KARAR VERME VE SORUMLULUK: 2. BÖLÜM

Transkript

1 TURKISH BU NDA DEÆ N LEN KONULAR Sınır koyarken düßünülmesi gereken konular Ergenlik ça ındaki çocu unuzun kendi kararlarını vermesine nasıl tepki göstereceksiniz Çocu unuzun kendi kararlarını verip veremeyece inden emin olmamanız durumunda ne yapabilirsiniz Çocu unuzun ek sorumluluk üstlenmeye henüz hazır olmaması durumunda ne yapacaksınız Karar Verme ve Sorumluluk konulu iki bölümlük bu bilgi notunun birinci bölümünde, gençlerin kendi kararlarını vermeye baßladıklarında anne-babaların karßılaßtıkları zorluklara de inilmektedir. Ergen genç için ba ımsız olma önemli olmasına karßın, gence ne zaman ve hangi hızda ek özgürlük ve sorumluluk verilece i konusunda anne-baba hala çok önemli bir rol oynamayı sürdürmektedir. Genç daha fazla sorumluluk üstlenmek için baskı yaptı ında anne-babanın üç seçene i vardır; evet, hayır ya da belki. Annebabanın seçece i, koydukları sınırın yerine ba lı olacaktır. Bu, gence kendi yaßamının sorumlulu unu üstlenmesine izin verdikleri yerdir. Bu bilgi notunda, bir sınır koyarken gözönünde bulundurmanız gereken konular açıklanmaktadır. SINIR KOYMAYA L ÍK N Anne-babanın, çocuklarına verecekleri sorumlulu un tür ve miktarında bazı faktörler etkili olmaktadır. Aßa ıda belirtilen faktörler sınır koyabilece iniz yerleri belirlemenizde yol gösterici olabilir. Aile de erleri Anne-babanın, gence, ya kendi kararlarını vermesine ya da aile de erlerine uygun olmayan davranıßlarda bulunmasına izin vermek zorunda kalacaklarını gözönünde bulundurması gerekir. Sözgelimi; saygı birçok anne-

2 babanın önem verdi i bir de erdir. ncelik ve hoßgörünün önemli oldu una inanan bir annebabanın, çocuklarının baßkalarına karßı saygısız davranmasına izin vermesi olası de ildir. Bu aile için, kabalık ve hoßgörüsüzlük hayır kategorisine konulacak ve gencin bu ßekilde davranması engellenecektir. Yasal mı? Ayrıca davranıßın ya da faaliyetin yasallı ı da anne-babanın kararında yönlendirici olacaktır. Belirli yaßın altında içki içmek buna bir örnektir. Muhtemelen çok az sayıda anne-baba, içki içip içmeyece i kararını çocu una bırakmaktadır. Ço u aile bu konuda katı kurallar uygulamaktadır. Risk düzeyi Konunun gencin sa lı ı, güvenli i, ilißkileri ve gelißimi için ne ölçüde tehlikeli oldu u, bu konuyu koyaca ınız yeri belirlemede size yol gösterecektir. Ergenlik ça ındaki gençler davranıßlarının uzun dönemli sonuçlarını her zaman düßünmezler. Bazen sa lık ve güvenliklerini riske atan ßeyler yapmak isterler. Sözgelimi; kent merkezindeki bir kulüpte bütün bir gece sürecek bir partiye gitme ya da sigara içme tehlikeli olarak de erlendirilebilir ve çocu unuz için yarardan çok risk içermektedir. Anne-baba gence yönelik riskleri en aza indirmek istedi inden, bu konular hayır kategorisinde kalacaktır. Oysa, yatak odasını süsleme, yapılacak spor ya da dinlenecek müzi i seçme az riskli konular olup, evet kategorisinde yer alabilir. Baßkalarına etkisi Ayrıca, gencin davranıß ya da kararlarının baßkalarını nasıl etkileyebilece i konusunu da dikkate almanız gerekir. Çocu unuzun seçimlerinin kırıcı ya da baßkalarına karßı haksızlık yaratan tercihler olması durumunda, bunları hayır kategorisine koyabilirsiniz. Sözgelimi; 13 yaßındaki erkek çocu unun kißisel hijyeni konusunu düßününüz. Çocuklarının yıkanmama kararının kendilerini rahatsız etmesi durumunda, anne-babanın bu konuda gence sorumluluk vermesi olası de ildir. Bu hayır kategorisinde kalacak bir konudur. Anne-babanın, düzenli yıkanması konusunda gence güvenebilmesi ya da gencin kokmasından rahatsız olmaması durumunda, bu konu evet kategorisinde kalabilir. Olgunluk düzeyi Ergenlik ça ındaki gençlerin olgunluk düzeyi gençten gence farklılık göstermektedir. Ayrıca gencin sorumlu davranma yetene i de durum ve zamana göre de ißmektedir. Anne-babanın bir sınır koyarken, gencin becerilerini ve olgunluk düzeyini gözönünde bulundurması gerekir. Sözgelimi; yanlarında bir yetißkin olmadan arkadaßlarıyla kent merkezine gitmek isteyen gence, arkadaßlarıyla baßka zaman dıßarıya çıktı ında sorumlu davranmıß olması durumunda, izin verilebilir. Geçmißte bu talep hayır kategorisinde olabilir, ancak ßimdi evet ya da belki kategorisine konulabilir. Kendinize bakma Anne-babanın ayrıca, kendi hak ve ihtiyaçlarını korumaya yönelik sınırlar da koyması gerekir. Annebaba, gencin talebinin mantıklı olmaması durumunda, konuyu hayır kategorisine koyabilir. Sözgelimi; anne-baba, kendilerine çok fazla yük olußturması durumunda, gencin seçti i faaliyetlere kısıtlama getirebilir (ör; gün boyunca genci arabayla bir yerden bir yere taßıma ya da fazla sayıda pahalı gereç için ödeme yapma gibi). Deneyimlerden ö renme Gencin yaßamının tüm ayrıntılarını yönetmeye çalıßmak do ru bir yaklaßım de ildir. Genç bazen bazı sorunları kendinin çözümlemesi ve bu deneyiminden ö renmesi için fırsat yaratılmasına 2 ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS

3 ihtiyaç duyar. Acil bir tehlikenin olmaması halinde, yaßamın kendisi anne-babadan daha iyi bir ö retici olabilir. Anne-babanın, bu noktayı gözönünde tutarak, düßük riskli faaliyet ve kararları evet kategorisine koymayı düßünmeleri gerekir. Bu, anne-babaya, kendi yaßamını daha fazla yönetme ve yaßamaları için yarar; gence ise, daha fazla sorumluluk ve özgürlük kazanma yöntemi olarak, nasıl sorumlu olabildiklerini size gösterme olana ı sa layacaktır. EVET, HAYIR VE BELK SEÇENEKLER NE YANIT YA DA TEPK LER Her kategoriye giren konular ve sınırın yeri hakkında net bir görüße sahip oldu unuzda, bu konular gündeme geldi inde ne yapaca ınızı düßünmeniz gerekir. Konunun evet, hayır ya da belki kategorisine girmesine ba lı olarak yapabilece iniz ya da gence söyleyebilece iniz birçok ßey vardır. Evet konularına yanıt ya da Bir konunun evet kategorisine girmesini belirledi inizde, gencin, o konu hakkında kendi kararını vermesine izin vermiß olursunuz. Bu, bu kararlarda do rudan yer almayaca ınız anlamına gelmektedir. Bu durumda sizin göreviniz, kabul etmedi iniz karar bile olsa, verdi i karara bakmaksızın, gencin kararına saygı duymak ve onu desteklemektir. Evet konularına benimseme yöntemini kullanarak yanıt verebilirsiniz. Benimseme, çocu unuz bir karar verdi inde iki ßeyden birini yapmaktır. Çocu unuzun istedi iniz kararı vermesi durumunda, kendisine kararını onayladı ınızı söyleyebilir ve gösterebilirsiniz. Çocu unuzun verdi i karardan hoßlanmamanız durumunda ise, sessiz kalıp, hiçbir ßey yapmayınız. Bunların, çocu unuzun ö renme ve gelißmesini sa layacak olanaklar oldu unu unutmayınız. Benimseme ve nasıl uygulanaca ına ilißkin ayrıntılı bilgi, bu serideki Benimseme bilgi notundan elde edilebilir. Belki konularına yanıt ya da Belki kategorisine giren konular, yanıtı evet seçene ine dönüßtürmek için tartıßılması gereken konulardır. Anne-baba ve genç arasındaki etkili iletißim bunun gerçekleßmesinde yardımcı olacaktır. Ancak, bazen gençle aynı fikirde olmayabilir ve tartıßmak zorunda kalabilirsiniz. Sorun Çözme, bu durumun üstesinden gelmede yararlı ve etkili bir stratejidir. Bu stratejiye ilißkin ayrıntılı bilgi edinmek istemeniz durumunda, bu seride yer alan Sorun Çözme bilgi notuna bakınız. Hayır konularına yanıt ya da Bir konunun hayır kategorisine girmesine karar verme, gencin davranıß ve faaliyetleri ile ilgili sınırlar koymanız gerekti i anlamına gelmektedir. Sınır koyma yönteminin etkili olması için, hangi konuların hayır kategorisine girdi ini gence açık bir ßekilde anlatmanız gerekir. Bunu, kurallar olußturarak ve gençle anlaßmalar yaparak gerçekleßtirebilirsiniz. Sınır koyma, gencin kendini kontrol etmeyi ve do ru yargılamayı ö renmesinde yardımcı oldu undan, zor olabilmesine karßın önemlidir. Sınır koyma stratejisi ve uygulanmasına ilißkin ayrıntılı bilgi için, bu serideki Sınır Koyma bilgi notuna bakınız. YAPILMASI GEREKENLER Bu bilgi notundan ö rendiklerinizden en iyi ßekilde nasıl yararlanabilece inize ilißkin bazı görüßler aßa ıda belirtilmektedir: 3 ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS

4 1. Çocu unuzla ilgili olarak düßününüz ve (a) sorumluluk üstlenebilece i; (b) sorumluluk üstlenemeyece i; ve, (c) sorumlu olabilece i bazı konuları belirleyiniz. Belirledi iniz konuları ilißikte yer alan çalıßma notundaki Evet, Hayır ve Belki kategorilerine sırasıyla yazabilirsiniz. 2. Her konunun yanına bu konuyu neden bu kategoriye koydu unuza ilißkin bazı nedenler yazınız. Bazı örnekler için çalıßma notuna bakınız. 3. Yazdıklarınızı ve kendi davranıßlarınızı düßününüz ve buna göre aßa ıdaki soruları de erlendiriniz. Çocu umun karar vermesine, sorumluluk almasına ve uygun de erlendirme yapmasına olanak sa lıyor muyum? Çocu umun bazı konuları hayır kategorisinden evet ya da belki kategorilerine geçirmesine olanak sa lıyor muyum? Çocu uma beklentilerimi açık bir ßekilde ifade ettim mi? 4. Farklı bir ßekilde yapmayı istedi iniz herhangi bir konu belirlemeniz durumunda, de ißiklik için kendinize bir hedef belirleyebilirsiniz. Hedeflerinizi çalıßma notunun alt bölümüne yazabilirsiniz. Bu ba lamda, en yararlı hedef türü, neyi, ne zaman ve nasıl yapaca ınızı açıklar. Sözgelimi; Bugünden itibaren James in giyim ve saç biçimine kendisinin karar vermesini sa layaca ım ve istedi im seçimi yapması halinde olumlu yorum yapaca ım gibi. 5. Ayrıntılı bilgi için, bu bilgilendirme serisindeki di er bilgi notlarını okuyunuz ya da ABCD anne-babalık grubuna katılınız. 6. Son olarak, ergenlik ça ındaki çocu unuzla ilißkileriniz hakkında kaygılanmanız ve sorunda bir gelißme kaydedilmemesi durumunda, profesyonel tavsiye alınız. Gizlilik ilkesi içinde bilgi ve tavsiye almak için numaradan Anne-Baba Yardım Hattı nı (Parentline) arayınız. Tercüman sa lanmaktadır. KAYNAKÇA Cavell, T. A. (2000). Working with parents of aggressive children: A practitioner s guide. Washington: American Psychological Association. Patterson, G., & Forgatch, M. (1987). Parents and adolescents living together, part 1: The basics. Eugene: Castalia. Bu bilgi notu Victorian Parenting Centre tarafından hazırlanmıßtır. Victorian Government Department of Human Services 4 ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS

5 ÇALIÍMA NOTU WORKSHEET KONU EVET Ör: yatma saati NEDEN Güvenli, düßük-riskli, baßkalarını fazla etkilememekte, duyarlı çocuk, sorumlu olmaya ilißkin iyi bir uygulama olana ı HAYIR Ör; dövme yaptırma yasal de il, sa lık riski içeriyor, yaßam boyu sürecek bir karar verme konusunda henüz yeterince olgun de il, de erlerime uygun de il. BELK Ör; gündüz arkadaßlarıyla birlikte sinemaya gitme Geçmißte bu konuda sorumlu davrandı, fazla riskli de il, acil bir durumda ne yapaca ını biliyor, arkadaßları sorumluluklarını bilen çocuklar, daha riskli davranıßlar için deneyim olana ı, hangi filmi izleyece ini ve saat kaçta eve gelece ini biliyorum. Hedefler 5 ABCD PARENTING YOUNG ADOLESCENTS