HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ FTR ANABİLİM DALI LENFÖDEM ÜNİTESİ. Lenfödem proteinden zengin sıvının hücreler arasında birikmesidir.

Transkript

1 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ FTR ANABİLİM DALI LENFÖDEM ÜNİTESİ LENFÖDEMLİ HASTALAR İÇİN GENEL BİLGİLER Lenfödem proteinden zengin sıvının hücreler arasında birikmesidir. Lenf bezleri alınmış ya da radyoterapi almış herkes lenfödem gelişimi riski altındadır. Lenfatik sistemin dokulardan sıvı ve diğer maddeleri ortadan kaldırma kapasitesi bu işlemler sebebiyle belirli ölçüde azalmıştır. Lenfödem ameliyat ya da radyoterapiden hemen sonra ortaya çıkabileceği gibi, bu işlemleri takiben aylar, yıllar sonra da gelişebilir yada hiç gelişmeyebilir. Bazı aktiviteler ya da durumlar lenfatik sistemin taşıma kapasitesini azaltarak veya lenfatik yük miktarını artırarak lenfödemin başlamasını tetikleyebilir, varolan lenfödemin semptomlarını daha da kötüleştirebilir. Bu risk faktörlerinin farkında olan bireyler şişlik ya da enfeksiyonların başlamasından kaçınmak için ne yapmaları gerektiğini bilirler. Gerekli önlemleri bilmek, lenfödemin daha da artmasını önlemede de önemlidir. Aşağıda yapılması gerekenler ve yapılmaması gerekenler yer almaktadır. Lenfödem hastaları ve riski taşıyanlar aşağıda sıralanan önleyici tedbirlere dikkat etmelidir. Birçok hastada, yaşam biçiminde değişiklikler gereklidir; ancak normal aktivite seviyeleri korunmalıdır. Diğer bir deyişle, bireyler lenfödem gelişebileceği korkusuyla etkilenmiş bölgedeki kol yada bacaklarını kullanmaktan çekinmemelidirler.

2 KOL VE ELDEKİ LENFÖDEM İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER A.Cilt yaralanmalarından Kaçının: 1. Bahçe İşleri: Eldiven giyin. 2. Evcil Hayvanlar: Hayvanlarla oynarken çiziklerden kaçınmak için dikkatli olun; eldiven giyin. 3. Sivrisinek Isırmaları: Sinek kovucular kullanın ve sivrisineklerin yoğun bulunduğu alanlardan uzak durun. 4. Tırnak Bakımı: Tırnaklarınızı kısa kesilmiş şekilde muhafaza edin. Tırnaklarınızı kesmek için terzi ve kırtasiye makası kullanmayın; tırnak çevresindeki ölü derileri kesmeyin. Yapay (protez) tırnak kullanmayın. 5. Traş Olma: Koltuk altı kıl temizliği yaparken elektrikli traş makineleri kullanın; traş bıçağı kullanmayın. 6. Enjeksiyonlar: Şiş kolunuzdan ya da şişkin bölgeden iğne yapılmasına izin vermeyin. Bunun yerine kalçanızdan ya da karın bölgesinden iğne yaptırın. 7. Kan alınması: Etkilenmiş (risk altındaki) kolunuzdan kan alınmasına izin vermeyin. Diğer kolunuzdan giriş yapılmasını isteyin; iki kolunuz da risk altındaysa ya da etkilenmişse bacaklarınızdan kan alınmasını sağlayın. 8. Küçük çaplı yaralanmalara uygun şekilde müdahalede bulunun: Her zaman yanınızda alkollü mendil, lokal antibiyotik ve bandaj taşıyın. 9. Sigara içmeniz halinde, sigarayı etkilenmiş elinizle söndürmeyin. Sigara içmemeniz önerilir. 10. Etkilenmiş kolunuzdan tansiyon ölçtürmeyin. Ölçen kişinin sağlam kolu kullanmasını sağlayın; her iki kolunuz da etkilenmiş ise, tansiyon ölçme aletinin büyük ebatlı bir ölçüm kılıfını baldırınıza ya da uyluğunuza bağlatın (bacaktan alınan tansiyon ölçümü normalden yüksek çıkabilir). Etkilenmiş koldan tansiyon ölçümünden kaçınamayacak bir durumdaysanız, ölçüm kılıfının fazla şişirilmediğinden emin olun. B.Isıdan kaçının: 1. Sıcak banyo ve duştan sakının. Etkilenmiş kol 38.9⁰C nin üzerindeki sıcaklığa sahip sulara maruz bırakılmamalıdır. Hafifçe kurulanın, derinizi havluyla sert şekilde sürtmeyin ya da ovalamayın. 2. Kolunuza aşırı sıcak ya da soğuk uygulamaktan kaçının. 3. Saunadan, sıcak küvetten kaçının; yanan şömineye ya da ocağa çok yakın durmayın. 4. Kolda masaj ve üst göğüs bölgesi masajından (yoğurma ya da ovalama) kaçının. NOT: Tedavide uygulanan Manuel Lenf Drenaj bir masaj şekli değildir. 5. Deriyi tahriş eden kozmetiklerden kaçının.

3 6. Güneş yanıklarından korunun. Güneş altındayken güneş koruyucu kullanın ve etkilenmiş kolu uzun kollu kıyafet ya da kuru bir havluyla örtün. C.Giyim, Bası giysisi ve takılar: 1. Çok dar kıyafetlerden kaçının (dar sütyenler ya da dar kollu kıyafetler). 2. Geniş ve rahat, ek malzemeyle takviye edilmiş, geniş askılı sütyenler kullanın. 3. Sıkı takılar takmayın (sıkı yüzük ve sıkı bilezik gibi); elastik bilekliklerden kaçının. 4. Protezler: Kendi durumunuza uygun (dış) göğüs protezin türü(ağır silikon ya da hafif köpük) ve uygunluk derecesi konusunda doktorunuzla görüşün. 5. Bası giysinizi gün boyu giyin. Bası giysisinin durumunu kontrol etmesi için en az her 6 ayda bir doktorunuzu görün. Bası giysinizi giyerken lastik eldiven kullanın. Gerekirse bandajınızı gece uygulayın. D.Egzersizler: 1. Doktorunuzla ya da terapistinizle sürekli olarak uygun egzersizler ve aktiviteler hakkında görüşün. 2. Aşırı zorlama doğurabilecek hareketlerden kaçının; etkilenmiş kolunuzda rahatsızlık duygusu ya da zorlama hissetmeniz halinde egzersiz aktivitesini azaltın ve kolunuzu yukarı kaldırın. 3. Ağır kaldırmaktan kaçının. 4. Egzersizin yoğunluğunu ve süresini kademe kademe artırın. 5. Kolunuzun biçim ve boyutundaki değişiklikleri egzersiz esnasında ve sonrasında devamlı olarak gözlemleyin. 6. Kolunuzun fazla zorlanmaması için egzersiz esnasında sık aralıklarla dinlenin. Yararlı aktiviteler: Yüzme, lenfödem egzersiz programı, kişisel manuel lenfatik drenaj, yoga, su egzersizleri, yürüme. Orta riskli aktiviteler: Hafif tempolu koşu, bisiklet sürme, merdiven egzersiz aleti (tutamaklarından tutmayın, arada bir kollarınızı sallayın), yürüyüş bandı (tutamakları mümkün olduğunca az tutun), ata binme (dizginleri aşırı sıkarak kavramayın), dağ yürüyüşü, dağcılık ve tırmanma. Yüksek riskli aktiviteler: Bahçe işleri (eldiven giyin), tenis/raket sporları, golf, kürekle kar temizliği yapma, ev eşyalarının yerini değiştirme, çanta veya bagaj taşıma, ağır alışveriş torbası taşıma, fırçalama, etkilenmiş kolla ağırlık kaldırma ya da ağırlık çalışma (4-6 kilodan daha fazla ağırlık).

4 Orta ya da ağır risk grubundaki aktivitelerle meşgul olmak istiyorsanız, doktorunuz ya da terapistinizle almanız gereken ek önlemler hakkında görüşmelisiniz. E.Seyahat: 1. Sivrisineklerin yoğun olduğu bölgelerden kaçının. 2. Araba, tren, deniz ya da hava yolu ile seyahat ederken bası giysinizin üzerine ek bandaj ya da kılıf, giysi benzeri giyin. Sık araç hareketlerinden kaçınarak bu hareketleri birleştirip tek defada bir yere ulaşmaya çalışın; oturduğunuz yerden sıkça kalkmaya gayret edin. F.Cilt bakımı: 1. Cildinizi özenle ve titizlikle temiz tutun. 2. Cildinizi çatlamalar, mantar enfeksiyonları ya da kızarıklık ve lekelere karşı sürekli inceleyin. 3. Cildinizi günlük olarak, özellikle de banyo veya duş sonrasında nemlendirin. Uygun (tercihen alkolsüz ve aromasız) merhemler ve losyonları tercih edin. 4. Duş ya da banyodan sonra derinizi itinalı bir şekilde kurulayın (özellikle cildinizin buruştuğu yerler ile kıllı bölgeler). Yumuşak bir havlu kullanın ve havluyu bastırıp sürtmeyin. 5. Radyoterapiye giriyorsanız, cildinizdeki herhangi bir radyasyon kızarıklığına karşı doktorunuz tarafından önerilen merhemi kullanın. Klorlu havuz sularından ve güneş ışınlarına doğrudan maruz kalmaktan kaçının. G.Beslenme: 1. Obezite şişliğe olumsuz etki edebilir; bu yüzden ideal kilonuzu yakalayıp koruyun. 2. Lenfödem için özel bir diyet yoktur. Diyetinizi dengeli tutun. Günümüzde bütün diyetisyenler az yağlı, az tuzlu, bol lifli diyetleri önermektedirler. 3. Çok az protein almak tavsiye edilmemekle beraber oldukça tehlikelidir. Protein alımını azaltmanın, lenfödemdeki protein bileşimini azaltmayacağı bilinmelidir. Aşağıdaki hallerde doktorunuza başvurun: 1. Herhangi bir enfeksiyon işareti varsa (ateş, üşüme, kızarık ya da ciltte ısı artışı), 2. Herhangi bir kaşınma, kızarıklık, mantar enfeksiyonu veya ciltte herhangi bir anormal değişiklik gözlemlerseniz, 3. Parmak, el, kol veya göğsünüzdeki şişliklerde bir artış olursa, 4. Ağrı hissediyorsanız, doktorunuza başvurun.

5 UÇAK YOLCULUĞU SIRASINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER Uçak yolculuğu özellikle lenfödemi olan ve lenfödem gelişme riski olan kişiler için zorlu olabilir. Uçuş süresince kabin basıncı yerin atmosferik basıncından daha düşük olduğundan bu durum yumuşak dokuda basınç değişimlerine neden olur. Dokularda sıvının göllenmesi ile birlikte bu basınç değişimleri normal dokularda bile şişliğe yol açabilir. Lenfatik sistemi riskli kişilerde bu gibi yolculuk ile ilişkili sorunların daha ciddi sonuçlar oluşturabileceği açıktır. Şişliğin başlamasından kaçınmak ve önceden varolan lenfödemin kötüleşmesini önlemek için uçak yolculuğu süresince bası giysisinin giyilmesi önerilir. Basınç uygulanması doku basıncını arttırır ve dokularda sıvı birikimini önlemeye oldukça yardımcı olur. Her ne kadar lenfödem hastalarının seyahat etmesinin bazı dezavantajları olsa da ve daha fazla planlama gerekse de bu durum lenfödem hastalarını iyi düzenlenmiş bir seyahatten alıkoymamalıdır. Aşağıdaki tavsiyeler lenfödem hastalarının keyifli bir seyahat için gerekli olabilecek ana hususları düzenlemek maksatlıdır. İyi planlama yapın 1. Herhangi bir sorunuz varsa doktorunuzun ve lenfödem terapistinizin tavsiyelerini alınız. Doktorunuzdan alacağınız not bandajlar, bası giysileri ve ilaç tedavisi ile ilgili güvenlik sorularınızı cevaplamaya yardımcı olabilir. 2. Lenfödem gelişme riskiniz varsa doktorunuz ve lenfödem terapistinizle uçuş süresince iyi oturan bası giysisi giymenin veya kısa gerim bandajlarının faydalı olup olmayacağını tartışınız. 3. Bası giysinizin niteliğini kontrol etmelisiniz. Bir bası giysisinden daha fazlasına sahipseniz yedek olarak bir tane yanınıza alınız. Yüksek rakımlı bir yere yolculuk ediyorsanız uçuş için alınan önlemlere benzer önlemler alınız. 4. Kendi bagajlarınızın üstesinden gelebileceğinizden emin olunuz. Bir başka kişi veya bir grupla birlikte seyahat ediyorsanız birine sizin için bagajınızı taşıyıp taşıyamayacağını sorunuz. Kendi başınıza seyahat etmeliyseniz, tekerlekli bavul kullanın ve şiş olan kolunuz ile bagajınızı kaldırmayınız. 5. Reçetelenmiş ilaçları yanınızda taşıyın, eğer gerekiyorsa ayrılmadan önce, tatiliniz süresince yeterli olacaklarından emin olacak biçimde reçetenize yazdırın. Eğer varış yeriniz sıcak veya sivrisineklerin yoğun bulunduğu alanlar ise gerekli önlemleri alınız (güneş koruyucu, böcek kovucular ve antibiyotikler). Fil hastalığının yaygın olduğu bir ülkeye seyahat ediyorsanız (özellikle yağış mevsiminde) doktorunuzla size yazabileceği özel ilaçlar hakkında görüşün. Mantar önleyici pudra alın. Otel odalarındaki banyo ve duşlar enfeksiyon kaynağı oluşturabilir. 6. Cilt losyonu taşıyın. Basınçlı kabinlerdeki hava oldukça kurudur. 7. Mümkünse ayaklarınıza daha geniş bir uzatma boşluğu sağlayacak çıkış kapısı yanı yerlerini talep edin. Aynı zamanda yanınızda oturan insanı rahatsız etmeden düzenli aralıklarla ayağa kalkabilmek için koridor koltuklarını talep edin.

6 8. Daha önceden giydiğiniz, alışkın olduğunuz, yeni olmayan, gevşek, rahat kıyafetler ve ayakkabılar giyin. Ayakta lenfödem varsa uçuş esnasında ayakkabılarınızı çıkarmaktan kaçının. 9. Son dakikada acele etmemek için check-in yapmak ve uçağın kapısına gitmek için yeterli zaman ayırın. Uçuş esnasında 1. Bası giysilerinizi giyin. düşük kabin basıncının etkilerini azaltacak şekilde bası giysilerinizin üzerine ek olarak çok uzun olmayan bir bandaj sarabilirsiniz; bunu yolculuğa çıkmadan önce terapistinize danışın. yiyin. 2. Kabin içi hava oldukça kuru olduğundan bolca su ya da meyve suyu tüketin ve hafif şeyler 3. Başınızın üstündeki eşya kabinine eşya yerleştirirken başkalarından yardım isteyin. 4. Kabin içerisinde mümkün olduğunca fazla yürümeye çalışın. 5. Önünüzdeki boşluğa herhangi bir malzeme koymayın, böylelikle ayaklarınızı rahatça uzatın. 6. Kollarınızda lenfödem varsa mümkün olduğunca kollarını yukarı kaldırın ve kaslarınızı çalıştırabilmek için sıkma topu getirin ve kas pompalama egzersizleri yapınız. 7. Eğer burnu açık ayakkabı giyiyorsanız ayak parmaklarınıza veya ayağınızın dışarda kalan kısmına bandaj uygulanır 8. Elbisenin kollarına ek olarak eldiven giyebilirsiniz. eğer ellerinizin parmak uçları açık ise parmaklarınıza da bandaj uygulayabilirsiniz. 9. Eldivenlerini ve de çok uzun olmayan bir bandaj uygulamak düşük kabin basıncının etkilerini azaltabilir bu konuyu da terapistiniz de görüşürüz. 10. Uçuş esnasında kolay hatırlanabilir kas pompalama egzersizleri yapılır (ayaklarınızı çeviriniz topuklarınızı kaldırınız ve ayak parmaklarınızı oynatınız). Uçuş esnasında egzersiz için terapistinizden tavsiyeler alınız. 11. Rahatlayın ve uçuşun tadını çıkarın. Varış: 1. Son varış noktanızı ulaşana kadar bası giysilerinizi veya ek bandajlarınızı çıkarmayınız. 2. Son varış noktanızı ulaştıktan sonra sıcak bir duş ve uyku önceliğimiz olmalıdır. Duştan sonra cildinizi nemlendirdiğinizden emin olun. Bası giysilerinizi tekrar giymek ve hafif bir egzersiz yerinde olacaktır. 3. Eğer plajda vakit geçirmek istiyorsanız güneş koruyucunuzu uyguladığınızdan ve lenfödemden etkilenmiş olan uzvunuzun korunduğumuzdan emin olun. Eğer ayaklarınız veya bacaklarınızda lenfödem varsa su içersinde lastik ayakkabılarınızı giymeyi unutmayın.

7