üzerinde yarattığı rahatsızlık he de ekonoik etkisi nedeniyle oldukça öneli bir aliyet oluşturaktadır (Vatansever, 2014:122). Van Stolk ve vd. (2012), yeni ortaya çıkan ve artan psikososyal tehlikeleri şu şekilde sıralaaktadırlar: Değişken işgücü piyasasının gerektirdiği güvencesiz iş sözleşeleri, yaşlanan işgücü, işin yoğunlaşası, işin duygusal yükünün ağır olası ve iş ve iş dışı yaşa dengesizliği (Van Stolk vd(2012)'den akt. Vatansever, 2014:120). Çakak vd. (2012) de, günüüzde yaşanan sosyal, ekonoik, kültürel, toplusal ve teknoloji alanındaki değişiler doğrultusunda çalışa hayatını etkileyebilecek yeni psiksosyal riskleri dört başlık altında ele alışlardır. Bunlar, psikolojik sözleşenin ihlali, yaşlanan işgücü, iş özel yaşa dengesizliği, işyerinde psikolojik taciz ve obbing konularıdır. (Çakak vd., 2012:57). Psikososyal risklerin kavralaştırılasında tehlike ve risk kavralarının birbiri içine geçiş olduğu görülektedir. Tehlike, zarar vere potansiyeli bulunan, risk ise, zararın şiddeti olasılığı şeklinde ele alınaktadır. Uzun çalışa, sürekli fazla esai yapa, iş güvencesinin olayışı gibi faktörler psikososyal tehlikelere örnekken, stres, iş ve iş dışı yaşa dengesizliği, yıldıra ve tükenişlik de psikososyal riskler olarak ele alınabilecektir (Vatansever, 2014: ). Psikososyal riskleri tetikleyen teel faktörler, bazı işletelerde veya esleklerde zaan baskısı ve zorlu üşteri, hasta veya öğrencilerle uğraşa zorunluluğu olarak karşııza çıkaktadır. Yöneti ve çalışanlar arasındaki zayıf iletişi, iş güvencesizliği, iş arkadaşları arasında yetersiz işbirliği, uzun ya da düzensiz çalışa saatleri gibi sorunlar da diğer risk faktörlerini oluşturaktadır (EU-OSHA, 2011:43). Örgütsel yapıda var olan sorunlar, işyerinde stres yaratıcı faktörler ve çalışanların iş göre şeklindeki olusuzluklar psikososyal risk faktörlerinin belirleyicileri olarak ele alınaktadır. Psikososyal riskler, ayrıca, çalışanın yaptığı işi olusuz etkileyebilen ve işyeri koşullarına karşı geliştirdikleri psikososyal tepkiler şeklinde de tanılanabilektedir (Çakak vd., 2012:55). Psikososyal tehlikeler çalışanların he fiziksel he de sosyal sağlıklarını doğrudan ya da dolaylı bir şekilde olusuz yönde etkileektedir. Söz konusu tehlikeler, iş stresine, iş stresi de fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara yol açabilektedir (Vatansever, 2014:126). Çalışanların karşılaştıkları psikososyal riskler, çalışa yaşaının kalitesini düşürekte ve buna bağlı olarak iş doyuunu olusuz yönde etkileekte, iş perforansı üzerinde de olusuz etkilere neden olaktadır (Çakak vd., 2012:56). Psikososyal riskler ile ücadelenin teel nedeni yasal zorunluluğun yerine getirilesi iken, çalışanlardan gelen istekler bunu takip eden neden olarak ortaya çıkaktadır. Psikososyal risklerle ücadeleyi zorlaştıran en öneli faktörler, konunun hassasiyetinin yüksek olası, farkındalık düzeyinin yetersiz olası, kaynak yetersizliği (zaan, personel ve finansal) ve eğiti yetersizliği konularıdır (EU- OSHA, 2011:46). PRIMA-EF (Avrupa Psikososyal Risk Yönetii Raporu)'e göre, psikososyal risk yönetii beş öneli unsuru içerektedir (Leka ve Cox, 2008:4). 1. Belirlenen çalışan nüfus, işyeri ya da örgüt faaliyetleri üzerine açık bir şekilde odaklana. 2. Problein doğasını ve altında yatan nedenleri anlaak için risklerin değerlendirilesi. 3. Risklerin ortadan kaldırılası veya azaltılası için belirleniş eylelerin tasarlanası ve uygulanası. 4. Bu eylelerin değerlendirilesi. 5. Sürecin etkin ve dikkatli bir şekilde yönetilesi. Yeni ortaya çıkan psikososyal risklerle de ücadele edebilek için de tü çalışanların görev tanıları ve çalışaları ile ilgili hedeflerin net bir şekilde belirlenesi gerekektedir. Bunun yanı sıra, kuru içi iletişi kanalları geliştirileli, etkin ve yapıcı bir iletişi kurulabilesinin önü açılalıdır. Çalışanların başarılarının takdir edilerek otive edileleri de huzurlu bir çalışa ortaının oluşturulasında oldukça etkili olabilecektir (Çakak vd., 2012:72). İş sağlığı ve güvenliği çalışaları açısından çalışanların katılıının oldukça öneli olduğunun bilincinde olunalı ve bundan dolayı önlee çabalarında sosyal tarafların anahtar rolünün bulunduğu dikkate alınalıdır (EU-OSHA, 2011:39). Psikososyal risklerin zayıf bir şekilde yönetilesinin olusuz etkileri, işe bağlı stres, zayıf ruhsal sağlık, tükene, odaklanada zorluk ve daha fazla hata yapa, evde probleler, alkol ve uyuşturucu kullanıı ve zayıf fiziksel sağlık gibi şekillerde ortaya çıkabilektedir (EU-OSHA, 2013:5). 303

4 İşyerindeki psikososyal risk faktörlerinin ulusal gözetii, stresi önleek ve fiziksel ve ruhsal sağlığın yanında işyerinde iyilik halinin desteklenesi adına değişen iş çevresi ve izlenen politika ve prograların kaydedilesi için oldukça önelidir. Ülkelerin psikososyal riskler ve sonuçlarını ele alak adına farklı gözeti sisteleri oluşturuş oldukları da görülektedir (Dollard vd., 2007:1). Psikososyal riskler konusunda en öneli konu, çalışanların bu risklere yönelik farkındalığıdır. Farkındalık, psikososyal risklerin önlenesinde yönetilere büyük kolaylıklar sağlayacaktır. 2. Metodoloji 2.1. Örnekle Çalışanın evreni Bursa'da etal sanayinde faaliyet gösterekte olan uluslararası, kurusal bir örgütte çalışan sendikalı kadın işçileri kapsaaktadır. Bu çalışa, Uludağ Üniversitesi ile Türk Metal Sendikası arasındaki kurusal işbirliği protokolü çerçevesinde, Üniversite Bilisel Araştıra Projeleri Birii ve işçi sendikası tarafından addi olarak desteklenekte olan USİP(İ) 2014/7 No'lu ve Sanayide Çalışan Kadınların Sağlık Ve Güvenlik Açısından Risk Faktörlerinin Belirlenesi başlıklı Araştıra Projesinin bir parçasını oluşturaktadır. Araştıra, Bursa da Metal sanayinde Türk Metal Sendikasının örgütlendiği işyerlerinde sendikalı kadın işçiler üzerinde gerçekleştiriliştir. Bu çalışada ele alınan veriler ise sadece tek bir işyeri ile sınırlıdır. Çalışada, etal sanayinde faaliyet gösteren, üç vardiya sisteiyle çalışakta olan çok uluslu bir şirkette çalışan sendika üyesi kadınlara, önceden Proje Ekibi tarafından hazırlanan anket forları sendika tesilcileri tarafından gönüllük esasına göre dağıtılış ve veriler iki gün içinde, yine işyeri sendika tesilcileri aracılığı ile toplanıştır Mayıs ayı içerisinde topla 170 avi yakalı kadın çalışana anket foru dağıtılıştır. 170 anket forundan sadece 119 tanesi geri dönüştür (Geri dönüş oranı % 70). Geriye dönen anketler araştıranın aacına yönelik olarak ayıklandıktan sonra topla 111 anket foru analize tabii tutularak değerlendiriliştir Ölçe Aracı Bursa'da etal sanayinde çalışan kadınların algıladıkları psikososyal risk faktörlerini ve bu faktörler arasındaki ilişkileri ortaya koyaya yönelik yapılan çalışada ölçü aracı olarak, T.C. Çalışa ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından risk analizlerinin uygulanasında kullanılan kontrol listesinden yararlanılarak, algılanan risk faktörlerinin ölçülesine yönelik anket soruları, proje ekibi tarafından 5'li likert ölçeğe dönüştürülerek oluşturuluştur Verilerin Analizi Araştıranın aacı doğrultusunda örneklein tesil ettiği hedef kitleden elde edilen veriler, psikososyal risk faktörlerinin ortaya koyulası aacıyla faktör analizine tabi tutuluştur. Çalışada verilerin analiz edilesi için SPSS 14.0 paket prograından yararlanılış ve frekans dağılıları, güvenilirlik analizi, korelasyon analizi uygulanılarak değerlendiriliştir. Faktör analizinden önce geçerli, güvenilir ve faktör analizinin varsayılarına uygun değişkenlerin seçii oldukça büyük öne taşıaktadır. Bundan dolayı ilk aşaada kullanılan ölçeğin içsel tutarlılığı değerlendiriliştir. Değişken setinin güvenilirliği Cronbach's α istatistiği ile ölçülüştür. Ölçeğin kabul edilebilir olabilesi için, 0 ile 1 arasında değişen bir değer alan Cronbach α değerinin 0,70'in üzerinde bir değer alası gerekektedir. Bu araştırada kullanılan ölçeklerin topla Cronbach α değeri 0,87 olarak bulunuştur Bulgular Araştıraya katılanların yaşları arasında değişekte olup ortalaa yaş 31,66 olarak bulunuştur. Meslekte çalışa yılı ise 1-27 yıl arasında değişekte, ortalaa çalışa yılı ise 9,96 şeklinde elde ediliştir. Çalışaya katılanların eğiti duruu incelendiğinde, %72,1'inin lise ezunu, %21,6'sının önlisans ezunu olduğu görülektedir. Ayrıca %59,5'i evli, %55,2'si 10 yıldan daha fazladır bu eslekte çalışaktadırlar. Çalışanın bu bölüünde 24 sorudan oluşan ve araştıracılar tarafından ölçeklendirilen psikososyal risk faktörleri sorularına faktör analizi uygulanıştır. Elde edilen iki faktörün yükleri ve Cronbach alpha değerleri Tablo 2'de gösterilektedir. Tablo 2: Psikososyal Risk Faktörleri Sonuçları Ölçü Modeli Psikososy al Risk Ite s Description of Ites Facto r Reliabil ity Faktörler i Diensio n Loadi ng 1 bu iş yerinde çalışırken,428 her an iş kazası geçirebileceğ i endişesi taşıyoru 2 her an birden fazla is ile eşgulü,

5 Stres Faktörü [F1] 3 bana verilen sorululuk iktarı oldukça fazladır 4 yaptığı işte zaan baskısı ve süre sınırlaası evcuttur 5 vardiya değişikliğind e zorluklar yaşaaktayı 6 işii yaparken verilen olalar uygundur 7 kişiler arası yada çalışan gruplar arası çatışalar oluyor 8 çalışanlar genellikle uzun saatler boyunca çalışıyor 9 Genellikle iş yükü ağır. 10 zaan zaan aşağılandığı ı hissediyoru 11 yaptığı iş çok onotondur 12 genel olarak çalışırken strese aruz kalırı. 13 isi sağlığıı etkiliyor. 14 isi beni gerginleştiri yor 15 isi nedeniyle sinirli olduğuu hissediyoru 16 başka bir isi olsaydı,496,87,440,399,470,447,551,568,518,458,502,656,749,796,711 Tatinsi zlik Duyulan Konular [F2] daha sağlikli olurdu 17 isile ilgili sorunlar uykuu kaçırıyor 18 işile ilgili toplantılara giderken sinirli olduğuu hissediyoru 19 başka şeyler yaparken de isii düşünebile k için eve işii de götürüyoru 1 işi iyi bir iş yerinde bulunası gereken özelliklere sahiptir 2 çalışa alanıda yapılan risk değerlendir e çalışaları esnasında görüşleri alınıştır 3 çalışanlar görevlerini net olarak biliyor 4 çalışanlar yöneticilerin in ve eslektaşlar ının desteğini alıyor. 5 çalışanlar iyi çalıştıklarınd a fark ediliyor ve ödüllendirili yor,709,416,709,537,543,644,560,595,72 Tablo 2'ye göre elde edilen faktörlerin geçerlilik ve güvenilirlik katsayısı Cronbach alpha değerlerine bakıldığında, sırasıyla 0,87 ve 0,72 olarak bulunuştur. Değerler, sosyal bililerde kabul edilir 305

6 sınır olan 0.70 in üzerindedir. Güvenilir olduğu anlaşılınca diğer analizler uygulanıştır. Değişkenler arasındaki ilişki de Tablo 3'de gösterildiği gibidir. Tablo 3: Değişkenler Arasındaki Korelasyon Tatinsizlik duyulan belli Stres başlı konular Stres (F1) 1,384(**) Sig. (2-tailed),000 Tatinsizlik duyulan belli başlı,384(**) 1 konular (F2) Sig. (2-tailed),000 ** Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). Tablo 3'de gösterilen değişkenler arasındaki korelasyon sonuçlarına göre, stres faktörü (F1) ile tatinsizlik duyulan konular (F2) arasında doğru orantılı anlalı bir ilişki olduğu ortaya çıkıştır. Buna göre, işyerinde stres yaratan faktörlerin artası duruunda çalışanların tatinsizlik düzeylerinin de aynı yönde artası söz konusu olacaktır. Aynı şekilde işyerinde tatinsizlik yaratan konuların ortaya çıkası da çalışanların stres düzeylerini yükseltecektir. Çalışanın bu aşaasında, algılanan psikososyal riskler olarak stres faktörü bağılı değişkeni üzerinde etkide bulunan faktörleri belirleek üzere Stepwise çoklu regresyon analizi yapılıştır. Bu odelde Stres bağılı değişkeni üzerinde etkide bulunan değişkenleri görebilek adına, odele bağısız değişkenler olarak yaş, eslekteki çalışa yılı, birideki çalışa yılı, aylık topla çalışa saati ekleniştir. Step Tablo 4: Stepwise Çoklu Regresyon Analizi Bağısız değişkenler B Beta t p F R 2 1 Tatinsizlik Tatinsizlik Birideki Çalışa Yılı.005 (P<0.01) Dependent variable: Stres Tablodan da görüldüğü gibi Tatinsizlik yaratan konular ve kişinin birideki çalışa yılı, psiko sosyal bir risk olan kişinin stresi üzerinde etkide bulunaktadır. Tablodaki. R Square sütunundaki değerler topla 2 değişkenin topla varyansın %29 unu açıkladığını gösterektedir. Tablo 4, diğer değişkenlerin stres üzerinde diğer değişkenlerle birlikte bir etkisi oladığını ortaya koyaktadır 3. Genel Değerlendire ve Sonuç Yeni teknolojilerin sürekli olarak ortaya çıkası ve bununla birlikte sosyal ve ekonoik koşulların devalı olarak değişii gerekli kılası sonucu ortaya çıkan yeni çalışa biçileri genel iş sağlığı ve güvenliği konularının yanında psikososyal risklerin giderek öne kazanasına yol açıştır. Psikososyal risk etenleri, he doğrudan, he de dolaylı olarak çalışan sağlığını özellikle stres aracılığıyla ciddi düzeyde etkileyebilektedir. Ancak fiziksel, kiyasal, biyolojik risk faktörleri büyük oranda net bir şekilde tanılanış olasına karşın psikososyal faktörlere olan farkındalığın yetersiz düzeyde olduğu görülektedir. Çalışa ortaında bireylerin psikososyal sağlıklarını etkileyen teel etenlerin, zaan baskısı, zorlu üşteri, hasta veya öğrencilerle uğraşa ecburiyeti, yöneti ve çalışan arasındaki zayıf iletişi, iş güvencesizliği, uzun ya da düzensiz çalışa saatleri ve benzeri birçok faktör olduğu söylenebilecektir. Psikososyal tehlikeler he fiziksel, he de sosyal sağlıklarını olusuz yönde etkileekte, söz konusu tehlikeler, iş stresine, iş stresi de fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara neden olabilektedir. Ayrıca, psikososyal riskler, çalışa yaşaının kalitesini düşürekte ve buna bağlı olarak da iş tatinini ve iş perforansını olusuz yönde etkileektedir. Bursa'da etal sanayinde çalışan kadınların algıladıkları psikososyal risk faktörlerini ve bu faktörler arasındaki ilişkileri ortaya koyaya yönelik yapılan çalışada yapılan faktör analizinin sonuçlarına göre, psikosyal riskler stres faktörü ve tatinsizlik duyulan durular olak üzere iki başlık altında gruplandırılıştır. Yapılan korelasyon analizi sonuçlarına göre ise, işyerinde tatinsizlik yaratan duruların artası karşısında, çalışanların stres düzeylerinin de aynı yönde artacağı, diğer bir ifade ile tatin ile stres arasında bir ilişki olduğu anlaşılıştır. Diğer taraftan, kişilerin %54.5 i işin kendisini gerginleştirdiğini, %53.6 sının işinin kendi sağlıklarını olusuz etkilediğini, %67.5 inin kendilerini stresli hissettiklerini belirttikleri dikkati çekiştir. Sonuç olarak, iş ortaında stres kaçınılaz bir duru olup, aynı zaanda çalışanlar için de bir risk oluşturakta, iş sağlığı ve güvenliklerini tehlikeye sokaktadırlar. 306

7 Teşekkür Bu çalışa, Uludağ Üniversitesi ve Türk Metal Sendikası işbirliği ile yürütülen Araştıra Projesi (BAP-USİP (İ) 2014/7) kapsaında destekleniştir. 4. Çıkar Çatışası./ Conflict of Interest Yazarlar tarafından herhangi bir çıkar çatışası beyan edileiştir. Worker Representatives. WHO Protecting Workers Health Series, RICK J. - BRINER R. B., "Psychosocial risk assessent: probles and prospects", Occup. Med. Vol. 50, No. 5, pp , VATANSEVER Ç., Risk Değerlendire de Yeni Bir Boyut: Psikososyal Tehlike ve Riskler, ÇALIŞMA VE TOPLUM DERGİSİ, 2014/1, ss No conflict of interestwasdeclaredbytheauthors. 5. Kaynaklar ÇAKMAK A. F, OFLUOĞLU G., BÜYÜKYILMAZ O., İnsan Kaynakları Yöneticisinin Karşı Karşıya Olduğu Yeni Psikososyal Riskler: Psikolojik Sözleşenin İhlali, Yaşlanan İşgücü, İş-Özel Yaşa Dengesizliği ve Mobbing (Psikolojik Taciz), Kau-İş; C:12, S:3/2012. DOLLARD M. - SKINNER N. - TUCKEY M. R., BAILEY T., "National surveillance of psychosocial risk factors in the workplace: An international overview", Work & Stress, January_March 2007; 21(1): 1_29 EU-OSHA (European Agency for Safety and Health at Work), Yeni Ortaya Çıkan ve Acil Önle gerektiren Riskler Hakkında Avrupa İşleteler Araştırası, İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ DERGİSİ, S.49, EU-OSHA (European Agency for Safety and Health at Work), " Managing stress and psychosocial risks at work", Healthy Workplaces Manage Stress, GÜL H.," İş Sağlığında Öneli Bir Psikososyal Risk: Mobbing-Psikolojik Yıldıra", TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009: 8(6). İLHAN N.,, Psikososyal Risk Etenleri, İş Sağlığı ve Güvenliği Kitabı İçinde, Atatürk Üniversitesi Açık Öğreti Fakültesi, KESER A., Geleneksel ve Güncel Boyutlarıyla İş Stresi Kaynakları, Ekin Basın Yayın Dağıtı, KORKUT A. E., Psikosoyal Risk Faktörleri ve İnşaat Sektöründe Bir Çalışa, ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, Ankara, 2014 (Yayınlanaış İş Sağlığı ve Güvenliği Uzanlık Tezi). LEKA, S. ve COX, T.. PRIMA-EF Guidance on the European Fraework for Psychosocial Risk Manageent: A Resource for Eployers and 307