PROFESYONEL BASKETBOL OYUNCULARINDA ZİHİNSEL DAYANIKLILIK VE DUYGUSAL ZEKÂNIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ.

Transkript

1

2 PROFESYONEL BASKETBOL OYUNCULARINDA ZİHİNSEL DAYANIKLILIK VE DUYGUSAL ZEKÂNIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ Atakan YAZICI YÜKSEK LİSANS TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPORDA PSİKO-SOSYAL ALANLAR PROGRAMI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KASIM 2016

3

4 iv

5 v PROFESYONEL BASKETBOL OYUNCULARINDA ZİHİNSEL DAYANIKLILIK VE DUYGUSAL ZEKÂNIN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ (Yüksek Lisans Tezi)

6 vi Atakan YAZICI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Kasım 2016 ÖZET Bu çalışmada Türkiye liglerinde oynayan profesyonel basketbol oyuncularında zihinsel dayanıklılıkları ile duygusal zekâları arasındaki ilişkinin belirlenmesi, zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekânın çeşitli demografik değişkenler (cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl, lig kategorisi, başarı sırası) açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini, sezonunda Türkiye Basketbol Federasyonuna (TBF) bağlı liglerde oynayan profesyonel basketbol oyuncuları oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise bu liglerdeki 17 takımdan 63 ü kadın (X yaş= 23,58 ± 4,64), 135 i erkek (X yaş= 25,74 ± 5,39) toplam 198 profesyonel basketbol oyuncusudur. Ayrıca bu katılımcıların, 156 sı (X yaş= 24,35 ± 5,48) Türk vatandaşı iken 42 si (X yaş= 27,69 ± 3,15) ise Amerikan vatandaşıdır. Araştırma verileri toplanmasında, zihinsel dayanıklılık için Sheard ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilen Sports Mental Toughness Questionnaire (SMTQ) ve Türkçe ye uyarlayarak geçerlik ve güvenirliğini Altıntaş (2015) tarafından Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri (SZDE) ile duygusal zekâ için Lane ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilen geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılan Emotional Intelligence Scale for use in Sport (EISS), envanterin Türkçe ye uyarlanarak geçerlik ve güvenirliliği Adiloğulları ve Görgülü (2015) tarafından yapılan Sporda Duygusal Zekâ Envanteri (SDZE) kullanılmıştır. Verilerin analizinde, bağımsız değişkenlerin (cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl, lig kategorisi, takımların başarı sıralaması) bağımlı değişkenlere olan etkilerini incelemek için tek yönlü varyans analizi (One-Way ANOVA) kullanılmıştır. Zihinsel Dayanıklılık (ZD) ve Duygusal Zekâ (DZ) arasındaki ilişkiyi incelemek için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon tekniği kullanılmıştır. Analizlerin tamamı IBM SPSS 21 paket programında uygulanmış olup verilerin anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak alınmıştır. Araştırma sonucuna göre cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl, başarı sırası, lig kategorisi değişkenleri açısından DZ ve ya ZD de anlamlı farklar görülmüştür. Ayrıca ZD ve DZ alt boyutları arasındaki ilişkiler incelendiğinde, DZ sosyal beceriler alt boyutu ile ZD değerlendirme alt boyutu arasında doğrusal yönlü, pozitif korelasyon bulunmuştur. Bu çalışmanın sonucunda; Vatandaşlık değişkeni açısından incelediğimizde DZ için sosyal beceriler alt boyutunda Türk vatandaşı olan sporcuların ortalamaları yüksek iken başkalarının duygularını değerlendirme alt boyutunda Amerikan vatandaşı olan sporcuların ortalamalarının yüksek olduğu görülmüştür. Ayrıca ZD devamlılık ve kontrol alt boyutları açısından Amerikan vatandaşı olan sporcuların Türk vatandaşı olan sporculara göre yüksek ortalamaya sahip oldukları görülmüştür. Bu sonuçlara ek olarak, ZD devamlılık alt boyutu puanlarındaki artış DZ sosyal beceri alt boyutunda artışa sebep olduğu bulunmuştur. Bilim Kodu : 1301 Anahtar Kelimeler : Zihinsel Dayanıklılık, Duygusal Zekâ, Basketbol, Vatandaşlık Sayfa Adedi : 61 Danışman : Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ MENTAL TOUGHNESS AND EMOTIONAL INTELLIGENCE OF PROFESSIONAL BASKETBALL PLAYERS IN TERMS OF DIFFERENT VARIABLES (M. Sc. Thesis)

7 vii Atakan YAZICI GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES November 2016 ABSTRACT The purpose of this study was to investigate the relation between mental toughness and emotional intelligence of professional basketball players playing in Turkish leagues and to examine mental toughness and emotional intelligence in terms of different demographic variables (gender, citizenship, marital status, league category, success ranking). Target population of the study consists of the professional athletes playing in leagues related to Turkish Basketball Federation (TBF). The research sample comprises 63 women (X age=23,58±4,64), 135 men (X age=25,74±5,39), totally 198 pro-basketball players from 17 teams. In addition, 156 participants (X age=24,35±5,48) are Turkish citizen and 42 participants (X age=27,69±3,15) are citizen of the USA. Sports Mental Toughness Questionnaire (SMTQ) developed by Scheard et al (2009), Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri (SZDE) adapted with validity and reliability for Turkish population by Altıntaş (2015) and Emotional Intelligence Scale for use in Sport (EISS) developed by Lane et al (2009) as well as Sporda Duygusal Zekâ Envanteri (SDZE) adapted with validity and reliability for Turkish population by Adiloğulları and Görgülü (2015) collecting data for emotional intelligence were used during the research. The One - Way ANOVA test was utilized in order to examine the influence of independent variables (gender,citizenship,marital status,league category,team s ranking) on dependent variables. The relation between emotional intelligence (EI) and mental toughness (MT) was analyzed through Pearson Product-Moment Correlation Coefficient technic. The complete analysis applied in IBM SPSS 21 software provided a significance level of the data as p <0.05. According to the results, significant differences between EI and MT were observed in terms of such variables as gender, citizenship, success ranking variable in terms of DT, as well as in terms of only marital status and league category variables. In addition, a linear positive correlation was found while examining the relationship between the EI and MT subscales, EI social skills subscales and the MT assessment subscales. As a result of research, in terms of citizenship variables Turkish athletes proved to have a higher level of social skills subscale, while american players have better appraisal of others emotions. In addition, in terms of constancy and control subscales American citizens showed higher mean. The results also showed that the increase in MT constancy subscale score causes the increase in EI social skills subscale. Science Code : 1301 Key Words : Mental Toughness, Emotional Intelligence, Basketball, Citizenship Page Number : 61 Supervisor : Assoc. Prof. Dr. Mehmet GÜÇLÜ

8 viii TEŞEKKÜR Gazi Üniversitesi n de yüksek lisans hayatıma başladığım günden beri beni öz evladı gibi gören ve tezimin her aşamasında bana danışmanlıktan fazlasını yaparak büyük sabır gösteren Doç. Dr. Mehmet GÜÇLÜ ye; Lisans ve yüksek lisans hayatım boyunca bana verdikleri desteklerden ötürü Doç. Dr. Serdar TOK a, ve Doç. Dr. Fatih ÇATIKKAŞ a teşekkürlerimi sunuyorum. Yüksek Lisans sürecim boyunca hem akademik hem kişisel gelişimime olan etkilerinden dolayı Prof. Dr. Metin YAMAN, Prof. Dr. Adnan KAN, Dr. İlkay ULUTAŞ, Yrd. Doç. Dr. Serdar KOCAEKŞİ ye ve beni bu günlere taşıyan tüm hocalarıma teşekkürlerimi sunuyorum. Tez dönemim boyunca süreç hakkında fikirlerine ihtiyaç duyduğum değerli arkadaşlarım Öğr. Gör. Nazmi BAYKÖSE ye, Araş. Gör. Ramazan TAŞÇIOĞLU na, Araş. Gör. Özgün PARASIZ a ve Araş. Gör. Ali ERARSLAN a teşekkürlerimi sunuyorum. Türk Basketbolu adına akademik alanda da hizmet vermeyi amaçladığım çalışmamda desteğini esirgemeyen TBF ligler direktörü Sayın Ayhan ÖZGÜMÜŞ ve TBF Eğitim Kurulu Başkanı Sayın Yrd. Doç. Dr. Seyfi SAVAŞ a teşekkür ederim. Ayrıca çalışmaya katılan tüm spor kulüplerinin yetkililerine spor bilimleri verdikleri destekten ötürü gönülden teşekkür ederim. Üniversite hayatım boyunca fikirleri ile her zaman destek olan Sayın Fehmi Perpelek ve tez sürecimde görüşleri ile motivasyonumu arttıran Prof. Dr. Oya PAKER e teşekkürü bir borç bilirim. Tez sürecimde bana destek olan yalnızca iş dışında hayatı paylaştığımız çalışma arkadaşlarımdan öte birer abi olan Sayın Tayfun İNAN, Sayın Seçkin YAMAN, Murat AKYALÇIN a ve Özel Atayurt Okulları Ailesi ile Sayın Ahmet YALÇIN a teşekkür ederim. İyisi ve kötüsüyle son 3 sezondur birlikte oynadığım Anadolu Üniversitesi Spor Kulübü ailesine koçumuz Sayın Ali Rıza SOLMAZ a ve takım arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Hayatımın tamamı olan Eşim Maria YAZICI ya ve hiçbir zaman haklarını ödeyemeyeceğimi bildiğim annem Şerife YAZICI, babam Salih YAZICI ve kardeşim Tuçe YAZICI ya sonsuz teşekkürler.

9 ix İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ÇİZELGELERİN LİSTESİ... ŞEKİLLERİN LİSTESİ... SİMGELER VE KISALTMALAR... vi vii viii ix xi xii xiii 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Basketbol Hakkında Bilgiler Basketbolun tarihçesi Ülkemizde basketbolun tarihsel gelişimi Elit Sporcuların Sahip Olması Gereken Psikolojik Özellikler Basketbolda Performans Bileşenleri Zihinsel Dayanıklılık ve Duygusal Zekâ Zihinsel dayanıklılık Duygu kavramı Sporda duygu kavramı Duygusal zekâ Duygusal zekâ modelleri Duygusal zekâ modelleri arasındaki kavramsal farklar GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem... 17

10 x Sayfa 3.3. Ölçüm Süreci ve Ölçme Araçları Sporda duygusal zekâ envanteri Sporda zihinsel dayanıklılık envanteri Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Etik Açıklamalar BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER EK-1. Etik Komisyon Onayı EK-2. Etik Komisyon Katılım Listesi EK-3. TBF Kulüplerde Anket Uygulama İzni EK-4. Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri Kullanma İzni EK-5. Sporda Duygusal Zekâ Envanteri Kullanma İzni EK-6. Kişisel Bilgi Formu EK-7. Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri EK-8. Sports Mental Toughness Questionnaire EK-9. Sporda Duygusal Zekâ Envanteri EK-10. Emotional Intelligence Scale for Use in Sport ÖZGEÇMİŞ... 60

11 xi ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 2.1. Basketbol performans boyutları... 9 Çizelge 2.2. ZD 4C Modeli Çizelge 2.3. Sheard (2013) SZDE alt boyutlarının açıklaması Çizelge 3.1. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının cinsiyet değişkeni betimsel istatistikleri Çizelge 3.2. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının vatandaşlık değişkeni betimsel istatistikleri Çizelge 3.3. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının medeni hâl değişkeni betimsel istatistikleri Çizelge 3.4. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının eğitim durumu değişkeni betimsel istatistikleri Çizelge 3.5. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının oynadıkları ligler değişkeni betimsel istatistikleri Çizelge 3.6. Çalışmaya katılan basketbol takımlarının bulundukları liglere göre betimsel istatistikleri Çizelge 3.7. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının bulundukları pozisyonlara göre betimsel istatistikleri Çizelge 4.1. Katılımcıların cinsiyet değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılıklarının farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları Çizelge 4.2. Katılımcıların vatandaşlık değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılık farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları Çizelge 4.3. Katılımcıların medeni hâl değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılık farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları Çizelge 4.4. Katılımcıların bulunduğu lig kategorisine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları Çizelge 4.5. Takımların başarı sırasına göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları Çizelge 4.6. SDZE alt boyutları ve SZDE alt boyutları arasındaki korelasyonun incelenmesi... 30

12 xii ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil Sayfa Şekil 3.1. Örneklem grubunun cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl ve eğitim durumu ile ilgili demografik özellikleri Şekil 3.2. Örneklem grubunun bulundukları ligler değişkeni ile ilgili demografik özellikleri Şekil Örneklem grubunun oyuncu pozisyonları ile ilgili demografik özellikleri Şekil 3.4. Çalışmaya katılan takımların bulundukları il ve sporcu sayılarına ilişkin demografik özellikler... 21

13 xiii SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış kısaltmalar açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklamalar SS Standart Sapma Kısaltmalar Açıklamalar BDDAB BSL DAB DDAB DKAB DZ EIS EISS FIBA GAB KAB KBL KDDAB LK SBAB SDZE SMTQ SPSS SZDE TBF TBL TDK TKBL ZD Başkalarının Duygularını Değerlendirme Alt Boyutu Basketbol Süper Ligi Devamlılık Alt Boyutu Duyguları Düzenleme Alt Boyutu Duyguların Kullanımı Alt Boyutu Duygusal Zekâ Emotional Intelligence Scale Emotional Intelligence Scale for use in Sport Uluslararası Basketbol Federasyonu Güven Alt Boyutu Kontrol Alt Boyutu Kadınlar Basketbol Ligi Kendi Duygularını Değerlendirme Alt Boyutu Lig Kategorisi Sosyal Beceriler Alt Boyutu Sporda Duygusal Zekâ Envanteri Sports Mental Toughness Questionnaire Statistical Package for the Social Sciences (Sosyal Bilimler için İstatistiksel Paket Program) Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri Türkiye Basketbol Federasyonu Türkiye Basketbol Ligi Türk Dil Kurumu Türkiye Kadınlar Basketbol Ligi Zihinsel Dayanıklılık

14

15 1 1. GİRİŞ Müsabakaların sonucu, fiziksel beceri ve yeteneklerdeki farklılıklar nedeniyle etkilenebilir. Ancak birçok yarışmada, oyuncuların kazanma ya da kaybetmeleri, onların müsabaka gününde nasıl performans sergilediklerine bağlıdır. Fiziksel yeteneğin rakipler arasında epeyce denk olması durumunda ise kazanan genellikle daha iyi zihinsel becerilere sahip olan sporcular olmaktadır (Weinberg ve Gould, 2015). İnsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır ve bilişsel, duygusal, fiziksel ve sosyal yönleriyle bir bütündür. İnsanın gerçekleştirdiği eylemlerden biri olan sportif performans, bu dört temel unsurun bir arada değerlendirilmesi ve gerekli çalışmaların birlikte planlanması ve uygulanması ile istenilen seviyeye getirilebilir (Erdoğan ve Kocaekşi, 2015). Bu yüzden psikolojik faktörler, oyuncu seçimlerinde fizyolojik, teknik, taktik yapı olarak aynı seviyelerde olan profesyonellerin aralarındaki farkı belirleyen etkenlerden olduğunu söyleyebiliriz. Uzun süren sezon boyunca, sporcunun mental olarak güçlü bir performans göstermesi kendi ve takımının sahada ki performansının üzerinde ki en güçlü faktörlerden biri olabilir. Özellikle profesyonel takımların çok sık olarak müsabakalara çıktıkları dönemlerde sahadaki performansta görülecek inişlerden dolayı psikolojik gerekliliklere duyulan ihtiyacın giderek arttığı görülmektedir. Sporcular, maç performanslarının yanında deplasman yolculukları ve sezon boyunca süren antrenmanlardan dolayı fizyolojik ve psikolojik olarak olumsuz süreçler yaşamakta buna bağlı olarak performanslarında dalgalanmalar görülmektedir. Bu durumlardan dolayı son yıllarda spor psikologlarının performans yükseltmede oynadıkları rol giderek önem kazanmaya başlamıştır. Bazı antrenörler, teknik direktörler ve sporcular spor psikolojisi uygulamalarına şüpheyle bakmışlar ve kendi otoritelerinin sarsılacağını veya bunun bir işe yaramayacağını düşünmüşlerdir. Ancak, özellikle çeşitli olimpik ve dünya şampiyonalarında dereceye girenlerin spor psikolojisinden aldıkları yardımları açıklamaları, spor psikolojisi ile ilgili şüphelerin giderek azalmasına yol açmıştır (Altıntaş ve Akalan, 2008). Uygulamalı spor psikolojisinde muhtemelen en sık kullanılan ama en az anlaşılan konulardan biri zihinsel dayanıklılıktır (Graham, Hanton ve Connaughton, 2002). Literatürde zihinsel dayanıklılık ve performansların gelişimi ile ilgili sayısız kavram kazandırılmıştır (Bull, Albinson ve Shambrook, 1996; Gibson, 1998; Goldberg, 1998; Loehr, 1982). Zihinsel dayanıklılık hakkında en sık kullanılan tanımlar: Strese, zor süreçlere, baskıya karşı mücadele edebilme ya da baş edebilme becerisidir (Goldberg,

16 2 1998; Gould, Hodge, Peterson ve Petlichkoff, 1987; Williams, 1998) diğer bir tanıma göre başarısızlıklarla mücadele edebilme ve üstesinden gelebilme becerisidir (Dennis, 1981; Goldberg, 1998; Gould, Hodge, Peterson ve Petlichkoff, 1987; Taylor, 1989; Tutko ve Richards, 1976; Woods, Hocton ve Desmond, 1995). Aynı zamanda zihinsel dayanıklılık, olumsuz durumlara karşı vazgeçmeden mücadele edebilme yeteneği (Dennis, 1981; Goldberg, 1998; Gould, Hodge, Peterson ve Petlichkoff, 1987) üstün zihinsel becerilere sahip olabilme becerisi (Bull, Albinson ve Shambrook, 1996; Loehr, 1982, 1995) olarak tanımlanmaktadır. Spesifik olarak Loehr' e (1982) göre, zihinsel açıdan güçlü sporcular, duygusal olarak rahat, sakin ve güçlü kalabilmelerini sağlayan çeşitli tepkilere sahiptirler. Bu doğrultuda geliştirilen iki beceri vardır. Birincisi; kriz ve zor durumdayken kendi pozitif enerji akışını arttırma becerisi (olumlu şekilde enerji kullanma), ikincisi; sorunlar, baskı, hatalar ve rekabet hakkında doğru tutumlara sahip olmak için belirli şekilde düşünme yeteneğidir. Ayrıca, zihinsel dayanıklılık, hem bir kişilik özelliği (Werner, 1960; Werner ve Gottheil, 1966; Kroll, 1967) hem de ruhsal durum (Gibson, 1998) olarak tarif edilmiştir. Örneğin, Cattell' e (1957) göre zihinsel dayanıklılık gerçekçi, bağımsız, sinik davranışta ortaya çıkmakta ve bir çeşit sert, pratik, olgun ve gerçekçi huy boyutu yansıtmaktadır. Gibson (1998), hayatın ikilemlerine katlanmaları sebebiyle sert deneyimlerin kişinin ruhunu sertleştirdiği ve başarının çaba yoluyla elde edildiğini ileri sürmektedir. Bu nedenle, kişinin sınırları bilinerek, gerçekçi hedefler belirlenirse başarıya ulaşılabilir ve daha ileri başarı için zihinsel dayanıklılığı geliştiren yeni hedefler kurulabilir. Etkili bir şekilde, Gibson (1998), zihinsel dayanıklılığın içsel kontrol odağı ve öz yeterlik ile ilgili olduğunu da öne sürmektedir. Zihinsel dayanıklılık hakkında yıllar içinde yapılmış birçok tanım olsa da bunların birçoğunun bir kuramsal yapıya dayanmadığı görülmekte ve bulgular ile ilişkilendirilmemektedir (Ahern, Kiehl, Sole ve Byers, 2006; Crust, 2008). Duygusal zekâ kavramı en genel haliyle, kişinin kendi duygularını ve başkalarının duygularını algılayabilme, bunlar arasında ayrım yapabilme, duyguları yönetebilme ve kontrol edebilme kapasitesi olarak tanımlanmıştır. Bu doğrultuda duygusal zekâ; duyguların ifade edilmesi, duyguların düzenlenmesi, problemlerin çözümünde duyguların kullanılması kavramlarını içermektedir (Yaşlıoğlu, Pekdermir ve Toplu, 2013). Son yıllarda yapılan araştırmalar bilişsel zekânın (IQ) hayattaki başarılara tek başına yeterli olmadığını, duygusal becerilerin de gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Goleman (1995),

17 3 duygusal zekânın IQ dan neden daha önemli olduğunu vurgulamakta, duygusal zekâ yoksunluğu durumunda, kişinin aile yaşamından mesleki başarısına, toplumsal ilişkilerinden sağlık durumuna kadar birçok alanda çok kötü sonuçlar doğurabildiğini belirtmektedir. Bu doneler doğrultusunda, duygusal zekâ araştırmalarına yönelik gittikçe artan bir ilgiyle ve bilimsel araştırma verilerinin ışığında geliştirilen bu kavram sadece psikoloji bilimi alanında değil, sosyoloji, ekonomi, işletme gibi farklı alanlarında dikkatini çekmiştir (Doğan ve Şahin, 2007). Birçok araştırmada işyerinde üstün performans seviyelerini belirlemek için duygusal zekânın önemli bir araç olduğunu destekleyen araştırmalara rağmen spor çevresi gibi diğer performans alanlarında yeteri kadar çalışma yapılmadığı görülmektedir (Stough, Clements, Wallish ve Downey, 2009). Genellikle duyguların spor arenasında önemli bir rol oynadığı kabul edilirken (D'Urso, Petrosso ve Robazza, 2002) sportif performans üzerinde bu rolün kesin doğası hala yeterince araştırılmamıştır (Stough, Clements, Wallish ve Downey, 2009). Spor ortamında sporcu tarafından gösterilen performans bir Iceberg e benzemektedir. Bu yüzden performans kelimesinin içeriğindeki kapsam için çok daha derin ve karmaşık bir yapı diyebiliriz. Altıntaş ve Akalan (2008) tarafından sporda performansı, sporcunun aktivite sırasından göstermiş olduğu fizyolojik, biyomekanik ve psikolojik süreçlerin tamamı olarak belirtmiştir. Bu doğrultuda tanımda yer alan psikolojik süreçlerin içinde yer alan zihinsel ve duygusal yapıların performans bütününde birer parça olarak görev aldığını söyleyebiliriz. Bu çalışmanın amacı, profesyonel basketbol oyuncularında zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ ilişkisini incelemek ve cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl, lig kategorisi ve takımların başarı sırası değişkenleri açısından araştırmaktır. Problem durumu Profesyonel basketbol oyuncularında zihinsel dayanıklılığı ve duygusal zekâ düzeylerinin tespiti, farklı değişkenlerin bu değişkenleri etkileyip etkilemeği sorularına cevap aranmıştır.

18 4 Alt problemler Alt problemler bağlamında aşağıda yer alan sorulara cevap aranmıştır. Katılımcıların cinsiyet değişkenine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri farklılaşmakta mıdır? Katılımcıların vatandaşlık değişkenine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri farklılaşmakta mıdır? Katılımcıların medeni hâl değişkenine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri farklılaşmakta mıdır? Katılımcıların lig kategorisine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri farklılaşmakta mıdır? Katılımcıların lig sıralaması düzeyi değişkenine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri farklılaşmakta mıdır? Araştırmanın amacı Bu araştırmanın genel amacı, sezonunda TBF bağlı olan profesyonel liglerde oynayan basketbol oyuncularında zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeylerinin belirlenmesi ile farklılıklarının araştırılmasıdır. Sınırlılıklar Araştırma sezonu Türkiye Basketbol Federasyon una bağlı olan Spor Toto Basketbol Ligi, Bilyoner.com Kadınlar Basketbol Ligi, Türkiye Basketbol 1. Ligi ve Türkiye Kadınlar Basketbol 1. Ligi takımlarında oynayan basketbol oyuncuları ile sınırlıdır. Sayıltılar Araştırmanın örneklemini oluşturan tüm katılımcıların, evreni temsil ettiği ve araştırmaya katılan basketbol oyuncularının ölçekler ile kişisel bilgi formunu gerçek durumlarını yansıtacak şekilde içten cevapladıkları kabul edilmiştir.

19 5 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Basketbol Hakkında Bilgiler Basketbolun tarihçesi Basketbol, ABD'nin Massachusetts eyaletinde, Springfield Genç Hristiyan Erkekler Birliği (YMCA) Eğitim Okulunda beden eğitimi öğretmeni olan Kanadalı Dr. James Naismith tarafından 1892' de icat edilmiştir. Atlet ve beyzbolculara kış antrenmanı yaptırmak amacıyla geliştirilmiştir. Oyun kurallarına göre 7 kişilik iki takım arasında oynanmakla beraber takımlar en az beş en fazla dokuzar kişilik olmasına izin veriliyordu. Oyun sırasında yapılan sayılar 3 puan, faul atışlarında yapılanlarsa 2 puan sayılıyordu. Oyunun nizami süresi yirmi dakikalık üç devreden oluşmaktaydı. Oyunda hedef kullanılan topun karşılıklı olarak 3 metre yükseklikte bulunan sepetlerin içine atmaktı. Bu yüzden Dr. Naismith bu oyuna "sepet topu" anlamına gelen "Basket Ball-Basketbol" adını verdi (Urartu, 2006). Basketbol daha sonları Dr. James Naismisth tarafından kurallara son şekli verilmek üzere kendi öğrencileri üstünde çalışmış ve 13 madde içinde oyunun tüm esaslarını toplamıştır. Oyun Amerika da ilk olarak 20 Ocak 1892 tarihinde oynanmıştır. Basketbol Avrupa da ilk kez 1893 yılında Paris te oynandığı görülmüş. Ancak basketbolun Avrupa ya tam olarak yerleşme süreci Birinci Dünya Savaş ı için gelen Amerikan askerleri aracılığı ile olmuştur (Sevim, 1997). FIBA, 1932 yılında Cenevre de kurucu üyeler olan Arjantin, Çekoslovakya, Yunanistan, İtalya, Letonya, Portekiz, Romanya ve İsviçre öncülüğünde kurulmuştur. İki yıl sonra Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından tanınmıştır. Dr. James Naismith, 1936 Berlin yaz Olimpiyatları sürecinde federasyon tarafından Onursal Başkan olarak seçilmiştir. FIBA, 1950 yılından bu yana erkekler Dünya Şampiyonası nı, 1953 ten bu yana da Kadınlar Dünya Şampiyonası nı düzenlemektedir. Her iki etkinlik de Yaz Olimpiyatları ile dönüşümlü olarak dört yılda bir gerçekleştirilmektedir yılında FIBA kapısını ABD nin NBA oyuncuları gibi profesyonellerin katılımına da açmıştır. Bu kararla birlikte Fédération Internationale de Basketball Amateur adını Fédération Internationale de Basketball olarak değiştirmiş, ancak FIBA kısaltmasını korumuştur. FIBA, uluslararası basketbol kurallarını, kullanılacak ekipmanlar ve mekânların özelliklerini belirler, sporcuların ülkeler arası transferlerini denetler ve uluslararası hakemlerin programlarını

20 6 kontrol eder. 213 ulusal basketbol federasyonu FIBA üyesidir yılından itibaren FIBA Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve Okyanusya olmak üzere beş bölgeye ayrılmıştır (Morpa, 2001). Federasyon merkezini 1956 yılında Münih e taşımış, 2002 yılında tekrar Cenevre ye dönmüştür. FIBA sıralamalarında ülkemiz erkekler kategorisinde Dünya 8. ve Avrupa 5. Konumunda iken kadınlar da Dünya sıralaması 7. Olmakla beraber Avrupa sıralamasında ise 4. olarak yer aldığı görülmektedir (FIBA, 2016) Ülkemizde basketbolun tarihsel gelişimi Resmi kayıtlara göre ülkemizde basketbol ilk kez 1904 yılında, İstanbul da, Robert Kolej Spor Salonu nda (Dodge Gymnasium) oynanmıştır. Ülkemizdeki temelleri ABD li bir beden eğitimi öğretmeni öncülüğünde Robert Kolej çatısı altında atılan bu sporun tanınması ve yayılması ise sonraki yıllarda Galatasaray Lisesi beden eğitimi öğretmeni Ahmet Robenson un çabalarıyla gerçekleşmiştir. İlk girişimden tam 7 yıl sonra, 1911 yılında, eski sporculardan ve Galatasaray Lisesi nin beden eğitimi öğretmenlerinden Ahmet Robenson, eline geçen Amerika da basılmış bir kitapta bu oyunun ana kurallarıyla ilgili bir yazıya rastlamış ve bunun cazip olduğu kadar faydalı bir spor olacağını da düşünerek öğrencilerine oynatmak istemiş. Galatasaray Lisesi spor salonunun karşılıklı duvarlarına asılan kağıt sepetlerin altında, onar kişilik takımlar arasında oynanan bu basketbol müsabakası bütün oyuncuların sakatlanmaları sonucunda yarıda kalmıştır. Oyun sırasında skor sadece 8-3 olarak kalmıştı. Oyunun böyle bir sonuç vermesi karşısında işim içerisinde bir hata ve ya eksiklik olabileceğini düşünen Ahmet Robenson, basketbol hakkında tamamlayıcı bilgi almak üzere Robert Kolej e başvurmuş olsa da, bu oyunun yurdumuzda ilk oynatan Amerikalı öğretmen ülkesine döndüğü için bir sonuç elde edememiştir. Bu konuda ki diğer bir şanssızlık ise Amerikalı öğretmenin bu oyunu sadece son sınıf öğrencilerine oynatmış olması idi. Onlarda mezun olup gittiklerinden dolayı basketboldan anlayıp yardımcı olabilecek kimse kalmamıştır. Ayrıca geçen 7 yıllık süre zarfında Robert Kolej de basketbol tamamen unutulmuştur. Böylelikle Ahmet Robenson un bulunduğu bu girişim başarısızlıkla sonuçlanmıştır (Urartu, 2006) yılında Fenerbahçe Spor Kulübü nün basketbol branşında faaliyet gösterdiğine dair bazı kayıtlar bulunmaktadır. Yine Sarı-Lacivertli kulübün çatısı altında 1919 yılında

21 7 Amerikalı bir öğretmen nezaretinde yapılan çalışmalar, ilk ciddi teşebbüs olarak kabul edilebilir yılında Genç Hıristiyanlar Birliği (YMCA) teşkilatının Türkiye de temsilcilik açması ile basketbol sporu daha bilinçli yapılmaya ve daha geniş kitlelere ulaşmaya başlarken, bunun sonucunda da ülkemizdeki ilk ciddi basketbol karşılaşması 4 Nisan 1921 tarihinde Cağaloğlu Öğretmen Okulu bahçesinde Amerikalılar ile Türkler arasında oynanmıştır. Bu tarihi maç, az bir farkla Amerika takımı lehine sonuçlanmıştır li yılların ilk yarısında ülkemizdeki ilk basketbol sahaları; Bebek, Üsküdar, Balmumcu ve Beykoz da açılmış, bu dönemde İstanbul Lisesi, Mühendis Fakültesi, Galatasaray, Kabataş ve Vefa Liselerinde de basketbol oynayanların sayısı hızla artmıştır yılında, ilk spor teşkilatımız olan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı nın kurulmasıyla spor karşılaşmalarında resmi organizasyonlar başlamıştır. Ancak, basketbol sporunun tam olarak tanınmıyor ve dolayısıyla da bu kuruluşun öncelikli branşları arasında yer almıyor olması nedeniyle, ilk yıllarda düzenli lig faaliyetleri organize edilmemiştir. Basketbol Federasyonu nun resmi faaliyetleri 1934 yılında kurulan Spor Oyunları Federasyonu bünyesinde başlamıştır. İlk federasyon başkanı Prof. Süreyya Genca olmuştur. Uzun bir süre voleybol ve hentbol branşları ile aynı çatı altında yönetilen basketbol, faaliyetlerin artması ve popüler bir hal alması nedeniyle 1 Mart 1959 yılında kurulan Türkiye Basketbol Federasyonu (TBF) ile müstakil bir yönetime kavuşmuştur. Kurumun ilk başkanlık görevini ise, Türk sporunun duayen isimlerinden olan ve TBF nin kuruluş çalışmalarında önemli bir rol oynayan merhum Turgut Atakol üstlenmiştir. Günümüzde ise 26 Ekim 2016 tarihinde düzenlenen TBF Olağan Genel Kurulu ile yapılan seçimler sonucunda yeni federasyon başkanı Hidayet Türkoğlu seçilmiştir (TBF, 2016) Elit Sporcuların Sahip Olması Gereken Psikolojik Özellikler Spor psikologları sporcuların sportif performanslarını artırmak için psikolojik beceri antrenmanları programlamaktadır. Uzun yıllardan beri spor psikologları daha verimli programlar oluşturabilmek için elit sporcuların hangi psikolojik özelliklere sahip olması gerektiğini araştırmaktadır (Greenleaf, Gould ve Dieffenbach, 2001; Durand ve Salmela, 2002). Bu araştırmacılardan Krane ve Williams (2010) tarafından, olimpiyatlara hazırlanan atletler için elit sporcularda olması gereken psikolojik özellikler 11 maddeden oluşan bir şablonla öne sürülmüştür (Krane ve Williams, 2010). Bu çalışmaya dayanarak,

22 8 Cox (2012), alan yazın incelemeleri ve titiz bir çalışma neticesinde, elit sporcuların sahip olması gereken psikolojik özellikleri şu 11 maddede toplamıştır: 1. Yaptığı spor branşına bağlı olarak uygun kişilik özellikleri, 2. Başarı ve başarısızlığın kontrol edilebilir bir iç odağa sahip olması, 3. Nihai başarıda yüksek kendine güven ve inanç, 4. İçsel motivasyon, 5. Sportif başarı için hedef yönelimine ilişkin güçlü hâkimiyet, 6. Mevcut göreve olan tam konsantrasyon, 7. Duygu ve uyarılmışlığı kontrol etme yeteneği, 8. Karşılaşılan zorluklarla güçlü başa-çıkabilme becerileri, 9. Zor hedefler koymak ve bunları başarabilmek için planlar formüle edebilme yeteneği, 10. Güven ve motivasyon kazanmak için kendi kendine konuşma, hayal etme, kendini denetleme ve diğer psikolojik metotları kullanabilme yeteneği, 11. Zihinsel dayanıklılık (Cox, 2012) Basketbolda Performans Bileşenleri Takım sporu olarak basketbol Dünya da buz hokeyinden sonra en süratli oyun olarak kabul edilmektedir. Hız, kuvvet, dayanıklılık, özel ve genel becerinin yanında zihinsel yetenek isteyen komple bir spordur. (Urartu, 2006). Birçok değişkene sahip olan bu komple sporda başarı, bütün bu performans boyutlarına bütünsel bir yaklaşımla elde edilir ve üstün performans ancak bu şekilde gerçekleşebilir. Basketbolda performansın bileşenleri arasında çizelge 2.1 de görüleceği üzere psikolojik faktörler yer almaktadır. Basketbolcunun oynayacağı maça zihinsel ve duygusal tepkileri, basketbol oyuncularının var olan potansiyellerini kullanmaları üzerinde etkili olmaktadır (Erbaş, 2000).

23 9 Çizelge 2.1. Basketbol performans boyutları BASKETBOL Fiziksel Uygunluk Kondisyon koordinasyon hız kuvvet esneklik dayanıklılık Teknik Taktik BASKETBOL TAKIMI Grup Morali Grup Dinamiği Bireysel BASKETBOL OYUNCUSU Çevresel Psikolojik Etkinlikler Aile Okul Meslek Ulusal Evrensel Zihinsel ve Duygusal Tepkiler Yaratıcı Düşünce Takım Oyunu (Erbaş, 2000) Kişilik Performans Sporuna Uygunluk 2.4. Zihinsel Dayanıklılık ve Duygusal Zekâ Zihinsel dayanıklılık Zihinsel dayanıklılık temeli sağlam olan atletik özelliklerin ve ya üst düzey fiziksel durumun yerine geçemez ancak diğer etmenlerde eşitlik oluğunda (teknik, taktik) zihinsel dayanıklılık çalışmaları yapan performansçı ya da takım başarılı olacaktır (Loehr, 1995). Dahası zihinsel dayanıklılık şampiyon performansçılar yetiştirilmesinde önemlidir (Norris, 1999). Fiziksel yeteneklere sahip atletler zihinsel dayanıklılık ile mükemmel atletlere dönüşebilirler (Gucciardi, Gordon ve Dimmock). Sporda, yüksek seviyede zihinsel dayanıklılığın sportif başarı (Sheard, 2013), zorlu durumlara karşı daha fazla mücadele edebilme (Kaiseler, Polman ve Nicholls, 2009) ve yüksek ağrı toleransı (Crust ve Clough, 2005) ile ilişkili olduğuna dair bulgular görülmektedir. Zihinsel olarak dayanıklı sporcular yüksek düzeyde rekabetçi, kararlı, kendi kendini motive eden, baskı yaratan durumlarda konsantrasyonu koruyabilen ve bu durum ile etkili baş edebilen, artarak zorlaşan durumlara karşı direnç gösterme ve başarısızlıklardan sonra bile kendine olan inancını yüksek düzeyde koruyabilen bireyler olma eğilimindedirler (Crust ve Clough, 2011). Literatürde ZD hakkındaki kavramsal yapı halen tartışılsa da spor psikolojisi literatürü açısından çalışmalar hızla devam etmekte ve çeşitli yapılar ortaya konmaktadır. Jones ve

24 10 arkadaşları (2002), nitel bir yaklaşım ile zihinsel dayanıklılığın yapısını iki şekilde ortaya koymuşlardır. Birincisi genel olarak zihinsel dayanıklılıktır ve spor ortamlarında rakiple yarışmayı, antrenman gibi unsurlarla başa çıkmayı ifade etmektedir. İkincisi de özel olarak zihinsel dayanaklılıktır. Özel zihinsel dayanıklılık, rakipten daha iyi odaklanmayı, kendine güveni, baskı altında kendini kontrol edebilme gibi becerileri sürdürebilmeyi sağlayan iki yönüyle doğal olarak sahip olunan ve geliştirilebilen bir psikolojik beceri olarak belirtmişlerdir. Ayrıca Jones ve arkadaşlarına (2007) göre ZD nin özellerini (hedef belirleme, baskı, stres, başarısızlığı idare etme) konuma göre kullanım yapısını sırasıyla tanımlamışlardır. Bunlar; 1. Yarışma öncesi (ör. hedef belirleme) 2. Yarışma sırasında (ör. baskı ve stres ile baş etme) 3. Yarışma sonrasında (ör. başarısızlığı idare etme), olarak açıklamışlardır. Zihinsel dayanıklılığın, zihin yapısı mı (değişime açık) ya da bir kişilik özelliği mi (genetik olarak aktarılan) olduğuna ya da farklı spor dalları için farklı zihinsel dayanıklılık yapıları olup olmadığına dair fikir ayrılıkları hala devam etmektedir (Crust ve Clough, 2011). Bununla beraber zihinsel dayanıklılığın birden fazla bileşenden oluştuğuna dair bir fikir birliği söz konusudur (Gucciardi, Gordon ve Dimmock, 2008; Sheard, 2010). Aynı zaman da zihinsel dayanıklılık ile ilişkilendirilen özellikler ile ilgili de büyük bir fikir birliği mevcuttur (Crust, 2008; Sheard, 2010). Clough, Earle ve Sewell (2002) tarafından yapılan nicel bir çalışmada ZD yi tanımlayarak 4 önemli yapıyı iler sürmüşlerdir. Çizelge 2.2. ZD 4C Modeli (Control, Challenge, Commitment, Confidence) Bileşen Tanımlama Gelişim stratejisi örneği Kontrol Birden fazla durumu idare edebilmeye Antrenmanlarda dikkat dağıtabilecek çalışırken başka bir dış etkinin kontrolü unsurların eklenmesi altına girmeden performans sürdürme becerisidir Mücadele Kararlılık Özgüven (Clough, Earle ve Sewell, 2002) Olası tehditleri kişisel gelişim fırsatı olarak görebilme ve sürekli gelişen çevresel değişimi kavrayabilmedir Hedefleri takip etmeye kendini adama ve güçlüklere rağmen hedefe ulaşmak için çabalama. Zorluklara rağmen belirlenen hedefe ulaşmaya yönelik çaba ve amaç göstermek ile yakından ilişkilidir Başarısızlıklara rağmen kendine olan inancı sürdürme ve rakipler karşısında sinmeme becerisi Değişen durumlara adaptasyonun arttırılması ( yeni driller ile zorluğun antrenmanda arttırılması) Hedef belirme ve hedeflere ulaşabilme İmgeleme ile zor durumlarla yüzleşme ve bunları aşabilme

25 11 Sporda ZD hakkında yapılan çalışmalar giderek artmasına rağmen kullanılan psikometrik ölçüm araçlarının sporcu popülasyonuna uygun olarak geliştirildiğini söyleyemeyiz. Sheard, Golby ve Werch (2009) tarafından geliştirilen Progress toward construct validation of the sports mental toughness questionnaire (SMTQ) ile sporcularda ZD ölçümü üzerine geliştirilmiş bir araç olmuştur. Sheard (2013) ölçeğin alt boyutlarına ilişkin kavramsal açıklamaları Mental Toughness (Zihinsel Dayanıklılık) adlı kitabında yer vermiştir. Çizelge 2.3. Sheard (2013) SZDE alt boyutlarının açıklaması Bileşen Güven Kontrol Devamlılık (Altıntaş, 2015) Tanımlama Mücadele gerektiren zor durumlarda hedefe ulaşmak için yeteneklere inanma ve rakiplerden daha iyi olduğunu düşünme Baskı altında veya beklenmedik durumlar karşısında soğukkanlılığı koruma, kontrollü ve rahat olma Belirlenen hedefler doğrultusunda sorumluluk alma, konsantre olma ve mücadele etme Duygu kavramı TDK ya (2016) göre duygu, Belli bir uyaran karşısında genellikle güdü ve değerlerle ilişkili olarak belirip çoğu kez süreklilik ve tutarlılık gösteren, heyecandan daha zayıf bir uyarım biçimi olarak tanımlamaktadır. Goleman (1995) duyguyu, bir his ve bu hisse özgü belirli düşünceler, psikolojik ve biyolojik haller ve bir dizi hareket eğilimi olarak tanımlamıştır. Ayrıca araştırmacılar arasında asal duyguların hangileri olduğu ile ilgili kavramsal durumun belirsiz olduğunu aktarmakla beraber, araştırmacıların tamamı aynı düşüncede olmasa da, bazı kuramcılar tarafından temel duygu kümeleri olduğu öne sürüldüğünü belirtmiştir. Bu küme hakkında ki aşağıda açıklanmıştır. Öfke: Hiddet, hakaret, içerleme, gazap, tükenme, kızma, sinirlenme, kin, rahatsızlık, alınganlık, düşmanlık ve belki de en uç noktada, patolojik nefret ve şiddet. Üzüntü: Acı, keder, neşesizlik, kasvet, melankoli, kendine acıma, yalnızlık, can sıkıntısı, umutsuzluk ve patolojik olduğunda şiddetli depresyon. Korku: Kaygı, kuruntu, sinirlilik, tasa, hayret, şüphe, uyanıklık, vicdan azabı, huzursuzluk, çekinme, ürkme, dehşet; patolojik olduğunda ise fobi ve panik. Zevk: Mutluluk, çoşku, rahatlama, tatmin, haz, sevinç, eğlenme, gurur, tensel zevk, heyecan, hoşnutluk, kendinden geçme, aşırı zindelik, kapris ve en uç noktada

26 12 Mani: Kişinin sevinç, güven ve her türlü etkinliğinin normal olmayan bir biçimde arttığı ruh hastalığı (TDK, 2016). Sevgi: Kabul görme, dostluk, güven, iyilik, yakın ilgi, sadakat, hayranlık, aşırı tutkunluk, muhabbet. Şaşkınlık: Şok, hayret, afallama, merak. İğrenme: Hor görme, aşağılama, küçümseme, tiksinme, nefret etme, hoşlanmama, itici bulma. Utanç: Suçluluk, mahcubiyet, hayal kırıklığı, pişmanlık, küçük düşme, üzülme ve çile olarak değerlendirilmektedir (Goleman, 1995) Sporda duygu kavramı Genellikle duyguların spor arenasında önemli bir rol oynadığı kabul edilirken (D'Urso, Petrosso ve Robazza, 2002) sportif performans üzerinde bu rolün kesin doğası hala yeterince araştırılmamıştır. Duygu ifadesinin spor alanında oldukça yaygın ve tüm sporlarda performansın önemli bir yönü olduğunu tartışılmaktadır (Vallerand, 1983) Örneğin, rekabetçi ortamlardayken duyguları yönetme yetersizliği öfke veya saldırganlık gibi uygunsuz patlamalarına yol açabilir ve sporcular kuraldışına çıkabilecek bu hareketlerden dolayı cezalandırılıp yarışmadan çıkartılabilir. Etkin bir şekilde duygularını yönetebilenler ise duygularını motivasyon üretime yönlendirebilir. Bu nedenle sporcuların, bu duyguları tanıma, uygun bir şekilde ifade etme ve etkili bir şekilde yönetmeyi öğrenmesi önemlidir (Botterill ve Brown, 2002) Duygusal zekâ Duygusal zekâ kavramı, son yıllarda insan davranışlarının açıklanmasında araştırmacıların ilgisinin yoğun bir şekilde odaklandığı bir kavramdır. İngilizce de Emotional Intelligence EI veya Emotional Quotient EQ olarak tanımlanan ve Türkçe ye Duygusal Zekâ DZ olarak çevrilen bu yeni zekâ kavramı; hem duygu, hem de zekâ konusundaki araştırmaları gündeme getirmiştir. Duygusal zekânın altındaki kilit düşünce, duygularımızın bizi aslında daha zeki kıldığıdır. Akılcı düşünce yolundan uzaklaştırmak yerine, onu şekillendirmeye yardım eder.

27 13 Duygusal zekâ şu dört yetenekten oluşmaktadır: 1. İnsanların neler hissettiklerini saptama 2. Düşünmemize yardımcı olması için duyguları kullanma 3. Duyguların sebeplerini anlama 4. Doğru kararları almamızda duyguları yönetme (Caruso ve Salovey, 2004). Mayer ve Salovey (1997) tarafından duygusal zekâ; duyguyu anlamak ve ifade etmek, duyguyu düşünceyle kaynaştırmak, duyguyu anlamak ve analiz etmek ile duyguları kontrol etmek yetenekleri olarak açıklanmıştır. Daniel Goleman a (1995) göre duygusal zekâ; kendini harekete geçirebilme, aksiliklere rağmen yoluna devam edebilme, dürtüleri kontrol ederek tatmini erteleyebilme, ruh halini düzenleye bilme, sıkıntıların düşünceyi engellemesine izin vermeme, kendini başkasının yerine koyabilme ve oluşan olumsuz durumlara karşın umut beslemeye devam edebilme olarak açıklamaktadır. Bar-On (2005) ise duygusal zekâyı; bireyin çevresinden gelen baskı ve taleplere başarılı şekilde mücadele edebilmesi için bireye yardımda bulunacak, kişisel, duygusal ve sosyal yeterlilik ve becerilerin tümü olarak tanımlamıştır. Takım sporları üzerine yapılmış çalışmalarda kriket takımlarında (Crombie, Lombard ve Noakes, 2009), hokey takımlarında (Perlini ve Halverson, 2006) ve beyzbol takımlarında (Zizzi, Deaner ve Hirschhorn, 2003) bulgularına göre yüksek DZ puanlarına sahip takımların daha yüksek performansa sahip oldukları rapor edilmiştir (Boroujeni, Mirheydari, Kaviri ve Shahhosseini, 2012) Duygusal zekâ modelleri Karma model Bar-On (1997) ve Goleman (1995) karma modelin savunucuları olmakla beraber duygusal zekânın ve kişiliğin arasında ki ilişkiyi savunmuşlardır. Bar-On (1997) duygusal zekâ kavramını tek bir yapı içine duygu ve kişilik ile birleştirerek, duygusal zekâyı 5 bileşen ve 15 yan bölümden olarak incelemiştir. Bu bileşenler:

28 14 İçsel Bileşenler, Kişiler Arası Bileşenler, Adaptasyon Alanı (uyum bileşenleri), Stres Yönetimi Bileşenleri, Genel Ruh Hali Bileşenleridir. Yetenek modeli Salovey ve Mayer, duygusal zekâ kavramını 1990 yılında duygusal zekâ adlı makaleleriyle ilk olarak ortaya atan bilim adamlarıdır. Bu araştırmaya göre; duygusal zekâyı, kendisinin ve başkalarının hislerini gözleyip düzenleyebilmek, hisleri düşünce ve eyleme yol gösterecek şekilde kullanmak olarak tanımlamışlardır (Goleman, 1998). Mayer ve Salovey (1997), duygusal zekâ tanımlarında, duygu ile akıl arasındaki bağlantıya işaret etmişlerdir. Bu da Mayer ve Salovey in bakış açısında duyguları akılcı düşünmek için kullanma yeteneği kadar, duygular hakkında akılcı biçimde düşünme yeteneğini göstermektedir (Yaylacı, 2006) Duygusal zekâ modelleri arasındaki kavramsal farklar Duygusal Zekâ kavramı ile ilgili ortaya konmuş olan Karma ve Yetenek Modelleri arasındaki kavramsal ayrılıklar bulunmaktadır. Yetenek modelinde, duygusal zekânın, kişilik özelliklerinden ayrı bir zekâ türü olarak algılanması gerektiği kabul edilirken (Salovey ve Mayer, 1990) bu modele karşıt olarak Goleman (1998) ve Bar-On (2005) tarafından kavramlaştırılmış olan Karma Duygusal Zekâ Modeli, çeşitli kişilik özellikleri beraber destekler niteliktedir (Doğan ve Şahin, 2007). Karma duygusal zekâ modelinin, doğru duygusal zekâ ölçümü olma konusundaki iddiası, özellikle çeşitli kişilik boyutlarıyla yüksek korelasyonu ve genel zekâyla düşük korelasyonu nedeniyle gittikçe zayıflamaktadır. Karşıt olarak, yetenek tabanlı duygusal zekânın, genel zekâ ile ilişkili olduğunu gösteren bazı kanıtlar vardır. Bu nedenle, yetenek tabanlı duygusal zekânın zekâ ölçümü olarak gösterilmesinin doğru olacağı belirtilmektedir. Ayrıca karma duygusal zekâ modelleri ile ölçülen fikirler önemli olabilir ve bu fikirlerin zekâ kavramı çerçevesinde bütünleştirilmemesi gerekmektedir (Mayer, Salovey ve Caruso, 2000). Konunun yeni olması nedeniyle, duygusal zekânın yetenek tabanlı orijinal yaklaşımının, bilişsel

29 15 yeteneklerle ilişkili olup olmadığı ile kişilikten ayrılıp ayrılmadığı konusunda daha fazla incelenmesine ihtiyaç vardır (Mayer, Salovey ve Caruso, 2004). Bazı araştırmacılar, sadece zihinsel yetenekleri ölçen testlerin duygusal zekâ ölçümleri için sınıflandırılması gerektiğini tartışmaktadırlar (Doğan ve Şahin, 2007).

30 16

31 17 3. GEREÇ VE YÖNTEM Bu bölümde, evren ve örneklem, araştırmada kullanılan veri toplama araçları ile verilerin toplanması için izlenen yol ve verilerin analizinde kullanılan istatistiksel tekniklerle ilgili açıklamalar yer almaktadır Araştırmanın Modeli Bu araştırmada profesyonel basketbol oyuncularında duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılığın cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl, lig kategorisi, başarı sırasında ki farkın ve ZD ile DZ arasındaki ilişkinin incelenmesinin amaçlandığından betimsel tarama modelinde ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Tarama modelleri geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekli ile betimlemeyi amaç edinen araştırmalar için uygun bir modeldir (Karasar, 2006). Betimsel tarama modelleri kendi içinde iki bölüme ayrılmaktadır. Bu bölümler; genel tarama ve örnek olay taramalarıdır. İlişkisel tarama modeli genel tarama yöntemi içine giren bir yöntemdir. Genel tarama modelleri; çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkındaki genel yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2006). Bu grup içinde yer alan ilişkisel tarama modelleri ise; iki ve daha çok değişken arasındaki birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleri için kullanıldığından bu tür araştırmalar için uygun görülmektedir (Cohen, Manion ve Morrison, 2000; Karasar, 2006) Evren ve Örneklem Bu çalışmanın evrenini, sezonunda Türkiye Basketbol Federasyonu na (TBF) bağlı liglerde oynayan 926 profesyonel basketbol oyuncusu oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise bu liglerdeki 17 takımdan 63 ü kadın (Xyaş= 23,58 ± 4,64), 135 i erkek (Xyaş= 25,74 ± 5,39) toplam 198 profesyonel basketbol oyuncusu oluşturmaktadır. Evren ve örneklem oranı olarak minimum %15 hedeflenmiştir. Erkek basketbol oyuncularında yakalanan oran %28, kadın basketbol oyuncularında yakalanan oran ise %16 dır. Bu oranlar nedeniyle örneklem oranının hedeflenen evreni temsil ettiği varsayılmıştır. Ayrıca bu katılımcıların, 156 sı (Xyaş= 24,35± 5,48) Türk vatandaşı iken 42 si (Xyaş= 27,69 ± 3,15) ise Amerikan vatandaşıdır.

32 18 Çizelge 3.1. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının cinsiyet değişkeni betimsel istatistikleri Cinsiyet Sayı % Erkek ,2 Kadın 63 31,8 Toplam Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının cinsiyetleri ile ilgili tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.1 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 198 basketbol oyuncusundan 135 i (%68,2) erkek, 63 ü (%31,8) kadındır. Çizelge 3.2. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının vatandaşlık değişkeni betimsel istatistikleri Vatandaşlık Sayı % Türk ,8 Amerikan 42 21,2 Toplam Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının vatandaşlıkları ile ilgili tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.2 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 198 basketbol oyuncusundan 156 sı (%78,8) Türk vatandaşı iken 42 si (%21,2) Amerikan vatandaşıdır. Çizelge 3.3. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının medeni hâl değişkeni betimsel istatistikleri Medeni Hâl Sayı % Bekâr ,3 Evli 55 27,7 Toplam Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının medeni hâl ile ilgili tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.3 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 198 basketbol oyuncusundan 143 ü (%72,3) bekâr, 55 i (%27,7) evlidir. Çizelge 3.4. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının eğitim durumu değişkeni betimsel istatistikleri Eğitim Durumu Sayı % Lise 47 23,7 Üniversite ,2 Yüksek Lisans 10 5,1 Toplam

33 19 Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının eğitim durumu ile ilgili tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.4 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 198 basketbol oyuncusundan 47 si (%23,7) lise, 141 i (%71,2) üniversite ve 10 u (%5,1) yüksek lisans mezunudur Erkek N=135 Türk N=156 Bekâr N=143 Üniversite N= Kadın N=63 Amerikan N=42 Evli N=55 Lise N=47 Y.Lisans N=10 0 Cinsiyet Vatandaşlık Medeni Hal Eğitim Durumu Şekil 3.1. Örneklem grubunun cinsiyet, vatandaşlık, medeni hâl ve eğitim durumu ile ilgili demografik özellikleri Çizelge 3.5. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının oynadıkları ligler değişkeni betimsel istatistikleri Ligler Sayı % BSL 54 27,3 TBL 81 40,9 TKBL 63 31,8 Toplam Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının sezonunda yer aldıkları ligler ile ilgili tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.5 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 198 basketbol oyuncusundan 54 ü (%27,3) BSL inde, 81 i (%40,9) TBL de ve 63 ü (%31,8) TKBL de oynamıştır.

34 20 Çizelge 3.6. Çalışmaya katılan basketbol takımlarının bulundukları liglere göre betimsel istatistikleri Ligler Sayı % BSL 5 29,4 TBL 7 41,2 TKBL 5 29,4 Toplam Çalışmaya katılan basketbol takımları yer aldıkları liglerdeki göre tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3,6 da verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre, araştırmaya katılan 17 basketbol takımından 5 i (%29,4) BSL in den, 7 si (%41,2) TBL in den ve 5 i (%29,4) TKBL in den katılmıştır N=54 N=81 0 BSL TBL TKBL Takım Sayısı % 27,3% 40,9% 31,8% Sayı N=63 Şekil 3.2. Örneklem grubunun bulundukları ligler değişkeni ile ilgili demografik özellikleri Çizelge 3.7. Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının bulundukları pozisyonlara göre betimsel istatistikleri Oyuncu Pozisyonları Sayı % Oyun Kurucu 38 19,2 Şutör Gard 45 22,7 Forvet 36 18,2 Uzun Forvet 50 25,3 Pivot 29 14,6 Toplam Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının oyunda görev aldıkları pozisyonlara göre tanımlayıcı istatistikleri Çizelge 3.7 de verilmiştir. Yapılan analiz sonuçlarına göre,

35 21 araştırmaya katılan 198 oyuncudan 38 i (%19,2) oyun kurucu, 45 i (%22,7) şutör gard, 36 sı (%18,2) forvet, 50 si (%25,3) uzun forvet ve 29 u (%14,6) pivot olarak oynamaktadır. Oyun Kurucu Şutör Gard Forvet Uzun Forvet Pivot N=29 %14,6 N=38 %19,2 N=50 %25,3 N=36 %18,2 N=45 %22,7 Şekil 3.3. Örneklem grubunun oyuncu pozisyonları ile ilgili demografik özellikleri İst. Büyükçekmece İst. İBBSK İst. Pertevniyal İzm.Gelişim Kol. İzm. Gediz Üni. İzm. Urla Bld Kadın. Ban. Banvit Ban. Kırmızı Esk. Basket Esk. Anadolu Üni. Kadın Bursa. Tofaş Gaziantep. Royal Kayseri Melikşah Üni. Ankara Çankaya Üni. Kadın Mersin Basketbol Sk. Kadın Edremit Güre Bld. Kadın Şekil 3.4. Çalışmaya katılan takımların bulundukları il ve sporcu sayılarına ilişkin demografik özellikler

36 Ölçüm Süreci ve Ölçme Araçları Uygulama yapılmadan önce katılımcılara çalışma süreci ile ilgili bilgiler araştırmacı tarafından Türk sporcular için Türkçe, Amerikalı sporcular için İngilizce olarak ayrı ayrı açıklanmıştır. Uygulamaya gönüllü olarak katılmayı kabul edip dâhil olan sporcular kişisel bilgi formu, sporda duygusal zekâ envanteri ve sporda zihinsel dayanıklılık envanterini cevaplamışlardır. Uygulama sırasında çalışmayı sürdürmek istemeyen katılımcılara uygulama anında çalışma bıraktırılmıştır Sporda duygusal zekâ envanteri (Emotional intelligence scale for use in sport) Shutte ve arkadaşları (1998) tarafından geliştirilen duygusal zekâ ölçeği (emotional intelligence scale) temel alınarak sporcuların duygusal zekâ yeteneklerini ölçmek için Lane ve arkadaşları (2009) tarafından sporcu popülasyonu için uyarlaması yapılmıştır. Ayrıca ölçek 5 alt boyutta (başkalarının duygularını değerlendirme, kendi duygularını değerlendirme, duyguları düzenleme, sosyal beceriler, duyguların kullanımı) toplam 19 madde ve 5 li likert yapıdadır (1=kesinlikle katılmıyorum; 5=kesinlikle katılıyorum). Türk sporcu popülasyonu için ise Adiloğulları ve Görgülü (2015) tarafından uyarlaması yapılmıştır. Sporda duygusal zekâ envanteri alt boyutlarının iç tutarlılık katsayısı; başkalarının duygularını değerlendirme 0.69, kendi duygularını değerlendirme 0.85, duyguları düzenleme 0.67, sosyal beceriler 0.61 ve duyguların kullanımı 0.85 olarak belirlenmiş ve SDZE geçerli bir araç olarak kabul edilmiştir (Adiloğulları ve Görgülü, 2015) Sporda zihinsel dayanıklılık envanteri (Sports mental toughness questionnaire) Spor ortamındaki zihinsel dayanıklılık seviyesini belirlemek amacıyla Sheard ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilen, sporda zihinsel dayanıklılık envanteri (sport mental toughness questionnaire) 14 madde ve 3 alt boyuttan oluşmaktadır. Genel zihinsel dayanıklılığın yanı sıra üç alt boyut ve Cronbach Alpha değerleri, Güven 0.72, Devamlılık 0.71 ve Kontrol 0.66 olarak 4 lü Likert yapıdadır (1=tamamıyla yanlış; 4=çok doğru). Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri (SZDE) Türkçe ye uyarlanma çalışması Altıntaş (2015) tarafından yapılmıştır. Envanterin alt boyutları için belirlenen Cronbach Alpha değerleri sonuçları güven alt boyutu için 0.84; devamlılık alt boyutu için 0.51; k ontrol alt

37 23 boyutu için 0.79 dur. Bu sonuçlara ölçeğin güvenilir bir ölçek olduğunu görülmektedir (Altıntaş, 2015) Verilerin Toplanması Araştırma Sezonu içerisinde çalışmaya katılmayı kabul eden kulüplere araştırmacı tarafından ulaşılarak yürütülmüştür Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Araştırmadan elde edilen veri setinin istatistiksel analizi IBM SPSS 21 paket programında yapılmıştır. Araştırma grubunun demografik özellikleri için frekans ve yüzde hesapları yapılmıştır. Ayrıca değişkenlerin dağılımları incelenmiş, dağılımların normallik ve homojenliği değerlendirilerek dağılımların parametrik özellik gösterdiği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle de veriler parametrik testlerden iki ve ya daha fazla bağımsız grubun karşılaştırılmasında kullanılan istatistiksel yöntem, tek yönlü varyans analizi (One Way ANOVA) ile anlamlı farklara ait grup içi ikili karşılaştırmalarda Tukey testi ve bağımsız değişkenlerin arasındaki ilişkiyi inceleyen Pearson korelasyon katsayısı kullanılmıştır. İstatistiksel güven aralığı p<0,05 olarak kabul edilmiştir Etik Açıklamalar Çalışmaya başlanmadan önce araştırmacılardan envanterlerin kullanım izni alınarak Gazi Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu na başvuru yapılmıştır. Etik Komisyon Onayı (EK 1) alındıktan sonra TBF ye kulüpler de çalışmamızın uygulanabilmesi için izin başvurusunda bulunulmuş ve Anket Uygulama İzni (EK 3) alındıktan sonra araştırmaya katılmayı kabul eden kulüplere bizzat araştırmacı tarafından ulaşılmıştır. Çalışmaya katılmayı kabul eden sporcuların kimlik bilgileri istenmemiş ve katılımcılara gönüllü olur formu imzalatılmıştır.

38 24

39 25 4. BULGULAR Çizelge 4.1. Katılımcıların cinsiyet değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılıklarının farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları BDDAB KDDAB DDAB SBAB DKAB GAB DAB KAB *p<0,05 **p<0,01 Cinsiyet Sayı Ortalama SS F p Kadın 57 14,6 0,31,074,786 Erkek 99 14,5 0,24 Kadın 57 12,0 0,25 1,15,280 Erkek 99 11,7 0,19 Kadın 57 7,33 0,19 2,61,108 Erkek 99 7,73 0,14 Kadın 57 11,4 0,28,500,480 Erkek 99 11,2 0,21 Kadın 57 22,5 0,45,424,516 Erkek 99 22,8 034 Kadın 57 3,12 0,05 5,59,019* Erkek 99 3,27 0,04 Kadın 57 3,31 0,06 6,49,012* Erkek 99 3,11 0,05 Kadın 57 2,95 0,07 39,4,000*** Erkek 99 2,42 0,05 ***p<0,001 Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyut puanlarının cinsiyet değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.1 de verilmiştir. Çizelge 4.1. incelendiğinde, SDZE nin alt boyutlarında cinsiyet değişkeni açısından anlamlı fark görülmemektedir. SZDE nin güven, devamlılık ve kontrol alt boyutlarında cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir fark görülmektedir [(F=5,59), (F=6,49), (F=39,4); (p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde güven alt boyutunda erkek katılımcılar kadın katılımcılara göre, devamlılık ve kontrol alt boyutları için ise kadın katılımcılar erkek katılımcılara göre daha yüksek düzeye sahip oldukları görülmektedir.

40 26 Çizelge 4.2. Katılımcıların vatandaşlık değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılık farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları BDDAB KDDAB DDAB SBAB DKAB GAB DAB KAB *p<0,05 **p<0,01 Vatandaşlık Sayı Ortalama SS F p Türk ,6,190 21,0,000*** ABD 42 16,4,365 Türk ,8,150,010,922 ABD 42 11,8,288 Türk 156 7,58,121,592,443 ABD 42 7,78,234 Türk ,3,158 7,29,008** ABD 42 10,4,304 Türk ,7,268 2,15,144 ABD 42 23,5,517 Türk 156 3,22,031,074,786 ABD 42 3,32,060 Türk 156 3,18,037 10,1,002** ABD 42 3,44,072 Türk 156 2,62,045 11,9,001*** ABD 42 2,95,086 ***p<0,001 Çalışmaya katılan Türk ve Amerikan basketbol oyuncularının zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyut puanlarının vatandaşlık değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2. incelendiğinde, SDZE nin kendi duygularını değerlendirme, duyguları düzenleme ve duyguların kullanımı alt boyutlarında cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir fark görülmemektedir. Ancak başkalarının duygularını değerlendirme ve sosyal beceriler alt boyutlarında cinsiyet değişkenine göre anlamlı fark görülmektedir [(F=21,0), (F=7,29); p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde başkalarının duygularını değerlendirme alt boyutunda ABD vatandaşı olan katılımcılar Türk vatandaşı olan katılımcılara göre daha yüksek ortalamaya sahip iken sosyal beceriler alt boyutunda ise Türk vatandaşı katılımcılar, ABD vatandaşı katılımcılara göre daha yüksek ortalamaya sahip oldukları görülmektedir. SZDE nin güven alt boyutunda cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir fark görülmemektedir. SZDE nin devamlılık ve kontrol alt boyutlarını cinsiyet değişkeni açısından incelediğimizde anlamlı bir fark görülmektedir [(F=10,1), (F=11,9); p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde ABD vatandaşı katılımcıları Türk vatandaşı katılımcılara göre devamlılık ve kontrol alt boyutlarında daha yüksek düzeye sahip oldukları görülmektedir.

41 27 Çizelge 4.3. Katılımcıların medeni hâl değişkenine göre duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılık farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları BDDAB KDDAB DDAB SBAB DKAB GAB DAB KAB *p<0,05 **p<0,01 Medeni Hâl Sayı Ortalama SS F p Evli 55 15,1,336,196,659 Bekâr ,9,208 Evli 55 11,8,252,001,970 Bekâr ,8,156 Evli 55 8,00,202 4,74,031* Bekâr 143 7,48,125 Evli 55 11,2,270,539,464 Bekâr ,0,168 Evli 55 23,5,452 2,43,120 Bekâr ,6,280 Evli 55 3,19,052,422,517 Bekâr 143 3,23,032 Evli 55 3,27,065,316,575 Bekâr 143 3,23,040 Evli 55 2,65,077,335,563 Bekâr 143 2,70,048 ***p<0,001 Çalışmaya katılan evli ve bekâr basketbol oyuncularının zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyut puanlarının medeni hâl değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.3 de verilmiştir. Çizelge 4.3. incelendiğinde, SDZE nin başkalarının duygularını değerlendirme, kendi duygularını değerlendirme, sosyal beceriler, duyguların kullanımı alt boyutlarında medeni hâl değişkenine göre anlamlı fark görülmemektedir. SDZE nin sadece duyguları düzenleme alt boyutunda cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir fark görülmüştür [(F=4,74); (p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde evli katılımcıların bekâr katılımcılara göre duyguların kullanım düzeyinin daha yüksek olduğu görülmektedir. SZDE nin güven, devamlılık ve kontrol alt boyutlarında medeni hâl değişkenine göre anlamlı bir fark görülmemektedir.

42 28 Çizelge 4.4. Katılımcıların bulunduğu lig kategorisine göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları BDDAB KDDAB DDAB SBAB DKAB GAB DAB KAB *p<0,05 **p<0,01 Ligler Sayı Ortalama SS F p BSL 54 15,3,315 TBL 81 14,9,306,552,576 TKBL 63 14,8,286 BSL TBL TKBL BSL TBL TKBL BSL TBL TKBL BSL TBL TKBL TBL TKBL BSL TBL TKBL TBL ***p<0,001 11,8 11,5 12,1 7,65 7,72 7,49 11,1 10,9 11,3 23,7 22,5 22,6 3,28 3,11 3,36 3,11 2,91 2,50,233,209,245,172,187,188,252,220,271,404,404,406,033,059,063,051,078,055 1,76,175,394,675,765,467 2,56,080 4,18,017* 5,52,005** 9,88,000*** Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının yer aldıkları liglerin zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyut puanlarının lig kategorisi değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.4 de verilmiştir. Çizelge 4.4. incelendiğinde, SDZE nin tüm alt boyutlarında lig kategorisine göre anlamlı fark görülmemektedir. SZDE nin güven, devamlılık ve kontrol alt boyutlarında lig kategorisine göre anlamlı fark görülmektedir [(F=4,18), (F=5,52), (F=9,88); (p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde TBL nin TKBL ne göre güven düzeyinin, BSL nin TBL ne göre devamlılık düzeyinin, TKBL nin TBL ye göre kontrol düzeyinin daha yüksek olduğu görülmektedir.

43 29 Çizelge 4.5. Takımların başarı sırasına göre zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ farklılığına ilişkin tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçları DKAB DAB KAB Takım LK BŞ Sayı Ortalama SS F p Melikşah Üni. SK TBL ,4 1,05 1,71,048* Tofaş SK TBL 1* 9 25,9 1,06 B. Kırmızı R.H.Gaziantep M.P.Trabzonspor Anadolu Üni. B.Kırmızı Pertevniyal Gediz Üni. Gelişim Koleji Edremit Bld. *p<0,05 **p<0,01 TBL BSL BSL TKBL TBL TBL TBL TBL TKBL ***p<0, * 11 P.O * 10 4* ,79 3,48 3,50 3,52 2,31 2,40 2,46 2,50 3,39,126,137,150,137,127,169,089,160,097 2,05,012* 2,65,001*** Çalışmaya katılan takımların zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyut puanlarının başarı sırası değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.5 de verilmiştir. Çizelge 4.5. incelendiğinde, SDZE nin başkalarının duygularını değerlendirme, kendi duygularını değerlendirme, duyguları düzenleme ve sosyal beceriler alt boyutlarında takımların başarı sırası değişkeni açısından incelendiğinde anlamlı bir fark görülmemiştir. SDZE nin duyguların kullanımı alt boyutunda takım başarısı değişkeni açısından incelendiğinde anlamlı fark görülmüştür [(F=1,71); (p<0,05)]. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde ligi birinci sırada bitiren TBL takımı olan Tofaş SK nın, yine TBL ligi takımı olan ve on birinci sırada bitiren Melikşah Üniversitesi SK ya göre duyguların kullanımı düzeyinin daha yüksek olduğu görülmektedir. SZDE nin güven alt boyutunun takımların başarı sırası değişkeni açısından istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmektedir. SZDE nin devamlılık ve kontrol alt boyutlarında takım başarısı sırası değişkeni açısından incelendiğinde anlamlı fark görülmüştür [(F=2,05), (F=2,65); (p<0,05)]. Aritmetik ortalamaları incelediğimizde, ligler arasındaki fark ve lig sıralamaları farklı olmasına rağmen aritmetik ortalamalarının arasındaki farkların yakın olduğu görülmektedir.

44 30 Çizelge 4.6. SDZE alt boyutları ve SZDE alt boyutları arasındaki korelasyonun incelenmesi Değişkenler BDDAB 2.KDDAB,397**,000 3.DDAB,091,202,205**,004 4.SBAB,304**,000,317**,000,331**,000 5.DKAB,284**,000,422**,000,468**,000,353,000 6.GAB -,025,723 -,016,819,053,459,037,607 -,006,134 7.DAB,114 -,030,058,158*,136,424**,110 8.KAB,104,147,677 -,042,557,414 -,100,161 *p<0,05 **p<0,01 ***p<0,001,026,007,924,057,045,533,000,311**,000,554**,000 Çalışmaya katılan basketbol oyuncularının zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ alt boyutları arasındaki korelasyon değişkeni açısından farklılıklarını gösteren istatistikler Çizelge 4.6 de verilmiştir. Çizelge 4.6. incelendiğinde SDZE ile SZDE nin alt boyut puanları arasındaki korelasyona göre SDZE nin sosyal beceriler alt boyutu ile SZDE nin devamlılık alt boyutu arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=,158; p<0,05*). Elde edilen bu ilişkinin pozitif yönlü ve doğrusal yönlü ve zayıf korelasyon görülmektedir. Bulguyu değerlendirdiğimizde değişkenlerden biri artarken diğerinin de artabileceği söylenebilir.

45 31 5. TARTIŞMA Bu araştırmada; profesyonel basketbolculardan oluşan araştırma grubunda zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ arasındaki ilişkisel yapının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın bir diğer amacı ise, katılımcıların duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılığın bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi ve daha önceden konu ile ilgili yapılan çalışmaların karşılaştırmalarına yer verilmiştir. Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularının SDZE nin alt boyutlarında cinsiyet değişkeni açısından anlamlı fark görülmemektedir (p>0,05) (Çizelge 4.1). Alan yazındaki bazı araştırmaların bulguları incelendiğinde kadın katılımcıların duygusal zekâ puanlarının erkek katılımcılara göre yüksek olduğu görülmüştür (Mayer ve Geher, 1996; Schutte ve arkadaşları, 1998; Mayer, Caruso ve Salovey, 1999; Mandell ve Pherwani, 2003; Tatar ve arkadaşları, 2011). Ayrıca, Van Rooy ve arkadaşları (2005) tarafından yapılan çalışmada cinsiyet ile DZ arasında anlamlı fark görülmüş ve ortalama puanlar için kadın katılımcılar erkek katılımcılara göre zayıf istatistiki farkla daha yüksek aritmetik ortalamaya sahip oldukları rapor edilmiştir. Ancak birçok alt boyutta kadın katılımcıların aritmetik ortalamaları yüksek iken bazı alt boyutlar için erkek katılımcılarında yüksek aritmetik ortalamalara sahip oldukları görülmüştür (Van Rooy, Alonso ve Viswevaran, 2005). Bar-On (1997) ve Goleman (1998) tarafından yapılan araştırmalara göre cinsiyet değişkeni açısından duygusal zekâya yönelik anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Bu çalışmaların sonuçları araştırmamızın cinsiyet ve DZ durumu açısından destekler niteliktedir. Genel olarak incelediğimizde kadınların duygusal zekâlarının erkeklere göre yüksek olabileceğini net bir ifade ile söylememizin mümkün olabileceğinden bahsetmek son derece yanlış olur. Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularında SZDE nin güven alt boyutu puanları erkekler lehine (F=5,59; p<0,05) iken devamlılık ve kontrol alt boyutlarında kadınlar lehine [(F=6,49),(F=39,4); (p<0,05)] cinsiyet değişkeni açısından anlamlı bir fark görülmektedir (Çizelge 4.1). İlgili alan yazın incelendiğinde Masum (2014) tarafından Pakistanlı tenis sporcuları örnekleminde yapılan bir araştırmada cinsiyet değişkeni açısından ele alınan zihinsel

46 32 dayanıklılık düzeylerinde anlamlı fark görüldüğü rapor edilmiştir. Masum (2014) tarafından elde edilen bulgular incelendiğinde cinsiyet ile ZD arasında anlamlı fark görüldüğü rapor edilmektedir ve erkek sporcuların kadın sporculara göre ZD ortalama puanları açısından daha yüksek aritmetik ortalamaya sahip olduklarını belirtilmektedir. Araştırma bulgularımız incelendiğinde ise istatistiksel farklılığın sonucunda kadın basketbolcuların erkek basketbolculara oranla daha yüksek puan ortalamasına sahip oldukları görülmektedir. Bu bağlam da araştırmamızın Masum (2014) tarafından yapılan araştırma bulgularıyla örtüşmediği görülmektedir. Bu sonucun bizim araştırmamızda yalnızca profesyonel basketbolcuları örnekleminde yapılması Masum (2014) un araştırmasının ise hem profesyonel hem de profesyonel olmayan sporcular örnekleminde gerçekleştirilmiş olması aynı zaman da kültürel farklılığın sebep olabileceği söylenebilir. Nicholls ve arkadaşları (2009) tarafından 677 sporcu örnekleminde yapılan başka bir araştırma bulgularının ise elde etmiş olduğumuz bulguları destekler nitelikte olduğu söylenebilir. Nicholls ve arkadaşları (2009) tarafından aktarıldığı üzere cinsiyet ve zihinsel dayanıklılık arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Kültürel farklılıklar düşünüldüğünde ülkemiz örnekleminde zihinsel dayanıklılığın cinsiyet farklılıkları üzerindeki değişimine dair bulguların olmayışı bu konuda net bir yorum yapmayı olası kılmamaktadır. Ayrıca belirtilmesi gereken bir başka husus ise zihinsel dayanıklılığın her branşa özgü değişebileceği ve farklı dinamikler tarafından etkilenebileceği görüşüdür (Gucciardi ve Gordon, 2009; Bull, Shambrook, James ve Brooks, 2005). Çünkü araştırmamız basketbol örnekleminde gerçekleştirilmiştir. Basketbol örneklemi haricinde farklı branşlar örnekleminde gerçekleştirilen araştırma sonuçlarının araştırma sonuçlarımızı desteklediğini söylemek son derece yanlış olur. Çalışmaya katılan Türk ve Amerikan vatandaşı olan profesyonel basketbol oyuncularında SDZE nin başkalarının duygularını değerlendirme alt boyutu puanları Amerikan vatandaşları lehine (F=21,0; p<0,05) iken sosyal beceriler alt boyutu puanları Türk vatandaşları (F=7,29; p<0,05) lehine anlamlı farklar görülmektedir (p>0,05) (Çizelge 4.2). İlgili alan yazın incelendiğinde Van Rooy ve arkadaşları (2005) tarafından 50 Afrikan Amerikalı, 135 Latin Amerikalı, 60 Kafkas ve diğer etnik kökenlerden 30 katılımcının katıldığı araştırmada DZ ve etnik köken ilişkisi incelenmiştir. Bulgulara göre, etnik kökenler arasından anlamlı fark görülmüş ve Latin Amerikan kökenliler daha yüksek DZ puanlarına sahip olduğu rapor edilmiştir (Van Rooy, Alonso ve Viswevaran, 2005). Van

47 33 Rooy, Alonso ve Viswevaran (2005) tarafından yapılan araştırmanın örneklem grubu sporcu olmaması ve araştırmalarında etnik köken değişkeninin incelenmesinden dolayı araştırmamız ile paralellik gösterdiği konusunda net bir bilgi veremeyiz. Bu yüzden konu hakkında elimizdeki verileri kısıtlı olmasından dolayı net bir yorum belirtmemiz zorlaştırmaktadır. Çalışmaya katılan Türk ve Amerikan vatandaşı olan profesyonel basketbol oyuncularında SZDE nin devamlılık ve kontrol alt boyutu puanları Amerikan vatandaşları lehine anlamlı fark görülürken [(F=10,1),(F=11,9); (p<0,05)], güven alt boyutu için anlamlı bir fark görülmemektedir (p>0,05) (Çizelge 4.2.). Araştırmamızın sonuçlarına göre Amerikan vatandaşı katılımcıların zihinsel dayanıklılığın devamlılık ve kontrol alt boyutları için Türk vatandaşı olan katılımcılara göre daha yüksek puanlara sahip oldukları görülmektedir. İlgili alan yazın incelendiğinde çalışmamız ile ilgili paralellik gösteren ve ya göstermeyen bulgular bulunamamıştır. Ancak zihinsel dayanıklılık, psikolojik becerilerin gelişmesi ile pozitif yönde etkileşen, psikolojik beceriler ise zihinsel antrenmanlar ile geliştirilebilen yapıdadır (Altıntaş ve Akalan, 2008; Erdoğan ve Kocaekşi, 2015). Bu doğrultuda, Amerika da sportif sistemde sporcuların psikolojik performans uzmanları çalışabilme imkânına sahip olmaları bu açıdan onları üstün sağladığını söyleyebiliriz çünkü ZD kavramı farklı dinamikler tarafından etkilenebilen bir yapıdadır (Gucciardi ve Gordon, 2009; Bull, Shambrook, James ve Brooks, 2005). Çalışmaya katılan bekâr ve evli profesyonel basketbol oyuncularının SDZE nin sadece duyguları düzenleme alt boyutu puanları medeni hâl değişkeni açısından evli katılımcıların lehine (F=4,74, p<0,05) anlamlı fark görülmektedir. DZ nin diğer alt boyutları puanlarının medeni hâl değişkeni açısından anlamlı fark ortaya koymamaktadır (p>0,05) (Çizelge 4.3.). Madahi ve arkadaşları (2013) tarafından 110 bekâr ve 130 evli üniversite öğrencisi üzerinde duygusal zekâ ve medeni hâl arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Aritmetik ortalamalar incelendiğinde evli bireylerin bekâr bireylere göre daha yüksek ortalamaya sahip olduğu görülmüştür. Araştırmamızın medeni hâl değişkeni istatistiki sonuçları ile Madahi ve arkadaşları (2013) tarafından yapılan çalışmanın sonuçları paralellik göstermektedir. Bu sonuçlara göre, evli bireylerin duygusal zekâ puanlarının bekâr

48 34 bireylere göre daha yüksek olduğunu söylemek mümkün olabilir. Ayrıca araştırmamızın bulgularında görüldüğü üzere, zihinsel dayanıklılık ve medeni hâl değişkeni arasında istatistiksel olarak anlamlı fark görülmemiştir(p>0,05) (Çizelge 4.3). Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularının yer aldıkları takımların lig kategorisi değişkenine göre SDZE nin alt boyutları arasında anlamlı fark görülmemiştir (p>0,05) (Çizelge 4.4). Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularının yer aldıkları takımların lig kategorisi değişkenine göre SZDE nin güven alt boyutu için TBL lehine (F=4,18; p<0,05), devamlılık alt boyutu için BSL lehine (F=5,52; p<0,05) ve kontrol alt boyutu için TKBL lehine (F=9,88; p<0,05) anlamlı farklar görülmektedir (Çizelge 4.4). Bu bilgiler doğrultusunda ilgili alan yazın incelendiğinde Nicholls ve arkadaşları (2009) tarafından sporcu örnekleminde yapılan araştırma bulguları elde etmiş olduğumuz bulguların aksine başarı düzeyinin zihinsel dayanıklılıkla istatistiksel anlamda anlamlı olmayan bir bulgu elde etmişlerdir. Zihinsel dayanıklılığa ilişkin kuramsal açıklamalar incelendiğinde başarı düzeyi yüksek sporcuların zihinsel dayanıklılığının yüksek olması (Crust, 2008) gerektiği algısı araştırma bulgularımızı destekleyen bir nitelik taşısa da yeterli olmadığı düşünülmektedir. Çünkü kuramsal olarak tam bir kuramsal çerçeveye oturtulamamış olan zihinsel dayanıklılık kavramı (Ahern, Kiehl, Sole ve Byers, 2006; Crust, 2008), Sheard ve arkadaşları (2009) tarafından tanımlanan kuramsal çerçevedeki eksikliklerinin olabileceği sorusunu yine akla getirmektedir. Kullanmış olduğumuz ölçme aracının zihinsel dayanıklılığı ölçmek için oturtulduğu kuramsal yapı çerçevesinde araştırma bulgularımıza dayanarak genel anlamda zihinsel dayanıklılığın başarı düzeyiyle ilişkili olduğu söylene bilir. Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularının bulunduğu takımların SDZE nin duyguların kullanımı alt boyutu puanlarının başarı sırası değişkeni açısından Melikşah Üniversitesi SK ye göre Tofaş SK nin lehine (F=1,70; p<0,05) anlamlı fark görülmektedir. SDZE nin diğer alt boyutları puanları ile başarı değişkeni arasında anlamlı fark yoktur (p>0,05)(çizelge4.5).

49 35 Bu sonuç doğrultusunda ligi 1. sırada bitiren Tofaş SK nin yine aynı ligi 11. sırada bitiren Melikşah Üniversitesi SK ye göre duyguların kullanımı alt boyutu puanının yüksek olması takım başarısında yüksek duygusal zekâ düzeyinin etkin bir faktör olduğunu söyleyebiliriz. TBL de başarısız bir sezon geçiren Melikşah SK takımının duygusal zekânın duyguların kullanımı düzeyi yine TBL yi birinci sırada bitiren Tofaş SK ye göre düşük düzeyde olması Melikşah Üni. SK nın ligteki sıralamasında ki performansına tek başına etki ettiğini söyleyemeyiz. Ancak performans sırasında görülen birçok olumsuz duruma karşı, kendini yatıştırma, yoğun kaygılardan, karamsarlıktan kurtarabilme becerisine daha yüksek şekilde sahip olduklarından söz edebiliriz. Duyguların kullanımı becerisi yüksek bireyler olumsuz duygu durumlarına ile mücadeleden ziyade performansı sürmeye devam edebilmektedirler (Goleman, 1995). Bu doğrultuda performans üzerinde pozitif etkisi olan psikolojik becerilerden biri olan duygusal zekâ düzeyinin komple bir spor olan basketbolda (Erbaş, 2000) başarı ve başarısızlık arasındaki etkin bileşenlerden biri olduğu görüşü ile paralellik göstermektedir. Çalışmaya katılan profesyonel basketbol oyuncularının bulunduğu takımların SZDE nin devamlılık boyutu puanlarının başarı sırası değişkeni açısından BSL ile TBL takımlarına göre TKBL takımı olan Anadolu üniversitesi lehine (F=2,05; p<0,05) iken, kontrol boyutu için TBL takımlarına göre TKBL takımı olan Edremit Bld. Güre Spor lehine (F=2,64; p<0,05) anlamlı fark görülmektedir. Güven alt boyutu puanı ve cinsiyet değişkeni arasında anlamlı fark yoktur (p>0,05)(çizelge 4.5). Performans sporlarında, bireysel performansı üst düzey olan bir sporcu aynı performans katkısını takım performansı adına sağlayamayabilir (Salas ve arkadaşları, 1997). Grup oluştururken bireysel olarak en yetenekli sporcuların bir arada olması en iyi takımı kurmada ki gerekliliklerden değildir (Cotterill, 2013). Bu yüzden en iyi bireysel performanslara sahip basketbolculardan oluşan bir grup en iyi takımı oluşturabilecek özellikte olmayabilir bu doğrultuda takımlar oluşturulurken bireysel performansların üst düzeyde olması gerektiği kadar psikolojik performansında (Altıntaş ve Akalan, 2008; Weinberg ve Gould, 2015; Erdoğan ve Kocaekşi, 2015). üst düzeyde olması gerekmektedir. Ayrıca devamlılık ve kontrol boyutlarında TKBL yer alan her iki kadın takımının da BSL ve TBL takımlarına göre daha yüksek düzeyde devamlılık ve kontrol becerilerine sahip olmaları, cinsiyet ve ZD arasında ki ilişki ile de paralellik göstermektedir.

50 36 SDZE ile SZDE nin alt boyut puanları arasındaki korelasyon ilişkisi incelendiğinde SDZE nin sosyal beceriler alt boyutu ile SZDE nin devamlılık alt boyutu arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Elde edilen bu ilişkinin pozitif ve doğrusal yönlü bir zayıf ilişkili olduğu görülmektedir(r=,158; p<0,05) (Çizelge 4.6). Araştırmamızın bu bulgusu doğrultusunda duygusal zekânın etkin bir faktörü olan sosyal beceri düzeyi arttıkça, zihinsel dayanıklılığın güçlü bir faktörü olan devamlılığında artması beklenmektedir. İlgili alan yazın incelendiğinde, Nicholls ve arkadaşları (2015) tarafından yapılan çalışmada sporcular üzerinde zihinsel dayanıklılığın arabulucu rolünü incelemişlerdir. Araştırmanın bulguları, zihinsel dayanıklılığın hem duygusal zekâ ile hem de psikolojik dayanıklılık ile pozitif yönlü yüksek korelasyona sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu çalışma, Gucciardi (2009) tarafından yapılan nitel çalışmadaki sonuçları ile örtüşmektedir. Cowden (2016) tarafından 151 Güney Afrika lı erkek adölesan sporcu üzerinde yaptığı araştırmanın sonuçları ZD ve DZ arasında orta düzeyli pozitif yönlü korelasyonu rapor etmiştir. Bu çalışmalarda alınan sonuçlar araştırmamızın sonuçları ile paralellik göstermekte olduğunu görülmektedir. Ayrıca zihinsel dayanıklılığın geliştirilmesinde etki eden faktörlerden olan psikolojik beceriler ve duygusal zekâ ilişkisi Gill ve arkadaşları (2011) tarafından sporcu örnekleminde araştırılmış ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olduğu rapor edilmiştir. Kendinle konuşma, imgeleme ve hedef belirleme gibi psikolojik becerilerin duygusal zekâ alt boyutlarından sosyal beceri alt boyutu ile pozitif doğrusal bir ilişki içerisinde olduğu belirtilmiştir. Bu bağlamda incelediğimizde zihinsel dayanıklılığın duygusal zekâ ile ilişkisi bulgumuzu destekler nitelikte bir araştırma olduğu söylene bilir. Bir başka araştırmada ise Lane ve arkadaşları (2009) tarafından yine sporcular örnekleminde yapılan araştırmada da araştırma bulgularımızı destekleyen sonuçlar rapor edilmiştir. Lane ve arkadaşları (2009) psikolojik beceri ile duygusal zekâ düzeyinin pozitif ve doğrusal, orta düzeyli bir ilişki içerisinde olduğunu rapor etmişlerdir. Ayrıca Boroujeni ve arkadaşları (2012) tarafından Tehran Kadın Basketbol Süper Lig in de yer alan biri zayıf ve biri güçlü iki takım arasında DZ ve ZD ilişkisini incelemiştir. Bulgulara göre, ZD ve DZ arasında ligin güçlü takımında anlamlı ilişki görülmez iken zayıf takımda anlamlı ilişki görülmüş. Buna göre zayıf takımda ZD ve DZ arasında negatif ve yüksek korelasyon bulunduğu görüşmüştür. Buna göre ZD arttıkça DZ puanının düşmesi beklenir ancak zayıf takım örnekleminde katılımcı sayısının 7 kişi olmasından dolayı verilerin daha yüksek bir örneklem grubu ile incelenmesi sonuçlarda değişime neden olabilir (Boroujeni, Mirheydari, Kaviri ve

51 37 Shahhosseini, 2012). İlgili alan yazında ampirik çalışmaların eksikliği elde etmiş olduğumuz bulguların yorumlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu bilgilerden yola çıkarak, duygusal zekâ ve zihinsel dayanıklılığın incelendiği bu araştırmamızda en temel sonucun sosyal beceri düzeyi yüksek bireylerin özellikle devamlılık becerisinin yüksek düzeyde olabileceği söylenebilir. Fakat bu konuda alan yazının genişletilmesi ve farklı örneklemler üzerinde elde edilen sonuçlarla elde etmiş olduğumuz bu bulguların karşılaştırılması daha sağlıklı bir sonuca ulaşmanın tek yolu gibi görülmektedir.

52 38

53 39 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışmanın bu bölümünde, profesyonel basketbol oyuncularının zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri arasındaki ilişki ve bazı değişkenler açısından yapılan değerlendirmelerin sonuçları ile bu sonuçlar ile ilgili yorumlara ve önerilere yer verilmiştir. Araştırmamızda cinsiyet değişkeninin duygusal zekâ düzeyleri üzerinde anlamlı bir fark ortaya koymadığı görülmektedir. Ayrıca cinsiyet açısından zihinsel dayanıklılık düzeylerini incelediğimizde tüm boyutlarda anlamlı fark görülmüştür. Güven faktörü açısından erkek katılımcıların daha yüksek beceriye sahip oldukları sonucu görülmektedir. Araştırmamızda vatandaşlık değişkeninin duygusal zekânın sadece başkalarının duygularını değerlendirme ve sosyal beceriler boyutları açısından anlamlı fark ortaya koyduğu görülmektedir. Amerikan vatandaşı sporcuların başkalarının duygularını değerlendirme becerisinin Türk vatandaşı sporculara göre daha yüksek düzeyde kullanabiliyorken, Türk vatandaşı sporcular sosyal beceriler boyutunda Amerikan vatandaşlarına göre yüksek düzeyde sosyal becerileri kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmamızda medeni hâl değişkeninin duygusal zekânın yalnızca duyguları düzenleme boyutu ile anlamlı fark ortaya koyduğu görülmüştür. Evli katılımcıların bekâr katılımcılara göre duyguları düzenleme becerilerinin daha yüksek olduğu sonucu elde edilmiştir. Ayrıca medeni hâl değişkeninin zihinsel dayanıklılık boyutları ile anlamlı ilişki ortaya koymadığı sonucu görülmektedir. Araştırmamızda lig kategorisi değişkeni açısından duygusal zekâ boyutları arasında anlamlı fark olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca lig kategorisi değişkeninin zihinsel dayanıklılığın tüm alt boyutları üzerinde anlamlı fark görülmüştür. Güven boyutunda TBL de yer alan sporcuların TKBL sporcularına göre daha yüksek güven becerisine sahip oldukları görülür iken kontrol becerisinde bu durumun tam tersi bir sonuca ulaşılmıştır. Kontrol becerisinde TKBL nin üstün oluşu cinsiyet değişkeni açısından da kadınların kontrol becerisinde sağladıkları üstünlük ile paralellik göstermektedir. Devamlılık becerisinde, TBL ye göre bir üst lig olan BSL daha yüksek düzeyde devamlılık becerisini kullandıkları sonucuna ulaşılmıştır.

54 40 Araştırmamızın takım başarı sırasının duygusal zekâ üzerinde sadece duyguların kullanımı boyutu açısından anlamlı fark göstermiştir. TBL normal sezonu 1. bitiren ve ligi şampiyon olarak tamamlayan Tofaş SK nın aynı ligi normal sezonda 11. bitiren Melikşah Üni. SK ya göre takımın duygularını kullanım becerilerinin daha üstün olduğu sonucu ortaya koyulmaktadır. Ayrıca takım başarı sırası zihinsel dayanıklılık üzerinde sadece devamlılık ve kontrol boyutlarında anlamlıdır. TKBL ligi takımı olan Anadolu Üni. SK nin TBL takımı olan Bandırma Kırmızı ve BSL takımları olan R.H. Gaziantep ile M.P. Trabzonspor takımlarına göre daha yüksek düzeyde devamlılık becerisine sahip oldukları sonucu görülmüştür. Devamlılık boyutuna benzer sonuç ise kontrol boyutunda TKBL takımı olan Edremit Bld. Güre Spor un dört farklı TBL takımına karşı daha yüksek düzeyde kontrol becerisine sahip olduğu sonucu elde edilmiştir. Devamlılık ve kontrol düzeylerinde kadın takımlarının erkek takımlarına sağladıkları üstün becerinin nedeni cinsiyet değişkeninde kadın katılımcıların erkek katılımcılara göre sağladıkları üstünlük ile paralellik göstermektedir. Araştırmamızda zihinsel dayanıklılığın güçlü bir faktörü olan devamlılık becerisinin yine duygusal zekânın güçlü bir faktörü olan sosyal beceriler beceri ile arasında anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda devamlılık düzeyinin arttıkça, sosyal beceriler düzeyinin de artacağı sonucu ortaya çıkartmaktadır. Sheard e (2013) göre ZD devamlılık, belirlenen hedefler doğrultusunda sorumluluk alma, konsantre olma ve mücadele etme olarak tanımlanmaktadır. Goleman (1998) ise sosyal becerileri, ilişkilerde duyguları sağlıklı yürütebilmek, ilişki ağlarını ve sosyal durumları doğru algılayabilmektir. Açıklayacak olursak akıcı etkileşim içinde olmak; bu becerileri kişilere ikna ve liderlik edebilmek, anlaşmazlıklarda uzlaşma ve çözüm sağlayabilme, işbirliği ve ekip çalışması için kullanmaktır. Çalışma sonucunda, bütün bulgulardan hareketle durum tespiti yapılmış ve katılımcıların zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri incelenerek açıklamalarda bulunulmuştur. Konuya ilişkin öneriler; 1. Sporcuların zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ düzeyleri belirlenerek yüksek performansa ulaşmak için kullanılacak yöntemlerden olan psikolojik beceri antrenmanlarına yönelik çalışma planları düzenlenebilir.

55 41 2. Antrenörlerin ve idarecilerin, psikolojik performansın takım performansına olan katkısı hakkında bilgilendirilip uygulamaya yönelik çalışmalar yapılabilir. 3. Bu çalışmada olduğu gibi birçok farklı branşta profesyonel olarak görev yapan yabancı sporcular ile Türk sporcular arasındaki psikolojik performans düzeylerinin incelenmesi uygulamaya yönelik katkılar sağlayabilir. 4. Bu çalışmada yalnızca profesyonel takım sporcuları üzerinde gerçekleştirilmiştir. İlerideki çalışmalarda bireysel performans sporları yapan sporcular üzerinde zihinsel dayanıklılık ve duygusal zekâ ilişki ve farklılıkları incelenebilir. 5. Hem profesyonel basketbol takımlarından hem de diğer branşlarda ki profesyonel takımlardan gelecek destekler ile daha fazla katılımcıya ulaşılıp zihinsel dayanıklılık, duygusal zekâ ve psikolojik performans üzerine çalışmalar gerçekleştirilebilir. Çalışmanın sonuçlarına ve bu önerilere ek olarak gelecekteki çalışmalara çeşitli tavsiyeler verilecek olursa; bu çalışmada kullanılan ölçeklerde olduğu gibi sporcu popülasyonu için geliştirilmiş ölçüm araçları takım sporları üzerine gerçekleştirilecek boylamsal çalışmalar ile sporcuların kişisel görüşlerine yer veren nitel ya da karma desen çalışmalar alana katkı sağlayabilir. Özellikle profesyonel takım sporcuları üzerine olacak bu çalışmalar sayesinde profesyonel arenada yapılan yatırımların en önemli parçası olan sporcuların performansında etkili olan psikolojik becerilerinin gelişimi açısından katkı sağlanabilir ve oluşabilecek sorunlara karşı erken müdahalelerde bulunulabilir.

56 42

57 43 KAYNAKLAR Adiloğulları, İ. ve Görgülü, R. (2015). Sporda duysal zeka envanterinin uygulama çalışması. Uluslararası Spor, egzersiz ve Antrenman Bilimi Dergisi, Ahern, N. R., Kiehl, E. M., Sole, M. L. and Byers, J. (2006). A review of instruments measuring resilience. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 29(2), Altıntaş, A. (2015). Sporcuların zihinsel dayanıklılıklarının belirlenmesinde optimal performans duygu durumu, güdülenme düzeyi ve hedef yöneliminin rolü. Ankara: Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Altıntaş, A. ve Akalan, C. (2008). Zihinsel antrenman ve yüksek performans. SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1, Bar-On, R. (1997). Bar-On emotional quotient inventory: technical manual. Toronto: Multihealth Systems. Bar-On, R. (2005). The Bar-On model of emotional-social intelligence. P. Fernandez- Berrocal, & N. Extremera içinde, Special Issue on Emotional Intelligence. Psicothema. Boroujeni, S. T., Mirheydari, S. B., Kaviri, Z. and Shahhosseini, S. (2012). The survey of relationship and comparison: emotional intelligence, competitive anxiety and mental toguhness female super league basketball players. Social and Behavioral Science, 46, Botterill, C. and Brown, M. (2002). Emotions and perpective in sport. International Journal of Sport Psychology, Bull, S. J., Albinson, J. G. and Shambrook, C. J. (1996). The mental game plan: Getting psyched for sport. Sports Dynamics. Bull, S. J., Shambrook, C. J., James, W. and Brooks, J. E. (2005). Towards and understanding of mental toughness in elite English cricketers. Journal of Applied Sport Psychology, 17, Caruso, D. R. and Salovey, P. (2004). The emotionaly intelligent manager: how to develop and use the four key emotional skills of leadership. San Francisco: Jossey-Bass, Cattell, R. B. (1957). Personality and motivation structure and measurement. New York: Harcort, Brace and World. Clough, P. J., Earle, K. and Sewell, D. (2002). Mental toughenss: The concept and its measurement. In I. Cockerill (Ed.), Solution in Sport Psychology, Cohen, L., Manion, L. and Morrison, K. (2000). Research methods in education. 5th ed. London & New York: Routledge Falmer. Cotterill, S. (2013). Team psychology in sport theory and practice. New York: Routledge.

58 44 Cowden, R. G. (2016). Mental toughness, emotional intelligence, and coping effectiveness: an analysis of construct interrelatedness among high-performing adolescent male athletes. Perceptual and Motor Skills, Cox, R. H. (2012). Psychological skills training. R. H. Cox içinde, Sport Psychology. Concepts and Applications. 7th ed. (s. 297). New York: McGraw-Hill. Crombie, D., Lombard, C. and Noakes, T. (2009). Emotional intelligence scores predict team sports performance in a national cricket competition. International Journal of Sports Science & Coaching, 4(2), Crust, L. (2008). A review and conceptual re-examination of mental toughness: Implications for future researchers. Personality and Individual Differences, 45, Crust, L. and Clough, P. J. (2005). Relationship between mental toughness and physical endurance. Perceptual & Motor Skills,, 100, Crust, L. and Clough, P. J. (2011). Developing mental toughness: from research to practice. Journal of Sport Psychology in Action, 2, Dennis, P. W. (1981). Mental toughness and the athlete. Ontario Physical and Health Education Association. Doğan, S. ve Şahin, F. (2007). Duygusal zeka: tarihsel gelişimi ve örgütler için önemine kavramsal bir bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Durand, B. N. and Salmela, J. H. (2002). The development and maintenance of expert athletic performance: perceptions of world and olympic champions. Journal of Applied Sport Psychology, 14(3), D'Urso, V., Petrosso, A. and Robazza, C. (2002). Emotions, perceived qualities and performance of rugby players. The Sport Psychologist, Erbaş, M. (2000). Türkiye basketbol II. ligindeki oyuncuların bazı kişisel değişkenlerin durumluk kaygı üzerine etkileri ve durumluk kaygının takım içi ilişkilerine etkisinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erdoğan, N. ve Kocaekşi, S. (2015). Elit sporcuların sahip olması gereken psikolojik özellikler. Türkiye Klinikleri Journal of Sport Science, 7(2), Gibson, A. (1998). Mental Toughness. New York: Vantage Press. Gill, G. S., Lane, A. M., Thelwell, R. and Devonport, T. (2011). Relationship between emotional intelligence and psychological skills. Indian Journal of Fitness, 7,9-16. Goldberg, A. S. (1998). Sports slump busting: 10 steps mental toughness and peak performance. Champaign, IL: Human Kinetics. Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence: Why it can better more than IQ. New York: Bantam Books.

59 45 Goleman, D. (1998). What makes a leader? Harvard Buseiness Review, 1, Goleman, D. (1998). Working with emotional intelligence. Bantam Books. Gould, D., Hodge, K., Peterson, K. and Petlichkoff, L. (1987). Psychological foundations of coaching: similarities and differences among intercollegiate wrestling coaches. The Sport Psychologist, Graham, J., Hanton, S. and Connaughton, D. (2002). What is this thing called mental toughness? An investigation of elite sport performers. Journal Applied Sport Psychology, Greenleaf, C., Gould, D. and Dieffenbach, K. (2001). Factors influencing Olympic performance: Interviews with Atlanta and Nagano U.S. Olympians. Journal of Applied Sport Psychology, 13(2): Gucciardi, D. F. and Gordon, S. (2009). Development and preliminary validation of the cricket mental toughness inventory (CMTI). Journal of Sport Sciences, 27, Gucciardi, D. F., Gordon, S. and Dimmock, J. A. (2009). Towards an understanding of mental toughness in Australian football. Journal of Applied and Sport Psychology, Gucciardi, D., Gordon, S. and Dimmock, J. (2008). Towards an understanding of mental toughness in Australian football. Journal of Applied Sport Psychology, 20, İnternet: FIBA. (2016, 10 26). history. fiba: adresinden 18 Ekim 2016'da alınmıştır İnternet: TBF. (2016, 07 22). Basketbolun Ülkemizde tarihsel gelişimi: adresinden 18 Eylül 2016'da alınmıştır İnternet:TDK. (2016, 09 16). mani. bec3a564cc adresinden 22 Eylül 2016'da alınmıştır İnternet:TDK. (2016, 09 16). Türk Dil Kurumu: K.GTS.57dbe6521cc5d adresinden 18 Eylül 2016'da alınmıştır İnternet:Wikipedia. (2016, 09 16). Basketbolun Tarihçesi : adresinden 23 Eylül 2016'da alınmıştır Jones, G., Hanton, S. and Connaughton, D. (2007). A framework of mental toughness in world' s best performers. The Sport Psychologist, 21, Kaiseler, M., Polman, R. and Nicholls, A. (2009). Mental toughness, stress, stress appraisal, coping and coping effectiveness in sport. Personality and Individual Differences, 47,

60 46 Karasar, N. (2006). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Krane, V. and Williams, J. M. (2010). Psychological charecteristics of peak performance. V. Krane, & J. M. Williams içinde, Applied Sport Psychology: Personal Growth Peak Performance 6 th ed. (s ). Boston: McGraw-Hill. Kroll, W. (1967). Sixteen personality factor profiles of collegiate wrestlers. Research Quarterly, Lane, A. M., Meyer, B. M., Devenport, T. J., Davies, K. A., Thelwell, R., Gill, G. S. and Weston, N. (2009). Validity of the emotional intelligence scale for use in sport. Journal of Sport Science and Medicine, Lane, A. M., Thelwell, R., Lowther, J. and Devonport, T. J. (2009). Emotional intelligence and psychological skills use among athletes. Social Behavior and Personality, 37, Loehr, J. E. (1982). Athletic excellence: Mental toughness training for sport. New York: Plume. Loehr, J. E. (1995). The new toughness training for sports. New York: Plume. Madahi, E. M., Javidi, N. and Samadzadeh, M. (2013). The relationship between emotional intelligence and marital status in sample of college students. Elsevier, 3rd World Conference on Psychology, Counselling and Guidance (WCPCG-2012), 84, Mandell, B. and Pherwani, S. (2003). Relationship between emotional intelligence and transformational leadership style: a gender comparison. Journal of Business and Psychology, Masum, R. (2014). A mixed method analysis of mental toughness in elite and sub-elite male and female tennis players in Pakistan. Advances in Social Sciences Research Journal, 1, Mayer, J. D. and Geher, G. (1996). Emotional intelligence and the identification of emotion. Intelligence, Mayer, J. D., Caruso, D. R. and Salovey, P. (1999). Emotional intelligence meets standards for traditional intelligence. Intelligence, Mayer, J. D., Salovey, P. and Caruso, D. (2000). Models of emotional intelligence. R. J. Sternberg içinde, New York: Cambridge University Press. Handbook of Intelligence, Mayer, J. D., Salovey, P. and Caruso, D. (2004). A further consideration of the issue of emotional intelligence. Psychological Inquiry, Mayer, J. D.and Salovey, P. (1997). What is emotional intelligence. P. Salovey, & D. Sluyter içinde, Emotional development and emotional intelligence: educational implication (s. 3-34). New York: Basicbooks, INC.

61 47 Morpa, S. (2001). Basketbol. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları 1. cilt. Nicholls, A. R., Perry, J. L., Jones, L., Sanctuary, C., Carson, F. and Clough, P. J. (2015). The mediating role of mental toughness in sport. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 55(2), Nicholls, A. R., Polman, C. J., Levy, A. R. and Backhouse, S. H. (2009). Mental toughness in sport: achievement level, gender, age, experience and sport type differences. Personality and Individual Differences, 47, Norris, E. K. (1999). Epistemologies of champions: A discursive analysis of champions retrospective attributions; looking back and looking within. Michigan: Michigan University, Microfilms International. Perlini, A. H. and Halverson, T. R. (2006). Emotional intelligence in the national hockey league. Canadian Journal of Behavioural Science, 38, Salovey, P. and Mayer, J. D. (1990). 'Emotional intelligence', imagination, cognition and personality Schutte, N. S., Malouff, J. M., Hall, L. H., Haggerty, D. J., Cooper, J. T., Golden, C. J. and Dornheim, L. (1998). Development and validation of a measure of emotional intelligence. Personality and Individual Differences, Sevim, Y. (1997). Basketbol Teknik-Taktik-Antrenman. Ankara: Tutibay. Sheard, M. (2010). Mental Toughness: The Mindset Behind Sporting Achievement. London: Routledge. Sheard, M. (2013). Mental Toughness: The Mindset Behind Sporting Achievement. Second Edition. Hove, East Sussex: Routledge. Sheard, M., Golby, J and Werch, A. V. (2009). Progress toward construct validation of the sports mental toughness questionnaire (SMTQ). European Journal of Psychological Assessment, Stough, C., Clements, M., Wallish, L. and Downey, L. (2009). Emotional intelligence in sport: theorical linkages and preliminary emprical relationship from basketball. C. Stough, D. H. Saklofske, & J. D. Parker içinde. New York: Springer. Assessing emotional intelligence: theory, research, and applications, Tatar, A., Tok, S. ve Saltukoğlu, G. (2011). Gözden geçirilmiş Schutte duygusal zeka ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Klinik Psikofarmoloji Bülteni, 21,4, Taylor, J. (1989). Mental toughness(part 2): a simple reminder may be all you need. Sport Talk, 2-3. Tutko, T. A. and Richards, J. W. (1976). Psychological of coaching. Boston: Allyn & Bacon. Urartu, Ü. (2006). Basketbol Teknik, Taktik, Kondisyon. İstanbul: İnkilap Kitabevi.

62 48 Vallerand, R. J. (1983). Attention and decision making: A test of the predictive validity of the test of attention interpersonal style (TAIS). Journal of Sport Psychology, Van Rooy, D. L., Alonso, A. and Viswevaran, C. (2005). Group differences in emotional intelligences scores: theorical and practical implications. Personality and Individual Differences, Weinberg, R. S. and Gould, D. (2015). Introduction to psychological skills training. R. S. Weinberg, & D. Gould içinde, Foundations of Sport and Exercise Psychology (s ). Champaign: Human Kinetics. Werner, A. C. (1960). Physical education and the development of leadership characteristics of cadets at the U.S. military academy. Microcard Psychology. Unpuplished doctoral thesis: Springfield College, MA. Werner, A. C. and Gottheil, E. (1966). Personality development and participation in collegiate athletics. Research Quarterly, Williams, M. H. (1998). The ergogenics edge: pushing the limits of sports performance. Champaign, IL: Human Kinetics. Woods, R., Hocton, M. and Desmond, R. (1995). Coaching tennis successfully. Champaign, IL: Human Kinetics. Yaşlıoğlu, M., Pekdermir, I. ve Toplu, D. (2013). Duygusal zeka ve çatışma yönetimi yöntemleri arasındaki ilişki ve bu ilişkide lider üye etkileşiminin rolü. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11, Yaylacı, G. Ö. (2006). Kariyer Yaşamında Duygusal Zeka ve İletişim Yeteneği. İstanbul: Hayat Yayıncılık. Zizzi, S. J., Deaner, H. R. and Hirschhorn, D. K. (2003). The relationship between emotional intelligence and performance among college baseball. Journal of Applied Sport Psychology, 15,

63 EKLER 49

64 EK-1. Etik Komisyon Onayı 50

65 EK-2. Etik Komisyon Katılım Listesi 51

66 EK-3. TBF Kulüplerde Anket Uygulama İzni 52

67 EK-4. Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri Kullanma İzni 53

68 EK-5. Sporda Duygusal Zekâ Envanteri Kullanma İzni 54

69 55 EK-6. Kişisel Bilgi Formu Dear participant,first of all thank you for joinning my thesis research. Your answers on this questionnaire have importance for my thesis proceses. Your answers also affect the analysis therefore please read the questions carefully. I hope you will enjoy it. Approximately it will take 20 minutes to answer questionnaire. If you have any questions about psychological devoloping of sport performance, I would be glad to help. Değerli Katılımcı, Öncelikle, tez çalışmama katıldığınız için teşekkürler. Tez çalışmam sürecinde bu çalışmada vereceğiniz cevapların önemi büyüktür. Ayrıca vereceğiniz cevaplar analiz sürecinde çok etkili olacaktır bu yüzden lütfen dikkatli okuyunuz. Umarım eğlenirsiniz de çalışmayı cevaplarken. Çalışmaya süresi hemen hemen 20 dakika sürecektir. Sporda psikolojik performans geliştirme hakkında sorularınızı memnuniyetle ile yanıtlayabilirim. KİŞİSEL BİLGİ FORMU / PERSONAL INFORMATION FORM Cinsiyet / Gender: Kadın/Female Erkek/Male Vatandaşlık / Citizenship: T.C. USA Diğer/Other..(If other, please write your citizenship) Yaş / Age : Eğitim Durumu / Education: Lise/High School Üniversite/College Yüksek Lisans/Master Degree Doktora/Ph.D. Medeni Hâliniz/Marital Status: Bekâr / Single Evli / Married Boşanmış / Divorced Şu anda kulübünüzün bulunduğu şehirde ailenizle birlikte mi yaşıyorsunuz? Is your family living with you in the city where your club is? Evet/Yes Hayır/No, Eğer cevabınız EVET ise yanınızda kimle berabersiniz?... If your answer is YES, please specify which family members you are living with... Kaç yıldır profesyonel olarak basketbol oynuyorsunuz? How many years have you been playing basketball as a professional player?. (yıl / year- Örnek/Example=12 Yıl / 12 Years) Basketbolda Oynadığınız Mevki / What Position Player are you in Basketball? Oyun kurucu (Point Guard) Şutör Gard (Shooting Guard) Kısa Forvet (Small Forward) Uzun Forvet (Power Forward) Pivot (Center) Sezon İstatistiki Ortalamalarınız Nelerdir? / What is your Statistical Averages? Süre(Time): Sayı(Point): 2Pt%(average):...3Pt%(average):.. SerbestAtış(freethrow): SerbestAtış(freethrowaverage)%: Hücum Rib.(Off.Rib):. Savunma Rib.(Def.Rib): Top Çalma(Steal): Top Kaybı(Turnover): Asist(Assist):. Boş zaman aktiviteleriniz nelerdir? ( basketbol ve aileniz ile olan zaman dışında) What is your spare time activities ( the activity without basketball and with your parent)..

70 56 EK-7. Sporda Zihinsel Dayanıklılık Envanteri (SZDE) Sayın katılımcı size en uygun ifade ile ilgili kutucuğa çarpı (X) işareti koyunuz. Lütfen olması gereken durumu değil, sizi en iyi ifade eden ve kendinize en yakın bulduğunuz durumu cevaplayınız. Yanıtlarınız tamamen gizli tutulacaktır. Tamamen Yanlış( en olumsuz duygu durumundan) >>> Tamamen Doğru ( en olumlu duygu durumunuzu temsil eder) Tamamen Yanlış Tamamen Doğru 1. Soğukkanlılığımı bir an kaybetsem bile tekrar kazanabilirim Kötü performans göstermekten endişelenirim Yapmak zorunda olduğum görevleri tamamlamakta kararlıyımdır 4. Görevde yetersiz kalma duygusundan çok etkilenirim Yeteneğim konusunda sarsılmaz bir güvene sahibimdir Baskı altında iken iyi performans göstermek için yapmam gerekene sahibim. 7. Olaylar istediğim gibi gitmezse hayal kırıklığına uğrar ve sinirlenirim Zor durumlarda vazgeçerim Beklemediğim veya kontrol edemediğim olaylar karşısında kaygılanırım. 10. Dikkatim kolaylıkla dağılır ve konsantrasyonumu kaybederim. 11. Beni diğer yarışmacılardan ayıran niteliklere sahibim Kendime zor ve mücadeleci hedefler belirlemek konusunda sorumluluk alırım. 13. Potansiyel tehditleri olumlu fırsatlar olarak yorumlarım Baskı altında, güven ve sorumlulukla kararlar alabilirim

71 57 EK-8. Sports Mental Toughness Questionnaire (SMTQ) Please indicate your response to the following items by circling one of the numbers, which have the following meaning; 1: not at all true >>> 4: very true Please answer these items carefully, thinking about how you are generally. Do not spend too much time on any one item. not at all true very true 1. I can regain my composure if I have momentarily lost it. 2. I worry about performing poorly. 3. I am committed to completing the tasks I have to do. 4. I am overcome by self-doubt. 5. I have an unshakeable confidence in my ability. 6. I have what it takes to perform well while under pressure. 7. I get angry and frustrated when things do not go my way. 8. I give up in difficult situations. 9. I get anxious by events I did not expect or cannot control. 10. I get distracted easily and lose my concentration. 11. I have qualities that set me apart from other competitors. 12. I take responsibility for setting myself challenging targets. 13. I interpret potential threats as positive opportunities. 14. Under pressure, I am able to make decisions with confidence and commitment

72 58 EK-9. Sporda Duygusal Zekâ Envanteri (SDZE) Sayın katılımcı size en uygun ifade ile ilgili kutucuğa çarpı (X) işareti koyunuz. Lütfen olması gereken durumu değil, sizi en iyi ifade eden ve kendinize en yakın bulduğunuz durumu cevaplayınız. Yanıtlarınız tamamen gizli tutulacaktır. Kesinlikle Katılmıyorum( en olumsuz duygu durumundan) >>> Kesinlikle Katılıyorum ( en olumlu duygu durumunuzu temsil eder) Kesinlikle Katılmıyorum 1-Birinin duygularını, onun yüz ifadelerine bakarak söyleyebilirim Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılıyorum 2-Başka biri yaşamıyla ilgili önemli bir olayı bana anlattığında, bu olayı neredeyse kendim yaşamış gibi hissederim. 3-Başka insanların ne hissettiğini sadece onların yüz ifadelerine bakarak anlarım İnsanların kendilerini nasıl hissettiklerini anlamak benim için zordur İnsanların kendilerini nasıl hissettiklerini onların ses tonlarını dinleyerek söyleyebilirim Duygularımı yaşadıkça, onların farkında olurum Duygularımın neden değiştiğinin farkında olurum Duygularımı yaşadıkça, onları kolaylıkla tanırım Duygularım üzerinde kontrole sahibim Beni mutlu eden aktiviteleri arar bulurum Duygularımı başkalarıyla paylaşmak hoşuma gider Başkalarının hoşlanacağı aktiviteleri düzenlerim Diğer insanlara üzgün olduklarında kendilerini daha iyi hissetmeleri için yardım ederim Ruh halim değiştiğinde yeni olasılıkları görürüm Olumlu bir duygu yaşadığımda onu nasıl devam ettireceğimi bilirim Olumlu bir duygu durumunda olduğumda, problemleri çözmek benim için kolaydır Ruh halim olumlu olduğunda yeni fikirler bulabilirim Duygularımda bir değişme hissettiğimde yeni fikirler bulmaya eğilimliyimdir. 19-Engeller karşısında kararlılığımı sürdürmek için iyi ruh hallerimi kullanırım

73 59 EK-10. Emotional Intelligence Scale for Use in Sport (EISS) Please indicate your response to the following items by circling one of the numbers, which have the following meaning; 1: Strongly Disagree >>> 5: Strongly Agree Please answer these items carefully, thinking about how you are generally. Do not spend too much time on any one item. 1) By looking at their facial expressions, I recognize the emotions people are experiencing. 2) When another person tells me about an important event in his or her life, I almost feel as though I have experienced this event myself. Strongly Disagree Disagree Neither agree nor disagree Agree Strongly Agree ) I know what other people are feeling just by looking at them ) It is difficult for me to understand why people feel the way they do ) I can tell how people are feeling by listening to the tone of their voice ) I am aware of my emotions as I experience them ) I know why my emotions change ) I easily recognize my emotions as I experience them ) I have control over my emotions ) I seek out activities that make me happy ) I like to share my emotions with others ) I arrange events others enjoy ) I help other people feel better when they are down ) When my mood changes, I see new possibilities ) When I experience a positive emotion, I know how to make it last ) When I am in a positive mood, solving problems is easy for me ) When I am in a positive mood, I am able to come up with new ideas. 18) When I feel a change in emotions, I tend to come up with new ideas. 19) I use good moods to help myself keep trying in the face of obstacles

74 60 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, Adı :YAZICI, ATAKAN Uyruğu :T.C. Doğum Tarihi ve Yeri :03/07/1989, Çanakkale Medeni Hâli :Evli Telefon :+90 (507) e-posta Eğitim Derecesi Okul/Programı Mezuniyet Yılı Yüksek Lisans Gazi Üniversitesi/Beden Eğitimi ve Spor ABD. Devam Ediyor Sporda Psiko-Sosyal Alanlar Programı Lisans Ege Üniversitesi/Beden Eğitimi 2013 Öğretmenliği(ÇAP) Ege Üniversitesi/Antrenörlük Eğitimi 2013 University of Ovidius Constanta/Erasmus Programı 2010 İş Deneyimi, Yıl Çalıştığı Yer Görev Pınar Karşıyaka SK. Basketbol Altyapı Şube Antrenör TBL Gelişim Koleji SK. A Takım Asist. Antrenör 2013-devam ediyor Özel Atayurt Okulları SK. Baş Antrenör Yabancı Dili İngilizce Bildiriler Çepikkurt, F., Kızıldağ-Kale, E. ve Yazıcı, A. ( Ekim). Predictive Power of Social Physical Anxiety and Body Image Satisfaction Levels for Passion Levels of Exercise Participants. 3. Uluslararası Egzersiz ve Spor psikolojisi Kongresi. Marmara Üniversitesi.

75 61 Kızıldağ-Kale, E., Yazıcı, A. ve Çepikkurt, F. ( Eylül). Basketbol Oynayan Yaş Çocukların Hayal Etme Biçimlerinin Belirlenmesi. Uluslararası Spor Bilimleri Araştırma Kongresi (USBAK). Çanakkale 18 Mart Üniversitesi. Taşçıoğlu, R., Yazıcı, A. ve Kocaekşi, S. ( Haziran 02 Temmuz). Yıldız ve genç erkek basketbol oyuncularının yarışma durumluk ve yarışma sürekli kaygı düzeylerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. 6. Antrenman Bilimi Kongresi. Hacettepe Üniversitesi. Yazıcı, A., Bayköse, N. ve Berber, S. ( November). The Study of Secondary and High School Licensed Athletes Motivation Levels İn Terms of Different Variables. Management of the XXI st Century: Anti-Crisis Strategies and Risk Management: proceeding book by the results of XVth International scientific conference, St. Petersburg, Herzen State Pedagogical University of Russia, 229.

76

77 GAZİ GELECEKTİR