DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET"

Transkript

1 i

2 DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET Öget KANTARCI Murat ÖZALP Cenk SEZGİNSOY Ozan ÖZAŞKINLI Cihan CAVLAK Nisan 2017 Yayın No: TÜSİAD-T/2017, Meşrutiyet Caddesi, No: Tepebaşı/İstanbul Telefon: (0 212) Telefax: (0 212) TÜSİAD BUSINESSEUROPE üyesidir. (Avrupa İş Dünyası Konfederasyonu) ii

3 2017, TÜSİAD Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı FSEK uyarınca, kullanılmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekil ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz. ISBN: Editörler: Ebru Dicle, Yasemin E. Avcı, Merve Uzunosman iii

4 ÖNSÖZ TÜSİAD, Türkiye nin önde gelen girişimcileri ve iş dünyası yöneticileri tarafından 1971 yılında, Anayasamızın ve Dernekler Kanunu nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmuş, kamu yararına çalışan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütüdür. TÜSİAD, insan hakları evrensel ilkelerinin, düşünce, inanç ve girişim özgürlüklerinin, laik hukuk devletinin, katılımcı demokrasi anlayışının liberal ekonominin, rekabetçi piyasa ekonomisinin kurum ve kurallarının ve sürdürülebilir çevre dengesinin benimsendiği bir toplumsal düzenin oluşmasına ve gelişmesine katkı sağlamayı amaçlar. TÜSİAD, Atatürk'ün öngördüğü hedef ve ilkeler doğrultusunda, Türkiye'nin çağdaş uygarlık düzeyini yakalama ve aşma anlayışı içinde, kadın-erkek eşitliğini, siyaset, ekonomi ve eğitim açısından gözeten iş insanlarının toplumun öncü ve girişimci bir grubu olduğu inancıyla, yukarıda sunulan ana gayenin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla çalışmalar gerçekleştirir. TÜSİAD, kamu yararına çalışan Türk iş dünyasının temsil örgütü olarak, girişimcilerin evrensel iş ahlakı ilkelerine uygun faaliyet göstermesi yönünde çaba sarf eder; küreselleşme sürecinde Türk rekabet gücünün ve toplumsal refahın, istihdamın, verimliliğin, yenilikçilik kapasitesinin ve eğitimin kapsam ve kalitesinin sürekli artırılması yoluyla yükseltilmesini esas alır. TÜSİAD, toplumsal barış ve uzlaşmanın sürdürüldüğü bir ortamda, ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınmasında bölgesel ve sektörel potansiyelleri en iyi şekilde değerlendirerek ulusal ekonomik politikaların oluşturulmasına katkıda bulunur. Türkiye'nin küresel rekabet düzeyinde tanıtımına katkıda bulunur, Avrupa Birliği (AB) üyeliği sürecini desteklemek üzere uluslararası siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel ilişki, iletişim, temsil ve iş birliği ağlarının geliştirilmesi için çalışmalar yapar. Uluslararası entegrasyonu ve etkileşimi, bölgesel ve yerel gelişmeyi hızlandırmak için araştırma yapar, görüş oluşturur, projeler geliştirir ve bu kapsamda etkinlikler düzenler. iv

5 TÜSİAD, Türk iş dünyası adına, bu çerçevede oluşan görüş ve önerilerini Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'ne, hükümete, diğer devletlere, uluslararası kuruluşlara ve kamuoyuna doğrudan ya da dolaylı olarak basın ve diğer araçlar aracılığı ile ileterek, yukarıdaki amaçlar doğrultusunda düşünce ve hareket birliği oluşturmayı hedefler. TÜSİAD, misyonu doğrultusunda ve faaliyetleri çerçevesinde, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüşlerini bilimsel çalışmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüşlerden hareketle kamuoyunda tartışma platformlarının oluşmasını sağlar. Dijitalleşen Dünyada Ekonominin İtici Gücü: E-Ticaret başlıklı bu rapor, TÜSİAD Dijital Ekonomi Yuvarlak Masası altında faaliyet gösteren Bilgi İletişim Teknolojileri Çalışma Grubu'nun çalışmaları çerçevesinde, GittiGidiyor dan Öget Kantarcı ve Murat Özalp ile The Boston Consulting Group (BCG) dan Cenk Sezginsoy, Ozan Özaşkınlı ve Cihan Cavlak tarafından hazırlanmıştır. Çalışmanın editöryal düzenlemelerini TÜSİAD Genel Sekreterlik ekibinden Ebru Dicle, Yasemin E. Avcı ve Merve Uzunosman üstlenmiştir. Nisan 2017 v

6 ÖZGEÇMİŞLER Öget Kantarcı GittiGidiyor Öget Kantarcı 2015 yılının Ağustos ayından itibaren bir ebay şirketi olan GittiGidiyor Genel Müdürü ve ebay EMEA İş Geliştirme Koordinatörü olarak görev yapmaktadır. Kendisi, ebay kariyerine 2014 yılında GittiGidiyor'da Ticari Direktör olarak başlamış, öncesinde 2009 yılında Türkiye de faaliyetlerine başlayan Alman Perakende ve e-ticaret devi Otto Group ta Genel Müdür Yardımcılığı, Çukurova Grubunu e-ticaret markası estore'da ve Turkcell'de Satış Direktörlüğü yapmış, kariyerine başladığı Peugeot'da da kurumsal satış görevlerinde bulunmuştur yılının Ekim ayından beri TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi Başkanı görevini de üstlenen Öget Kantarcı, 2015 yılından beri de TÜSİAD üyesi olarak sektöre yön verme çalışmalarına devam etmektedir. Öget Kantarcı lise eğitimini Koç Lisesi'nde tamamlamış, 1999 yılında Koç Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi'nden mezun olmuştur. Murat Özalp GittiGidiyor Murat Özalp, bir ebay şirketi olan GittiGidiyor da Strateji Direktörü olarak görev almaktadır. Daha önce Türkiye de Markafoni Group Strateji Direktörü olarak çalışmış, ABD'de de Goldman Sachs ve Xerox ta Stratejik Program Yönetimi konularında görev almıştır. Markafoni Group ta bulunduğu sırada, TÜSİAD ın 2014 te yayımladığı Dijital Pazarın Odak Noktası: E-Ticaret raporuna yazar olarak katkıda bulunmuştur. Murat Özalp, ayrıca 2014 yılından beri girişimcilere ve dijital stratejilerini oluşturmaya çalışan perakendecilere, omni-channel eğitimler, danışmanlık ve mentorluk yapmaktır. Murat Özalp, İstanbul Robert Kolej den mezun olduktan sonra, University of California, Berkeley Üniversitesi nde Makina Mühendisliği Bölümü nü tamamlamış, MBA ini ise University of Rochester da William E. Simon Leadership Fellow olarak yapmıştır. Cenk Sezginsoy BCG Danışmanlık sektörüne ilk adımını 2002 yılında Londra ofisinde atan Sezginsoy, bugüne kadar yaklaşık 20 ülkede farklı projelerde görev aldı ve 2014 yılında, BCG İstanbul ofisine transfer olarak; Türkiye'de telekom, medya ve teknoloji projelerinin başına geçti. Türkiye'nin ve dünyanın önde gelen şirketlerinde kurumsal strateji belirleme, dijital ekonomi, dönüşüm ve e-ticaret firmalarına vi

7 yönelik stratejik yapılandırma projelerini başarı ile gerçekleştirmiş olup, halen BCG İstanbul ofisinde yönetici ortak olarak görev yapmaktadır. Dijital ekonomi, dijital medya ve pazarlama alanında dünyada ve Türkiye'de yayınlanmış makaleleri bulunan Sezginsoy, aynı zamanda startup ekosisteminde aktif olarak yer almakta ve girişimcilere mentor ve melek yatırımcı olarak destek vermektedir. Cenk Sezginsoy lisans eğitimini University of California'da, yüksek lisans eğitimini ise London School of Economics'te tamamlamıştır. Ozan Özaşkınlı BCG 12 yılı aşkın süredir danışmanlık yapan Ozan Özaşkınlı, 2012 yılından itibaren The Boston Consulting Group'ta çalışmaktadır. Türkiye'nin yanı sıra Avrupa, Orta Asya ve Orta Doğu'da 10'nun üzerinde farklı ülkede danışmanlık alanında görev yapmış olan Ozan Özaşkınlı, telekomünikasyon, medya ve teknoloji alanlarında strateji, satış, pazarlama ve organizasyon odaklı projeler gerçekleştirdi. Son dönemde ağırlıklı olarak dijitalleşme, e-ticaret ve büyük ölçekli dönüşüm programlarına odaklanarak BCG'deki çalışmalarına devam etmektedir. Ozan Özaşkınlı lisans eğitimini Bilkent Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nde tamamlamıştır. Cihan Cavlak BCG Cihan Cavlak Türkiye'nin önde gelen banka ve telekomünikasyon şirketlerinde on yıl boyunca farklı rollerde görev aldı yılında iş hayatına Turkcell'de devam etmeye başlayan Cihan Cavlak, müşteri deneyimi, süreç ve kanal yönetimi, stratejik planlama alanlarında; dijitalleşme, operasyon optimizasyon, müşteri memnuniyeti amaçlı birçok projeyi hayata geçirdi yılında The Boston Consulting Group ailesine danışman olarak katıldı. E-ticarete ilave olarak, BCG'de, özellikle teknoloji ve telekom sektörlerindeki çalışmalarına devam etmektedir. Cihan Cavlak, lisans eğitimini Hacettepe Üniversitesi Ekonomi Bölümü, yüksek lisans eğitimini ise Sabancı Üniversitesi Executive MBA Bölümü'nde tamamlamıştır. vii

8 SUNUŞ E-ticaret dünyada olduğu gibi Türkiye de de hızla büyümeye devam ediyor yılında TÜSİAD tarafından yayınlanan Dijital Pazarın Odak Noktası: e-ticaret" raporu, Türkiye e-ticaret sektörünün küresel ekonomideki yerini tespit eden ve gelişimi için bir yol haritası belirlemesine yardımcı olan bir çalışma oldu yılına gelindiğinde, sektörün yeni bir sıçrama gerçekleştirmesi için nelere ihtiyaç duyduğuna da Dijitalleşen Dünyada Ekonominin İtici Gücü: e-ticaret isimli bu yeni rapor ışık tutuyor. E-ticaret sektörünün potansiyelini tam olarak ortaya koyabilmesi için klasik perakendeciler ve KOBİ lerin sisteme dahil olması ve faaliyetlerini ilerletmesi en önemli gereksinim olarak öne çıkıyor. Bununla birlikte, algı ve altyapının iyileştirilmesi, idari yapı ve sektör arasındaki iletişimin kuvvetlendirilmesi odakları güncelliğini koruyor. Türkiye nin e-ticaret potansiyelini tam olarak etkin hale getirmesinin, ülke ekonomisine ve ihracatına önemli katkılar sağlayabileceğini de belirtmek gerekiyor. Raporun hazırlanmasında, e-ticaret sektörünün temsilcileri ve paydaşları ile sektöre katkı sağlayan kişilerle toplantılar gerçekleştirilmiş ve görüşler toplanmıştır. Ayrıca, Accenture, BCG, BKM, BTK, Deloitte, ETİD, Euromonitor, Eurostat, Forrester, Goldman Sachs, Google, IDC, Ipsos, Pewglobal, PwC, Statista, TÜBİSAD ve TÜİK in de aralarında bulunduğu kurum ve kuruluşların dünya ve Türkiye'de internet ve e-ticaretle ilgili rapor ve araştırma sonuçlarından faydalanılmıştır. Rapora, düzenlenen yuvarlak masa toplantıları ve çalıştaylara katılımlarıyla ve ilettikleri değerli fikirleriyle katkıda bulunan bütün katılımcılara ve TÜSİAD çalışma grubu üyelerine teşekkür ediyoruz. Raporu yayınlayan TÜSİAD'a, katkı ve desteklerinden dolayı TÜSİAD Yönetim Kurulu Üyesi ve Dijital Ekonomi Yuvarlak Masası Lideri Sayın Esin Güral Argat'a, Bilgi İletişim Teknolojileri Çalışma Grubu Başkanı Sayın Filiz Akdede'ye ve raporun her aşamasında büyük destek sağlayan TÜSİAD Genel Sekreterliği ekibine teşekkür ediyoruz. Hızlı ve koordineli bir şekilde geliştirme alanlarının hayata geçirilmesi ile, Türkiye'de e-ticaretin potansiyelini kısa sürede yakalayacağına inanıyoruz. Öget Kantarcı GittiGidiyor Genel Müdürü ve ebay EMEA İş Geliştirme Koordinatörü Cenk Sezginsoy The Boston Consulting Group Yönetici Ortağı viii

9 ix

10 İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ DÜNYADA E-TİCARETİN DÜNÜ VE BUGÜNÜ Rakamlarla Dünyada İnternet ve E-Ticaret Ticarette Yeni Dönem: Mobil ve Omni-Channel E- Ticarette Öne Çıkanlar Pazar Yerleri Sınır Ötesi E-Ticaret Perakendeyi Değiştirecek Teknoloji Trendleri TÜRKİYE'DE E-TİCARET Rakamlarla Türkiye'de İnternet ve E-Ticaret E-Ticaret Pazarının Gelişimi ve Türkiye'de Oyuncular Türkiye E-Ticaret Pazarında Tüketiciler TÜRKİYE'DE E-TİCARET'İN BÜYÜMESİ İÇİN DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKEN TEMEL KONULAR Sektör Temsilcileri ve İdari Yapı Arasında Etkin İletişim Sağlanması Algı ve Dijital Okuryazarlığın Artırılması Perakendecilerin E-Ticaret Ekosistemine Daha Fazla Dahil Olması Mega ve Büyük Ölçekli Perakendeciler KOBİ Perakendeciler Teknik Altyapının İyileştirilmesi Mevzuat'ın Sektörü Destekleyecek Şekilde Düzenlenmesi BİR SONRAKİ AŞAMA: E-İHRACAT

11 TABLOLAR VE ŞEKİLLER Şekil 1: Arası Dünya ve İnternet Nüfusu Şekil 2: Bölgelere Göre İnternet Nüfusu ve Penetrasyon Şekil 3: Bölgelere ve Yaş Gruplarına Göre Arası Nüfus Artış Oranı Şekil 4:Yaş Kırılımlarına Göre Smartphone Sahipliği Şekil 5: Dünya E-Ticaret Hacmi Değişimi Şekil 6: Dünyada E-Ticaretin Toplam Ticaret İçerisindeki Payı Şekil 7:ABD deki İlk 10 Perakendecinin E-Ticaret Ciroları Şekil 8: Dünyada Akıllı Telefon ve PC Satışları Şekil 9: Dünya Genelinde Mobilin E-Ticaretteki Payı Şekil 10: Yeni Dönem Müşteri Alışveriş Yolculuğu Şekil 11:Omni-channel'a Giden Yolculuk Şekil 12: Amerikalı Tüketicilerin Mağazalarda Mobil Kullanma Nedenleri Şekil 13:Ticarette Online ve Offline Kanal Kullanımı Şekil 14: Dünyadaki Önemli Pazar Yerleri Şekil 15: Bölgelere Göre Sınır Ötesi Ticaret Gelişimi Şekil 16: Çin'de Sınır Ötesi Ticaret Yapan Tüketici Sayısı Şekil 17: BCG 2016 E-Yoğunluk Endeksi Şekil 18: Türkiye İnternet Kullanıcısı Sayıları ve İnternet Penetrasyonu Şekil 19:Ülkelere Göre İnternet Kullanıcı Sayısı ve Penetrasyon Karşılaştırması Şekil 20:Türkiye ve Dünya Akıllı Telefon Penetrasyonu Trendi Şekil 21: Türkiye E-Ticaret Pazarı Hacmi Şekil 22: Ülkelere Göre E-ticaretin Toplam Perakende İçerisindeki Payı Şekil 23: Türkiye'de Mobilin E-Ticaretteki Payı Şekil 24: Farklı Ülkelerdeki Tüketicilerin Online Alışverişi Tercih Etme Nedenleri Şekil 25: Tüketici Elektroniği ve Tekstil Kategorilerinin Bölge Bazlı Karşılaştırması Şekil 26: Türkiye de İnternet Kullanıcılarının İnterneti Kullanma Nedenleri Şekil 27: Online Alışverişte En Çok Şikayete Neden Olan 8 Konu Şekil 28: İnternetten Alışveriş Yapmama Nedenleri Şekil 29:BCG Dijitalleşme Çerçevesi Şekil 30: Bilgi Teknolojileri Uzmanlarının Toplam İşgücüne Oranı Şekil 31: Klasik Perakende ve E-Ticaret Lojistik Süreçler Temel Farkları Şekil 32: E-İhracatın Önündeki Engeller Tablo 1: Türkiye E-Ticaret Pazarında Oyuncuların Payları..50 2

12 YÖNETİCİ ÖZETİ Türkiye e-ticaret sektörünün dünyadaki yerini tespit etmek, e-ticaretin geliştirilmesi için yapılması gerekenleri belirlemek ve ilgili paydaşlara sunmak amacıyla, TÜSİAD tarafından 2014 yılında Dijital Pazarın Odak Noktası: e-ticaret adlı rapor yayınlanmıştı. İlk rapordan üç yıl sonra hazırlanan Dijitalleşen Dünyada Ekonominin İtici Gücü: e-ticaret adlı bu rapor, dünyada ve Türkiye'de e-ticaret sektörünü ve sektöre etki eden faktörlerdeki değişimleri anlamayı, yeni bakış açıları ile Türkiye'nin e-ticaret büyümesine etki edebilecek gelişim alanlarını tanımlayarak atılabilecek adımları ilgili paydaşların değerlendirmesine sunmayı amaçlamaktadır yılında yayınlanan raporda, Türkiye'de e-ticaretin büyümesi için 3 ana aksiyon alanı belirlenmişti: (I) sektör ve idari yapı arasındaki iletişim eksikliği, (II) algı sorunu (III) altyapı problemleri Sektör ve idari yapı arasındaki iletişim eksikliği konusunda, 2016 yılında TOBB e-ticaret Sektör Meclisi nin kurulması çok yerinde bir başlangıç olmuş, sektör temsilcileri bir ortak söylem ve eylem planı çerçevesinde birleşmeye başlamıştır. İdari yapı tarafında ise Gümrük ve Ticaret Bakanlığı altında Perakende ve e-ticaret Daire Başkanlığı bulunmakta, bununla birlikte kurumun görev alanının Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile sınırlı kalması nedeniyle bakanlıklar arası yatay koordinasyonu sağlayacak bir oluşuma halen ihtiyaç duyulmaktadır. Algı ve altyapı problemleri ile ilgili olarak ise geçtiğimiz 3 yıl içerisinde atılan adımlara rağmen halen önemli gelişim alanları mevcuttur tarihli raporun ana odak alanlarından olan; algı, altyapı, iletişim gibi konulara 2017 tarihli bu raporda da değinilmekle birlikte, öne çıkan en önemli mesaj, e-ticaretin gerekli büyümesini gerçekleştirebilmesi için mega ve büyük ölçekli perakendecilerle KOBİ'lerin e-ticaret faaliyetlerine başlaması ve bu faaliyetleri ilerletmesi gerektiğidir. Gelişim alanlarının en başında ise satış sonrası süreçlerin iyileştirilmesi ve kanallar arası sınırların ortadan kalktığı bir kullanıcı deneyiminin sunulabilmesi gelmektedir. 3

13 Rapor, Türkiye e-ticaret sektörü için bir bilgi kaynağı ve referans niteliği taşımayı hedeflemektedir. Raporun Türkiye'de e-ticaretin büyümesi için sektör temsilcileri tarafından geniş kapsamlı bir yol haritasının çıkarılması, uygulanması ve takip edilmesi sürecine katkı sunması umulmaktadır. TÜSİAD raporunun hazırlık sürecinde, GittiGidiyor ve The Boston Consulting Group'un (BCG) öncülüğünde, sektörde ve sektöre hizmet sağlayan diğer sektörlerde faaliyet gösteren birçok kişinin ve kuruluşun yuvarlak masa toplantıları ve çalıştaylar gerçekleştirilerek görüşleri alınmıştır. Rapor özetle 3 ana bölümden oluşmaktadır: (1) Dünya da E-Ticaretin Dünü ve Bugünü Dünyadaki e-ticaret büyümesi ve büyümeye etki eden faktörler bölgesel bazda incelenmiş, sektördeki yeni trendler ile sektörün bugünü ve yakın geleceği üzerinde durulmuştur. İnternet Nüfusu: Dünya nüfusuna olduğu gibi internet nüfusuna da en büyük katkı artık gelişmekte olan ülkelerden gelmektedir. Gelişmiş ülkelerde internet penetrasyonu belli bir olgunluk seviyesine ulaşmıştır. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ise artan genç nüfus, düşük internet ve e-ticaret penetrasyonu bu coğrafyaları önemli pazarlar haline getirmektedir. Gelişmiş ülkeler Çin'le beraber internet ekonomisinin yeni standartlarını belirlerken, gelişmekte olan ülkeler büyümeyi tetiklemektedirler. E-Ticaret Hacmi: Global perakende e-ticaret hacmi 2016 itibarıyla 1.6 trilyon dolar seviyesine ulaşmıştır yılında gelişmekte olan ülkeler hacmin %32'sini oluştururken, bugün bu oran %59 seviyesine gelmiştir yılında ise toplam hacmin %64'ünün gelişmekte olan ülkeler tarafından oluşturulması beklenmektedir. Bu değişimde, artık dünyanın en büyük e-ticaret pazarına sahip olan Çin'in etkisi büyüktür. E-Ticaret Penetrasyonu: 2011 yılında dünyada, toplam perakende içerisindeki payı %3.6 olan e-ticaretin 2016'daki payı %8.5'e i yükselmiştir yılında bu oranın %13 seviyesine ulaşması beklenmektedir. Mobil: Artan akıllı telefon penetrasyonu sayesinde mobil, yeni nesil ticareti şekillendiren ana unsurlardan biri olmuştur itibarıyla e-ticaret işlemlerinin %44'ü mobil cihazlardan yapılmaktadır. Ucuz akıllı telefonların yaygınlığını artırması, akıllı telefon penetrasyonunun ve dolayısı ile mobil ticaretin artışındaki en önemli etkenlerdendir. 4

14 Omni-channel (Tam Kanal): Tek kanalla başlayan alışveriş deneyimi, omni-channel'a (tam kanal) doğru yol almakta ve ticarette kanallar arası sınırlar kalkmaktadır. Mobilin artışı omni-channel'a geçişi tetikleyen ana etkenlerden biridir. Bu nedenle, sürdürülebilir başarı için klasik perakendecilerin de online ticarete ve dijitalleşmeye yatırım yapmaları gerekmektedir. Öne Çıkan Temalar: Yeni dönemde e-ticaretin öne çıkan konularından olan pazar yerleri ve sınırlar ötesi e-ticaret, e-ticaretteki iş yapış şekillerini değiştirmeye başlamış; özellikle küçük ölçekli işletmeler için yeni müşteri ve pazarlara erişim fırsatı yaratmıştır. Teknolojik Trendler: Offline ve online arası sınırları kaldıran ve birçok alanda tüketici deneyimini ve bilgi seviyesini artıran teknoloji trendleri de ticareti yeniden şekillendirmektedir. Chatbotlar (sanal müşteri temsilcileri), kişiselleştirilmiş teklifler, drone'larla teslimat gibi teknolojik trendler bugünden başlayarak ticaretin yakın geleceğini önemli ölçüde etkileyecektir. (2) Türkiye'de E-Ticaret Türkiye internet ve e-ticaret pazarındaki değişim, özellikle ilk TÜSİAD e-ticaret raporunun yayınlandığı 2014 tarihinden bugüne kadar incelenmiş ve bu dönemdeki ana unsurlar değerlendirilmiştir. İkinci bölümde öne çıkan unsurlar özetle aşağıdaki gibidir: İnternet Nüfusu: 46 milyon internet kullanıcısı ve %58 internet penetrasyonu iletürkiye dünyadaki önemli oyuncular arasındadır. İnternet penetrasyonu gelişmiş ülkelerin gerisinde kalsa da, BRICS gibi gelişmekte olan ülkelerle benzer seviyededir. E-Ticaret Hacmi: yılları arasında ortalama %34 büyüyen perakende e-ticaret hacmi, 2016 yılı itibarıyla TÜBİSAD ve ETİD'in hazırladığı çalışmaya göre 17.5 milyar TL'lik bir hacme ulaşmıştır. E-Ticaret Penetrasyonu: Yakalanan ivmeye rağmen, e-ticaretin toplam perakendeden aldığı pay 2016 itibarıyla %3.5 1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Dünya ortalaması olan %8.5 ile kıyaslandığında Türkiye için hala kat edilmesi gereken bir yol bulunmaktadır. Mobil: 2016 yılında %65'e ulaşan akıllı telefon penetrasyonu ile Türkiye, %60 olan dünya ortalamasının üzerindedir. Akıllı telefon penetrasyonun hızla arttığı Türkiye'de mobilin e- ticaret içerisindeki payı henüz %19 seviyesindedir. Dünya ortalamasının %44 olduğu dikkate 1 %3.5 rakamı, TÜBİSAD ve ETİD'in yayınladığı perakende e-ticaret hacminin, Euromonitor toplam perakende rakamına bölünmesi ile bulunmuştur. Euromonitor, toplam perakendeye, kayıt dışı perakende hacmini, otomotiv, benzin ve yemek servisini dahil etmemektedir. 5

15 alındığında, dünya ortalamasının üzerinde akıllı telefon penetrasyonuna sahip olan ülkemizde ciddi bir potansiyel bulunmaktadır. Klasik Perakende: Türkiye'nin e-ticaret büyümesi bugüne kadar daha çok sadece online'da rekabet eden oyuncular tarafından tetiklenmiştir. E-ticaretin toplam perakendedeki payının dünya standartlarını yakalaması için klasik perakendecilerin de e-ticaret faaliyetlerine hız kazandırması gerekmektedir. Mevcut durumda, klasik perakendecilerin sektörden aldığı payın yaklaşık %30 olduğu tahmin edilmektedir. Tüketici Algısı: Tüketiciler tarafından bakıldığında, Türk tüketicileri için e-ticaretin en önemli değer önerisi hala ucuzluktur. Gelişmiş e-ticaret pazarlarında ise kolaylık daha çok ön plana çıkmaktadır. Türkiye'de internet kullanan her 3 müşteriden yalnızca 1'i online alışveriş yapmaktadır. Online alışveriş yapan 4 müşteriden 1'i de alışveriş işleminde sorun yaşadığını belirtmiştir ve yaşanılan sorunların başında satış sonrası süreçlerine ilişkin konular gelmektedir. (3) Türkiye'de E-Ticaret'in Büyümesi İçin Ele Alınması Gereken Temel Konular Türkiye'de e-ticaretin büyümesine ivme kazandırabileceğini düşündüğümüz 5 ana başlık belirlenmiş ve bu başlıklar altında örnek inisiyatif önerileri getirilmiştir: a) Sektör ve İdari Yapı Arasında Etkin İletişim: Türkiye'de e-ticaret faaliyetlerinin ivme kazanması için sektör ve sektöre destek veren gruplar arasında ortak bir eylem planı oluşturulması gerekmektedir. Sektör tarafındaki koordinasyonu sağlamak adına, 2016 yılında TOBB çatısı altında, Türkiye'nin önde gelen e- ticaret şirketlerinden, e-ticareti düzenleyen kamu kurumlarından ve e-ticaret derneklerinin temsilcilerinden oluşan bir heyetle E-Ticaret Sektör Meclisi kurulmuş ve çalışmalarına başlamıştır. İdari yapı tarafında ise Gümrük ve Ticaret Bakanlığı İç Ticaret Müdürlüğü altında konumlu Perakende ve E-Ticaret Daire Başkanlığı çalışmalarına devam etmektedir. Bununla birlikte, ilgili tüm bakanlıklar arasında yatay koordinasyonu sağlayacak bir oluşuma halen ihtiyaç duyulmaktadır. Veriye erişimin kısıtlı olması nedeniyle, istenilen detayda sektör raporlamasının yapılamaması ve sektör performansının düzenli olarak takip edilememesi de ele elınması gereken bir diğer önemli konudur. Sektör ve idari yapı temsilcilerinin, raporlama konusunu 6

16 da sahiplenerek, yatırımcı ve girişimciler için kılavuz oluşturacak raporlarla sektörü desteklemesi hedeflenmelidir. b) Algı ve Dijital Okuryazarlığın Artırılması: TÜİK'in 2016 yılı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması'nda vatandaşların %39'u henüz hiç internet kullanmadığını belirtmiştir. İnternet kullanan kesimin ise sadece 3'te 1'i bugüne kadar online alışveriş yapmıştır. Bu tüketici grubu incelendiğinde, online alışveriş yapmalarının önündeki en temel etkenlerden biri güven unsurudur. Tüketicilerin ilk online alışveriş deneyimlerinin olumlu olması ile güven algılarının hızlıca değişebildiğini destekleyen araştırmalar bulunmaktadır. Bu nedenle online alışverişi destekleyecek geniş çaplı kampanyalar yapılması, ödeme ve iade süreçlerinin tüketicileri mağdur etmeyecek şekilde tasarlandığına dair iletişim çalışmaları ve yayınlanacak kamu spotları ile online alışveriş yapmayan tüketicilerin algısı iyileştirilebilir. Uzun dönemde ise henüz hiç internet kullanmamış kişilerin geniş çaplı kampanyalar, vergi indirimleri, eğitimler vb. aksiyonlarla internet kullanmaları sağlanarak, online alışverişle tanışmaları sağlanabilir. Tüketicilere ilave olarak, sektör oyuncuları ve kamunun da e-ticaret algısı, kendilerine ve ekonomiye katkısı üzerinde duran çalışmalarla iyileştirilebilir. Özellikle, e-ticareti regüle ve kontrol eden kamu kurumlarının e-ticaret ve dinamikleri ile ilgili son gelişmelerden daha fazla bilgilendirilmeleri, sektörün ihtiyaçlarına uygun ve hızlı kararların alınabilmesi bakımından önemlidir. c) Perakendecilerin E-Ticaret Ekosistemine Daha Fazla Dahil Olması: Türkiye'de e-ticaret sektörü bugüne kadar büyümesini daha çok sadece online'da rekabet eden oyuncuların büyümesi ile sağlamıştır. Dünya standartlarında e-ticaret penetrasyonuna sahip olmak için gerekli büyüme ise ancak klasik perakendecilerin de sisteme hızlı bir şekilde dahil olması ile gerçekleşebilir: (I) Mega ve Büyük Perakendeciler Türkiye'de özellikle mega ve büyük ölçekli perakendecilerin son dönemde online'da var olmanın önemi konusundaki farkındalıkları yükselmeye başlamakla birlikte, ilk 100 perakendeciden 35'inin doğrudan kendilerinin yürüttüğü e-ticaret faaliyeti bulunmamaktadır. 7

17 Perakendeciler e-ticareti tek başına ayrı bir kanal olarak değil, mevcut kanallarının bir tamamlayıcısı olarak konumlamalıdır. Bu nedenle omni-channel uygulamalarını hayata geçirmeleri oldukça önemlidir. Firmaların, bu süreçte nitelikli teknik iş gücüne erişimde sıkıntı yaşaması olasıdır çünkü Türkiye'de e-ticaret sektörü büyümeye geç başladığı için e-ticaret konusunda deneyimli teknik iş gücü de yeteri kadar büyüyememiştir. Türkiye'de dijital dönüşümün önündeki en önemli bariyerlerden biri, teknik bilgiye sahip ve gerekli projeleri hayata geçirecek uzman ekip ve teknik eleman istihdamına erişim kısıtıdır. Bu nedenle, perakendecilerin dijitalleşme konusunda gerekli adımları atmalarını teşvik edecek ve gerçekleştirilecek projeler için tasarımdan uygulamaya kadar firmalara yön verebilecek Turquality programına benzer bir program devreye alınabilir. Başvuracak firmaların ölçek ve ihtiyaçlarına göre; anlaşmalı hizmet sağlayıcıları, teşvik paketleri gibi farklılaşan çözümlerle perakendecilerin dijital dönüşümünün daha kısa sürede ve daha etkin bir biçimde hayata geçirilmesi sağlanabilir. (II) KOBİ'ler Türkiye'de istihdamın çok büyük bir kısmını sağlayan KOBİ'ler e-ticaret faaliyetlerine halen oldukça uzaktır. Mevcut destek programları ve platformlara ilave olarak, KOBİ'lerin de oluşturulacak Turquality benzeri programdan faydalanmaları sağlanabilir. UI/UX tasarımı, uygulama geliştirme, ödeme sistemlerine entegrasyon vb. teknik altyapı konularında KOBİ'lere hazır ve kolay uygulanabilir çözümler sunulabilir. Sektördeki başarılı oyunculardan öğrenim sağlamaları için mentörlük sistemi kurulabilir ve uzun dönemde ise dijital yetkinliklerini artıracak eğitim programları düzenlenebilir. Teşvik edici bir uygulama olarak, e-ticaretten elde edecekleri kazanç için belirli bir süre vergi ertelemesi uygulanabilir. d) Teknik Altyapının İyileştirilmesi: E-ticaret sektörünün gelişimi için internet, lojistik ve ödeme altyapılarının gelişmiş olması çok önemlidir. (I) İnternet Türkiye'deki internet altyapısı incelendiğinde, sabit internet abonelerinin %75'inin DSL abonesi olduğu göze çarpmaktadır. Mobil tarafta ise, sırası ile 3G ve 4.5G teknolojileri ile mobil internet kullanımı artmıştır. Fakat mobil abonelerin hala %35'inin internet aboneliği 8

18 bulunmamaktadır. Fiber altyapı çalışmalarına hız kazandırılarak, kurulum süreçleri kolaylaştırılıp, süreçlerdeki mali yükümlülükler azaltılarak, internet kullanımının düşük olduğu bölgelerde teşvikler sağlanarak, belli kesimler için internet ve akıllı telefon üzerindeki vergi yükleri hafifletilerek internet altyapısının gelişimi ve kullanımının artması sağlanabilir. (II) Lojistik Lojistik tarafta, e-ticaret değişken talep, binlerce farklı noktaya ve kısa sürelerde teslimat gibi gereksinimleri nedeniyle klasik perakendeden farklı lojistik yetkinlikler gerektirmektedir. Klasik perakendecilerin e-ticarete geçişlerinde; talep planlama, stoklama, tedarik, dağıtım, ürün takip vb. süreçlerde gerekli yetkinlikleri anlayıp uygulayabilmeleri çok önemlidir. Teslimat ise tüketicilerin son derece önem verdiği ve satın alma kararlarını etkileyen bir süreçtir. Ücretsiz teslimat, aynı gün teslimat, tüketicilerin kargolarının durumlarını eş zamanlı takip edebilmeleri gibi önemli trendler izlenirken, müşterilere ürünlerinin eksiksiz ve hasarsız ulaştırılması da gerekmektedir. (III) Ödeme Ödeme altyapısı, Türkiye'nin oldukça güçlü olduğu alanlardan biridir. Hem yüksek kart penetrasyonu, hem de yüksek mobil ve internet bankacılığı kullanımı e-ticaretin önemli dinamiklerindendir. Yine de online alışverişte kredi kartı kullanımı konusunda tüketiciler güvenlik kaygısı yaşayabilmektedir. Alternatif ödeme yöntemlerinin ön plana çıkarılması ve bankaların uyguladığı harcama itirazı kurallarının tüketiciye daha net anlatılması ile güven algısının iyileştirilebileceği düşünülmektedir. E-ihracatı desteklemek adına da, mevcut ödeme sistemlerinin global ödeme geçitlerine entegrasyonu artırılmalıdır. e) Mevzuatın Sektörün Gelişimini Destekleyecek Şekilde Düzenlenmesi: 1 Mayıs 2015 tarihinde Türkiye'de ilk kez Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun yürürlüğe girmiş ve sektörün bazı ihtiyaçlarına cevap vermeye başlamıştır. Yine de, e-ticaret niteliği gereği birçok farklı düzenleme alanının kapsamına girmeye devam etmektedir. Farklı düzenleme alanları ve kanunlar sonucu alınan kararlar kimi zaman karışıklık ve uyuşmazlıklara neden olabilmektedir. Öte yandan, bilgi güvenliği gibi konularda (örneğin, kredi kartlarında, son dönemde tüketicilerin güvenliğini artırmak için hayata geçirilmesi planlanan uygulamalar gibi), tüketicileri koruma amacıyla çeşitli önlemler hayata geçirilirken, sektöre olan olumlu ve olumsuz etkilerinin geniş bir çerçevede değerlendirilmesi gerekmektedir. 9

19 Bu durumların önüne geçilmesi için farklı aksiyonlar alınabilir. Örneğin; farklı kamu kurumları tarafından alınacak aksiyonlar öncesi, sektör temsilcilerinin görüşlerinin daha iyi temsil edilebilmesi ve tüketici haklarının da gözetilmesi adına, sektör tarafında görüş birliğini sağlama amacıyla 2016 yılında oluşturulan TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi nin konuya ilişkin önerileri alınabilir. Kanunlar henüz tasarı aşamasındayken TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi, TÜSİAD ve ilgili diğer paydaşlarının görüşleri alınabilir. Sektör ile idari yapı arasındaki sağlıklı iletişim ve görüş alışverişi, sektör ihtiyaçlarının idari yapı tarafında daha net anlaşılmasını ve daha hızlı adımlar atılmasını sağlayabilir. Farklı kanunlardaki uyuşmazlıklar, TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi tarafından raporlanarak, uyuşmazlıkların kamuda yatay koordinasyonu sağlamasını önerdiğimiz oluşuma ve ilgili bakanlıklara sunulması sağlanabilir. AB uyum sürecinde e-ticaret sektörü düzenlemeleri geliştirilirken, e-ticareti de içeren Avrupa dijital tek pazarı çalışmalarını Avrupa özel sektörünün temsil kuruluşu olan BUSINESSEUROPE (Avrupa İş Dünyası Konfederasyonu) üyesi olarak yakından izleyen TÜSİAD ın katkıları alınabilir. E-ticaret sektörü olgunlaştıkça, sektörün düzenlenmesi için çıkarılan Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'nun kapsamı, uyuşmazlık ve çelişkili durumlara yer bırakmayacak şekilde genişletilebilir. Bu sayede, tüm hukuki konularda Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun başvurulabilecek ilk ve tek kaynak olabilir. Sektörün yeni girişimleri destekleyecek şekilde canlı tutulması için gerekli regülatif desteklemenin yapılması sağlanabilir. Dolandırıcılık (fraud işlemler) nedeniyle sektör oyuncularının üstlendiği geri ödeme (chargeback) yükü oldukça yüksektir. Dolandırıcılığın engellenmesi için sektör oyuncularının BKM nezdindeki kara liste bilgilerine erişimi sağlanabilir. Ayrıca oyuncuların kendi veri tabanlarında tuttukları kara liste bilgilerini birbirleri ile paylaşabileceği bir platform oluşturulabilir yılında çalışmalarına başlayan Kişisel Verileri Koruma Kurulu'nun kararlarında, tüketici verisinin korunması ve e-ticaret sektörünün gelişmesi dengesinin gözetilmesi de oldukça önemlidir. (4) Bir Sonraki Aşama: E-İhracat Sektörün e-ticarette yukarıdaki adımları atması halinde, bir sonraki aşama e-ihracatta büyüme olacaktır. Ekonomi Bakanlığı'nın çalışmalarında son aşamasına geldiği e-ihracat Stratejisi ve Eylem Planı'nın hayata geçirilmesi, ihracatın e-ticarete uygun mevzuat, süreç ve teşviklerle desteklenmesi açısından kritik önem taşımaktadır. Sınır ötesi ticaret 2016 itibarıyla dünyada 400 milyar dolarlık bir hacme ulaşmıştır. 10

20 Lojistik maliyetler, ürünlerin tüketicinin bilmediği bir pazardan gelmesi, gümrük vergileri, ulaşım süresi gibi konular dünyada sınır ötesi ticaretin önünde duran bariyerlerdir. Türkiye'de ise bunlara ilave olarak, gümrük ve iade süreçlerinde yaşanan zorluklar, yüksek lojistik maliyetler gibi konulara çözümler bulunması gerekmektedir. İade ve gümrük süreçlerinin sınır ötesi ticareti destekleyecek şekilde kolaylaştırılması ve maliyetlerinin azaltılması, o Teşvik paketleri ile perakendecilerin e-ihracat faaliyetlerinin desteklenmesi, o Uluslararası taşımacılık ücretlerinin düşürülmesi, evrensel posta hizmet payının kaldırılması, Elektronik Ticaret Gümrük Beyannamesi (ETGB)'nin karayolunu da kapsayacak şekilde genişletilmesi o E-ihracat rakamlarının ülke ve firma bazlı aksiyonlara imkan tanıyacak şekilde raporlanması ile Türkiye'nin e-ihracat büyümesi desteklenebilir. E-ihracatı artırmak için karşılıklı ticaret potansiyeli yüksek olan ülkeler ile iş birlikleri yapılarak, Türkiye'deki perakendeciler ve KOBİ ler için yeni fırsatlar yaratılabilir. 11

21 BÖLÜM 1 12

22 1 DÜNYADA E-TİCARETİN DÜNÜ VE BUGÜNÜ Dünyada son 10 yılda 10 kattan fazla büyüyen ii e-ticaret, tüketicilerin alışveriş alışkanlıklarını, şirketlerin özellikle de perakendecilerin ise iş modellerini yeniden şekillendirmektedir. Hızlı büyümesine yakın gelecekte de devam edecek e-ticaretin, toplum ve ekonomiye de sayısız faydası bulunmaktadır. Bunlardan birkaçını hatırlatmak gerekirse: o Ekonomide kayıt dışılığı azaltır; verimliliği, rekabet gücünü ve işletmelerin büyümesine sağladığı destekle istihdamı artırır. o o o Lojistik, Bilgi İşlem Teknolojileri gibi etkileşimde bulunduğu ve hizmet aldığı sektörleri geliştirir. Fiziksel dünyada gereken pek çok maliyet unsurunun olmaması sayesinde, KOBİ lerin büyük şirketlerle rekabet edebilmelerini sağlar. Ürünlerin yurtdışı tanıtımının daha kolay, hızlı ve düşük maliyetle yapılmasını sağlarken şirketlerin ihraç potansiyellerini artırır, girdi maliyetlerini düşürür. Gerek işletme ve tüketiciler, gerekse de hükümetler tarafından fark edilip hızla benimsenen bu faydalar sayesinde, e-ticaret büyümeye/yaygınlaşmaya devam etmekte ve dünyada ticaret anlayışını yeniden şekillendirmektedir. 1.1 Rakamlarla Dünyada İnternet ve E-Ticaret Dünyada %46 İnternet Penetrasyonu 2016 itibarıyla dünya nüfusu 7.4 milyara iii ulaşmıştır. İstatistiklere göre dünya nüfusunun yaklaşık %46'sı, diğer bir deyişle 3.4 milyar insan iv internet kullanıcısı 2 haline gelmiştir yılından bu yana, dünya nüfusu yılda ortalama %1.1 artış gösterirken, internet nüfusu dediğimiz toplam internet kullanıcı sayısı, her yıl yaklaşık %13.2 artış göstermiş v ve internetin yayılımı hızlı bir şekilde devam etmiştir. Bugün, dünya nüfusunun neredeyse yarısı internet kullanıcısı haline gelmiş olsa da, internet nüfusu önümüzdeki dönemde de hızla büyümeye devam edecektir. 2 Evden, internete herhangi bir cihaz üzerinden erişebilen kişi sayısı. 13

23 Şekil 1: Arası Dünya ve İnternet Nüfusu vi Asya ve Afrika Yüksek Nüfus ve Düşük Penetrasyonla Büyümeyi Tetikleyecek İnternetin bölgelere göre dağılımına baktığımızda, dünya nüfusunun %70'inden fazlasını oluşturan Asya ve Afrika'da internet penetrasyonunun ortalamanın altında, sırası ile %46 ve %34 seviyesinde kaldığını görmekteyiz. Bu bölgelerdeki yüksek nüfus ve düşük penetrasyon, potansiyelin ve artış trendinin devam edeceğinin ilk göstergesidir. Şekil 2: Bölgelere Göre İnternet Nüfusu ve Penetrasyon vii 14

24 yılları arasındaki kullanıcı sayılarındaki değişime de bakıldığında 4 yılda Kuzey Amerika'da 46 milyon, Avrupa'da 96 milyon yeni internet kullanıcısı var olmuşken, bu rakam Asya & Pasifik'te 773 milyon, Afrika ve Ortadoğu bölgesinde ise 225 milyondur. Gelişmiş ülkelerin belli bir doygunluk seviyesine ulaşması ile ibre gelişmekte olan ülkelere doğru dönmektedir. Az Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Genç Nüfus Artmaya Devam Ediyor Dünyada nüfus artışı hız kesmiş olmakla birlikte, bu yavaşlama dünyanın her bölgesinde benzer şekilde gözlemlenmemektedir. İnternet penetrasyonunun düşük olduğu Asya ve Afrika ülkelerinin de yoğun olarak bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde yılları arası nüfus yılda ortalama %1.6 seviyesinde artarken, gelişmiş ülkelerdeki artış %0.4 seviyesinde kalmıştır. Bunu bir adım öteye götürdüğümüzde daha çarpıcı bir tablo ortaya çıkmaktadır. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde yaşlı nüfus artmaktadır fakat genç nüfus artış hızı iki bölgede çok farklıdır. Gelişmiş olan ülkelerde genç nüfus artış oranı negatife dönmüşken, gelişmekte olan ülkelerde genç nüfus hızlı bir şekilde artmaya devam etmektedir. Şekil 3: Bölgelere ve Yaş Gruplarına Göre Arası Nüfus Artış Oranı viii Genç nüfusun artışı internet popülasyonunun geleceği için önemlidir, çünkü genç nüfusun yeni teknolojileri öğrenme, sahiplenme ve kullanma eğilimleri, diğer yaş gruplarına göre çok daha yüksektir. Bu eğilim aşağıdaki tablodan da rahatlıkla anlaşılmaktadır. Yaş kırılımlarına göre akıllı telefon kullanımları incelendiğinde, yaş arası nüfusun, 35 yaş ve üzeri nüfusa göre akıllı telefon kullanma oranı çok daha yüksektir ix. Bu trend gelişmiş ülkelerde nasılsa, Brezilya, Hindistan, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde ve hatta Kenya, Nijerya gibi az gelişmiş ülkelerde de aynıdır. 15

25 Şekil 4:Yaş Kırılımlarına Göre Smartphone Sahipliği x Özetle, (I) dünya nüfusunun büyük kısmını oluşturan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde internet penetrasyonunun düşük olması, (II) bu bölgelerdeki genç nüfusun hızla artışına devam etmesi ve (III) gençlerin teknolojiyi kullanma eğilimleri sayesinde internet nüfusu özellikle bu bölgelerden gelecek artışın desteği ile büyümesine hız kesmeden devam edecektir. 1.6 Trilyon Dolarlık Global İşlem Hacmi Dünya perakende e-ticaretinin 2016 yılında 1.6 Trilyon Dolarlık işlem hacmine ulaştığı ve yüksek büyüme hızının önümüzdeki yıllarda da devam edeceği tahmin edilmektedir. Yatırım bankası Goldman Sachs, 2020 yılında global işlem hacminin 3 trilyon dolar sınırına yaklaşacağını öngörmektedir. 16

26 Şekil 5: Dünya E-Ticaret Hacmi Değişimi xi E-Ticaret Arz ve Talep Dinamikleri İle Büyümesine Devam Edecek Hem talep hem de arz tarafındaki dinamikler e-ticarette artış beklentisini destekler niteliktedir. Az gelişmiş ülkelerdeki internet penetrasyonunun büyüme potansiyeli, artan genç nüfus ve genç nüfusun teknolojiye yatkınlığı sektörün talep tarafındaki katalizörlerindendir. Öte yandan tüketiciler, gelişen teknolojilerle değişen beklentileri ile alışveriş işlemlerinde, e-ticaretin de değer önerilerinin başında olan hız ve kolaylığı ön planda tutmaya başlamışlardır. Arz tarafında ise, klasik perakende sektöründe artan maliyetler ve rekabet nedeni ile kar marjları daralmaya başlamıştır. Klasik perakendedeki bu daralmaya karşın, internet üzerinden satış yapmanın maliyet avantajları ve ulaşılabilecek pazar potansiyeli işletmeler için interneti her geçen gün daha cazip kılmaktadır. Şekil 5 incelendiğinde iki konu ön plana çıkmaktadır. İlki, dünyada e-ticaret tablosu değişmeye başlamıştır yılında toplam e-ticaret hacminin %62'sini gelişmiş ülkeler yaratırken bugün neredeyse %60'ını gelişmekte olan ülkeler yaratmaktadır ve trend bu şekilde devam edecektir. Tahmin edileceği üzere tablonun bu kadar hızlı değişmesindeki en büyük pay sahibi ülke Çin'dir. 17

27 ÇİN'DE E-TİCARETİN BAŞ DÖNDÜREN YÜKSELİŞİ Çin'de 2012 yılında %4 olan e-ticaretin toplam perakende içerisindeki payı, sadece 4 yılda 13 puan büyüyerek %17 seviyesine yükselmiştir. Bu yıllar arasında e-ticaret hacmini her yıl %54 artırmayı başaran ülke, 2016 itibarıyla dünya e-ticaret hacminin neredeyse yarısını (%47) oluşturmaya başlamıştır yılında Çin'in dünya e-ticaret hacminin %60'ını oluşturması beklenmektedir. Çin'deki bu büyüklüğün çok büyük bir kısmını da e-ticaret devi Alibaba grubu oluşturmaktadır. Akıllı Telefon Penetrasyonundaki Artış Çin E-Ticaret Büyümesinin En Önemli Faktörlerinden E-ticaret firmaları ilk etapta düşük fiyat ve promosyonlarla tüketicileri çekmiş olsa da, artık Çinli tüketiciler; kolaylık, bilgi alma, hızlı hizmet vb. nedenlerle de e-ticareti tercih etmeye başlamışlardır. E-ticaretin bu denli hızlı büyümesinde, Çin'in akıllı telefonlara çok kolay adapte olması ve artan akıllı telefon penetrasyonu da etkili olmuştur. Çin'in gelişmiş şehirlerinde akıllı telefonlarından alışveriş yapan tüketicilerin oranı %71 seviyesine yükselmiştir. 1 Günde 18 Milyar Dolarlık Satış Alibaba grubunun da desteği ile Çin'de her yıl 11 Kasım'da kutlanmaya başlayan Single's Day (Bekarlar Günü) festivalinde internet devi Alibaba, 2015 yılında bir günde yaptığı 14.3 milyar dolar değerindeki satış rakamını bu yıl %32 büyüterek 18 milyar dolar seviyesine çıkarmıştır satışlarının %82'sinin mobilden yapıldığı bu festival, sadece e-ticarette değil, Çin perakende sektöründe de artık önemli bir yere sahiptir. Dünyanın farklı yerlerinde de etkisini hissettirebilecek bu trendlere rağmen Çin'in kendine has koşulları da Çinli tüketicilerin klasik perakende yerine e-ticareti tercih etmesinde etkili olmuştur. E- ticareti tetikleyen bu koşullardan birkaçı aşağıdaki gibidir: 1- Derinleşmemiş klasik perakende sektörü: Çin, her ne kadar dünyanın en hızlı büyüyen ülkelerinden biri olsa da, ülkedeki organize perakende sektörü, gelişmiş ülkelerdeki kadar derinleşememiştir ve perakende sektörünün büyük kısmı hala aile işletmeleri tarafından yönetilmektedir. Örneğin, ABD deki en büyük 100 perakendeci, toplam hacmin %57'sini oluştururken, bu oran Çin'de sadece %8 seviyesindedir. Ülke çapında hizmet verebilecek perakendecilerin yetersiz oluşu ve dünyanın en büyük e-ticaret şirketi Alibaba grubu tarafından ülkenin büyük kısmında aynı veya ertesi gün teslimat hizmeti sunulabiliyor olması Çinli tüketiciler nezdinde e-ticareti çok daha çekici kılmıştır. 2- Artan kişi başına gelir ile artan ithal ürün talebi: Çin dünyanın en hızlı zenginleşen ülkelerinden biridir. Bu nedenle Çinli tüketicilerin, daha önce tanışma fırsatı bulamadıkları ithal ürünlere karşı talepleri gün geçtikçe artmaktadır. Çinli tüketicilerin bu davranışı hem e-ticaretin hem de sınır ötesi ticaretin artmasındaki en önemli faktörlerden biridir. 3- E-ticaretin sağladığı karşılaştırma imkanı: Kişi başına düşen gelir artmasına rağmen, Çinli tüketicilerin hane başına bütçeleri hala gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında daha düşük seviyede kalmaktadır. Online platformlar, Çinli tüketicilerin farklı fırsatları ve promosyonları değerlendirme isteğine çözüm sunabilen tek kaynaktır. 18

28 4- Taklit ürün sorunu nedeniyle klasik perakendedeki güvensizlik: Klasik perakendede taklit ürün sorunu ile karşılaştığında Çinli tüketiciler çözüm bulmakta zorlanırken, özellikle B2C formatında faaliyet gösteren e-ticaret siteleri aracılığı ile yapılan işlemlerde taklit ürün satılması halinde, siteler ürün bedellerini tazmin etmeyi tüketicilere garanti etmektedir. E-ticaret sitelerinin bu vaadi, Çinli tüketiciler için oldukça çekici gözükmektedir. 5- Klasik perakendedeki hizmet kalitesi sorunu: Organize perakendede nispeten zayıf olan Çin'de sektörün yapısı nedeniyle tüketicilerin klasik perakende kanallarında kaliteli hizmet beklentileri karşılanamayabilmektedir. E-ticaret sektöründe ise Çin devreye aldığı hizmet modelleri ve teknolojik inovasyonlarla dünyaya örnek olmaktadır. Çin'in global e-ticaret pazarındaki etkisi dışında Şekil 5'te göze çarpan ikinci konu, dünyada e-ticaret büyümesinin önümüzdeki dönemde bir nebze yavaşlıyor gibi gözükmesidir. Sektör, halihazırda önemli bir hacme ulaştığından yıllarında gözlemlenen 2.5 katlık büyüme, bir sonraki 4 yıl için 1.8 kat kadar olacaktır. Yine de klasik perakende ile kıyaslandığında, önümüzdeki dönemde de e-ticaret büyümesi klasik perakende büyümesinin çok üzerinde olacaktır. Şekil 6: Dünyada E-Ticaretin Toplam Ticaret İçerisindeki Payı xii 19

29 E-ticaretin toplam perakende içerisindeki payına bakıldığında; 2011 yılında dünyada toplam perakende içerisindeki payı % 3.6 olan e-ticaretin 2016'daki payı %8.5'e xiii yükselmiştir. Bu, e-ticaret sektörünün her yıl klasik perakende sektöründen yaklaşık %1 oranında pay aldığının bir göstergesidir. Klasik perakendedeki azalan kar marjları, tüketici davranışı değişimi, teknolojik inovasyonlar ve yeni iş modelleri sayesinde, 2021 yılında e-ticaretin toplam perakende içindeki payının %13 xiv seviyesine ulaşması beklenmektedir. Klasik Perakendecilerin Online'a Geçişi E-Ticaret Büyümesine Etki Eden Önemli Bir Etken Dünyada % 8.5 penetrasyona ulaşan e-ticaretin hızlı büyümesindeki etkenlerden biri de, klasik perakendecilerin e-ticaret ekosistemine katılmaya başlamış olmasıdır. Dünyanın farklı bölgelerinde klasik perakendeciler e-ticaret faaliyetlerine başlamış olsalar da, en gelişmiş pazarlarından birine sahip olan ABD, bu konuda oldukça ilgi çekici bir tablo ortaya koymaktadır itibarıyla, ABD de online perakendecilik faaliyeti bulunan ilk 180 firma 201 milyar dolar ciro yaratmıştır. xv Bu cironun %79'u listenin başındaki ilk 25 firma tarafından yaratılmıştır. Listedeki firmalar incelendiğinde, 25 şirketten 18'inin klasik perakendeci şirketler olduğu göze çarpmaktadır. Bu durum, ABD deki perakendecilerin online'da varlık göstermenin öneminin ciddi anlamda farkında olduklarının bir göstergesidir. Şekil 7:ABD deki İlk 10 Perakendecinin E-Ticaret Ciroları xvi 20

30 ABD'de e-ticaret sektörü oldukça gelişmiş ve belli bir olgunluğa ulaşmıştır. Buna rağmen, bu olgun pazarda bile hala perakendeciler için oldukça büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Staples ve QVC gibi şirketlerin online ciroları toplam cirolarının önemli bir kısmını oluşturmaya başlasa da, listenin ilk 10'undaki diğer klasik perakendecilerin online'da yarattıkları ciro henüz çok yüksek seviyelere ulaşmamıştır. Örneğin, listenin birinci sırasında yer alan Walmart, online faaliyetlerinden yaklaşık 13.5 milyar dolar ciro yaratmasına rağmen bu rakam toplam cirosunun sadece 2.8%'ini oluşturmaktadır. xvii 1.2 Ticarette Yeni Dönem: Mobil ve Omni-Channel Gün Geçtikçe Büyüyen Mobil Dünya Mobilin yükselişi, son 5 yılda ticaretin şeklini değiştirdiği gibi, bilgisayar satışlarını da etkilemeye başlamıştır yılı itibarıyla dünyada akıllı telefon satışları bilgisayar satışlarını geçmiş ve akıllı telefonlar bilgisayarların yerini almaya başlamıştır yılında dünya genelindeki bilgisayar satışları 258 milyon adetle son yılların en düşük seviyesine gelmiştir. Araştırma şirketi IDC'nin tahminine göre, bilgisayar satışları her yıl ortalama %1.9 seviyesinde düşmeye devam edecek ve 2013 yılında 315 milyon adet olan satış hacmi 2020 yılında 250 milyon seviyesine xviii gerileyecektir. Bilgisayar satışlarındaki bu daralmanın aksine, akıllı telefon satışları artmaya devam etmektedir. Akıllı telefon satışları yılları arasında her yıl yaklaşık %26 büyüyerek yılda 1.5 milyar seviyesine yaklaşmıştır sonrası ise büyümede yavaşlama söz konusudur ve 2020'ye kadar yılda yaklaşık %4 xix seviyesinde artış öngörülmektedir. Pazarın, özellikle gelişmiş ülkelerde doygunluğa ulaşması yavaşlamanın en önemli etkenidir. Henüz ilk akıllı telefonunu almamış bireylerin yoğun olduğu bölgeler, büyüme için sektörün yeni odak alanları olacaktır. Örneğin, akıllı telefon penetrasyonun hala %17 xx seviyelerinde olduğu ve cep telefonu satışlarının büyük ölçüde hala akıllı telefon özelliği olmayan telefonlarla yapıldığı Hindistan, şu aşamada üreticiler için en kritik pazar konumundadır. xxi 21

31 Şekil 8: Dünyada Akıllı Telefon ve PC Satışları xxii Ucuz Fiyatlı Akıllı Telefonlar Büyümeyi Tetikliyor Düşük fiyatlı modellerin piyasaya girmesi akıllı telefon penetrasyonundaki artışın en önemli etkenlerinden biridir. 150 dolar ve altında fiyatı olan akıllı telefonların toplam akıllı telefon pazarından aldığı pay 2012 yılında %21 seviyesindeyken bu oran 2016 yılında %43 seviyesine xxiii çıkmıştır. Neredeyse satılan her 2 telefondan 1'inin 150 dolar ve altında olması tüketiciler açısından teknolojiyi çok daha erişilebilir kılmış ve bu sayede internet ekonomisi daha da ivme kazanmıştır. Bugünden sonra rekabetin daha çok, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yer bulacağı dikkate alındığında, bu bölgelerdeki tüketicilere ulaşmak için telefon üreticilerinin düşük fiyatlı modellere ağırlık vermeye devam edeceği düşünülmektedir. Mobilin E-Ticaretteki Payı %44 Seviyesinde Düşen bilgisayar satışlarına karşın artan akıllı telefon satışları ve hızla büyüyen mobil internet penetrasyonu e-ticareti de değiştirmeye başlamış ve mobili e-ticaretin en önemli kanalarından biri haline getirmiştir. Öyle ki, 2012 yılında %10 olan mobilin e-ticaretteki payı, sadece 4 yıl içerisinde %44 xxiv seviyesine gelmiştir sonrasında da büyümesine devem edecek olan mobil ticaret, yeni nesil ticaretin oluşumu ve gelişimindeki ana etkenlerden biri olacaktır. 22

32 Şekil 9: Dünya Genelinde Mobilin E-Ticaretteki Payı xxv Omni-Channel Yolculuğu Mobil cihazlar ve mobil internet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte e-ticaret için de yeni bir dönem başlamıştır. Müşterilerin her kanaldan tutarlı ve aynı kalitede hizmet alma beklentisi ile alışveriş deneyimi artık offline la online ı birleştiren, birden fazla kanalı aynı anda ya da farklı zamanlarda kullanılabildiği bir yöne doğru ilerlemektedir. Değişen teknolojilerle birlikte müşteriler de artık; Markalarla her an her yerden bağlantıya geçmek, Her ürün ve servise ve bunlar hakkındaki bilgilere her kanaldan ulaşabilmek, Tüm kanallardan markalar ve markalarla ilgili diğer müşteriler ile iletişim halinde olabilmek, Ve bu işlemler için minimum efor harcamak istiyorlar. Bu nedenle müşterilerin alışveriş yolculuğu, artık doğrusal ilerleyen bir süreçten ziyade, birçok farklı kanaldan beslenen bir uçuş planını andırmaktadır. 23

33 Şekil 10: Yeni Dönem Müşteri Alışveriş Yolculuğu Omni-Channel İle Kanallar Arası Sınırlar Ortadan Kalkıyor Tek kanal üzerinden hayatına başlayan klasik ticaret, çoklu ve çapraz kanal yapıları ile yolculuğuna devam etmektedir. Hedef ise, farklı kanalların birbirlerinin tamamlayıcısı olacak şekilde bir alışveriş deneyimi ile omni-channel (tam kanal) denilen yapıya ulaşmaktır. Burada kanaldan kasıt yalnızca online ve offline dünya değildir. Tüketicinin marka ile iletişime geçtiği, Şekil 10'da da örneklerine yer verilen her türlü kanal (örneğin, reklamlar, sosyal medya, çağrı merkezi, firmanın çalışanları vb.) bu kapsama girmektedir. Gerçek omni-channel dünyada müşteri karşısında sadece bir kanal değil, tüm kimliği ile markanın kendisini görmektedir. Marka da kullanıcıyı hem stratejik, hem de operasyonel olarak tek bir müşteri gibi görmekte ve müşteriye alışkanlıkları ve ihtiyacına göre kullanıcı deneyimi sunmaktadır. Omni-channel hizmet sadece müşteri memnuniyetini artırmakla kalmaz, doğru kurgulanması halinde müşteri hizmetlerinden müşteriyi elde tutmaya kadar birçok operasyonda verimlilik sağlanmasına da katkıda bulunur. 24

34 Şekil 11:Omni-channel'a Giden Yolculuk xxvi Alışverişin Yeni Dünyasında Kanallar Birbirine Müşteri Yönlendiriyor Showrooming: Yaygınlığını gün geçtikte artıran mobil teknoloji, tüketicinin fiziksel mağaza içerisindeki davranışını da değiştirmeye başlamıştır. Örneğin, showrooming adı verilen trend dünyada hızla yaygın hale gelmektedir. Bu trend sayesinde tüketiciler, alım kararına varmadan önce fiziksel mağazada ürünü görüp aynı anda online ortamda ürünü aratmakta ve daha avantajlı bir platformda ürünü satın alabileceklerini fark ettikleri anda, mağazadan diğer platforma yönlenmektedirler. Tüketiciler showrooming'i sadece fiyat karşılaştırması yapmak için değil, ürünün fotoğrafını çekerek yakınlarına gönderip onların görüşlerini almak, ürünün özelliklerini ve hakkındaki yorumları incelemek, ürünle ilgili indirim kuponları bulmak ya da stoklarını incelemek için de kullanmaktadırlar. Tüketicilerin mağazada alışveriş yaparken mobil aygıtlar sayesinde fiyat karşılaştırması yapması, konvansiyonel perakendecilerin e-ticaret firmalarıyla doğrudan rekabet halinde olduğunun da bir göstergesidir. xxvii 25

35 Şekil 12: Amerikalı Tüketicilerin Mağazalarda Mobil Kullanma Nedenleri xxviii Web-rooming: Showrooming gibi uygulamalarla offline'da alışveriş yapan tüketicilerin online'a kayması mümkün olmakla birlikte, tersi bir durum da söz konusudur. Web-rooming adı verilen trendle, öncelikle ürünleri online ortamda arayarak fikir edinen müşteriler, satın alma aşamasında mağazaya gidip işlemlerini buradan tamamlamaktadır. Bu sayede online, offline kanala müşteri yönlendirmektedir. Google'ın yaptığı bir araştırma kanallar arası etkileşimin ticaretteki önemini ve kanallar arası sınırların nasıl ortadan kalkmaya başladığını ortaya koymaktadır. Bu araştırmaya xxix göre: o o Tüketicilerin %44'ü alacakları ürünlerin araştırmasını online yapıp, alışverişi de online tamamlamaktadır. %51'i ise online araştırma yaptıktan sonra ürünleri gidip fiziksel bir mağazadan almaktadır. Ürünü önce online kanalda inceleyip, ardından fiziksel ortamda görüp, tekrar online'a dönen önemli bir müşteri kitlesi de bulunmaktadır. Tüketicilerin %32'si alışveriş işlemlerine bu şekilde devam etmektedir. 26

36 Şekil 13:Ticarette Online ve Offline Kanal Kullanımı xxx Omni-Channel Stratejilerine Başlayan Şirketler Kazanıyor Omni-channel'a giden yolculuğun önemini gösteren birçok farklı çalışma mevcuttur. Örneğin; BCG'nin yaptığı bir araştırmaya göre alışveriş öncesi web ve mobil cihazları kullanarak alışveriş listesi hazırlayan müşteriler diğer müşterilere göre ortalama 3 kat daha fazla alışveriş yapmaktadır. Yine BCG ve Planet Retail'in hazırladığı ortak çalışma, online alışveriş yapan İngiliz tüketicilerin %35'inin click & collect (tıkla-topla) yaptığını, 2017 yılında bu oranın %75'e çıkmasının beklendiğini anlatmaktadır. Pazar araştırması şirketi IDC, bir çalışmasında, tek kanaldan alışveriş yapan müşteriler ile kıyaslandığında, birden fazla kanaldan alışveriş yapan müşterilerin müşteri yaşam süresi değerinin %30 daha fazla olduğunu belirtmiştir. Chief Omni-Channel Officer pozisyonu ile omni-channel'ı genel müdür yardımcısı seviyesinde temsil eden Macy's, dijital pazarlamaya ayırdığı 1 ABD dolarlık bütçenin mağazalarına 6 dolarlık alışveriş olarak döndüğünü ifade etmektedir. xxxi 27

37 1.3 E- Ticarette Öne Çıkanlar Teknolojideki baş döndüren değişim, tüm ticaret formatlarında olduğu gibi e-ticaret alanında da karşılığını bulmuş, 10 yıl önce hayatımızda olmayan trendler günümüzde e-ticareti yeniden şekillendirmiştir. E-ticarette yeni dönemde etkisini hissettiren 3 faktör aşağıdaki gibidir: Pazar Yerleri E-ticaret, hızlı hayata geçirilebilmesi ve klasik perakendedeki maliyetleri taşımaması nedeniyle, iş kurmak ya da satışlarını artırmak isteyen birçok şirket için cazibeli bir kanal olarak öne çıkmaktadır. Ne var ki, öncelikle tüketicilerin ilgisini çekecek bir web sitesi kurmak ve bunu yaptıktan sonra da gerekli trafiği yakalamak ve devam ettirmek gerekmektedir. Yoğun efor isteyen bu süreç öncesi, ürünlerini daha fazla müşteri ile buluşturmak, operasyonel süreçlerini ve yetkinliklerini test etmek isteyen işletmeler için pazar yerleri devreye girmektedir. Her gün milyonlarca ziyaretçisi olan pazar yerlerinde satış yapan işletmeler, bu firmalarla anlaşarak, onların sistemsel altyapı, network, bilgi birikimi ve trafiğinden yararlanarak bir yandan da e-ticaret konusunda uzmanlıklarını geliştirebilmektedirler. Şekil 14: Dünyadaki Önemli Pazar Yerleri 28

38 Sadece işletmeler değil, ticari faaliyeti bulunmayan bireyler de pazar yerleri üzerinden ihtiyaç fazlası ürünlerini satışa çıkarabilmektedirler. Tüketiciden tüketiciye ismi verilen bu iş modeli sayesinde bireyler ihtiyaçlarını uygun fiyatlarla karşılayabilmektedirler. Dünyada ebay bu grubun en önemli oyuncularının başında gelmektedir. Birbirinden farklı pazarları bir araya getirerek ölçek ekonomisini maksimize eden ve perakendecilerin en büyük riski olan stok riskinden etkilenmeyen pazar yerleri, bu avantajları sayesinde yatırımcıların ilgisini çekmiş ve kısa sürede hızla büyümüştür. Bu büyüme beraberinde, birçok ürünle yatayda hizmet veren, dikeyde uzmanlaşan ya da sadece mobilden hizmet veren formatlarda farklı pazar yerlerinin oluşmasını sağlamıştır. Pazar yerlerinin bugün en çok uğraş verdikleri konulardan bir tanesi, bünyelerindeki satıcıların müşterilerine verdikleri hizmette belli bir kalite standardı yakalayabiliyor olmasıdır. Birçok pazar yerinin sıcak gündeminde hala bu konu bulunmaktadır. Amazon, Ebay ve Alibaba E-Ticaret Pazarının %40'ına Sahip Olacak Bu sektörün farklı formlardaki öncüleri ebay, Amazon ve Alibaba çok başarılı bir performans grafiği yakalamış, binlerce tedarikçisi ve milyonlarca müşterisi ile toplam perakende sektöründe önemli bir pazar payı kazanmışlardır. Elektronik ortamda başlayan bu tehdidin farkına varan klasik perakendeciler de rekabetteki avantajlarını sürdürmek için hizmet modellerinde değişikliklere gitmeye başlamıştır. Örneğin, dünyanın en büyük perakende zincirlerinden Walmart, Walmart Marketplace ismi ile e-ticaret pazarına girmiştir. Dünyanın birçok bölgesinde hızla büyüyen pazar yerleri, e-ticaret hacminin hatırı sayılır bir kısmını oluşturmaya başlamıştır. Sadece 3 büyüklerin (ebay, Amazon, Alibaba) 2020 itibarıyla, dünya e- ticaret hacminin 40%'ını xxxii oluşturması beklenmektedir Sınır Ötesi E-Ticaret Ticaretteki yeni dinamikler ve yükselen trendler küresel girişimciler için de fırsatlar sunmaktadır. Girişimciler online kanallar sayesinde ürünlerini sadece yurtiçi pazarlarla sınırlamadan yurtdışı pazarlara da ulaştırmaya başlamışlardır. 29

39 Şekil 15: Bölgelere Göre Sınır Ötesi Ticaret Gelişimi xxxiii 2016'da 400 milyar dolar seviyesine ulaştığı tahmin edilen sınır ötesi ticaret rakamının her yıl ortalama %27 büyüyerek 2020 yılında 1 trilyon dolar sınırına yaklaşması beklenmektedir. xxxiv Çin Sınır Ötesi Ticarette de Lider E-ticarette olduğu gibi sınır ötesi ticarette de Çin dünyada lider konumdadır ve sınır ötesi ticaret için önemli bir talep kaynağıdır yılında dolar seviyesindeki kişi başına düşen milli gelirini 2015 yılında 11 bin dolar xxxv seviyesine çıkarmayı başaran dünyanın en kalabalık ülkesinde, insanların ithal ürünlere ilgisi de artmaya başlamıştır. E-marketer firmasının yaptığı bir araştırmaya göre, 1.35 milyar xxxvi nüfusa sahip olan Çin'de nüfusun 15%'inden fazlası xxxvii sınır ötesi ticaret yapmaya başlamıştır. Yine aynı araştırma, 2020 yılı itibarıyla Çin nüfusunun 25%'inin sınırlar ötesi online alışveriş yapacağını tahmin etmektedir. Çin e-ticaret pazarındaki hızlı büyüme de bu tahminleri destekler niteliktedir. 30

40 Şekil 16: Çin'de Sınır Ötesi Ticaret Yapan Tüketici Sayısı Sınır Ötesi Ticarette Kolaylaşan Lojistik Süreçler Büyük pazar yerleri yurtdışında daha fazla sayıda müşteriye ulaşmak için lojistik süreçlerini oldukça kolaylaştırmaya başlamıştır. Örneğin, farklı bir ülkedeki bir alıcı, web sitesi üzerinden bir ürünü almak istediğinde, ürün fiyatından satıcının ülkesinde uygulanan vergiler düşülüp, alıcının ülkesinin gümrüğünde ürün için alınması tahmin edilen gümrük bedeli vergisi ürün fiyatına eklenmektedir. Tüm gümrük işlemlerini müşteri adına halleden pazar yerleri bu sayede, ürünleri artık çok kısa sürelerde farklı ülkelerdeki alıcılarına ulaştırabilmektedir. Bu süreçle Türkiye'ye de gönderimler başlamıştır Perakendeyi Değiştirecek Teknoloji Trendleri 2017'de dijitalleşme ve teknoloji kullanımı gerek tüketicilerin gerekse işletmelerin hayatlarında hiç olmadığı kadar önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Henüz birkaç yıl önce, drone'larla ürün teslimatı gibi teknolojiler fütüristik düşünceler gibi gözükse de, bugün bu uygulamayı çok yakında müşterilerinin kullanımına sunacağını açıklayan şirketler bulunmaktadır. Dijitalleşme ve yeni teknolojilerin adaptasyonu ile şirketler süreçlerini optimize edip rekabette fark yaratırken, aynı zamanda değişen müşteri ihtiyaç ve beklentilerine de cevap verme fırsatı yakalamaktadırlar. Yeni teknolojileri her geçen gün daha çok sahiplenmeye başlayan tüketicilerin 31

41 alışveriş kararlarını artık tek başına fiyat değil; kolaylık, kişiselleştirme, topluluk olma, bilgi alma vb. faktörler de etkilemeye başlamıştır. Bu fırsatların farkında olan işletmeler, baştan uca tüm süreç ve operasyonlarında devreye aldıkları dijitalleşme aksiyonları ile iş akışları oluşturup müşteri beklentilerine cevap vermektedirler. Bu doğrultuda, bazı örnek teknolojik inovasyon uygulamaları aşağıda belirtilmiştir: 1. DaaS (Hizmet olarak veri): Online alışveriş yapmadan önce, tüketicilerin büyük bir çoğunluğu satın alacakları ürünle ilgili yorumları okumaktadır. Bu nedenle, ürünle ilgili fazla sayıdaki görsel, video ve yorum, tüketicinin ürünle ilgili kaygısını da azaltmaktadır. Fakat özellikle pazar yerleri gibi platformlardaki ürün sayısı dikkate alındığında, bu ürünlerin bilgilerini sisteme girmek ve sürekli güncel tutmak her zaman çok kolay olmamaktadır. Büyük verinin son derece önemli olduğu günümüzde bu ihtiyacın farkına varan girişimciler, belirli sektörlerde tüketici veya ürün verisi toplamaya ve topladıkları bu verileri şirketlere satmaya başlamışlardır. ABD'de faaliyet gösteren Truefit isimli firma da perakende sektöründe topladığı veriyi firma ve pazar yerlerine satmaktadır. Firma, 400'ün üzerinde giyim ve ayakkabı firmasının tüm ürün bilgilerini toplamaktadır. Truefit'ten aldıkları bu bilgileri kullanan e-ticaret siteleri ise sattıkları tüm ürünlerin bilgilerine sitelerinde kolayca yer verip müşterilerine doğru bilgi sağlayarak müşterilerinin nezdinde 32

42 güven oluşturmaktadır. Türkiye'de de bu konuda benzer çalışmalara rastlamak mümkündür. Panda İletişim gibi içerik sağlayıcı bazı ajanslar ve tüketici deneyimi konusunda araştırma yapan öğrenim kurumları da bu denemeleri yapmaya başlamıştır. 2. Dinamik fiyatlandırma: Önemi her geçen gün artan büyük verinin etkin şekilde kullanılması ile şirketler, ürünleri için sabit fiyat uygulamak yerine, ürünün stok durumu ya da zaman gibi değişkenleri takip ederek dinamik fiyatlandırma yapabilir ve karlılıklarını artırabilirler. Yıllardır havayolu şirketleri tarafından uygulanan bu fiyatlandırma modelini, son dönemde büyük e-ticaret şirketleri de uygulamaya başlamış, anlık değişen fiyatlar sayesinde sitelerinde daha çok trafik yaratmayı da başarmışlardır. Daha çok online dünyada karşılaşmaya alışık olduğumuz bu fiyatlandırma modelini, ABD'nin ünlü perakende zinciri Kroger da test etmeye başlamıştır. Raflardaki kağıt ürün etiketlerini dijital etiketlerle değiştiren şirket, bu sayede her hafta kağıt etiket değiştirme operasyonu ve maliyetinden kurtulmayı, ürünlere gelen talep ve stok durumuna göre de anlık olarak ürün fiyatını güncellemeyi hedeflemektedir. 3. Gerçek zamanlı kişiselleştirme: Rekabetin gün geçtikçe arttığı, ticaretin yeni dünyasında, müşteriye doğru zamanda doğru ürünü sunabilmek, satış fırsatını satışa çevirmek için kritik önem taşımaktadır. Müşterinin daha önceki alışverişlerini ve tercihlerini, web sitesinde ve sosyal medyada bıraktığı ayak izlerini, lokasyonunu takip edebilen şirketler, mobil teknolojilerle müşterilerine kendilerine özel anlık teklifler sunarak satışa dönüşüm oranlarını artırmaktadırlar. 33

43 KAHVE NE KADAR KİŞİSELLEŞTİRİLEBİLİR? Bazıları için jenerik bir ürün olsa da, sevenleri için kahve birçok çeşidiyle dünyanın en özel içeceğidir. Sevdiği çeşidinden vazgeçmeyen müdavim tüketicileri olduğu gibi, günün farklı saatlerinde, farklı hava koşullarında farklı kahve türlerini tüketen büyük bir kitle de bulunmaktadır. BCG'nin Starbucks ile ABD'de hayata geçirdiği proje, gerçek zamanlı ve kişiselleştirilmiş tekliflerin ne denli önemli sonuçlar verebileceğini gözler önüne sermektedir. Bu çalışmada, Starbucks, tüm müşterilerinin geçmiş siparişlerini; Lokasyon Zaman Dilimi Hava Koşulları bazında listelemiş ve müşterilerinin hangi lokasyonlarda, hangi zaman dilimi ve hava koşulunda, hangi ürünleri sipariş ettiğini analiz etmiştir. Bu sayede, tek tek her müşterisinin farklı koşullardaki tercihlerini anlayan şirket, her müşterisine farklı durumlar için kişiselleştirdiği tekliflerle gitmiştir. Örneğin, sabahları işe giderken filtre kahve alma eğilimi olan müşterisine, müşteri şubeye yaklaştığında, uygulama üzerinden filtre kahvesinin hazırlanmasını isteyip istemediğini sormuş, müşteri güneşli havalarda buzlu kahve tercih ediyorsa güneşli bir günde de buzlu kahve teklif etmiştir. Teklifleri kabul eden müşterilerin kahveleri müşteri şubeye gitmeden hazırlanmış, böylece uygulama üzerinden ödemelerini de yapabilen müşteriler, şubelerden sıra beklemeden kahvelerini direkt alıp çıkma şansı yakalamıştır. Bu geliştirme sayesinde, uygulama üzerinden haftada 10 milyon kişiselleştirilmiş teklifi müşterilerine iletebilen şirket, kazanım oranını da mağaza içinde yapılan tekliflere göre %66, ile yapılan kişiselleştirilmiş tekliflere göre ise %25 artırmayı başarmıştır. 34

44 4. Sosyal Medya Pazarlaması UGC (User Generated Content): Sosyal medyanın pazarlama dünyasındaki önemi artık herkes tarafından bilinmektedir. Her kesimden tüketicinin saatlerini geçirdiği bu mecra, perakendeciler için de en önemli pazarlama kanallarından biri haline gelmiştir. Nike, Burberry, Starbucks gibi dünya devi markalar, sosyal medya pazarlamasına önemli yatırımlar yaparak ürün tanıtımlarını ve marka iletişimini ağırlıkla bu kanallar üzerinden yapmaktadır. Son dönemde sosyal medya pazarlamasında öne çıkan trend ise içeriği kullanıcıların oluşturmasıdır (UGC: User generated content). Offerpop firmasının yaptığı araştırmaya göre xxxviii, içeriğin firma tarafından değil, kullanıcılar tarafından oluşturulması halinde tüketicilerin %85'i markanın iletişimini çok daha samimi ve etkileyici buluyor. Kullanıcı tarafından oluşturulan içeriği daha çok paylaşma eğilimde olan sosyal medya kullanıcıları, ürüne ve markaya da daha çok ilgi duymaya başlıyorlar. Üstelik bu yöntem her ölçekten firma için başarılı sonuçlar veriyor. Örneğin, outdoor giyim markası Patagonia Instagram hesabında sadece kullanıcıları tarafından oluşturulan içerikleri paylaşıyor. Kendisinden oldukça büyük olan rakibi Columbia'nın Instagram da 166 bin takipçisi varken, Patagonia'nın takipçi sayısı 2.6 milyon. REI, backcountry gibi firmalar da bu akımın dünyadaki öncülerindendir. Türkiye'de de bu akımı örnek alan SPX firması açtığı Youtube kanalı ile binlerce takipçiye ulaşmıştır. 5. Fiziksel Mağazanın Dijitalleşmesi: Burberry'nin eski CEO'su Angela Ahrendts'in bir röportajında belirttiği gibi, firmalar yeni dünyada var olmak için mevcut başarılarına sürekli meydan okumalı, fizikseldeki varlıklarını dijital ve globaldeki varlıkları ile birleştirmelidirler. Bu nedenle dijitalleşme artık sadece online satışlarda değil, fiziksel mağazalarda da karşımıza çıkmaya başlamaktadır. Alışverişte Sanal Gerçeklik: Avustralya'nın en büyük perakende zincirlerinden Myer ve ebay'in hayata geçirdiği proje ile artık tüketiciler sanal gerçeklik gözlükleri ile istedikleri yerden mağazada tura çıkarak, alışverişlerini gerçekleştirebilmektedir. 35

45 Akıllı Aynalar: Gelişimine devam eden VR/AR (sanal ve artırılmış gerçeklik) teknolojilerinin son dönemde Burberry, Rebecca Minkoff, Ralph Lauren gibi markaların mağazalarında kullanılmaya başlandığını görmekteyiz. Bu markalardan Burberry, Londra mağazasındaki ürünlerin üretimden podyum görüntülerine kadar tüm bilgilerini mağazaya yerleştirilen akıllı aynalar ile müşterilerine vermektedir. Ürünlere yerleştirilen RFID'li etiketler sayesinde, ürün aynaya yaklaştırıldığında, ürünle ilgili bilgiler otomatik olarak aynaya yansımakta ve müşteriyi yönlendirmektedir. Rebecca Minkoff'un mağazalarındaki akıllı aynalarla da, müşteriler kıyafetlerin farklı ortamlarda nasıl durduğunu görüp, dilerlerse prova odalarındaki aynalar aracılığı ile ürünün farklı renk ve bedenlerini odaya sipariş edebilmekteler. Beğendikleri ürünleri aynalar aracılığı ile listelerine de ekleyebilen müşteriler, dilerlerse ürünleri daha sonra online olarak da satın alabiliyorlar. Müşteri Dikkat Ölçümü: Fiziksel mağazaların son dönemde kullanmaya başladığı bir diğer dijital teknoloji ise fiziksel mağaza dikkat ölçümüdür. Mağazaların kameralarla sürekli olarak takip edildiği bu yöntemle, müşterilerin mağazaların bölüm ve standlarında geçirdikleri süre takip edilerek, mağaza ve stand düzenlemeleri, müşterilerin yoğunlaştığı alanlar dikkate alınarak revize edilebiliyor. Örneğin, ABD'deki Betabrand ve Story gibi giyim perakendecileri halihazırda bu teknolojiyi kullanarak optimizasyon sağlamaktalar. 6. AI - Yapay Zekayla Satış: AI chatbotlar, web sitesine gelen müşterilerin aradıkları ürün ve hizmeti bulmalarından, müşterinin ürünle ilgili sorularını cevaplamaya kadar birçok faaliyeti gerçekleştirirken son dönemde bunu bir adım daha ileri taşıyarak müşterilerin ürünü satın alabilmelerini de sağlamaktadırlar. Örneğin, H&M, Sephora ve Victoria's Secret, çoğunlukla gençlerin kullandığı mesajlaşma platformu Kik üzerinden chatbotlarla müşterilerinin sorularını cevaplamaya ve satış yapmaya 36

46 başlamıştır. Burger King ve Pizza Hut müşterileri de Facebook ve Twitter üzerinden chatbotlar aracılığı ile sipariş verebilmektedirler. 7. Akıllı Tedarik Yönetimi: Müşterilere ürünün söz verilen süreler içerisinde hızlıca teslim edilmesi için tedarik süreçlerinin de sorunsuz şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bu nedenle, teslimat süreci kadar; talep planlaması, stok takibi, depolama gibi süreçlerin de sorunsuz işlemesi ve dijitalleşmesi gerekmektedir. Müşterilerinin gezdikleri sayfaları, yaptıkları aramaları sürekli olarak takip eden öncü e-ticaret siteleri, operasyon planlamalarını da bu doğrultuda değiştirmekte, izledikleri akıllı tahminleme metotları ile satın alınacağını düşündükleri ürünleri müşteriye en yakın dağıtım merkezine henüz satın alma işlemi gerçekleşmeden göndermektedir. Bu sayede ürünlerin müşterilere daha hızlı ulaşmasını sağlayan şirketler, sektörde büyük bir rekabet avantajı da yakalamaktadır. Öte yandan, tedarik gibi, depolama ve stok takibi süreçlerinin de dijitalleşmesi ile birlikte markalar, mağazalarında daha az sayılarda stok tutabilmeye başlamıştır. Bu sayede, mağazalarda depolama alanları küçülürken, marka ile etkileşimin gerçekleşeceği deneyim alanları artmaya başlamıştır. 8. Aynı Gün Teslimat ve Teslimat Noktaları: Müşteriye sunulan değer önerisini artırmak için sektördeki oyuncular, müşterilerine aynı gün teslimat teklifini sunmaya başlamışlardır. Örneğin, Amazon, Prime üyesi müşterilerinin 35 dolar ve üzeri alışverişlerini aynı gün teslim etmeye başlamıştır. Bunu bir adım öteye taşıyan firma, yakın zamanda, Prime Air adını verdiği uygulamasıyla drone'lar aracılığı ile müşterilerine ürünlerini 30 dakika içerisinde teslim etmeye başlayacağını da açıklamıştır. ebay de San Francisco'daki müşterileri için gıda ürünlerinin aynı gün teslimatına başlamıştır. Öte yandan online oyuncular, lojistik firmalarına ilave olarak UBER ve Lyft gibi firmaları da teslimat süreçlerinde kullanmaya başlamışlardır. Müşterilerin ürünlerini diledikleri yerden alabilmeleri için ortaya çıkan teslimat noktalarının sayısı da her geçen gün artmaktadır. Türkiye'de de firmalar bu 37

47 trendleri uygulamaya başlamışlardır. Kapgel, Kuryem, Ulak gibi firmalar e-ticaret siteleri ile anlaşmalar yaparak, müşterilerin ürünlerini aynı gün kendilerine ulaştırmaya başlamıştır. Getir örneğinde olduğu gibi bazıları kendi stoklarını da tutmaya başlamışlardır. Son dönemde faaliyetine başlayan Bukoli firması ise İstanbul'da oluşturduğu çok sayıda teslimat noktası ile tüketicilerin anlaşmalı e-ticaret sitelerinden yaptıkları alışverişlerini bu noktalardan teslim alabilmesini sağlamaktadır. 38

48 BÖLÜM 2 39

49 2 TÜRKİYE'DE E-TİCARET Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de e-ticaret hızla büyümektedir, fakat bu büyüme ülkemizi uluslararası arenada yeteri kadar rekabetçi bir konuma henüz taşıyamamıştır. 2014'te yayınlanan ilk TÜSİAD raporunda sunulan bazı çözüm önerileri hayata geçirilse de, hem arz hem de talep tarafında, sisteme ilk kez dahil olacak oyuncu ve tüketicilerin teşvik edilmesi konusunda henüz dönüşüm sağlayacak büyük adımlar atılamamıştır. BCG 2011 yılından bu yana ülkelerin internet yoğunluklarını analiz ettiği, e-yoğunluk endeksini düzenli olarak yayınlamaktadır. Şirket, ülkelerin internet aktivitelerini, olanak sağlama (altyapı gelişmişliği), harcama (tüketicilerin e-ticaret ve dijital reklam harcamaları) ve katılım (işletmeler, devlet ve tüketicilerin internet kullanma sıklığı) olacak şekilde 3 boyutta ölçmektedir. Bu kapsamlı araştırmanın sonuçlarına göre Türkiye'nin sıralaması gelişmiş ülkelerin gerisinde olsa da, gelişmekte olan ülkelerle benzer performans göstermektedir. Örneğin, Türkiye BRICS ülkeleri ile karşılaştırıldığında, Rusya ve Çin'in arkasında olmasına rağmen, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika'nın önünde, Avrupa Birliği üye ülkelerinden İtalya, Yunanistan, Bulgaristan, Hırvatistan gibi ülkelere oldukça yakın durumdadır. Şekil 17: BCG 2016 E-Yoğunluk Endeksi xxxix 40

50 E-yoğunluk endeksinde, gelişmekte olan ülkeler içindeki performansı ile Türkiye önemli bir potansiyeli olduğunu ortaya koymaktadır. Raporumuzun Türkiye ile ilgili bu bölümünde, Türkiye'nin e-ticaret indikatörleri detaylı bir şekilde incelenecektir. Türkiye e-ticaret sektörü de yine bu bölümde ele alınacak olup sektör özellikle perakende odağında incelenecektir. 2.1 Rakamlarla Türkiye'de İnternet ve E-Ticaret 2014 yılında yayınlanan ilk TÜSİAD raporunda, Türkiye'nin internet kullanıcısı, ödeme ve lojistik altyapısı gibi itici güçleriyle e-ticaret pazarında dikkat çektiği ve büyük bir potansiyel barındırdığı belirtilmişti. Bu raporda da, e-ticaretin büyüme potansiyeline işaret eden, internet kullanıcı sayısı, penetrasyon, akıllı telefon kullanımı, genç nüfus vb. tüm indikatörlerin rekabetçi seviyelerde olduğu gözlemlenmektedir. İnternet Penetrasyonunda Hızlı Büyüme 2012 yılında %45 olan internet penetrasyonu ülkemizde hızla yükselmiş ve 2016 yılına gelindiğinde, Türkiye 46.2 milyon internet kullanıcısı 3 ile %58 internet penetrasyonuna ulaşmıştır. Bir önceki raporun yayınlandığı 2014 yılı ile bile kıyaslandığında, ülkemizde sadece 2 yılda internet kullanıcısı sayısı 6.6 milyon kişi artmıştır. xl 2020 tahmini ise, 62 milyon internet kullanıcısı ile Türkiye'nin internet penetrasyonunu %76 xli seviyesine taşıyacağı yönündedir. Şekil 18: Türkiye İnternet Kullanıcısı Sayıları ve İnternet Penetrasyonu xlii 3Evden, internete herhangi bir cihaz üzerinden erişebilen kişi sayısı. 41

51 Dünyanın En Çok İnternet Kullanıcısına Sahip 17. Ülkesi İnternet kullanımındaki bu artış sayesinde, 80 milyona yaklaşan xliii nüfusu ile dünyanın en kalabalık 19. ülkesi olan ülkemiz, toplam 46.2 milyonluk internet kullanıcısı ile dünyanın en çok internet kullanıcısı olan 17. ülkesi olmuştur. Şekil 19:Ülkelere Göre İnternet Kullanıcı Sayısı ve Penetrasyon Karşılaştırması xliv Ülkemizdeki internet penetrasyon oranı %90'lara dayanan gelişmiş ülke oranları ile kıyaslandığında düşük kalmakla birlikte, gelişmekte olan ülkelerle benzerlik göstermektedir. Örneğin, BRICS ülkelerinden Brezilya ve Rusya'nın internet penetrasyon oranı sırası ile %67-70 seviyelerinde olup Türkiye den yüksektir. Fakat bu oran Hindistan'da %36, Çin ve Güney Afrika'da ise %52 seviyesindedir xlv. Bu açıdan bakıldığında, gelişmekte olan ülkelerle benzerlik gösteren ülkemiz genç nüfusu, mobil ve internet teknolojilerini kolayca sahiplenmesi sayesinde büyük bir potansiyel barındırmaktadır. Ülkelerin online potansiyellerini gösteren en önemli metriklerden birisi de sosyal medya kullanımlarıdır yılında Türkiye 33 milyon kullanıcısı ile dünyanın en büyük sosyal ağı Facebook'u en çok kullanan 10. ülke konumundadır. xlvi Her yaş grubu arasında popülerliğini artıran 42

52 dünyanın en büyük fotoğraf paylaşım platformu Instagram da ise Türkiye 16.3 milyon kullanıcısı ile ABD, Rusya ve Brezilya'nın ardından 4. sıradadır. xlvii Yüksek Akıllı Telefon Penetrasyonu 2010 yılında yaklaşık %6 xlviii olan akıllı telefon penetrasyonu ile dünya ortalaması % 9.6 oranının oldukça altında kalan Türkiye, son 6 yıldaki akıllı telefon büyümesi ile %65 penetrasyona ulaşmış ve dünya ortalamasının da yaklaşık 5 puan üzerine çıkmıştır. Sadece 2014 yılından bu yana ülkemizde 16 milyon yeni akıllı telefon satılmış olup, 2021 itibarıyla Türkiye nüfusunun %84'ünün akıllı telefon kullanıcısı olması beklenmektedir. xlix Şekil 20:Türkiye ve Dünya Akıllı Telefon Penetrasyonu Trendi l Yüksek akıllı telefon penetrasyonuna ilave olarak, data tüketimine bakıldığında, 2011 yılında mobilden internete bağlanan abonelerin sadece %26'sının 100MB ve üzeri data tükettiği görülmektedir li yılına gelindiğinde ise bu tablo tamamen tersine dönmüş ve cep telefonundan internete bağlanan abonelerin %76'sı 100MB ve üzeri kullanım yapmaya başlamıştır lii. Akıllı telefon artışına ilave olarak, mobil internet ücretlerinin ucuzlaması ile birlikte, mobil trafik önce 3G ve sonra 4.5G gibi yeni teknolojilerin de hizmete sunulmasıyla hızla artmaya başlamıştır. 43

53 Türkiye'nin Perakende E-Ticaret Hacmi 17.5 Milyar Tl TÜBİSAD ve ETİD'in birlikte yaptığı çalışmaya göre, artan internet penetrasyonu ve akıllı telefon kullanımı ile 2016 itibarıyla Türkiye e-ticaret pazarı hacmi 30.8 milyar TL seviyesine ulaşmıştır liii. Bu büyüklük tüm sektörleri kapsamakla birlikte pazarın bu raporda odaklanacağımız perakende kısmı, 2013 yılından itibaren yılda ortalama %34 büyüyerek 7.3 milyar TL'den 2016 yılında 17.5 milyar TL liv seviyesine gelmiştir. Şekil 21: Türkiye E-Ticaret Pazarı Hacmi lv 17.5 milyar TL tutarındaki perakende e-ticaret hacminin yaklaşık %70'ini, sadece online kanal üzerinden satış yapan pazar yerleri ile çok kategorili alışveriş siteleri, belirli sektörler özelinde uzmanlaşmış dikey siteler ve özel alışveriş sitelerinin oluşturduğu tahmin edilmektedir. Geriye kalan %30'un altında ise klasik perakendecilikten e-ticarete adım atmış firmaların elektronik ortamda yaptığı satışlar bulunmaktadır. Online bahis, eğlence ve seyahat bilet satışları ile tatil harcamaları bu tutarın dışında yer almaktadır. Perakendede E-Ticaret'in Payı Birçok Ülkenin Gerisinde Son dönemde Türkiye de e-ticaret sektörü hızlı bir büyüme göstermiş olsa da, bu büyüme e- ticaretin perakende sektöründeki payını yukarılara taşıma konusunda çok yeterli olmamıştır. Altyapısal anlamda Türkiye'nin diğer gelişmekte olan ülkelerden farkı olmadığı, hatta Çin, 44

54 Hindistan, Güney Afrika gibi ülkelerden gerek internet penetrasyonu gerekse akıllı telefon kullanımında önde olduğu görülse de, e-ticaretin toplam perakendeden aldığı pay göreceli olarak düşük kalmaktadır. Euromonitor'un toplam perakende hacmi dikkate alınarak hesaplanan rakamlar incelendiğinde, 2012 yılında % 1.7 olan e-ticaretin toplam perakende içerisindeki payı, 2016 itibarıyla %3.5 lvi4 seviyesine yükselmiştir. Çin'in % 17.1, İngiltere'nin %14.9, ABD nin %10.5 seviyelerine ulaştığı perakende e-ticaret sektöründe, Türkiye için kat edilebilecek uzun bir yol bulunmaktadır. Şekil 22: Ülkelere Göre E-ticaretin Toplam Perakende İçerisindeki Payı lvii Dünyada en çok online alışveriş yapılan ülke olan Çin'de, 2021 itibarıyla, toplam perakende işlemlerinin 25%'inin lviii online olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. İngiltere ve ABD de de e- ticaretin toplam perakendedeki payının %20 seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Şu an Türkiye'ye yakın gözüken Hindistan için ülkenin izlediği dijitalleşme inisiyatiflerinin de etkisiyle 2021 tahmini %11'dir lix. Euromonitor araştırma firmasının Türkiye için yaptığı 2021 tahmini ise %4.3 lx seviyesindedir fakat atılacak adımlarla bu oranın çok daha yukarılara çekilebilmesi oldukça mümkündür. 4 Türkiye için bahsedilen %3.5 seviyesindeki penetrasyon oranı, farklı kaynaklar baz alındığında farklı sonuçlar verebilmektedir. Örneğin, Economic Intelligence Unit (EIU) dataları üzerinden hesaplandığında, 2016 e-ticaret penetrasyonu 2.5% seviyesinde çıkmaktadır raporunun devamı niteliğindeki bu raporda, bir önceki raporla tutarlılık göstermesi ve dünyadaki diğer ülkelerle karşılaştırmalar yapılabilmesi açısından, gösterimler Euromonitor datası üzerinden hesaplanmıştır. Euromonitor'un toplam perakende hacmi içerisine, kayıt dışı perakende, otomotiv, benzin ve yemek servisini dahil etmemesi, diğer veri kaynakları ile temel farkını oluşturmaktadır. 45

55 Türkiye'de Mobil Ticaret İçin Büyük Bir Potansiyel Var Yüksek akıllı telefon penetrasyonu ve mobil internet kullanımı dikkate alındığında, mobil ticaret, ülkemizde de e-ticarete ivme kazandıran önemli kanallardan biri haline gelmiştir yılı itibarıyla, ülkemizde e-ticaret işlemlerinin yaklaşık %19'u akıllı telefon ve tabletler üzerinden gerçekleşmiştir yılı için de bu oranın % 49 lxi seviyesine ulaşacağı tahmin edilmektedir. Halihazırda dünyada bu oranın %44 seviyesinde olduğu düşünüldüğünde, yüksek akıllı telefon penetrasyonu ve genç nüfusun da etkisi ile Türkiye'nin mobil ticarette hızla yol alabilmesi gerekmektedir. Şekil 23: Türkiye'de Mobilin E-Ticaretteki Payı lxii 2.2 E-Ticaret Pazarının Gelişimi ve Türkiye'de Oyuncular Türkiye'de e-ticaret pazarının önemli oyuncularından Hepsiburada 1998, GittiGidiyor 2000 yılında faaliyetlerine başlamıştır. E-ticarette asıl büyüme ise 2008 sonrası, moda dikeyindeki özel alışveriş sitelerinin de ortaya çıkmasıyla gerçekleşmiştir. İlk online perakende şirketlerinden Hepsiburada, önce tüketici elektroniğine yönelmiş, ardından da başka kategorilere açılarak yatay bir platform haline gelmiştir. Yemeksepeti de Türkiye deki e-ticaret sektörünün öncülerinden olup, ilk B2C pazaryerlerinden biri olmuştur. Tüketicinin tüketiciye ulaşabildiği mecralar olarak da GittiGidiyor ve Sahibinden.com ön plana çıkmıştır. Markafoni, Trendyol, Limango gibi özel alışveriş sitelerinin 46

56 kurulması ve özellikle kadınların da e-ticarete yönelmesi, e-ticaretin gelişimine önemli katkıda bulunmuştur. Özel alışveriş sitelerinin sunduğu düşük fiyatlı alışveriş olanağıyla birlikte, e-ticaretin sunduğu avantajlar açısından fiyat iyice ön plana çıkmış ve tüketicilerin e-ticaret konusundaki en önemli beklentilerinden biri olmuştur. Bundan sonraki yıllarda da e-ticaret, büyümesini uygun fiyat algısı ile tetiklemiş ve ana hacim online pazar yerleri ve özel alışveriş siteleri etrafında toplanmıştır. Türkiye'de Onlıne Alışverişin Tercih Edilmesi İçin Temel Neden: Ucuzluk PwC'nin 2016 yılında yaptığı araştırma lxiii Türkiye deki tüketicilerin online'ı tercih etmesindeki en önemli motivasyon unsurunun ucuzluk olduğunu göstermektedir. Benzeri bir beklentiye Brezilya ve Avustralya daki tüketiciler de sahip olmakla birlikte, hem dünya ortalamasında hem de Şekil 24 teki örnek ülkelerin geri kalanında kolaylık ve rahatlık beklentisi ucuzluğun önüne geçmeyi başarmıştır. Şekil 24: Farklı Ülkelerdeki Tüketicilerin Online Alışverişi Tercih Etme Nedenleri Günümüzde birçok e-ticaret firmasının yaşadığı zorlukların başında, tüketicilere e-ticaretin sunduğu tek değerin fiyat avantajı olmadığını; e-ticaretin çeşitlilik, kolaylık, bilgi ve paylaşım gibi pek çok farklı değer önerisi olduğunu anlatmak ve tüketicileri buna alıştırmak gelmektedir. Bir önceki TÜSİAD raporunun yayınlandığı 2014 yılı ile karşılaştırıldığında, sektörde bazı şirketlerin 47

57 bu değer önerilerini müşterilerine anlatabilmeye başladığı görülmekteyse de, Türkiye de tüketiciler halen internetten alışveriş için öncelikle uygun fiyat beklentisi içerisindedir. Tekstil Kategorisi Hızlı Büyüyor E-ticaretin büyümesi farklı kategorilerde farklı hızlarda da gerçekleşebilmektedir. Örneğin, Türkiye'de tüketici elektroniği ve tekstil kategorilerinin toplam perakende içerisindeki payları dünyanın diğer bölgeleri ile kıyaslandığında hala düşük kalmakla birlikte, tekstilde 2012 yılında %1.8 olan oran 2016 yılında %4.1'e ulaşmıştır lxiv. Tüketici elektroniğindeki penetrasyon oranı (% 6.1) tekstilden yüksek olsa da, tüketici elektroniğinde 2012 yılından bu yana büyük bir değişiklik olmamıştır. Kategoriler arasında gıda da önemli yer tutmaktadır. Gıda sektörüne ilişkin verilerin yetersizliği nedeni ile toplam gıda pazarındaki e-ticaret payını hesaplamak bu raporun hazırlandığı tarih itibarıyla mümkün olmamakla birlikte, gelişmiş ülkelerdeki gıda perakendecilerinin birçoğunun e- ticaret faaliyetlerini uzun zamandır sürdürdüğü dikkate alındığında, bu kategoride de Türkiye'nin diğer ülkelerin gerisinde olduğu tahmin edilmektedir. Şekil 25: Tüketici Elektroniği ve Tekstil Kategorilerinin Bölge Bazlı Karşılaştırması lxv Kategorilerin yeteri kadar gelişebilmesi için kendilerine özel tamamlayıcı süreçlerinin de gelişmesi ve tüketiciyi memnun etmesi önemlidir. Örneğin, giyim kategorisinde iade süreçlerinin kolaylığı, yüksek fiyatlı tüketici elektroniği kategorisinde garanti ve destek süreçlerinin sorunsuz çalışması, gıda kategorisinde ise ürünlerin taze olarak müşteriye ulaşması için tedarik zinciri ve teslimat süreçlerinin kusursuz işlemesi online penetrasyonun artışı için şarttır. 48

58 Mega Perakendeciler Son Dönemde E-Ticaret Faaliyetlerine Hız Kazandırdılar Türkiye'nin bazı öncü mega perakendecileri, online oyuncularla eş zamanlı olarak internet üzerinden satış faaliyetlerine başlamıştır. Örneğin, Türkiye'nin en büyük perakende zincirlerinden Migros 2000 yılında sanal market uygulaması ile e-ticarete adım atmış ve klasik perakendeciler içinde bu alanda faaliyet göstermeye başlayan ilk markalardan biri olmuştur li yıllarda perakende sektöründe e-ticarete geçişle ilgili büyük adımlar atılmasa da özellikle son dönemde Teknosa, Koton, LcWaikiki, Beymen, Defacto gibi Türkiye'nin önde gelen perakendecileri online ticaret faaliyetlerine ve sektöre ivme kazandırmaya başlamışlardır. Yine de, Türkiye'nin ilk 100 perakendecisinden 35'inin lxvi doğrudan kendilerinin yürüttüğü e-ticaret faaliyeti bulunmamakta, bir kısmı pazar yerleri aracılığı ile online satış yapmaktadır. Raporun ilk bölümünde de belirttiğimiz gibi, gelişmiş pazarlardan ABD'de ise, ilk 100'deki perakendecinin sadece 6'sının e-ticaret faaliyeti bulunmamaktadır. Büyük perakendecilerin adımlarını ancak son dönemlerde attığı Türkiye e-ticaret sektöründe, küçük ölçekli perakendeciler ise neredeyse hiç varlık gösterememiştir. Klasik perakende tarafında e- ticaretin geç hız kazanması, hizmet sağlayıcıların daha önce yeteri kadar hızlı gelişememesine yol açmış, bu alanda adım atmak isteyen firmalar da, faaliyetlerini destekleyecek yetkinlikte altyapı ve hizmet sağlayıcısı bulma konusunda sıkıntı yaşamışlardır. Sektörün Yarısı İlk 10 Oyuncunun Elinde E-ticaret sektöründeki büyümeyi ağırlıklı olarak uzun süredir sektörde sadece online olarak faaliyet gösteren büyük oyuncular sağlamıştır. Nitekim, Türkiye e-ticaret sektöründe firmaların aldığı pazar paylarına baktığımızda, sadece online olan perakendeciler, toplam pazarın %70'ine sahiptirler. Bu oyuncular arasında, ilk 10'da yer alan oyuncuların ise yaklaşık %50 pazar payı ile pazarın önemli bir kısmına hakim olduğu anlaşılmaktadır. Dünyada, internet üzerinden satışları ile her yıl milyarlarca dolarlık ciro yaratabilen sadece online olan oyuncular ve mega perakendeciler varken, Türkiye'de yıllık 100 milyon dolar ve üzeri online ciro oluşturabilen firma sayısı 2016 itibarıyla sadece 9'dur. lxvii Pazarın geriye kalan %50'lik kısmını ise, hem son dönemde online alışveriş dünyasında faaliyet göstermeye başlayan yatay ve dikey formattaki yeni oyuncular ile çok kanallı perakendecilerin e- ticaret faaliyetleri (örneğin Teknosa, Migros, LcWaikiki vb.) oluşturmaktadır. E-ticaret pazarını çalışma formuna (B2B, B2C, C2C) veya iş modellerine göre (yatay, dikey, pazar yeri, özel alışveriş siteleri, fırsat siteleri, aracılık) kategorize etmek mümkündür. Türkiye için bizim öngördüğümüz kategorizasyon yöntemi ise sektörü temelde online perakende ve klasik perakende olarak ikiye ayırmaktır. Klasik perakende grubunda, oyuncuların farklı ihtiyaçları dikkate alınarak, 49

59 mega ve büyük ölçekli ve küçük ve orta ölçekli perakendeciler olarak alt gruplar belirlemek de mümkündür. Yukarıda tanımladığımız bu segmentasyon önerisi doğrultusunda, oyuncuların sektöre katkılarının aşağıdaki tablodaki gibi olduğu tahmin edilmektedir. Tablo 1: Türkiye E-Ticaret Pazarında Oyuncuların Payları Sadece online olan oyuncular: Sadece online oyuncular geçtiğimiz yıllarda oldukça hızlı ve başarılı bir büyüme ve gelişim gerçekleştirmiştir. Buna rağmen ülkemizde e-ticaretin değer önerisi hala fiyat ekseninden öteye taşınmaya çalışıldığından, müşterileri online'a daha çok bağlayan bilgi alma, kullanıcı tavsiyelerine ulaşma, topluluk/komünite yaratma gibi değerler konusunda geliştirme alanları mevcuttur. Sadece online olan oyuncuların platformları ve sundukları hizmetler incelendiğinde, Türkiye'deki büyük oyuncuların, dünyanın önde gelen oyuncularına ulaşabilmeleri için kullanıcı deneyimini geliştirmek konusunda da atmaları gereken adımlar vardır. Bir sonraki en büyük adım da, satış sonrası süreçlerin, öncelikle müşteriler, sonrasında da tedarikçiler açısından geliştirilip optimize edilmesi olmalıdır. Mega ve büyük ölçekli perakendeciler: Son dönemde mega ve büyük ölçekli perakendeciler de e-ticaretin önemini kavramaya başlamış olup, bu alanda yatırımlar da hız kazanmaya başlamıştır. Yine de, sektörün klasik perakendeciler için hala yeni olması nedeni ile gelişim alanları mevcuttur. Genel olarak, sektörün diğer gelişmiş ülkelere göre geç gelişmiş olması nedeniyle gerekli teknik işgücüne erişmek ve firmaların ihtiyaçlarını kolayca karşılayacak altyapı sağlayıcılarını bulmak görece daha zordur. Ayrıca, firma 50

60 yönetimlerinin e-ticarete temkinli yaklaşması nedeniyle bütçe kısıtları ile de karşılaşmak mümkündür. KOBİ perakendeciler: KOBİ perakendeciler için e-ticaret hala yabancı bir kanaldır. Geleneksel satış ve tahsilat yöntemlerinin küçük işletmelerin hayatında önemli rol oynamayı sürdürmesi, ülkemizde küçük ölçekli işletmelerin bilgisayar ve internet teknolojileri ile geç tanışması, bu işletme sahiplerinin e- ticaretin faydalarını henüz çok fazla bilmiyor ya da e-ticarete şu aşamada gerek duymuyor olması nedeniyle KOBİ'lerin dijital yetkinliği de düşük kalmaktadır. Halbuki yapılan bir araştırmaya göre, interneti yoğun kullanan KOBİ'ler cirolarını %17 oranında artırabilirken, düşük internet kullanımı olan KOBİ'lerdeki ciro artışı %11 seviyesinde lxviii kalmaktadır. Perakende sektöründeki istihdamın çok büyük kısmını KOBİ'lerin yarattığı düşünüldüğünde, istihdam artışına da destek verilebilmesi için KOBİ'lerin dijitalleşmesi oldukça kritiktir. Öte yandan, sayıları az da olsa dijitalin ve e-ticaretin faydalarından yararlanarak kurulan KOBİ'ler, uluslararası pazarlara ulaşma ve ölçek yaratma konusunda ciddi yol kat edebilmektedirler. Örneğin; gelinlik alanında faaliyet gösteren Niquie; Instagram üzerinden ulaştığı 17 bin takipçisi sayesinde hem yerel, hem de uluslararası müşterilerin dikkatini çekmiş ve onları web sitesine ve showroom una yönlendirerek, hem bu alanda bir akım yaratmış, hem de pazarlama harcamalarını düşük tutarak geniş kitlelere ulaşmıştır. Benzer şekilde takı alanında faaliyet gösteren Ekria da, online kanallar üzerinden oluşturduğu marka algısı sayesinde dış pazarlara ulaşmayı başarmış, Sateen gibi giyim, Miklan gibi takı markaları da Markafoni ve Lidyana gibi oturmuş moda portalları üzerinden başlattıkları satışlarını ve marka bilinirliklerini arttırdıktan sonra, kendi site ve mağazalarını açarak büyümelerini devam ettirmişlerdir. 2.3 Türkiye E-Ticaret Pazarında Tüketiciler Türkiye de İnternet En Çok Sosyal Medya İçin Kullanılıyor Türkiye'de interneti en yoğun kullanan yaş grubu %68'le arası yaş grubudur. Bunu %59 ile arası yaş grubu izlemektedir. 35 yaşından itibaren ise bireylerde internet kullanımı düşmektedir lxix. Öğrenim durumuna göre internet kullanımına bakıldığında, tahmin edileceği üzere en yüksek kullanım yüksekokul ve üzeri eğitime sahip bireyler arasındadır. Bu bireylerin %90'ından fazlası interneti aktif olarak kullanırken, bu oran lise mezunu bireylerde %72, ilköğretim mezunu bireyler arasında ise %54 seviyesine düşmektedir. 51

61 Şekil 26: Türkiye de İnternet Kullanıcılarının İnterneti Kullanma Nedenleri lxx İnternet kullanan bireylerin, interneti kullanma amaçlarına bakıldığında, büyük kısım sosyal medyada zaman geçirmektedir. Sosyal medyayı, online video izleme ve haber okuma başlıkları takip etmektedir. Son 3 ay içerisinde internet kullanan bireylerin %65'i ise ürün ya da hizmetler konusunda bilgi almak için interneti kullandıklarını açıklamışlardır. lxxi İnternet Kullanan Bireylerin 3'te 1'i Online Alışveriş Yapıyor TÜİK'in 2016 yılında yaptığı araştırmaya göre, internet kullanan bireylerinin%34'ü online alışveriş yapmaktadır. Son 3 ay içerisinde online alışveriş yapmış bireylerin oranı %20, son 1 yıl içerisinde yapanların oranı ise %28 seviyesindedir. Karşılaştırma için Avrupa Birliği ne bakıldığında, Avrupa Birliği nde internet kullanıcılarının %66'sı son 1 yıl içerisinde online alışveriş yaptıklarını beyan etmiştir. lxxii Ülkemizdeki oran Avrupa Birliği ortalaması ile karşılaştırıldığında oldukça düşük kalmaktadır. Ürün Araştırması Mobilde, Satın Alma Masaüstünde Araştırma şirketi Insider'ın Türkiye e-ticaret sektörü ile ilgili yaptığı 2016 araştırması lxxiii ilginç sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu araştırmaya göre, tüketiciler internet üzerinden ürün satın almadan önce siteyi ortalama 4.57 kez ziyaret etmektedirler. Bu ziyaretlerin ise yalnızca %1.16'sı alışveriş işlemine dönüşmektedir. Başka bir deyişle, online alışveriş siteleri, yaklaşık olarak çektikleri her 90 müşteriden sadece 1'ine ürün satabilmektedir. Cihaz kırılımında bakıldığında, alışverişe dönüşüm oranı mobil ve tablette masaüstüne göre oldukça düşüktür. Mobilde % 0.71, tablette %0.85 olan 52

62 alışverişe dönüşüm oranı, masaüstünde %1.76 seviyesine çıkmaktadır. Bu da, Türkiye de internet kullanıcılarının, akıllı telefon ve tabletleri satın alma işleminden daha çok, ürünle ilgili bilgi almak ve ürünü incelemek için kullandıklarının bir göstergesidir. Bu kanallar üzerinden ürünü inceleyen kullanıcıların büyük kısmı, ürünü satın alma sırasında büyük ekrana yönlenmektedir. Ortalama Sepet Tutarı 279 TL BKM verilerine göre, Türkiye'de 2015 yılında 255 TL olan ortalama sepet tutarı 5, 2016 yılında %9 artışla 279 TL'ye yükselmiştir lxxiv yılında ABD'de bu tutarın 86 dolar (yaklaşık 258 TL) lxxv, 2015 yılında Avrupa ortalamasının ise 63 Euro (yaklaşık 190 TL) lxxvi seviyesinde olduğu dikkate alındığında, ülkemizde online alışveriş yapma eğilimi daha az olsa da, ortalama sepet tutarlarının düşük olmadığı dikkat çekmektedir. Tüketici elektroniği gibi satış değeri yüksek ürünlerin online alışverişten önemli pay alması ve tüketicilerin alışveriş alışkanlıkları, gelişmiş ekonomilerle Türkiye arasındaki ortalama sepet tutarlarında fark olmamasının temel sebepleridir. Cihazlar bazında bakıldığında ise en yüksek ortalama sepet tutarının tablette olduğu görülmektedir. Burada, Türkiye'de tablet kullanıcılarının yüksek gelir grubundaki bireyler olmasının etkisi büyüktür. Tableti sırası ile masaüstü ve mobil izlemektedir. lxxvii Tüketicilerin alışveriş yaptıkları saatlere bakıldığında ise, hafta içleri saat itibarıyla masaüstü cihazlardan online alışveriş sitelerine yapılan ziyaretlerin zirve yaptığı, saat itibari ile ise trafiğin hızla düştüğü gözlemlenmektedir. Sonraki saatlerde ise mobil ve tabletler üzerinden trafik artış göstermektedir. lxxviii Müşteri Hıza Değer Veriyor ve Satış Sonrası Süreçlerin İyileştirilmesini İstiyor Mevcut durumda, bazı eksikliklerine rağmen Türkiye'deki e-ticaret ekosisteminin belli bir olgunluğa eriştiğini söylemek mümkündür. Fakat özellikle satış sonrası süreçlerde müşterilerin önemli bir kısmı memnuniyetsizliklerini de dile getirmektedir. TÜİK'in 2016 Ağustos ayında yaptığı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması'nın sonuçlarına göre, Nisan döneminde, internet üzerinden alışveriş yapan bireylerin %24.9'u sorun yaşamıştır. Bu sorunların başında, %44.9 ile teslimatın belirtilenden daha yavaş olması ve %42.1 ile yanlış veya hasarlı ürün veya hizmetin teslim edilmesi gelmektedir. Araştırmaya göre en çok şikayet alınan 8 alan aşağıdaki gibidir. lxxix Sektördeki oyuncular, büyüme yönündeki adımlarını atarken mevcut süreçlerini de 5Sağlık, kozmetik, giyim, market, mobilya, elektronik eşya, yapı malzemeleri, gıda ve kırtasiye kategorilerini içermektedir. 53

63 iyileştirerek, müşteri memnuniyetini sağlamalı ve e-ticareti tüketiciler gözünde daha güvenilir kılmalıdırlar. Şekil 27: Online Alışverişte En Çok Şikayete Neden Olan 8 Konu lxxx 54

64 BÖLÜM 3 55

65 3 TÜRKİYE'DE E-TİCARET'İN BÜYÜMESİ İÇİN DEĞERLENDİRİLMESİ GEREKEN TEMEL KONULAR Sektörün potansiyelini gerçekleştirebilmesi için e-ticarete ivme kazandırabileceğini düşündüğümüz aksiyonlar aşağıda 5 ana başlık ve örnek alt başlıklarla sunulmaktadır. Bu konuların detayları raporun bu bölümünde incelenecektir. 3.1 Sektör Temsilcileri ve İdari Yapı Arasında Etkin İletişim Sağlanması Sektör ve İdari Yapı Arasında Tek Kanaldan İletişim Türkiye'de e-ticaret faaliyetlerinin ivme kazanması için sektör ve sektöre destek veren gruplar arasında ortak bir eylem planı oluşturulması gerekmektedir. E-ticaret pazarı, ilgili gruplar arasında bir ortak söylem ve eylem planı oluşturabilecek ve bunu tek elde toplayarak kanun yapıcılara iletebilecek bir oluşumun eksikliğini uzun süre yaşamıştır. Türkiye nin önde gelen e-ticaret şirketlerinin, e-ticareti düzenleyen kamu kurumlarının ve ETİD, TÜBİSAD gibi e-ticaretin gelişimine katkı sağlamak için çalışan derneklerin temsilcilerinin katılımlarıyla 2016 yılında TOBB 56

66 çatısı altında kurulan ve faaliyetlerine başlayan E-Ticaret Sektör Meclisi, söz konusu iletişimin sağlanması konusunda çok önemli bir rol üstlenmektedir. E-Ticaret Sektör Meclisi, kurulalı henüz 6 aydan az bir süre olmasına rağmen, seçilen ilk başkan GittiGidiyor Genel Müdürü Öget Kantarcı liderliğinde, sektör oyuncularını kenetleme ve idari yapı ile iletişim konusunda önemli adımlar atmaya başlamıştır. İdari yapı tarafında, internet ve e-ticaret konuları, Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ve Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nın sorumluluk alanlarında bulunmaktadır yılında Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un yürürlüğe girmesiyle, e-ticaret konusundaki uygulayıcı bakanlık Gümrük ve Ticaret Bakanlığı olmuştur. Bakanlığa bağlı, İç Ticaret Genel Müdürlüğü altında da Perakende ve E-Ticaret Daire Başkanlığı kurulmuştur. E-Ticaret Daire Başkanlığı sadece Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un uygulanmasından sorumlu olup, e-ticareti ve sektördeki oyuncuları etkileyen birçok farklı karar, farklı idari kurumlarca alınmaya devam etmektedir. Farklı kurumların farklı uygulamalar için birbirinden bağımsız olarak sektör oyuncuları ile iletişime geçmesi kimi zaman iletişim problemleri ve aksaklıklara neden olmaktadır. İdari Yapı Tarafında Yatay Koordinasyonu Sağlayacak Bir Oluşum Faydalı Olacaktır İdari yapı tarafında da, sektör tarafındaki oluşumun bir benzerinin hayata geçmesi, kamudaki aksiyonların konsolidasyonunun yanı sıra iletişimin de tek elden yürümesini sağlayacak ve bu sayede süreçleri de hızlandırabilecektir. Ayrıca, E-Ticaret Sektör Meclisi ve idari yapı tarafında oluşacak bu oluşum aktif ve etkin bir şekilde iş birliği sağlayarak, ortak bir eylem planı yayınlayıp, gerekli konuların çözümü için çalışma grupları oluşturarak sektörün gelişimine liderlik yapabilirler. İdari yapı tarafında Bakanlıklar arası "yatay koordinasyonun" sağlanabilmesi amacıyla, danışma ve yönlendirme yapabilecek bir mekanizmanın idari teşkilat içerisinde konumlanmasının sağlanması faydalı olacaktır. İlave olarak, E-Ticaret Sektör Meclisi, diğer sektör meclisleri ile düzenli olarak bir araya gelerek, (örneğin: Perakende Sektör Meclisi, Girişim Sermayesi Sektör Meclisi, Bilişim Sektörü Sektör Meclisi vb.) yeni gelişim ve fırsat alanları tespit edip, sektörün büyümesine katkı sağlayacak çalışmalar yapabilir. 57

67 Sektörle İlgili Bilgiye Ulaşmak Zor Sektörle ilgili çözülmesi gereken öncelikli sorunlardan biri de raporlamadır. Mevcut durumda, Türkiye deki e-ticaret pazarının hacmini sağlıklı tahmin edebilmek için yerel bir kaynak bulunmamaktadır. Yapılan tahminler, TÜİK, BKM, TÜBİSAD, ETİD gibi yerel ve Euromonitor, IDC gibi dış kaynaklı pazar araştırmalarından yola çıkarak hesaplanmaktadır, fakat bu kaynaklardan çıkan rakamlar çok farklı olabilmektedir. Bu raporun hazırlanma sürecinde de farklı kaynaklardan gelen birçok farklı rakam üzerinden bir pazar hacmi tahmini yapılmaya çalışılmıştır. Gelişmiş pazarlarda ise, e-ticaret ile ilgili dernekler veya bağımsız profesyonel pazar araştırma şirketleri bu konularda kapsamlı raporlar hazırlamakta ve yayınlamaktadırlar. Bu raporlarda çıkan sonuçlar hem girişimcilere ve yatırımcılara, hem de karar mercilerine yol gösterici olmakta ve sektörün büyümesine katkı sağlamaktadır. Perakende ve E-Ticaret Daire Başkanlığı ve E-Ticaret Sektör Meclisi liderliğinde, TÜİK, TÜBİSAD, ETİD ve BKM iş birliği ile sektör verilerinin düzenli olarak detaylı bir şekilde yayınlanması hem sektörün performansının daha sağlıklı ölçülebilmesini sağlayacak hem de yatırımcılar için iyi bir kılavuz olacaktır. 3.2 Algı ve Dijital Okuryazarlığın Artırılması Türkiye'deki dijital yetkinlik gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında henüz yeterli seviyede değildir. Bu alanda alınacak aksiyonları, internet kullanmasına rağmen online alışveriş yapmayan kişiler ile henüz internet kullanmayan kişiler için ayrıştırmak doğru çözüm alanlarına odaklanılmasını sağlayabilir. Kısa dönemde, internet kullanmasına rağmen e-ticaret faaliyeti olmayan tüketicileri online alışverişe yönlendirmek için aksiyonlar alınabilir. Uzun dönemde ise, Türkiye'de henüz bilgisayar ve internet kullanmamış kişilerin bu teknolojilerle tanıştırılması sağlanarak online alışveriş yapabilecek tüketici havuzu büyütülebilir. Tüketicilerin Güvenlik Kaygısı E-Ticaretin Önünde Bariyer Oluşturuyor TÜİK'in 2015 yılında yaptığı bir araştırmaya lxxxi göre, tüketicilerin internet üzerinden alışveriş yapmama sebeplerinin başında açık ara farkla, ürünü yerinde görerek alma, satış yapılan mağazaya olan bağlılık ve alışkanlıklarını değiştirememe gelmektedir. 58

68 Şekil 28: İnternetten Alışveriş Yapmama Nedenleri lxxxii GfK'nın yaptığı ve aşağıda detayına yer verilen araştırmaya göre de online alışveriş yapan tüketicilerin güvenlik algısı iyileşmektedir. Bu değişim dikkate alındığında, ürünü yerinde görerek alma alışkanlığının altında bir güven problemi olma ihtimali yüksektir. Tüketicilerin, ürünlerin bekledikleri gibi gelmemesi veya süreçte sorun yaşama ihtimallerini düşünerek, ürünleri görerek almayı tercih etmeleri muhtemeldir. Nitekim tüketicilerin açıkça belirttiği güvenlik kaygısı da %45 ile ikinci sırada gelmektedir. İlk Online Alışveriş Deneyiminin Olumlu Olması Algının Değişmesi İçin Kritik GfK'nın yaptığı farklı bir araştırma, müşterilerin ilk e-ticaret deneyimlerinin olumlu geçmesinin, algılarını ne kadar hızlı değiştirebileceğini kanıtlar niteliktedir. Araştırmaya göre, daha önce hiç online alışveriş yapmamış tüketicilerin %84'ü online alışverişin güvensiz olduğunu düşünürken, online alışveriş yapan kişiler arasında bu oran sadece %16'dır. lxxxiii Ülkemizde internet kullanan 3 müşteriden sadece 1'inin online alışveriş yaptığı düşünüldüğünde lxxxiv, henüz online alışveriş yapmamış kişilerin bir kez sistemi deneyimlemesi ile güven algısının büyük ölçüde değişebileceği düşünülmektedir. 59

69 Güvenlik endişesinin giderilmesi için adımlar atılmaya başlanmıştır. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB) Eylül 2016'da, Elektronik Ticarette Güven Damgası Tebliği Taslağı'nı görüşe açmıştır. Bu taslağın, dünyadaki diğer örnekler ve bütün ilgili grupların katkıları alınarak geliştirilmesi önemlidir. Türkiye'de Henüz Hiç Bilgisayar Kullanmamış Kişilerin Oranı: %45 Dijital okuryazarlığın artması da, uzun dönemde Türkiye'nin e-ticaret potansiyelini açığa çıkarabilmesi için gerekli olan en önemli faktörlerdendir. Her ne kadar internet ve akıllı telefon penetrasyonu hızla artsa da, ülkemizde henüz internetle tanışmamış büyük bir kesim de vardır. TÜİK'in 2016 yılında yaptığı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması na göre, vatandaşların %45'i bugüne kadar hiç bilgisayar kullanmadıklarını, %39'u ise hiç internet kullanmadıklarını ifade etmiştir. Sadece kadınlar için bakıldığında tablo daha çarpıcıdır. Kadınların %54'ü hiç bilgisayar kullanmadıklarını, %48'i ise hiç internet kullanmadıklarını ifade etmişlerdir. lxxxv Tüketiciler Kadar Kamunun ve Firmaların E-Ticaret Algısı da Önemli E-ticaretin gelişimi için sadece tüketicilerin dijital okuryazarlık ve algısını iyileştirmek tek başına yeterli olmayacaktır. Sistemin diğer önemli paydaşları olan perakendeciler ve kamu kurumları için de bu yönde adımlar atılmalıdır. Perakendeciler için önerilerimize bir sonraki bölümde yer verilmiştir. E-ticareti düzenleyen ve kontrol eden kamu kurumları ve yasama organı nezdinde, e- ticaret sektörü ve son gelişmeler hakkında bilgi ve farkındalık yükseltmeye yönelik çalışmalar sektörün gelişimine önemli katkı sağlayacaktır. ALINABİLECEK AKSİYON ÖNERİLERİ İnternet kullanmasına rağmen online alışveriş yapmayan ya da çok sınırlı yapan kitle için; Tüm paydaşların (kamu, sektör oyuncuları, bankalar, lojistik şirketleri vb.) katılımı ile Türkiye genelinde e-ticareti tetikleyecek bir kampanya başlatılabilir. Güven algısının iyileşmesi için, örneğin e-ticaret sitelerinin iade sürecinin, bankaların kredi kartı harcama itirazı süreçlerinin kolaylığını tüketiciye daha net anlatması sağlanabilir. E-ticaretin güvenli olduğuna dair kamu spotları yayınlanabilir. Henüz hiç internet kullanmamış kitle için; Kamu desteği ile "her eve internet" gibi ülke çapında geniş bir hareket başlatılabilir. Servis sağlayıcıları, belediyeler ve devlet desteği ile şehir merkezleri ve toplu taşıma araçlarında ücretsiz internet hizmeti sağlanabilir. Örneğin, Gaziantep Belediyesi şu an bu uygulamayı akıllı şehir projesi ile hayata geçirmiştir. Belli müşteri grupları için akıllı telefon ve mobil internet paketleri üzerindeki ÖTV oranları düşürülebilir. Özel sektör oyuncuları bilgi ve bilinç düzeyinin artırılması konusunda sosyal sorumluluk projeleri düzenleyebilir. Bu projeler devlet tarafından desteklenebilir. Uzun vadede ise, tüketici, işletme ve kamu nezdinde 60 farkındalık yükseltmeye yönelik çalışmalarla dijital okuryazarlığın artırılması, algının iyileştirilmesi ve e-ticaretin müşteri, ekonomi ve devlete olan katkısının anlatılması sağlanabilir.

70 3.3 Perakendecilerin E-Ticaret Ekosistemine Daha Fazla Dahil Olması Bu bölümde, ülkemizdeki perakendecilerin mevcut e-ticaret performansları ve bu performanslarının ileriye taşınması için birkaç örnek çözüm önerisi üzerinde durulacaktır. Mega perakendeciler yılda 500 milyon TL ve üzeri net satışı olan perakendeciler olarak tanımlanmıştır. 250 ve üzeri çalışanı olan perakendeciler büyük ölçekli, 250 altında çalışanı olan perakendeciler ise KOBİ perakendeciler olarak tanımlanmaktadır Mega ve Büyük Ölçekli Perakendeciler Türkiye'nin önde gelen perakendecileri online da varlık göstermenin devamlılıkları için olmazsa olmaz bir unsur olduğunun farkına varmış ve bu alanda adımlar atmaya başlamışlardır. Yine de gelişmiş ülke pazarlarına kıyasla bu geçiş oldukça geç bir aşamada başlamıştır. Türkiye'nin en büyük ilk 100 perakendecisinin %35'inin lxxxvi doğrudan kendilerinin yürüttüğü e- ticaret faaliyeti henüz bulunmamaktadır. Gelişmiş pazarlardan ABD'de bu oran %6'dır lxxxvii, yani ABD'deki ilk 100 perakendecinin neredeyse tamamının e-ticaret faaliyeti bulunmaktadır. E-ticarette farklı kategorilerin tedarik zincirinden teslimata kadar farklı ihtiyaçları olsa da (örneğin gıda için soğuk hava depoları ve hızlı teslimat, giyim için koşulsuz iade gibi) ABD pazarı bu standartları yakalamayı başarmıştır. Online ve offline'ın birbirlerine müşteri yönlendirdiği dikkate alındığında, kanallar arası etkileşim arttıkça toplam ticaret hacmi de artmaktadır. Bu nedenle, uzun dönemde başarılarını devam ettirebilmek için ülkemizdeki perakendecilerin de gelişmiş ülkelerdeki muadillerinin dijitalleşme aksiyonlarını gündemlerine almaları önem taşımaktadır. Türkiye'de e-ticaret geçişini tamamlamış perakendecilere bakıldığında, e-ticaret, genellikle, bağımsız süreçleri olan ayrı bir satış kanalı olarak konumlandırılmıştır. E-ticaret kanalının başarılı bir şekilde hayatına devam etmesi için, mevcut satış ve hizmet operasyonlarına uyumlu bir şekilde entegre edilip, tüm süreçlerin birbiriyle etkileşim içerisinde olması sağlanmalıdır. Örneğin, internetten alınmış bir ürünün iadesi mağazaya yapılabilmeli, ürünle ilgili bir şikayet sürecinin ilerletilmesi gerekiyorsa süreç başka bir kanala yönlendirilmeden mağaza personeli tarafından yönetilebilmelidir. E-ticaret faaliyetlerinin offline kanalla uyum içerisinde hayatına devam etmesi için süreçlerin tasarımı omni-channel stratejilerle desteklenmelidir. Mega ve büyük perakendeciler, aşağıda 4 adımdan oluşan dijital transformasyon programı çerçevesinde öncelikli alanlara odaklanarak başarılı dijitalleşme aksiyonları gerçekleştirebilirler: 61

71 Şekil 29:BCG Dijitalleşme Çerçevesi 1- Ürün ve Fiyatlama: Müşterilerin online ve offline ayak izleri takip edilerek, hangi kanalda hangi ürünün öne çıkarılacağına karar verilmelidir. Müşteri verisi iyi analiz edilerek, farklı kanallardaki farklı müşteri tipleri için dinamik fiyatlama yapılabilir, belli segmentlere ait müşterilere özel marka ve etiketleme uygulamalarına gidilebilir. 2- Dijital Pazarlama: Trafiğin artırılması için farklı dijital içerik ve kanallar kullanılabilir, sosyal medyada markanın iletişimi sağlanabilir. Elde tutma, çapraz satış ve müşterinin harcama eğilimini artırmak için, müşteri profili ve tercihlerine göre aksiyonlar alınabilir. 3- Dijital Satış: Fiziksel ve dijital kanallardaki satış süreçleri, omni-channel yolculuk haritaları çıkarılarak daha kusursuz hale getirilebilir. Fiziksel kanallarda dijital araçların kullanımı artırılabilir. Online kanalın da yetkinliği ve içerdiği müşteri teklifleri artırılarak daha fazla trafik yaratılması sağlanabilir. 4- Satış Sonrası Süreç: Stok yönetimi, tedarik ve teslimat süreçlerinin tamamı, offline ve online kanalların birbiri ile konuşacağı şekilde tasarlanabilir. İade sürecinin online ve offline birlikte uyum içerisinde ilerlemesi sağlanabilir. Belirtilen adımlardaki omni-channel yolculuğunun hayata geçirilmesi mega ve büyük ölçekli perakendeciler için son derece faydalı olabilir. Fakat bu süreçlerin başarılı bir şekilde hayata 62

72 geçirilmesi için en büyük engellerden biri bu konularda destek verecek nitelikli iş gücüne erişim sağlamaktır. Nitelikli Teknik İş Gücüne Erişim Kısıtlı Dijitalleşme ve e-ticaretin önündeki bariyerlerden biri ülkemizde bu alanda çalışacak, özellikle teknik donanıma sahip, nitelikli işgücü eksikliğidir. Eurostat'in 2015 yılında yaptığı, bilgi teknolojileri uzmanlarının toplam iş gücüne oranı araştırmasında, Türkiye %1'in altında bir oranla, ortalaması %4'e yaklaşan lxxxviii Avrupa Birliği üye ülkelerinin oldukça altında kalmaktadır. Şekil 30: Bilgi Teknolojileri Uzmanlarının Toplam İşgücüne Oranı Perakendecilerin dijitalleşme projelerini sorunsuz ve hızlı bir şekilde hayata geçirmesi için, bu projeleri hayata geçirebilecek nitelikteki insan kaynağının yetişmesi şarttır. Bu insan kaynağı sadece üniversite seviyesinde değil, meslek liseleri seviyesinde de yetişmelidir. Ayrıca yurtdışından ülkemize yetkin iş gücü ve bilginin transfer edilmesi desteklenmeli ve hizmet sağlayıcı şirketlerin de yetkinlikleri artırılmalıdır. Turquality Benzeri Bir Dijitalleşme Programı Yıllarıdır başarı ile devam Turquality programına benzer bir program ile şirketlerin dijitalleşme süreçlerine destek verilebilir. Mega perakendeciler, tasarım aşamasında danışmanlık alıp kendi kaynakları ile projeleri hayata geçirirken, büyük perakendeciler program kapsamına alınacak hizmet 63

73 sağlayıcılarından destek alarak bu aşamayı dış kaynak kullanarak tamamlayabilir. Kriterleri sağlayıp sürece dahil olan perakendecilerin limitler dahilindeki harcamalarının belli bir kısmı, program tarafından karşılanabilir. Böylece perakende sektörünün dijitalleşmesine önemli bir ivme kazandırılabilir KOBİ Perakendeciler Türkiye de perakende sektöründeki toplam firma sayısının %99'undan fazlasını lxxxix, istihdamın ise yaklaşık %80'ini xc oluşturan KOBİ'ler, e-ticaretten neredeyse hiç pay almamaktadırlar. Sadece e- ticaret değil, web sitesi sahipliği, iç süreçlerinde ERP, CRM gibi araçların kullanımında da KOBİ ler henüz büyük adımlar atamamıştır. Süreçlerinde dijitalleşmeye uzak olan KOBİ'ler için ürün ve hizmetlerinin detaylarını ve fiyatlarını internette yayınlama fikri de bir hayli yabancıdır. Öte yandan, e-ticarete geçiş için yapmaları gereken başlangıç yatırımı da KOBİ'ler için caydırıcı olmaktadır. Ülkemizde, KOBİ'leri bu konuda bilgilendirmek ve e-ticaret sistemine dahil edilmelerini desteklemek için faaliyet gösteren organizasyonlar bulunmaktadır. Örneğin, e-dönüşüm sürecinde KOBİ'lere rehberlik edecek kapsamlı çözümler sunmak üzere kurulan İşinizi İnternet e Taşıyın Platformu, KOBİ leri e-ticaret dünyası ile tanıştırarak rekabet güçlerini artırmayı hedeflemektedir. Ayrıca KOBİNET, TURKTICARET.Net gibi, KOBİ lerin internet kullanımı ve e-ticaretle iştigalini artıran çalışmalar, birçok KOBİ nin farklı pazarlara ulaşmasına ve bunu daha verimli bir şekilde gerçekleştirmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Öte yandan, KOSGEB de, ülkede girişimciliği desteklerken e-ticareti de kapsamına almıştır. Kurum, KOBİ'lere sunduğu pazarlama desteği kapsamında e-ticaret sitelerine üyelik aidatlarını xci, web sitesi desteği ile KOBİ'lerin web sitesi maliyetlerinin belirli bir kısmını xcii, e-ticaret tedarikçi desteği ile de e-ticaret konusunda faaliyet gösteren KOBİ'lere tedarik sağlayan işletmeleri xciii desteklemektedir. Ayrıca, KOSGEB yayınladığı KOBİ Eylem Planı'nda, KOBİ'lerin pazar yerlerine girişlerini teşvik edecek bir destek programı hazırlayacağını, e-ticaretin artırılması için KOBİ'lere verilen eğitimlerin destekleneceğini ve e-ticaretin ihracatın artırılmasında etkili bir araç olarak kullanılmaya başlanacağını xciv açıklamıştır. Yine de Plan'ın yol haritası, içeriği ve koşullarının daha iyi anlaşılabilmesi için kapsamlı bir iletişim planının fayda sağlayacağı düşünülmektedir. 64

74 Kobi ler Teşvik ve Eğitimlerle Desteklenmeli Turquality Benzeri Dijitalleşme Programına KOBİ'lerin Dahil Edilmesi: Mevcut program ve organizasyonlara ilave olarak, mega ve büyük perakendeciler kısmında bahsedilen Turquality benzeri programa, KOBİ'lerin de dahil edilebileceği düşünülmektedir. KOBİ'lerin e-ticaret konusunda bilgi ve farkındalıklarının artırılması ihtiyacı dikkate alındığında, öncellikle atılacak adımlar, teknik süreçlerde iletişime geçilmesi gereken kontaktlar hakkında detaylı bir bilgilendirme yapılması faydalı olacaktır. İlaveten, dijitalleşme için gerekli adımları atmak isteyen KOBİ'lerin programa dahil olan ya da olmayan hizmet sağlayıcılardan destek almaları sağlanabilir, bu süreçte yapacakları harcamaların bir kısmı devlet tarafından sübvanse edilebilir. E-Ticaret Gelirlerine İstisnai Destekler Uygulanması: E-ticaret faaliyetlerine ivme kazandırabilmek için devlet belli bir süre bu alanda istisnai destekler de uygulayabilir, örneğin, e-ticaretten elde edilen gelirlerin belli bir süre vergi ertelemesinden faydalanmasını sağlayabilir. Altyapı Konusunda KOBİ'lere Çözümler Sunulması: Dijitalleşme ve e-ticaret faaliyetlerini ayağa kaldıracak yetkinlikte nitelikli işgücünü bulmak konusunda büyük ölçekli perakendecilerin bile sıkıntı yaşadığı düşünüldüğünde, KOBİ'lerin gerekli kaynağa erişim sağlayabilmesi oldukça zor gözükmektedir. Bu nedenle, e-ticaret faaliyetleri için paket çözümler sunan altyapı sağlayıcı firmaların, KOBİ'lerin ihtiyaçlarına yönelik hızlı çözümler sunması önemlidir. Mevcut durumda, altyapı sağlayan firmalar da gerekli nitelikteki teknik personeli istihdam etme konusunda sorun yaşamakta olup, kendilerine gelen taleplere gerekli hız ve kalitede cevap vermekte zorlanmaktadırlar. Ekosistemin kusursuz işlemesi için, altyapı sağlayan bu firmaların da gerek eğitim, gerekse nitelikli iş gücüne erişim konularında desteklenmeleri gerekmektedir. Mentörlük Programının Oluşturulması: KOBİ'lerin dijitalleşmesi yolunda izlenebilecek yöntemlerden bir diğeri de, KOBİ'lerin birbirinden öğrenmesi ve mentörlük sisteminin kurulmasıdır. Dijitalleşme yolunda başarılı adımlar atmış KOBİ'lerin tecrübelerini diğer KOBİ'lerle paylaşması sağlanabilir. Bu yönde adımlar atmak ya da süreçlerini daha da iyileştirmek isteyen KOBİ'ler için ayrıca mentörlük sistemi uygulanabilir. Belirlenecek STK'lara başvuruda bulunan KOBİ'ler, belirli dönemlerde bilgi transferi sağlayabilmek için sektörün büyük oyuncuları ile bir araya gelebilir, onlarla fikir alışverişinde bulunup tecrübeli oyunculardan gerekli yönlendirmeleri alabilir. 65

75 Pazar Yerleri Konusunda KOBİ'lerin Bilgilendirilmesi: E-ticaret konusundaki adımları ilk etapta tek başına atıp, henüz test etmedikleri bir pazarda başarısızlığa uğrama endişesi olan KOBİ'ler için pazar yerleri önemli bir fırsat oluşturmaktadır. Herhangi bir geliştirme, tanıtım ve pazarlama maliyeti olmadan, bu kanalları kullanarak yeni müşterilere ürün ve hizmetlerini ulaştırabilecek KOBİ'ler bu platformlarla ilgili bilgilendirilmelidir. Dijital Okuryazarlığın Artırılması: Uzun dönemde dijitalleşmenin KOBİ'ler nezdinde özümsenmesi için bir yandan dijital okuryazarlıklarının artırılması, öte yandan e-tedarik, elektronik stok yönetimi ve bulut sistemlerinin kullanılması konularında kendilerine eğitimler sunulması faydalı olacaktır. 3.4 Teknik Altyapının İyileştirilmesi Güvenilir ve sağlam bir altyapı e-ticaret sektörünün gelişmesi için olmazsa olmazdır. Altyapı bacağında, ödeme sistemleri, lojistik, teknik altyapı, UI/UX gibi hizmet sağlayıcıları ile finansman sağlayıcılarından bahsetmek mümkündür. Sektörün öncelikleri dikkate alındığında bu raporda internet altyapısı, lojistik ve operasyonel hizmetler ve ödeme sistemleri üzerinde durulmaktadır. Genel anlamda, sektörün gelişimi için hizmet sağlayıcılarının ve e-ticaret faaliyetinde bulunan firmaların daha sıkbir araya gelmesi, birlikte karar alıp çalışması ve tek seferlik projeler yerine uzun süreli iş birlikleri sağlayabilmesi kritik önemdedir. İnternet altyapısı, lojistik ve ödeme sistemleri özelindeki daha detaylı durum analizi ve önerilerimize ise aşağıda yer verilmiştir. İnternet Altyapısı Güçlü Fakat Hala Gidilecek Yol Var Türkiye'de çeyrek itibarıyla, 49 milyon mobil, 10.1 milyon sabit abone olmak üzere toplam 59.1 milyon geniş bant internet abonesi bulunmaktadır. Abone sayısı bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık %27 artış göstermiştir. En yüksek artış %33'le mobil cepten internette ve %19 ile fiber abonelikte gerçekleşmiştir. Sabit altyapının detayına bakıldığında, ülkemizdeki 10.1 milyon abonenin %75'ünün DSL, %18'inin fiber, %7'sinin ise kablo net ile internete bağlandığı görülmektedir. Mobilde ise, yaklaşık 75 milyon mobil hat kullanan abone bulunmaktadır ve bu abonelerin %35'inin mobil internet aboneliği bulunmamaktadır. Nisan 2016 itibarıyla hayatımıza giren 4.5G, yüksek hızda mobil internet avantajı sunmaktadır. Hızı ve deneyimi sayesinde, 4.5G abonelerinin 3G 66

76 abonelerine göre çok daha fazla data tüketimi yaptığı dikkate alındığında, 4.5G abone sayısının artması sektörün büyümesine fayda sağlayabilir. İlave olarak, özellikle KOBİ'lerin uygun maliyetlerle dijital transformasyonu gerçekleştirebilmesi ve e-ticaret portallarına sahip olabilmeleri için bulut bazlı hizmetlere erişimleri önemlidir yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Koruması Kanunu kapsamında, kişisel verilerin yurtdışına çıkarılması için kişinin rızası ve ek olarak verinin aktarılacağı ülkede yeterli korumanın olması şartı aranmaktadır. Kanunun uygulamasında, bulut bilişim hizmetlerinin kullanımının kısıtlanmaması sektörün desteklenmesi bakımından önem arz etmektedir. Sabit ve mobil internet kullanımının artırılması için aşağıdaki ilave aksiyonların alınabileceği düşünülmektedir: E-ticaret ekonomisine kaldıraç etkisi olan ve ekosistemin temel altyapısını teşkil eden yüksek hızlı genişbant altyapısı kurulumunun teşvik edilmesi, kurulum süreçlerinin kolaylaştırılması ve kurulum sürecindeki mali yükümlülüklerin hafifletilmesi çalışmalarına hız kazandırılabilir. İletişim sektörünün tabi olduğu mali yükümlülükler hafifletilebilir. Akıllı telefon, tablet ve diğer cihazlar için uygulanan vergi ve harçlar azaltılarak genişbant kullanımının yaygınlaştırılması sağlanabilir. Fiber altyapı çalışmalarına ve fiberin yaygınlaştırma çalışmalarına hız kazandırılabilir. İnternet kullanım yoğunluğunun düşük olduğu bölgelerde halkın internetle tanışması için bölgesel kampanyalar yapılabilir. Mobil abonesi olup mobil internet kullanmayan müşteriler için akıllı telefon ve mobil internet paketi kampanyaları yapılabilir. 67

77 E-Ticaret Farklı Lojistik Yetkinlikler Gerektiriyor İnternetten ürün satışı yapmak e-ticaret için yeterli değildir, işletmelerin başarılı ve sürdürülebilir e- ticaret faaliyetleri için lojistik süreçlerini de geleneksel süreçlerden farklılaştırması gerekmektedir. Klasik perakendede talep daha stabil ve tahmin edilebilir olduğundan, tedarik ve dağıtım süreçleri de benzer şekilde önceden planlanmış bir takvim dahilinde yürütülebilmektedir. E-ticarette ise talep değişkendir, teslimat tek bir noktadaki perakendeciye değil farklı noktalardaki binlerce müşteriye yapılmaktadır, bu nedenle hız ve takip edilebilirlik çok önemlidir. Klasik perakende ve e-ticaret lojistik süreçlerindeki temel farkı gösteren tablo aşağıdaki gibidir: Aktivite Klasik Perakende E-Ticaret Sipariş Tahmin edilebilir Değişken Sipariş Sıklığı Haftalık Günlük/Saatlik Teslimat Distribütör, Bayi, Mağaza Müşteri İkmal Planlı Gerçek zamanlı Dağıtım Modeli Arza bağlı Talebe bağlı Talep Stabil Değişken Gönderim Tipi Tek seferde büyük Küçük ölçekli gönderimler gönderimler Alıcılar Belli yerlerde Dağınık Depo Düzenlemesi Haftalık ya da aylık Sürekli değişen Şekil 31: Klasik Perakende ve E-Ticaret Lojistik Süreçler Temel Farkları E-ticaret faaliyetlerine başlayacak olan firmaların depolama, tedarik zinciri, ürün takip ve ikmal gibi süreçlerini dijitalleştirmeleri ve e-ticaret sektörünün gerekliliklerine uygun şekilde revize etmeleri gerekmektedir. Bu sebeple işletmelere bu konuda danışmanlık verecek yapıların oluşturulması önemlidir. Bir önceki bölümde perakendecilerin e-ticarete geçişi için bahsedilen çözüm önerileri arasında belirtilen oluşumların, lojistik ve operasyonel hizmetler konusunda da danışmanlık ve destek verebileceği düşünülmektedir. Teslimatta Trendleri Takip Etmek Önemli Lojistik hizmetlerin bir diğer bacağı ise müşterinin de online alışveriş sürecinde firma ile yüz yüze etkileşim içinde bulunduğu tek kısım olan teslimat sürecidir. Bu noktada, dünyadaki gelişmiş pazarlar aynı gün teslimatı ve müşteri memnuniyeti için sayısı gün geçtikte artan teslimat noktaları konularını (drop-off points) konuşmaktadır. Ülkemizde bu tekliflerin müşterilere 68

78 götürülmesi pilot birkaç uygulama ile başlamış olmakla birlikte, yakın dönemde e-ticarette farklılaşmak isteyen firmaların bu formüle daha sık başvurması gerekeceği düşünülmektedir. Lojistik maliyetleri ve bunun müşteriye yansıması konusunda ise, çok oyunculu lojistik pazarı sayesinde online perakendecilerin pazarlık gücü bulunmaktadır. Bu sayede kargo ücretleri makul seviyelerde tutulabilmektedir. Bu, Türkiye için oldukça önemli bir avantajdır. Online alışveriş yapan tüketiciler arasında yapılan bir araştırmaya göre, tüketiciler kendilerine sunulan en cazip değer teklifinin ücretsiz teslimat olduğunu belirtmişlerdir. xcv Dünyada olduğu gibi, Türkiye'de de ücretsiz teslimat tüketiciler için en önemli değer önerilerinin başında gelmektedir. Örneğin, LcWaikiki internetten alışverişlerde müşterilerine ücretsiz kargo teklifi sunmaya başlamış, mevcutta büyüyen online satışlarını bu sayede daha da artırmayı başarmıştır. Lojistik firmalarının e-ticaret siteleri ile iş birliği gerçekleştirmek için yaptıkları fiyat rekabetinin müşteriye kaliteli hizmet sunulması hedefini olumsuz etkilememesi önemlidir. Teslimat süreçlerinin iyileştirilebilmesi için aşağıdaki birkaç örnek inisiyatifin uygulanabileceği düşünülmektedir: İade süreçleri basitleştirilmeli, tüketicilere zorluk çıkarmayacak şekilde koşulsuz ve ücretsiz iade süreçleri işletilmelidir. Hasarlı ürünler için anında iade gibi tüketicide güven oluşturacak iade süreçleri tasarlanmalı, lojistik ve operasyonel süreçlere de standartlar getirilmelidir. Yurtdışında büyük bir hızla yaygınlaşmaya başlayan, aynı gün teslimat, teslimat noktaları vb. uygulamalar hayata geçirilmelidir. Satışlar üzerindeki etkisi dikkate alındığında, ücretsiz teslimat e-ticaret şirketleri tarafından bir değer önerisi olarak müşteriye sunulmalıdır. Tüketicilerin satış sonrası kargolarının durumunu eş zamanlı olarak takip edebilmeleri sağlanmalıdır. Var Olan Güvenli Ödeme Altyapısı Tüketiciye Daha Net Anlatılmalı Ödeme sistemlerine bakıldığında, Türkiye gerek kart gerekse POS uygulamalarında özelleşmiş ürünleri ile dünyanın öncü ülkelerinden bir tanesidir milyonluk xcvi kredi kartı sayısı ile Türkiye Avrupa pazarının lider ülkesi konumundadır. Ülkemiz, online ve mobil bankacılıkta da dünyanın önde gelen ülkeleri arasındadır yılında ING'nin yaptığı bir araştırmaya göre Türkiye, mobil cihazı olan kullanıcılar arasında mobil bankacılık uygulamalarını en çok kullanan ülkeler listesinde, ABD, İngiltere, Almanya gibi ülkelerin önünde ve ilk sırada yer almaktadır xcvii. 69

79 İnternetten yapılan alışverişlerin %85'i kredi kartları üzerinden, %11'i kapıda, %4'ü ise havale/eft yöntemi ile yapılmaktadır xcviii.güvenlik nedeni ile kredi kartı bilgilerini paylaşmaktan çekinen müşteriler için ise BKM Express ve Paycell gibi elektronik cüzdan hizmetleri, müşterilerin kredi kartı bilgilerini paylaşmalarına gerek olmadan; MobilExpress, İyzico, PayU ve Masterpass in sunduğu kart saklama hizmetleri de kart bilgilerini tekrar tekrar girmeden tek tıkla güvenli alışveriş yapmalarına imkan tanımaktadır. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile kişisel verilerin yurtdışındaki veri depolarında saklanmasına sınır getirilmiştir. Bu nedenle, ülkemizde de özellikle sınır ötesi ticarette sıklıkla kullanılan ödeme yöntemleri lisanslarını yenileyememiştir. Özellikle sınır ötesi ticareti olumsuz etkileyen bu durum, e-ticarete geçmek isteyen büyük ve küçük ölçekli işletmelerin konusunda uzman yabancı şirketlerin altyapılarını kullanabilmelerine de sınır getirmektedir. Mevcut durumda, Türkiye de lisanslı çalışan ödeme kuruluşlarının yurt dışındaki global ödeme geçitlerine (payment gateways) entegrasyonu da beklenen boyutta olmadığından, düzenleyici kısıtlamaların tekrar gözden geçirilebileceği düşünülmektedir. Yine de yerel pazarda olumlu gelişmeler de olmaktadır. BKM Express, PayU, iyzico gibi yerel ödeme sistemleri de son yıllarda gelişim göstermeye başlamıştır. 1.2 milyondan xcix fazla kullanıcıya ulaşan BKM Express, kredi kartları ile internette alışveriş yapmaktan çekinen veya kart bilgilerini her alışveriş yaptığı siteye ayrı ayrı girmekle uğraşmak istemeyen müşteriler için önemli bir alternatif halini almıştır. Sektörün ödeme fazının daha da kusursuz işlemesi ve güven algısının oluşması için: Güçlü şifreleme yöntemleri (TLS, web sertifika kullanımı vb.) ve 3-D secure onaylama süreçleri yaygınlaştırılmalı ve ödeme süreçlerine de standartlar getirilmelidir. Kredi kartı ile ödeme yapmak istemeyen müşteriler için alternatif ödeme sistemleri çeşitlendirilmeli ve ön plana çıkarılmalıdır. Ayrıca, kapıda ödeme yöntemi de bir alternatif olarak değerlendirilmelidir. Kredi kartlarının harcama itiraz süreçleri ve kuralları ile ilgili tüketiciler daha net bilgilendirilmelidir. E-ihracatı desteklemek amacıyla mevcut ödeme sistemlerinin global ödeme geçitlerine entegrasyonunu artırılmalıdır. 70

80 3.5 Mevzuat'ın Sektörün Gelişimini Destekleyecek Şekilde Düzenlenmesi E-ticaret, kendine özgü unsurları dolayısıyla özel düzenleme ihtiyaçları olan bir sektör olmasının yanı sıra, niteliği gereği birçok farklı düzenleme alanının da kapsamı içine girebilmektedir. Örneğin; tüketicilere, veri korumasına, mesafeli satışlara, e-imzaya, e-para ve ödeme hizmetlerine, e-faturaya, fikri mülkiyet haklarına ilişkin düzenlemeler ile vergi düzenlemeleri ve diğer genel düzenlemeler e- ticaret sektörü kapsamında uygulama alanı bulabilmektedir. Avrupa Birliği'nde e-ticarete ilişkin direktiflerin çoğu yılları arasında yayınlanmıştır. Avrupa Birliği ayrıca, e-ticareti de kapsayan Dijital Tek Pazar Stratejisi ni 2015 yılında oluşturmuştur. Avrupa dijital tek pazarı ile ilgili gelişmelerin dikkatle takip edilmesi, AB uyum sürecinde Türkiye e-ticaret sektörünün gelişimi için uygun stratejilerin belirlenmesi bakımından önemli olacaktır. Türkiye'de internet üzerinden yapılan tüm elektronik işlemleri ve elektronik ticareti düzenleyen belli kurallara bağlayan kanun 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 1 Mayıs 2015 tarihinde yürürlüğe giren ve 16 maddeden oluşan Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, uygulamada Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nı yetkili kılmıştır. Bununla birlikte, farklı konular birçok bakanlığın alanına girmektedir. Örneğin, e-ihracatla ilgili konularda sorumlu Ekonomi Bakanlığı olmakta, internetten satılan tüketici sağlığına ilişkin ürünler için Sağlık Bakanlığı görüş vermekte, internette kredi kartı kullanımına ilişkin olarak ise BDDK yaptırım uygulayabilmektedir. Raporumuzun sektör ve idari yapı arasında iletişim ile ilgili bölümünde belirtildiği gibi, ilgili tüm bakanlıklar arasında yatay koordinasyonu sağlayacak bir oluşuma ihtiyaç duyulmaktadır. Benzer şekilde, e-ticarete birçok farklı özel kanun da değmektedir. Bu özel kanunlardan başlıcaları Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlarla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Ödeme Sistemleri Kanunu ve Tüketici Kanunu'dur. Ayrıca Borçlar Kanunu, Türk Ticaret Kanunu gibi kanunlarla da e-ticaret düzenlenmektedir. Farklı kanunlardaki farklı tanımlar zaman zaman uyuşmazlıklara neden olmaktadır. Örneğin, pazar yerleri İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Hakkında Kanun'a göre yer sağlayıcı, Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'a göre hizmet sağlayıcı, Türk Ticaret Kanunu'na göre ise hizmet satıcısı olarak tanımlanmıştır. İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Hakkında Kanun ile Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun a göre pazar yerleri üzerlerinde dönen işlemlerden sorumlu tutulmazken, Türk Ticaret Kanunu'na göre sorumlu tutulmaktadırlar. Örneğin, bir pazar yerinde satılan ayıplı bir mal için anılan iki kanun sorumluluğu satıcıya verirken, Türk Ticaret Kanunu ise sorumluluğu pazar yerine vermektedir. Bu da açılan 71

81 birçok farklı davada farklı sonuçlar çıkmasına ve uyuşmazlıklara neden olmaktadır. Elektronik Ticaretin Korunması Hakkında Kanun henüz yeni ve kapsamı olgunlaşmakta olan bir kanun olduğundan, bu tarz uyuşmazlık durumlarında henüz çözüm sunamamaktadır. E-ticaretin işleyişi açısından, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu da önemlidir. Kanun, kişisel verilerin işlenmesi ve saklanması konusunda şirketlere iş yükü getiriyor olsa da, özellikle e-ticaret sektörüne duyulan güvenin artmasında da önemli rol oynayacaktır yılında çalışmalarına başlayan Kişisel Verileri Koruma Kurulu'nun kararlarında, tüketici verisinin korunması ve e-ticaret sektörünün gelişmesi dengesinin gözetilmesi de oldukça önemlidir. Mevcut işleyişin ve mevzuat hükümlerinin tüketicilerin ve işletmelerin görüşlerini daha iyi gözetebilmesi için bazı ilave aksiyonlar alınabilir. Örneğin: Farklı kanunlardaki çelişen maddelerdeki uyuşmazlık durumlarının çözümü için, raporumuzun sektör temsilcileri ve idari yapı arasında etkin iletişim bölümünde önerilen, kamuda yatay koordinasyonu sağlayacak oluşum faydalı olabilir. Farklı kamu kurumları tarafından alınacak aksiyonlar öncesi sektör temsilcilerinin görüşlerinin daha iyi temsil edilebilmesi ve tüketici haklarının da gözetilmesi adına, sektör tarafında görüş birliğini sağlama amacıyla 2016 yılında oluşturulan TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi nin konuya ilişkin önerileri alınabilir. Kanunlar henüz tasarı aşamasındayken TOBB E-Ticaret Sektör Meclisi, TÜSİAD ve ilgili diğer paydaşların görüşleri alınabilir. Sektör ile idari yapı arasındaki sağlıklı iletişim ve görüş alışverişi, sektör ihtiyaçlarının idari yapı tarafında daha net anlaşılmasını ve daha hızlı adımlar atılmasını sağlayabilir. Öte yandan, bilgi güvenliği gibi konularda, özellikle tüketicileri koruma amacıyla çeşitli önlemler hayata geçirilirken, sektöre olan olumlu ve olumsuz etkilerinin geniş bir çerçevede değerlendirilmesi gerekmektedir. Farklı kanunlardaki uyuşmazlıklar, TOBB E-Ticaret Meclisi tarafından raporlanarak, uyuşmazlıkların kamuda yatay koordinasyonu sağlamasını önerdiğimiz oluşuma ve ilgili bakanlıklara sunulması sağlanabilir. AB uyum sürecinde e-ticaret sektörü düzenlemeleri geliştirilirken, e-ticareti de içeren Avrupa dijital tek pazarı çalışmalarını Avrupa özel sektörünün temsil kuruluşu olan BUSINESSEUROPE (Avrupa İş Dünyası Konfederasyonu) üyesi olarak yakından izleyen TÜSİAD ın katkıları alınabilir. E-ticaret sektörü olgunlaştıkça, sektörün düzenlenmesi için çıkarılan Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un kapsamı, uyuşmazlık ve çelişkili durumlara yer bırakmayacak şekilde genişletilebilir. Bu sayede, tüm hukuki konularda bu kanun başvurulabilecek ilk ve tek kaynak olabilir. E-ticaret sektörünün yeni girişimleri destekleyecek şekilde canlı tutulması ve yatırım ekosisteminin regülatif olarak desteklenmesi sağlanabilir. Dolandırıcılık nedeniyle sektör oyuncularının üstlendiği geri ödeme (chargeback) yükü oldukça yüksektir. Dolandırıcılığın engellenmesi için sektör oyuncularının BKM nezdinde kara liste bilgilerinin tutulduğu Birleşik Uyarı Listesine (BUL)'a erişimin sağlanması için adımlar atılabilir. Ayrıca, sektör oyuncularının kendi veri tabanlarında tuttukları kara liste bilgilerini birbirleri ile paylaşabileceği bir platform oluşturulabilir. 72

82 BÖLÜM 4 73

83 4 BİR SONRAKİ AŞAMA: E-İHRACAT Sınır ötesi ticaret, lokal e-ticaret pazarının belli bir olgunluğa erişmesinin ardından büyümenin devamlılığını sağlamak adına önemli bir odak alanıdır. E-ihracat, Türkiye'nin 2023 ihracat hedeflerinin gerçekleşmesinde de önemli rol oynayacaktır. Özellikle KOBİ'ler için KOSGEB'in de KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı'nda öngördüğü gibi e-ticaret, ihracatın artırılması için en kritik kanallardan bir tanesidir. Mega ve büyük perakendeciler için de, lokal pazarda elde edilen yetkinliklerin yeni pazarlarda değerlendirilmesi önemlidir. E-İhracatın Önündeki Engeller Bu önemli ihracat kanalının önünde, sektörün büyümesini kısıtlayan, aşılması gereken bariyerler bulunmaktadır. Paypal ve Ipsos'un 2016 yılında gerçekleştirdiği araştırmaya göre, lojistik maliyetleri, ürünlerin bilinmeyen bir pazardan gelmesi nedeni ile ulaşmama endişesi, gümrük vergileri ve süreci, ulaşım süresi ve ürünün anlatıldığı gibi olmaması tüketicileri sınır ötesi alışveriş işlemlerinde bir kez daha düşünmeye itmektedir. c Şekil 32: E-İhracatın Önündeki Engeller Dünyada, sınır ötesi ticaretin önündeki engellerin kaldırılması için pek çok uluslararası çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmalar gümrük süreçleri ve kanunların süreci hızlandırmak, optimize etmek ve daha kolay hale getirmek için yeniden kurgulanması gerektiğini önermektedir. Lausanne Cross- Border Research Association ve Türkiye'nin de üyesi olduğu International Chamber of 74

DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET

DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET DİJİTALLEŞEN DÜNYADA EKONOMİNİN İTİCİ GÜCÜ: E-TİCARET YÖNETİCİ ÖZETİ Türkiye e-ticaret sektörünün dünyadaki yerini tespit etmek, e-ticaretin geliştirilmesi için yapılması gerekenleri belirlemek ve ilgili

Detaylı

2017 raporunun amaçları

2017 raporunun amaçları 17 raporunun amaçları Dünyada ve Türkiye'de e-ticaretin artan önemini hatırlatmak Tüm paydaşlar nezdinde farkındalığı arttırmak Türkiye'de e-ticaretin kalkınmasına destek olmak 17 raporu, 14 yılında yayınlanan

Detaylı

Türkiye nin e-ticaret teki Güçlü Potansiyeli Atılacak Adımlarla Hızlı Büyümeye Dönüştürülmeli

Türkiye nin e-ticaret teki Güçlü Potansiyeli Atılacak Adımlarla Hızlı Büyümeye Dönüştürülmeli 25 Nisan 2017 TS/Kİ-BÜL/17-28 Türkiye nin e-ticaret teki Güçlü Potansiyeli Atılacak Adımlarla Hızlı Büyümeye Dönüştürülmeli Dijitalleşen Dünyada Ekonominin İtici Gücü: e-ticaret Raporu Yayınlandı Bugün

Detaylı

İSTATİSTİKLERİ MEHMET ÖZÇELİK

İSTATİSTİKLERİ MEHMET ÖZÇELİK GİRİŞ TÜRKİYE DE İNTERNET KULLANIMI ve E-TİCARET Günümüz teknoloji çağında 2000 li yılların başından itibaren, özellikle bilişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, bilgi toplumunun oluşmasına büyük katkı

Detaylı

TÜSİAD YÖNETİM KURULU ÜYESİ VE BİLGİ TOPLUMU, BİT VE İNOVASYON KOMİSYONU BAŞKANI ESİN GÜRAL ARGAT IN RAPOR TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI

TÜSİAD YÖNETİM KURULU ÜYESİ VE BİLGİ TOPLUMU, BİT VE İNOVASYON KOMİSYONU BAŞKANI ESİN GÜRAL ARGAT IN RAPOR TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI TÜSİAD YÖNETİM KURULU ÜYESİ VE BİLGİ TOPLUMU, BİT VE İNOVASYON KOMİSYONU BAŞKANI ESİN GÜRAL ARGAT IN DIGITAL PAZARIN ODAK NOKTASI e-ticaret RAPOR TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI 5 Haziran 2014 Sabancı

Detaylı

TÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ

TÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ TÜRK PERAKENDE SEKTÖRÜ VE BEKLENTİLERİMİZ Türkiye de perakende sektörü, 300 milyar dolara ulaşan büyüklüğü, 365 bin mağaza sayısı ve 2009-2013 yılları arasında yıllık bileşik %7 büyüme ile öne çıkan sektörler

Detaylı

www.maviperde.com Elektronik ticaret e-ticaret

www.maviperde.com Elektronik ticaret e-ticaret www.maviperde.com 1995 li yıllardan sonra Dünyada ve Türkiye'de elektronik ticaretin ön plana çıkmasıyla ve gelecek yıllarda mekanik perde sistemi pazarının çoğunu elektronik ticaretle olacağı varsayımı

Detaylı

YURTDIŞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ

YURTDIŞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ 2014 OCAK SEKTÖREL YURTDIŞI MÜTEAHHİTLİK HİZMETLERİ Nurel KILIÇ Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri sektörü, ekonomiye döviz girdisi, yurt dışında istihdam imkanları, teknoloji transferi ve lojistikten ihracata

Detaylı

Doğal olarak dijital

Doğal olarak dijital Doğal olarak dijital 1 Doğadan ilham alan, yeni nesil teknoloji şirketi. Doğada her şey birbiri ile uyum ve bir denge içinde. Bitkiler etkin bir veri analitiği ve network yönetimi ile hayatta kalabiliyorlar.

Detaylı

Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı

Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesi 25 Ekim 2007 Gündem Bilgi Toplumu Stratejisi Yaklaşımı Strateji Bileşenleri Hedefler Eylem Planı İzleme ve Ölçümleme

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de E-Ticaret ve E-İhracat. Kasım 2016

Dünyada ve Türkiye de E-Ticaret ve E-İhracat. Kasım 2016 Dünyada ve Türkiye de E-Ticaret ve E-İhracat Kasım 2016 İçerik Global E-Ticaret E-Ticaret Penetrasyonları E-Ticaret Bağlanılırlık İndeksi Türkiye Ekonomisi ve Dış Ticaret KOBİ lerin Mücadelesi E-İhracat

Detaylı

MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ

MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ VİZYON BELGESİ (TASLAK) Türkiye 2053 Stratejik Lokomotif Sektörler MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ Millet Hafızası ve Devlet Aklının bize bıraktığı miras ve tarihî misyon, İstanbul un Fethinin

Detaylı

www.novusens.com 2012, Novusens

www.novusens.com 2012, Novusens www.novusens.com İNOVASYON VE GİRİŞİMCİLİK ENSTİTÜSÜ Vizyon... Ulusal ve uluslararası paydaşları ile sürdürülebilir büyüme ve rekabeti amaçlayan, ekonomiye ve toplumsal kalkınmaya katma değer yaratacak

Detaylı

Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası

Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası Dijitalleşme Nedir? İmalat sanayide dijitalleşme, dijital teknolojilerden VERİMLİ, ETKİLİ VE ETKİN bir şekilde faydalanılmasıdır. Bu sayede, aynı

Detaylı

Özet Tanıtım Dokümanı

Özet Tanıtım Dokümanı Özet Tanıtım Dokümanı İstanbul, 2012 Kutluşah, yönetim, finans ve süreç danışmanlığı alanlarında hizmet veren güvenilir bir iş ortağıdır Toplamda 85 yılı aşkın finansal kuruluşlar, girişimcilik ve yönetim

Detaylı

TÜSİAD Gençlik Platformu

TÜSİAD Gençlik Platformu TÜSİAD Gençlik TÜSİAD Gençlik TÜSİAD Gençlik TÜSİAD Gençlik üniversite gençliği ile iş dünyasını sürdürülebilir ve kapsayıcı büyüme hedefi etrafında bir araya getiren ve Türkiye nin geleceğini şekillendiren

Detaylı

İzmir Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu

İzmir Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu Yenilik Ekosistemi 2018 İzleme Raporu 2018, İZKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52. Maddeye

Detaylı

TÜSİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI CANSEN BAŞARAN-SYMES IN "SAĞLIĞA YENİLİKÇİ BİR BAKIŞ AÇISI: MOBİL SAĞLIK RAPORU TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI

TÜSİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI CANSEN BAŞARAN-SYMES IN SAĞLIĞA YENİLİKÇİ BİR BAKIŞ AÇISI: MOBİL SAĞLIK RAPORU TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI TÜSİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI CANSEN BAŞARAN-SYMES IN "SAĞLIĞA YENİLİKÇİ BİR BAKIŞ AÇISI: MOBİL SAĞLIK RAPORU TANITIM TOPLANTISI AÇILIŞ KONUŞMASI 22 Mart 2016 İstanbul, Sheraton Hotel&Convention Center

Detaylı

1. BİLİŞİM. 1.1. Dünya da Bilişim Altyapısı

1. BİLİŞİM. 1.1. Dünya da Bilişim Altyapısı 1. BİLİŞİM 1. Bilişim teknolojilerinin ülke kalkınmasında hızlandırıcı rolünden daha çok yararlanılması, bilgiye dayalı ekonomiye dönüşümler rekabet gücünün kazanılması, eğitim yoluyla insan gücü yaratılması

Detaylı

Lojistik. Lojistik Sektörü

Lojistik. Lojistik Sektörü Lojistik Sektörü Gülay Dincel TSKB Ekonomik Araştırmalar dincelg@tskb.com.tr Kasım 014 1 Ulaştırma ve depolama faaliyetlerinin entegre lojistik hizmeti olarak organize edilmesi ihtiyacı, imalat sanayi

Detaylı

Gönüllü, Bağımsız, Etkili

Gönüllü, Bağımsız, Etkili Gönüllü, Bağımsız, Etkili TÜSİAD Hakkında 1971 yılında kurulan TÜSİAD, Türkiye nin önde gelen girişimcilerinin ve iş dünyası yöneticilerinin oluşturduğu gönüllü bir iş dünyası kuruluşudur. TÜSİAD, üyelerinin

Detaylı

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri

Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri Dünya Seramik Sektörü Dış Ticareti a) Seramik Kaplama Malzemeleri ÜLKE Dünya Seramik Kaplama Malzemeleri Üretiminde İlk 1 Ülke 29 21 211 212 212 Dünya /212 Üretiminden Aldığı Pay Değişim (%) (%) 1 ÇİN

Detaylı

TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007

TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007 TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007 1 Adana Gelecek Stratejisi Konferansı Çalışmanın amacı: Adana ilinin ekonomik, ticari ve sosyal gelişmelerinde

Detaylı

E-DEVLET ve E-TİCARET IT 515

E-DEVLET ve E-TİCARET IT 515 E-DEVLET ve E-TİCARET 280 2006-2010 BİLGİ TOPLUMU STRATEJİSİ TEMEL EKSENLER 1. Sosyal Dönüşüm 2. Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin İş Dünyasına Nüfuzu Eylem ana temaları: Devlet ile İş Yapma Kolaylıklarının

Detaylı

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü Pazar Verileri Türkiye de Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü TÜBİSAD son dört yıldan bu yana Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörünün büyüklüğünü Deloitte

Detaylı

TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON

TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON Z. Güldem Ökem, PhD Research Fellow Centre for European Policy Studies (guldem.okem@ceps.eu) 23 Şubat 2011, Ankara Türkiye nin Avrupa Birliği

Detaylı

Misyonumuz. Vizyonumuz Çalışan. 45 Ülke İş Ortağı Kişilik Ekosistem. 85,000 Aktif Müşteri

Misyonumuz. Vizyonumuz Çalışan. 45 Ülke İş Ortağı Kişilik Ekosistem. 85,000 Aktif Müşteri 900+ Çalışan 45 Ülke 800+ İş Ortağı 2.500 Kişilik Ekosistem 85,000 Aktif Müşteri Kişisel bilgisayarlar için uygulama yazılımları geliştirmek üzere 1984 yılında kurulan Logo, Türkiye nin yenilikçi yazılım

Detaylı

TÜBİSAD Bilişim Çözümleri Platformu

TÜBİSAD Bilişim Çözümleri Platformu TÜBİSAD Bilişim Çözümleri Platformu Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişmeler sektörde üretilen mal ve hizmetlerin hedef kitleye yeterli düzeyde ulaşmasını da zorlaştırıyor. Artık sadece

Detaylı

BİZ KİMİZ? ANADOLU PATENT

BİZ KİMİZ? ANADOLU PATENT TURQUALITY PROGRAMI 2 BİZ KİMİZ? ANADOLU PATENT ; 1976 yılında kurucusu Mustafa YÜCEEL tarafından fiilen faaliyete başlamış olup 1986 yılında ANADOLU MÜŞAVİRLİK çatısı altında Ankara'da faaliyet göstermeye

Detaylı

Basın Bülteni. Türkiye de ve dünyada akıllı telefon pazarları

Basın Bülteni. Türkiye de ve dünyada akıllı telefon pazarları Basın Bülteni Türkiye de ve dünyada akıllı telefon pazarları 31 Mart 2017 Naz Sakar Marketing and Communications T +90 212 368 0700 F +90 212 368 0799 naz.sakar@gfk.com GfK Perakende Paneli ölçümüne göre

Detaylı

ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ ENERJİ TÜKETİMİ

ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ ENERJİ TÜKETİMİ ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ Enerji, modern kişisel yaşamın, üretim ve iletişim süreçlerinin en önemli aktörlerinden biri. Enerjinin tüketimi küresel düzeyde hızla artmaya devam ederken üç ana ihtiyaç baş gösteriyor:

Detaylı

TURQUALITY Projesine Nasıl Başvurulur?

TURQUALITY Projesine Nasıl Başvurulur? TURQUALITY Projesine Nasıl Başvurulur? BAŞVURU ÖNCESİ Ön Koşul: Müracaat eden markanın Türkiye de tescilinin yapılmış olması, yurtdışında da ibraz edeceği İş Planında belirtilecek hedef pazarlarının en

Detaylı

Yılından beri E-Ticaret in gelişmesi için çalıştık, sektörün büyümesi ve Türkiye nin kalkınmasında e-ticaretin rolünü artırmak için uğraştık.

Yılından beri E-Ticaret in gelişmesi için çalıştık, sektörün büyümesi ve Türkiye nin kalkınmasında e-ticaretin rolünü artırmak için uğraştık. 1998 Yılından beri E-Ticaret in gelişmesi için çalıştık, sektörün büyümesi ve Türkiye nin kalkınmasında e-ticaretin rolünü artırmak için uğraştık. Dünya değişti, ticaret de! Bir değişim her şeyi değiştirdi!

Detaylı

YÖNETİCİ GELİŞTİRME PLUS. Programın Amacı: Yönetici Geliştirme Eğitimi. Yönetici Geliştirme Uzmanlığı Eğitim Konu Başlıkları. Kariyerinize Katkıları

YÖNETİCİ GELİŞTİRME PLUS. Programın Amacı: Yönetici Geliştirme Eğitimi. Yönetici Geliştirme Uzmanlığı Eğitim Konu Başlıkları. Kariyerinize Katkıları YÖNETİCİ GELİŞTİRME 360 Yönetici Geliştirme Eğitimi İşletmelerde kalıcı başarının sağlanması, kurumun stratejik hedefleri ile uyumlu, yüksek performans göstermeye odaklanmış; motive olmuş takımları oluşturmak

Detaylı

BKM 2018 yılı ilk altı aylık verileri açıkladı Kartlı ödemeler yılın ilk yarısında yüzde 20 büyüdü

BKM 2018 yılı ilk altı aylık verileri açıkladı Kartlı ödemeler yılın ilk yarısında yüzde 20 büyüdü BKM yılı ilk altı aylık verileri açıkladı Kartlı ödemeler yılın ilk yarısında yüzde 20 büyüdü Finansal okuryazarlıktaki artış, kartlı ödemelerin sağladığı avantajlar ve e-ticaret kullanımının yaygınlaşmasına

Detaylı

Türk Savunma ve Havacılık Sanayii 2012 Yılı Performans Özeti

Türk Savunma ve Havacılık Sanayii 2012 Yılı Performans Özeti 1 Türk Savunma ve Havacılık Sanayii 2012 Yılı Performans Özeti Genel Her yıl olduğu gibi Savunma ve Havacılık Sanayii İmalatçılar Derneği (SASAD) Üye firma ve kurum ve kuruluşlardan topladığı veriler ile

Detaylı

Bilişim ve İletişim iş yapış şekillerini ve sosyal hayatı doğrudan etkileyen ana-yapıtaşı konumundadır.

Bilişim ve İletişim iş yapış şekillerini ve sosyal hayatı doğrudan etkileyen ana-yapıtaşı konumundadır. Bilişim ve İletişim Sektörü Neden Stratejiktir? Mobilitenin Katalizör Etkisi Politika & Şeffaflık Kaynak: Complete Guide Flexible Work e-devlet Yeni İş Modelleri Tony Blair: E-Devlet kadromuz kabinemizin

Detaylı

TÜRKĠYE DÜNYANIN BOYA ÜRETĠM ÜSSÜ OLMA YOLUNDA

TÜRKĠYE DÜNYANIN BOYA ÜRETĠM ÜSSÜ OLMA YOLUNDA TÜRKĠYE DÜNYANIN BOYA ÜRETĠM ÜSSÜ OLMA YOLUNDA Nurel KILIÇ Türk boya sektörü; Avrupa nın altıncı büyük boya üreticisi konumundadır. Türkiye de 50 yılı aşkın bir geçmişi olan boya sektörümüz, AB entegrasyon

Detaylı

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Eylül 2013, No: 72

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Eylül 2013, No: 72 EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Eylül 2013, No: 72 i Bu sayıda; Haziran İşgücü ve İstihdam gelişmeleri; Ocak-Ağustos Bütçe verileri değerlendirilmiştir. i 1 Gerçek işsizlikte ciddi artış

Detaylı

2023 e DOĞRU TÜRKİYE DE STEM GEREKSİNİMİ

2023 e DOĞRU TÜRKİYE DE STEM GEREKSİNİMİ 2023 e DOĞRU TÜRKİYE DE STEM GEREKSİNİMİ Özet Bulgular PwC tarafından TÜSİAD işbirliğiyle hazırlanan 2023 e Doğru Türkiye de STEM Gereksinimi başlıklı raporda, STEM alanlarının kritik rolüne değinilmiş,

Detaylı

1. Bilgi Teknolojileri Sektörü Ekseni:

1. Bilgi Teknolojileri Sektörü Ekseni: 11 AĞUSTOS 2014 TS/BTK/14-12 2014-2018 BĠLGĠ TOPLUMU STRATEJĠSĠ VE EYLEM PLANI TASLAĞI HAKKINDA TÜSĠAD GÖRÜġ VE ÖNERĠLERĠ Genel değerlendirme: Türkiye nin bilgi toplumu olması hedefi yolunda 2014-2018

Detaylı

ORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014

ORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014 ORTA VADELİ PROGRAM (2015-201) 8 Ekim 2014 DÜNYA EKONOMİSİ 2 2005 2006 200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 T 2015 T Küresel Büyüme (%) Küresel büyüme oranı kriz öncesi seviyelerin altında seyretmektedir.

Detaylı

Kadın İşletmelerine Finansman ve Danışmanlık Desteği Programı

Kadın İşletmelerine Finansman ve Danışmanlık Desteği Programı Bu program Avrupa Birliği, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilmektedir. Kadın İşletmelerine Finansman ve Danışmanlık Desteği Programı Kadın İşletmelerine Finansman

Detaylı

Sürdürülebilir Büyümeyi Hızlandırmak için... KOBİ DÖNÜŞÜM GELİŞİM PROGRAMI

Sürdürülebilir Büyümeyi Hızlandırmak için... KOBİ DÖNÜŞÜM GELİŞİM PROGRAMI Sürdürülebilir Büyümeyi Hızlandırmak için... KOBİ DÖNÜŞÜM GELİŞİM PROGRAMI İzmir, 9.Aralık.2016 AB Ağlarıyla Güçlenen Girişimcilik Projesi HEDEF KİTLEMİZ SİVİL TOPLUM DİYALOĞU PROGRAMI İÇİNDE AB AĞLARIYLA

Detaylı

Toplam Perakende 2016

Toplam Perakende 2016 www.pwc.com.tr/toplamperakende Toplam Perakende 2016 Orhan Öztürk Yusuf Bulut 20 Toplam perakende 2016 raporunda önemli noktalar Araştırmanın 6. yılı Asya nın genişlemiş katılımı: Tayland, Singapur & Malezya

Detaylı

TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM

TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM Uzman Melisa KORKMAZ TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM Eğitimde Genel Görünüm Günümüz küresel rekabet ortamında bilgi ve bilgi teknolojileri giderek önem kazanmakta, ülkeler her geçen gün hızla gelişen teknoloji

Detaylı

Teknolojide Sürdürülebilir Rekabet için Sanayi 4.0. Ayşegül Eroğlu

Teknolojide Sürdürülebilir Rekabet için Sanayi 4.0. Ayşegül Eroğlu Teknolojide Sürdürülebilir Rekabet için Sanayi 4.0 Ayşegül Eroğlu 02 2004 Robert Kolej mezunu 2008 Sabancı Üni. Üretim Sistemleri Mühendisliği mezunu 2015 Boğaziçi Üni. Executive MBA mezunu Fabrika Müdürü

Detaylı

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... v BİRİNCİ BÖLÜM TURİZMDE TEMEL KAVRAMLAR

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... v BİRİNCİ BÖLÜM TURİZMDE TEMEL KAVRAMLAR İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... v BİRİNCİ BÖLÜM TURİZMDE TEMEL KAVRAMLAR 1.1. Turizm Sistemi...1 1.2. Turizm ve Bilimler...5 1.2.1. Turizm ve Ekonomi...5 1.2.2. Turizm ve Coğrafya...6 1.2.3. Turizm ve İşletme...6

Detaylı

ZORLUKLAR, FIRSATLAR VE STRATEJĐLER

ZORLUKLAR, FIRSATLAR VE STRATEJĐLER Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası FĐNANSAL EĞĐTĐM VE FĐNANSAL FARKINDALIK: ZORLUKLAR, FIRSATLAR VE STRATEJĐLER Durmuş YILMAZ Başkan Mart 2011 Đstanbul Sayın Bakanım, Saygıdeğer Katılımcılar, Değerli Konuklar

Detaylı

BT Sektörü. Kaynak : IDC 2010

BT Sektörü. Kaynak : IDC 2010 BT Sektörü 1. Türk BT Sektörü Türkiye ye kişisel bilgisayarların girişi 80 li yılların sonlarında başlamıştır. 1990-1995 yılları arasında sektörde çok hızlı bir gelişme yaşanmış, ancak bilgisayar kullanımı

Detaylı

MALİTÜRK DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş.

MALİTÜRK DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş. Misyon ve Vizyonumuz Müşterilerine en yüksek standartlarda kişisel hizmetler sağlamaya adanmış profesyonel kadro ile küresel bir iş ağı oluşturmaktır. Türkiye nin, yakın gelecekte AB ile üyeliğe varabilecek

Detaylı

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2014 Pazar Verileri

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2014 Pazar Verileri Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2014 Pazar Verileri Mayıs 2015 İçindekiler 1 ÇALIŞMANIN PAYDAŞLARI Alt sektör kategorileri için faydalanılan veri kaynakları ve işbirliği yapılan paydaşlar 2 3 ÇALIŞMANIN

Detaylı

BU YIL ULUSLARARASI KOOPERATİFLER YILI!

BU YIL ULUSLARARASI KOOPERATİFLER YILI! BU YIL ULUSLARARASI KOOPERATİFLER YILI! Birleşmiş Milletler Genel Kurulu; kooperatiflerin sosyo-ekonomik kalkınmaya, özellikle yoksulluğun azaltılmasına, istihdam yaratılmasına ve sosyal bütünleşmeye olan

Detaylı

2013/101 (Y) BTYK nın 25. Toplantısı. Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] KARAR

2013/101 (Y) BTYK nın 25. Toplantısı. Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] KARAR 2013/101 (Y) Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin İzlenmesi [2013/101] BTYK nın 2009/102 no.lu kararı kapsamında hazırlanan ve 25. toplantısında onaylanan Üstün Yetenekli Bireyler Stratejisi nin koordinasyonunun

Detaylı

PERAKENDE SEKTÖRÜ. 2015 Değerlendirmesi, 2016 Beklentileri EMRE YILMAZ

PERAKENDE SEKTÖRÜ. 2015 Değerlendirmesi, 2016 Beklentileri EMRE YILMAZ Perakende sektörü Türkiye nin lokomotif sektörlerinden bir tanesidir. Geçtiğimiz yıl itibarıyla dünya genelinde 16 trilyon dolarlık bir hacme sahip olan perakende sektörü aynı dönemde %11 lik bir büyüme

Detaylı

İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK

İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK Daha kapsayıcı bir toplum için sözlerini eyleme dökerek çalışan iş dünyası ve hükümetler AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK Avrupa da önümüzdeki

Detaylı

T.C. Kalkınma Bakanlığı

T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Kalkınma Bakanlığı 2023 Vizyonu Çerçevesinde Türkiye Tarım Politikalarının Geleceği- Turkey s Agricultural Policies at a Crossroads with respect to 2023 Vision 2023 Vision, Economic Growth and Agricultural

Detaylı

Süreç Danışmanlığı. KPMG Türkiye. kpmg.com.tr

Süreç Danışmanlığı. KPMG Türkiye. kpmg.com.tr Süreç Danışmanlığı KPMG Türkiye kpmg.com.tr 2 Süreç Danışmanlığı Süreçlerinizin kontrolü sizin elinizde Sürecinizin tam potansiyeline ulaşmasını sağlayın! Günümüzde teknolojinin ve ihtiyaçların hızlı bir

Detaylı

TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON

TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON TÜRKİYE NİN AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK SÜRECİNDE SAĞLIKTA İNOVASYON Z. Güldem Ökem, PhD Research Fellow Centre for European Policy Studies(CEPS) 23 Şubat 2011, Ankara Türkiye nin Avrupa Birliği ne Üyelik

Detaylı

EXPERIAN BANKACILIK BÜLTENİ Çeyrek

EXPERIAN BANKACILIK BÜLTENİ Çeyrek EXPERIAN BANKACILIK BÜLTENİ 2017 1. Çeyrek Bankacılık sektörüne genel bakış Bankaların aktif büyümesi ve kredi stoğu büyümeye devam ediyor ve bu büyüme personel ve şube sayısı artmadan gerçekleşiyor İki

Detaylı

AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları

AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları Y. Doç. Dr. Tamer Atabarut Boğaziçi Üniversitesi Yaşamboyu Eğitim Merkezi Müdürü atabarut@boun.edu.tr Avrupa 2020 Stratejisi: Akıllı, Sürdürülebilir

Detaylı

Özet Tanıtım Dokümanı

Özet Tanıtım Dokümanı Özet Tanıtım Dokümanı Istanbul, 2012 UME GLOBAL, kurumsal finansman / özel girişim sermayesi alanlarında danışmanlık hizmeti veren güvenilir bir ortaktır Geçmiş Deneyimler Toplamda 70 yılı aşkın endüstri,

Detaylı

GLOBAL MARKA İÇİN GLOBAL PERAKENDE SİSTEMİ

GLOBAL MARKA İÇİN GLOBAL PERAKENDE SİSTEMİ GLOBAL MARKA İÇİN GLOBAL PERAKENDE SİSTEMİ Modern Yönetim Yaklaşımları İle Bir Dünya Markasının Modern Yönetim ve Global Perakende Yapısını Kurmaya Yönelik Değişim Projesi Dr. Abdurrahman Baş www.abdurrahmanbas.com

Detaylı

KÜRESEL ÖLÇEKTE YENİDEN ŞEKİLLENEN ÜRETİM. 11.SANAYİ KONGRESİ ve INOVASYON SERGİSİ

KÜRESEL ÖLÇEKTE YENİDEN ŞEKİLLENEN ÜRETİM. 11.SANAYİ KONGRESİ ve INOVASYON SERGİSİ KÜRESEL ÖLÇEKTE YENİDEN ŞEKİLLENEN ÜRETİM 11.SANAYİ KONGRESİ ve INOVASYON SERGİSİ 1900 YILINDAN İTİBAREN DÜNYA YILLIK MOTORLU TAŞIT ÜRETİMİ MİLYON ARAÇ 100 100(2016) 80 60 80 (2011) 78 (2010) 62 (2009)

Detaylı

Kırsaldaki yaşamı geleceğe hazırlıyoruz

Kırsaldaki yaşamı geleceğe hazırlıyoruz Kırsaldaki yaşamı geleceğe hazırlıyoruz ÇALIŞMALARIMIZ Tarimsalpazarlama.com ve Tarim.com.tr Türkiye nin ilk tarımsal bilgi ve ticaret odaklı portalları Mobil Çözümler Çiftçi haber servisleri, SMS,

Detaylı

KÜRESEL OTOMOTİV OEM BOYALARI PAZARI. Bosad Genel Sekreterliği

KÜRESEL OTOMOTİV OEM BOYALARI PAZARI. Bosad Genel Sekreterliği KÜRESEL OTOMOTİV OEM BOYALARI PAZARI Bosad Genel Sekreterliği SEKTÖR ANALİZİ Otomotiv OEM boyaları dünyanın en büyük boya segmentlerinden biridir. Otomotiv OEM boyaları, 2011 yılında toplam küresel boya

Detaylı

Dünya ve Türkiye de, Kamu Çağrı Merkezi Uygulamaları ve Son Trendler 26 Eylül 2012

Dünya ve Türkiye de, Kamu Çağrı Merkezi Uygulamaları ve Son Trendler 26 Eylül 2012 Dünya ve Türkiye de, Kamu Çağrı Merkezi Uygulamaları ve Son Trendler 26 Eylül 2012 IMI 2.Ankara Çağrı Merkezi Konferansı Emre ERTÜRK TURKCELL GLOBAL BİLGİ Stratejik Planlama Müdürü Dünya Çağrı Merkezi

Detaylı

Yükseköğretim Kurumlarımızın Mühendislik Fakültelerinin Kıymetli Dekanları ve Çok Değerli Hocalarım..

Yükseköğretim Kurumlarımızın Mühendislik Fakültelerinin Kıymetli Dekanları ve Çok Değerli Hocalarım.. Yükseköğretim Kurumlarımızın Mühendislik Fakültelerinin Kıymetli Dekanları ve Çok Değerli Hocalarım.. Sizlerle tekrar bir arada olmaktan mutluluk duyduğumuzu ifade ederek, hoş geldiniz diyor; şahsım ve

Detaylı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığığ Ülke ve Kamu Kurumları Düzeyinde Strateji Yönetimi Anıl YILMAZ Stratejik t Planlama l Dairesi i Bşk. ODTÜVT Yönetim ve Mühendislik Günleri 2 Mart 2008 Gündem Ülkesel

Detaylı

JAPON EKONOMİSİNİN ANA BAŞLIKLAR İTİBARİYLE ANALİZİ

JAPON EKONOMİSİNİN ANA BAŞLIKLAR İTİBARİYLE ANALİZİ JAPON EKONOMİSİNİN ANA BAŞLIKLAR İTİBARİYLE ANALİZİ Bu çalışmada, Japon ekonomisini temel bazı kalemler bazında iredelemek ve Japon ekonomisin gelişim sürecini mümkün olduğunca tarihi ve güncel perspektiften

Detaylı

T.C AKDENİZ BELEDİYELER BİRLĞİ 2011 YILI ÇALIŞMA PROGRAMI

T.C AKDENİZ BELEDİYELER BİRLĞİ 2011 YILI ÇALIŞMA PROGRAMI T.C AKDENİZ BELEDİYELER BİRLĞİ 2011 YILI ÇALIŞMA PROGRAMI Akdeniz Belediyeler Birliği, üyelerine üst düzey hizmet sunan, yerel ölçekteki Reform süreçlerine ve Ülkemizin AB ile bütünleşme sürecine destek

Detaylı

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 EKİM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU. İTKİB Genel Sekreterliği. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi.

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 EKİM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU. İTKİB Genel Sekreterliği. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi. HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 EKİM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi Kasım 2017 Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi 1 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2017

Detaylı

İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN DIŞ PİYASALARDAKİ DURUMU

İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN DIŞ PİYASALARDAKİ DURUMU İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN DIŞ PİYASALARDAKİ DURUMU Nurel KILIÇ Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri, doğrudan hizmet ihracatını gerçekleştirmenin yanısıra, mal ve servis ihraç eden birçok sektörün yeni pazarlar bulmasına

Detaylı

BELGESİ. YÜKSEK PLANLAMA KURULU KARARI Tarih: 05.06.2009 Sayı: 2009/21

BELGESİ. YÜKSEK PLANLAMA KURULU KARARI Tarih: 05.06.2009 Sayı: 2009/21 TÜRKİYE HAYAT BOYU ÖĞRENME STRATEJİ BELGESİ YÜKSEK PLANLAMA KURULU KARARI Tarih: 05.06.2009 Sayı: 2009/21 Dr. Mustafa AKSOY Hayat Boyu Öğrenmenin Geliştirilmesi Operasyon Koordinatörü mustafaaksoy@meb.gov.tr

Detaylı

ANKARA KALKINMA AJANSI. www.ankaraka.org.tr

ANKARA KALKINMA AJANSI. www.ankaraka.org.tr ANKARA KALKINMA AJANSI www.ankaraka.org.tr TÜRKİYE'NİN En Genç Kalkınma Ajansı Ankara Kalkınma Ajansı bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak, bölgenin rekabet gücünü artırmak ve gelişimini hızlandırmak

Detaylı

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK POLİTİKASI. Sürdürülebilirlik vizyonumuz

SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK POLİTİKASI. Sürdürülebilirlik vizyonumuz SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK POLİTİKASI Sürdürülebilirlik vizyonumuz 150 yıllık bir süreçte inşa ettiğimiz rakipsiz deneyim ve bilgi birikimimizi; ekonomiye, çevreye, topluma katkı sağlamak üzere kullanmak, paydaşlarımız

Detaylı

ORGANİK HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİ

ORGANİK HABERLEŞME TEKNOLOJİLERİ Mobil pazarlama nedir? Mobil pazarlama, tüke4cide sa7n alma isteği yaratma amacıyla, mobil mecra üzerinden ve/ veya mobil ürünler kullanılarak yapılan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Bir başka ifadeyle;

Detaylı

Esas Sosyal 2017 İlk Fırsat Programı Değerlendirme Raporu. III. Paydaşlara göre Genel Değerlendirmeler ve Geri Bildirimler

Esas Sosyal 2017 İlk Fırsat Programı Değerlendirme Raporu. III. Paydaşlara göre Genel Değerlendirmeler ve Geri Bildirimler Esas Sosyal 2017 İlk Fırsat Programı Değerlendirme Raporu İÇİNDEKİLER I. İzleme Değerlendirme Yöntemi II. Yönetici Özeti III. Paydaşlara göre Genel Değerlendirmeler ve Geri Bildirimler 1 I. İzleme Değerlendirme

Detaylı

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık

Detaylı

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 28. Toplantısı. Yeni Kararlar

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 28. Toplantısı. Yeni Kararlar Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 8. Toplantısı Yeni Kararlar İÇİNDEKİLER. Yeni Kararlar.. Üniversitelerin Ar-Ge Stratejilerinin Geliştirilmesine Yönelik Çalışmalar Yapılması [05/0].. Doktora Derecesine

Detaylı

Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ GELİŞTİRME VE YERLİ ÜRETİM PROGRAMI EYLEM PLANI Program Koordinatörü Bilim, Sanayi ve Teknoloji KASIM 2014 KAMU ALIMLARI YOLUYLA TEKNOLOJİ

Detaylı

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 KASIM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU. İTKİB Genel Sekreterliği. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi.

HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 KASIM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU. İTKİB Genel Sekreterliği. Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi. HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜ 2017 KASIM AYLIK İHRACAT BİLGİ NOTU Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi Aralık 2017 Hazırgiyim ve Konfeksiyon Ar-Ge Şubesi 1 HAZIRGİYİM VE KONFEKSİYON SEKTÖRÜNÜN 2017

Detaylı

TEB KOBİ BANKACILIĞI

TEB KOBİ BANKACILIĞI TEB KOBİ BANKACILIĞI Türkiye de KOBİ ler İşletme Büyüklüğü İstihdam Grubu (Çalışan Sayısı) İşletme Sayısı (2013) % Mikro 1 9 3.303.073 93,68% KüçükÖlç.İşl. 10 49 190.514 5,40% OrtaB.İşl. 50 249 27.330

Detaylı

DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER

DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER 1.KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM ABD Merkez Bankası FED, 18 Aralık tarihinde tahvil alım programında azaltıma giderek toplam tahvil alım miktarını 85 milyar dolardan 75 milyar

Detaylı

Sigorta Şirketi Bakış Açısıyla Dijital Dönüşüm. F. Kaan Toker - Allianz Sigorta Elementer Operasyonlar Direktörü

Sigorta Şirketi Bakış Açısıyla Dijital Dönüşüm. F. Kaan Toker - Allianz Sigorta Elementer Operasyonlar Direktörü Sigorta Şirketi Bakış Açısıyla Dijital Dönüşüm F. Kaan Toker - Allianz Sigorta Elementer Operasyonlar Direktörü Türkiye; büyüyen ekonomisi ve düşük sigorta penetrasyonu ile yüksek potansiyele sahip Türkiye

Detaylı

Teknolojik alanda yaşanan gelişmelerin finansal hizmetler alanında

Teknolojik alanda yaşanan gelişmelerin finansal hizmetler alanında Fi nt ec h101eği t i m Pr ogr amı 2 Teknolojik alanda yaşanan gelişmelerin finansal hizmetler alanında uygulama bulması sayesinde oluşan girişimcilik faaliyetleri, global anlamda finansal hizmetler sektörünün

Detaylı

Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014

Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014 Türkiye Cumhuriyeti Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014 Sürdürülebilir Bir Üretim Altyapısı Çevreye Duyarlı VGM Güvenli Verimli BSTB İleri Teknoloji Yüksek Katma Değer 2 20 nün Kuruluşu 17 Ağustos

Detaylı

MerSis. Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri

MerSis. Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri MerSis Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri Bilgi Teknolojileri risklerinize karşı aldığınız önlemler yeterli mi? Bilgi Teknolojileri Yönetimi danışmanlık hizmetlerimiz, Kuruluşunuzun Bilgi

Detaylı

KALKINMA BANKALARI ARASINDA İŞBİRLİĞİ

KALKINMA BANKALARI ARASINDA İŞBİRLİĞİ BASINDAN EKONOMİ HABERLERİ 24 MAYIS 2016 SALI KIBRIS GENÇ TV (23.05.2016) KALKINMA BANKALARI ARASINDA İŞBİRLİĞİ Kalkınma Bankası'nın Türkiye Kalkınma Bankası ile yürüttüğü Teknik İşbirliği Programı kapsamında;

Detaylı

Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023

Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023 Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023 İÇERİK Amaç, Vizyon Hazırlık Süreci İnovasyona Dayalı Mevcut Durum Stratejiler Kümelenme ile ilgili faaliyetler Sorular (Varsa) İNOVASYON & KÜMELENME

Detaylı

T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü. Kümelenme Destek Programı

T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü. Kümelenme Destek Programı T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Programı Fadime YILMAZ San. ve Tek. Uzmanı 1 Küme Kümeler, özellikle de aynı faaliyet alanında hem rekabet içinde olan hem de birbirleriyle işbirliği

Detaylı

İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Zafer-İn Operasyonu nun Hedefleri Nedir?

İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Zafer-İn Operasyonu nun Hedefleri Nedir? İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Pek çok işletme, sektördeki yeniliklere ve değişen taleplere hızlı uyum sağlayamadığı için rekabet edemez ve hatta devamlılığını sağlayamaz hale gelebilmektedir.

Detaylı

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1

TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 ( STRATEJİK VİZYON BELGESİ ) TÜRKİYE - SUUDİ ARABİSTAN YUVARLAK MASA TOPLANTISI 1 Yeni Dönem Türkiye - Suudi Arabistan İlişkileri: Kapasite İnşası ( 2016, İstanbul - Riyad ) Türkiye 75 milyonluk nüfusu,

Detaylı

ANALİZ TÜRKIYE DE ILERI TEKNOLOJIYI KIMLER GELIŞTIRIYOR?

ANALİZ TÜRKIYE DE ILERI TEKNOLOJIYI KIMLER GELIŞTIRIYOR? ANALİZ TÜRKIYE DE ILERI TEKNOLOJIYI KIMLER GELIŞTIRIYOR? 72 Fotoğraflar: Dünya Gazetesi Fotoğraf Arşivi Türkiye nin ihtiyacı olan yeni büyüme stratejisi için ileri teknolojili sektörlerde rekabet gücünü

Detaylı

BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU

BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU BATI AFRİKA ÜLKELERİ RAPORU ( Sektörü Açısından) ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ ARGE ŞUBESİ NİSAN, 2018 GSYİH- Milyar USD Nüfus -Milyon Araç Parkı-adet Pazar İthalat-milyon USD* -milyon

Detaylı

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık

Detaylı

Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek in Konuşma Metni

Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek in Konuşma Metni GSO-TOBB-TEPAV Girişimcilik Merkezinin Açılışı Kredi Garanti Fonu Gaziantep Şubesi nin Açılışı Proje Değerlendirme ve Eğitim Merkezi nin Açılışı Dünya Bankası Gaziantep Bilgi Merkezi Açılışı 23 Temmuz

Detaylı

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2017 Pazar Verileri Mayıs 2018

Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2017 Pazar Verileri Mayıs 2018 Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörü 2017 Pazar Verileri Mayıs 2018 İçindekiler 1 ÇALIŞMANIN PAYDAŞLARI Alt sektör kategorileri için faydalanılan veri kaynakları ve işbirliği yapılan paydaşlar 2 3 4

Detaylı

KOBİ lerde sürdürülebilirliği ve büyümeyi yönetmek Kurumsallaşma & Kurumsal Yönetim

KOBİ lerde sürdürülebilirliği ve büyümeyi yönetmek Kurumsallaşma & Kurumsal Yönetim KOBİ lerde sürdürülebilirliği ve büyümeyi yönetmek Kurumsallaşma & Kurumsal Yönetim Ali Kamil Uzun, CPA, CFE, MA Deloitte Türkiye Yönetim Kurulu Danışmanı Ekim 2011 1 KOBİ lerde sürdürülebilirliği ve büyümeyi

Detaylı