BİLİNMEYEN İKİ MAKTEL-İ HÜSEYİN NÜSHASI

Transkript

1 BİLİNMEYEN İKİ MAKTEL-İ HÜSEYİN NÜSHASI ÖZET Sanat Tarihçi Muzaffer DOĞANBAŞ Bu yazı da Kerbela da şehit edilen İmam Hüseyin in konusunu işleyen eserlerden birisi olan Maktel-i Hüseyin in bilinmeyen iki nüshası hakkında kısa bir bilgi verilmektedir. Bu nüshalardan birincisin de boyutları hakkında bilgi verildikten sonra içeriğinden bahsederken yazan ve yazılış tarihlerini belirten kısımlara değinmektedir. İki no lu nüshada ise daha çok içerik hakkında bilgi verilmektedir. ABSTRACT Brief notes on twounknown copies ofimam Hüseyin (son of Hz. Ali, and grandson of the Prophet Muhammed) in Kerbela, are given. The technical details of the first copy, its content, its writer, the date of writing are mentioned. The second copy gives information rather on the content. Hakkında bilgi vereceğim Maktel-i Hüseyin nüshalarını tanıtmadan önce Maktel-i Hüseyin adlı eserler hakkında kısa bazı bilgiler vermek gerekli ve yararlı olacaktır. Maktel-i Hüseyin; Hz. İmam Hüseyin in Kerbelâ da şehit edilmesini konu alan edebi eserlere verilen genel bir addır. Kerbelâ katliamı öylesine acı verici bir olaydır ki İslâm a gönül vermiş olanları yasa boğan bir dönüm noktasıdır. 61H./681M. tarihinde meydana gelen bu olay esasında hak ile batılın mücadelesi olup, burada hakkın temsilcisi ve savunucusu olan İmam Hüseyin Emevilerin uyguladığı devlet terörü sonucu yaşamını yitirmiş ve bu nedenledir ki bugün dahi hakkın ve özgürlüğün simgesi olmuştur. Tarihteki en acı katliamlardan biri olan bu olay doğal olarak edebi bazı metinlere de konu olmuş ve böylece bütün insanlığa mal olmuştur. Arap, Fars ve Türk edebiyatında çeşitli örnekleri bulunan Maktel-i Hüseyin ler İmam Hüseyin e ve Ehl-i Beyt e olan samimi sevginin edebiyata yansımasıdır. Bu sevgiyi mezhep taassubu ve propagandası gibi göstermek yanlıştır. Çünkü, Ehl-i Beyt dairesi içerisinde olan Hz. Hüseyin i sevmek ve yanında olmak doğal olarak Onu sevmeyen ve düşmanlık besleyenlere karşı olmak demektir. Bu aynı zamanda Allah ın emri ve Peygamber in sünnetidir.

2 Günümüzde bilinen ve Hz. Hüseyin in katlini konu alan eserlerin belki de en ünlüsü büyük şair Fuzuli nin Hadükatü s-süeda (Saadete Ermişlerin Bahçesi) adlı eseridir. Bununla birlikte en eski Maktel örnekleri Arap Edebiyatında görülür. Ebu Minhef in (öl. 774) Kitabu Maktel-i Hüseyin adlı eseri örnek gösterilebilir. İran Edebiyatında yazılan en önemli örnek ise Hüseyin Vaiz Kaşifi nin (öl. 1505) Ravzatü ş-şüheda adlı eseridir. Türk Edebiyatında Fuzuli nin eseri dışında bilinen Maktel örnekleri arasında Kastamonulu Şadi nin Destan-ı Maktel-i Hüseyin i, Lami Çelebi nin Maktel-i Hüseyin i ve Gelibolulu Mustafâ Âli nin Subhatü l-abdal adlı eserleri sayılabilir. Ayrıca Fazlullah Rahimi nin Gülzâr-ı Hasaneyn i ile Mirza Muhammet Naki nin Kumru (Kenzül-Mesaip) adlı eserleri de İmam Hüseyin in katlini konu alan önemli eserlerdendir. I Nolu Nüsha : Bu nüsha koyu kahverengi, deri ciltli, cilt kapağı üzerinde basit çizgi bezemelidir. 17 x 24.2 cm. boyutlarında olan bu yazma eserin sırt kalınlığı 2.7 cm.dir. 120 yapraktan oluşan bu eser toplam 240 sayfa olup cilt kapaklarının içlerine de yer yer metin eklenmiştir. Eserin ilk sayfası Besmele ile başlamakta ve Besmeleden hemen sonra Hz. Muhammed e salavat ve selam gönderilmekte, devamında Dört Halifeye kısa övgülerden sonra 2. sayfadaki Hz. İmam Hasan ve son olarak da Hz. İmam Hüseyin anlatılmaktadır. Tanıtmaya çalıştığım bu eser, büyük bir çoğunlukla manzum (şiir) olarak yazılmış olup yer yer aralarda mensur (düzyazı) olarak da bazı bölümlere yer verilmiştir. Ayrıca kitabın son yaprakları da mensur olarak yazılmıştır. Kitabın ilk sayfalarında eserin adı hakkında herhangi bir ibare görülmemektedir. Bununla birlikte eserin 11. yaprağında en üstte on satır düzyazıdan sonra belirgin koyu bir renk tonuyla Hezâ Kitâb-ı Maktel-i Hüseyin Rahmetullahı Aleyhim Ecmain ibaresi bulunmaktadır. (Ek 1) Eserin metni 12 x 19 cm.lik dışı düz çizgilerle çevrelenmiş olan bir kısım içerisine genellikle on yedişer satır halinde yazılmış olup manzum kısımlarda sayfa orta yerden birbirine cm. uzaklıkta bulunan iki çizgi ile ikiye bölünmüştür. Mensur metinler arasında yer alan ve manzum olarak yazılmış bölümlerde de sayfa bu şekilde ikiye bölünerek düzenlenmiştir. Eserin sondan 4. yaprağında (234. sayfa) eseri yazanlar ve yazılış tarihi yer almaktadır. Bu yaprağın ilk satırında; Failâtün failâtün failât, Vir Muhammed Mustafa ya Salavat İkinci satırda ise;

3 Her kim diler rahmeti hak kazana fatiha-i Ģerif okuya yazana ibaresi yer almaktadır. Bu satırların hemen altında ise, Arapça, iki satır halinde kitabın yazım işinin Allah ın yardımıyla sona erdiği, kitaba Maktel-i Hüseyin adının verildiği ifade edilmiştir. Bu iki satırdan sonra ( 5. ve 6. satırlarda) kitabı yazan şahısların adları yazılmıştır : Monla Süleyman bin Ġsmail Montalamiz Veli Hoca ruhlarıçün Allah rızasıçün el-fatiha Habibullah Salavat sene 1297 (Ek 2) Bu ifadelerden de anlaşılacağı üzere İsmail oğlu Süleyman ve Veli Hoca adlı kişiler bu eseri 1297H./1880M. tarihinde yazmışlardır. Bir sonraki (7.) satırda ise kırmızı mürekkep ile yazılmış bir salavat yer almaktadır. Âl-i evladın sürsün ey dede, aşkla salavat vir Muhammed e ifadelerinden oluşan bu bir satırlık salavat kitabın bir çok yerinde işlenmiştir. Eserin son yaprağının iç kısmında (239. sayfa) iki satır halinde bir ibare yer almaktadır. Bu ibare şöyledir : Sahib-ül Hayrat vel Hasenat Hacı Kızı Emine Hatun ruhiçün el-fatiha Habibullah Salavat sene 1297 Bu ifadelerden hayır ve hasenat sahibi hacı kızı Emine Hatun un bu eseri yazdırmış olduğu anlaşılmaktadır. (Ek 3) II Nolu Nüsha : Basit çizgilerle bezenmiş siyah deri cilt kapaklı olan bu el yazma eser, 23.5 x 18 cm. ölçülerinde olup sırt kalınlığı 3 cm.dir. Cilt kalınlığı 0.5 cm. olan eserin cilt kapaklarının içlerine daha küçük boyutlu başka bir yazmanın parçaları yapıştırılmıştır. Bu nüsha toplam 162 yapraktan (324 sayfadan) ibarettir. Başta ve sonda yer alan yapraklar boş bırakılmış, böylelikle metin kısmı 160 yapraktan oluşmaktadır. Bu nedenle sayfa numaralandırmaları 160 yaprak üzerinden yapılmıştır. Bu eserde konu başlıkları kırmızı, diğer kısımlar siyah mürekkeple yazılmıştır.eserin bazı kısımları mensur olmakla birlikte büyük bir çoğunluğu manzum olarak düzenlenmiştir. Manzum olarak yazılan kısımlar çift sıra halinde düzenlenmiş ve aralarında 0.9 cm.lik bir aralık bırakılmıştır. Metnin etrafı manzum ve mensur olan bütün kısımlarda kırmızı renk mürekkeple çizilerek çerçevelenmiştir. Kitabın numaralama dışı tuttuğum ilk yapraktan sonra gelen ve metnin yazılmış olduğu birinci yaprağın ön yüzü boş bırakılmış, metin 2. sayfadan itibaren yazılmaya başlanmıştır. Hemen ilk satırda kırmızı mürekkeple yazılmış olan Hezâ şerhi mah-i Aşura, fazlı beyn-ennâs meşhura ifadesi yer almaktadır. (Ek 4) Eser, başlangıcından 20.sayfaya kadar mensur olarak yazılmış ve 20.sayfada manzum olarak yazılmış bir Mersiyye vardır. On dört satır halinde yazılmış olan mersiyenin en sonunda tek satır halinde Lâ fetâ illâ Ali lâ seyfe illâ zülfikâr (Ali den yiğit er, zülfikâr dan üstün kılıç yoktur.) ibaresi bulunmaktadır. (Ek-5)

4 21. sayfadan itibaren ise, Hz. İmam Hasan ve Hz. İmam Hüseyin in faziletlerini konu alan bölüm başlamakta ve bu bölüm 40. sayfaya kadar devam etmektedir. 60. sayfadan itibaren ise, Der beyan-ı şehid-i Kerbelâ maktel-i İmam Hasan ve İmam Hüseyin ibn-i Aliyyel Murtaza Keremallahu Vecheu konu başlığıyla eser devam etmektedir. Ayrıca, bir önceki nüshada olduğu gibi bu nüshada da bir çok yerde kırmızı mürekkeple yazılmış olan Âl-i evladın sürsün ey dede, aşkla salavat vir Muhammed e ibaresi yer almaktadır. Bu ibare bazı sayfalarda iki kere yazılmıştır. Maktelin son sayfası (160. yaprak / 320. sayfa) mensur olarak yazılmıştır. Bu sayfanın sondan üçüncü satırında Arapça olarak Allah ın yardımıyla kitabın sona erdiği belirtilmekte, hemen devamında sahib-ül hayrat vel hasenat Kozalan (ya da Kuzalan) karyesinde Kara Halil oğlu zevcesi Emine binti Aişe ruhiçün Allah rızasıçün el-fatiha Habibullaha salavat... sene 1325 ifadeleri yer almaktadır. (Ek 6) Bu ifadeleri biraz daha sadeleştirecek olursak; bu eser Kozalan (ya da Kuzalan) köyünden Kara Halil adlı şahsın gelini, Ayşe kızı Emine tarafından 1325H./1907M. yılında yazdırılmıştır. Bununla birlikte söz konusu eseri kimin yazdığı hakkında herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır. Türk Dili ve Edebiyatı An., Maktel Maddesi, C.6, s.126 DEVELLĠOĞLU Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, s.576 ARSLAN Mehmet AKSOYAK Ġ. Hakkı, Gelibolulu Mustafâ Âli nin Kerbelâ Mersiyelerini Muhtevi Bir Risalesi : Subhatü l Abdal Türklük Bilimi AraĢtırmaları Dergisi, S.2, s.49 ARSLAN Mehmet AKSOYAK Ġ. Hakkı, a.g.m., s.50 ġura Suresi 23. Ayet Ayrıca Buhari, Tirmizi, Ġbn Mace gibi Hadis kitaplarında konuyla ilgili Hadisler mevcuttur. Türk Dili ve Edebiyatı An., a.g.m. Türk Dili ve Edebiyatı An., a.g.m. ARSLAN Mehmet AKSOYAK Ġ. Hakkı,a.g.m. Bu nüsha Merzifon da oturmakta olan Arife KÖKÇÜ de bulunmaktadır. Bu nüsha GümüĢhacıköy Ġlçesi Sarayözü köyünde oturmakta olan Haydar ALTUN da bulunmaktadır. Bu ifade; Bu, halk arasında çok bilinen AĢura ayının Ģerhi, açıklamasıdır. Anlamına gelmektedir. Uhud SavaĢı sırasında Hz. Ali nin gösterdiği kahramanlıklar nedeniyle Hz. Muhammed Hz. Ali için Ali benden ben de Ali denim diye buyurmuģ, bunun üzerine Cebrail de : Ben sizin her ikinizdenim diye buyurmuģ ve bu sırada gökten La feta illa Ali la seyfe illa zülfikar nidasının duyulduğu rivayet edilmektedir. Bu konuda Taberi- nin Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, (Zeki Kadiri UGAN - Ahmet TEMĠR Çevirisi) C.IV, s.392 ye bakılabilir.

5