Bahçe Ürünlerinde Hasat Sonrası Ürün Kayıpları ve Nedenleri

Transkript

1 206 Bahçe Ürünlerinde Hasat Sonrası Ürün Kayıpları ve Nedenleri Abdullah SESSİZ (1), Gültekin ÖZDEMİR (2) (1) Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Diyarbakır (2) Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Diyarbakır e-posta: Özet: Bahçe ürünlerinde en önemli sorunlardan birisi hasat sonrasında meydana gelen ürün kayıplarıdır. Son yıllarda hasat sonrası işlemlerde uygulanan modern teknolojiler bu ürün kayıplarını azaltmakla birlikte, ürünün minimum oranda bozulmasına, tüketiciye kaliteli ürün sunulmasına, besin değeri daha yüksek ve daha ucuz olan ürün miktarının arttırılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca bu sayede fiyat istikrarı, üretici ile tüketici arasında karşılıklı güven ve uyumun oluşması, tarımsal ürünlere dayalı sanayinin gelişmesi, ürününün üreticiden tüketiciye daha hızlı bir şekilde ulaşması, üretici ve pazarlamacının uluslararası pazara yönelmesi gibi pek çok konuda olumlu gelişmeler olmaktadır. Bu çalışmada bahçe ürünleri için hasat sonrası uygulanan yöntemler ve bu yöntemlere bağlı olarak meydana gelen ürün kayıpları ve nedenleri açıklanmıştır. Anahtar kelimeler: Bahçe ürünleri, meyve, sebze, ürün kaybı, paketleme, muhafaza, taşıma Losses of Post Harvesting of Horticultural Crops and Reasons Abstract: One of the most important problems of horticultural crops is post harvest losses. Recently, modern technologies applied in post harvest processes to causes minimize losses and deterioration, preserves quality, to provide quality product to consumer, enhance nutrition value-added of products and increased product amount of cheaper products. Furthermore, provides price stability, mutual trust and agreement among producer and consumer, advances of industry depend on agricultural products, rapidly reaches to the consumer of produce, trends towards international market of producer and marketing expert. In this study, it is aimed to explanation post harvest processes, depend on occurs crop losses and reasons for horticultural crops. Keywords: Horticultural crops, fruit, vegetable, product loss, packing, preservation, transporting GİRİŞ Hasat sonrası ürün kayıplarına, ürün kalitesine ve bahçe ürünlerinin pazar değeri üzerine hasat sonrası işlemenin etkisi oldukça fazladır. Hasat sonrası işlemlerinde uygulanan yeni yöntemler, ürünün minimum oranda bozulmasına, kayıpların azalmasının yanı sıra tüketiciye kaliteli ürün sunulmasına, besin değeri daha yüksek ve daha ucuz olan ürün miktarının artmasını sağlamaktadır. Bunun yanı sıra fiyat istikrarı, üretici ile tüketici arasında karşılıklı güven ve uyumun oluşumuna, tarımsal ürünlere dayalı sanayinin gelişmesine, ürününün üreticiden tüketiciye daha hızlı bir şekilde ulaşmasına, üretici ve pazarlamacının uluslararası pazara yönelmesi gibi olanaklar sağlamaktadır. Bahçe ürünleri yüksek nem içermesinden dolayı kolay bozulabilmektedir. Eğer ürünler doğru ve kısa bir süre içerisinde uygun bir şekilde işlenmezse besin değeri ve üretimi yüksek oranda azalmaktadır. Son birkaç yıldır tarımsal ürünlerin muhafazasına yönelik modern teknolojiler geliştirilmiştir. Bahçe ürünleri ve bu ürünlerin hasadı sonrasında modern teknolojilerin kullanımı sadece insanlara besin ve sağlıklı gıdalar değil aynı zamanda birçok üreticiye önemli derecede gelir, çok sayıda insanın geçimini sağlamaktadır (Lie, 1999).

2 207 Bu çalışmada bahçe ürünleri için hasat sonrası uygulanan yöntemler ve bu yöntemlere bağlı olarak meydana gelen ürün kayıpları ve bu kayıpların nedenleri açıklanmıştır. HASAT SONRASI TEKNOLOJİLER Paketleme evleri sebze ve meyvelerin ayırma, işleme, sınıflandırma, depolama gibi işlemlerinin yapıldığı yerlerdir. Ürünün standartlara uygun işlendiği ve pazara sunulduğu yerler olarak da adlandırılabilmektedirler. Hasat edilen ürünler, paketleme evi işlemlerinin yapılması için belirli yerlerde toplanmaktadırlar. Ürünler paketleme evinde pazara hazırlanmakta ve buradan gönderilmektedirler. Hasattan sonra birçok bahçe ürünü temizlenmeli, sınıflandırılmalı, boyutlandırılmalı ve eğer taze ürün olarak pazarlarda satılacaksa paketlenmelidir. Turunçgil meyvelerinde yapılan işlemler Şekil 1 de verilmiştir. Şekilden de açıkça görüldüğü gibi ürün hasattan pazara ulaşıncaya kadar mutlaka yıkama, ayırma, sınıflandırma gibi uygulamalardan geçirilmeli ve pazara daha sonra sunulmalıdır. Taşıma hariç, temizleme, ayırma, sınıflandırma, yıkama, mumlama, tartma, paketleme, soğutma ve satış gibi işlemelerin büyük çoğunluğu bir paketleme evinin içinde veya bitişiğindeki yakın bir yerde yapılmaktadır. Bu işlemler kontrollü koşullarda yapılmaktadır. Birincil işlem olan hasat işlemi bahçede oluşmakta, fakat hasat sonrası işlemler bir üreticinin veya birkaç üreticinin bir araya gelmesiyle oluşturdukları paketleme evlerinde yapılmaktadır. Meyve yükleme Sterilizasyon tankı (klorlu su püskürtme) (SOPP, CI) Su ile yıkama Sıcak imazalil (55 C de 250 ppm) Mumlama+2000 ppm TBZ (Ridomly, 2,4 D, GA3) Meyve ayırma ve sınıflandırma Paketleme Pazar Şekil 1. Turunçgillerde paketleme evi işlem akışı (Anonymous, 2000c) Paketleme evleri çok değişik kapasitede kurulabilmektedir. Bunların tasarımı ve özellikleri yerel altyapıya, ürün tipine ve üretim niteliklerine, sunulacak pazara ve maddi imkanlara bağlı olarak değişmektedir. Bir paketleme tesisi planlanırken aşağıdaki faktörler göz önüne alınmalıdır (Harris, 1988): İşlemler Ekipman ve tesisler Yerleşim Tasarım ve yapı inşa malzemeleri Yönetim Ürün kayıplarını azaltmak ve kaliteyi korumayı amaçlayan hasat sonrası teknolojileri aşağıdaki işlemleri içermektedir (Fallik ve Ahroni, 1996; Anonymous, 2000b. Anonymous, 2006). Bu işlemler; 1. Temizleme 2. Ayırma, sınıflandırma (kalite veya boyut) 3. Temizleyip düzenleme (yıkama) / hazırlama 4. Tartma 5. Paketleme 6. Soğutma 7. Taşıma Hasat sonrası işlemlerle ürünün kalitesi iyileştirilememekte sadece muhafazası sağlanabilmektedir. Muhafaza işlemi hasatla başlamaktadır. Çoğu bahçe ürünleri kısa hasat periyoduna sahiptirler. Muhafaza ile bu pazar periyodu uzatılabilmektedir. Bu işlem için hava soğutmalı depolama evleri en yaygın kullanılanlarıdır. Bu nedenle ürünün kalitesi için meyvenin ve sebzenin hasadı önemlidir. Olgunlaşmayan veya aşırı derecede olgunlaşan ürünün uzun bir süre depolanması mümkün

3 208 değildir. Bu nedenle hasat sırasında ürün, doğal büyümesini ve gelişmesini tamamlamış olmalıdır. HASAT SONRASI KAYIPLAR Toplumlarda ekonomik koşulların iyileştirilmesiyle birlikte yüksek kaliteli sebze ve meyveye olan talep artmaktadır. Bahçe ürünlerinin sadece ülke içerisine değil diğer ülkelere de pazarlanabilmesi amacıyla uygun koşullarda uzun mesafelere taşınabilmesi gerekmektedir. Ancak, işleme ve depolamaya gereken dikkat gösterilmediği takdirde uzun mesafeli taşıma esnasında ağır kayıpların yanı sıra sebze ve meyvelerin bozulması, çevre problemlerinin oluşumu görülmektedir(liu,1999). Ürün kayıpları, ürünün bulunduğu bahçeden başlamakta ve tüketiciye ulaşana kadar devam etmektedir. Bahçeden alınarak doğrudan pazara getirilen ürünlerde meydana gelen kayıplar daha düşük olmaktadır. Kayıpların önemli bir kısmı hasat sonrasında oluşmaktadır. Ürün hasadının doğru zamanda yapılması gerekmektedir. Erken veya geç hasat ürünün kalitesi ve miktarı üzerine olumsuz etkilerde bulunmaktadır. Örneğin erken hasatla ürünün verimi düşmekte ve mekanik zararlar, fizyolojik bozukluklar artmakta, renk istenilen seviyede oluşmamakta ve dış kalitesi düşük olmaktadır. Aşırı olgunlaşma ile ürünün olgunluğu arttığından hasat sonrasında dayanma güçleri azalmakta, patojenlere karşı direnç gerilemekte, hasat öncesi kayıplar artmakta, zarar görme riski artmaktadır. Genel olarak sebzelerde hasat geciktikçe kalite düşmekte ve verim artmaktadır. Bahçe ürünlerinde hasat kayıplarını azaltabilmek için hasat zamanına dikkat edilmelidir. Ürünlerde en uygun hasat zamanı günün serin ve soğuk saatleridir. Bu nedenle hasat günün en soğuk saatlerinde tamamlanmalıdır. Genellikle sabahın erken saatlerinde yapılmalı ve hasat edilen ürün bahçede gölge bir yerde tutulmalıdır. Yağışlı havalarda hasat yapılmamalıdır. Hasat edilen ürünlerin depolanması sırasında depolanacak ürünün kabuğu soyulmamış, buruşmamış, kök çürüklüğü bulaşmamış ve ürün bozulmamış olmamalıdır. Çünkü buruşma ve diğer mekanik hasarlar sadece görünümü etkilememektedir. Bu durumlar nem kaybını artırmakta ve sonuçta ürünün çürümesini hızlandırmaktadır (Falik, 2000; Anonyöous, 2003a). Hasat sonrası ürün kayıpları birçok şekilde meydana gelebilmektedir. Bu kayıpların en önemlisi ağırlık kaybı, çürüme, soğuklama zararları nedeniyle oluşan bozulmalardan dolayı meydana gelen niceliksel ürün kayıplardır. Az miktarda besin değeri, tad, lezzet gibi niteliksel kayıplar da oluşabilmektedir. Bu kayıplar ürünün pazar değerinin azalmasına ve dolayısıyla üreticinin parasal kayıplara uğramasına neden olmaktadır (Anonymous, 2000c). Hasat sonrası kayıplar bahçede, paketleme alanında, depolama, taşıma esnasında, perakendeci veya toptancıda meydana gelebilmektedir (Liu, 1999;. Kayıplar kötü tesis, bilgi eksikliği, zayıf yönetim, pazarlama eksikliği, üretici veya çalışanların dikkatsizliği gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca, evlerde tüketicinin neden olduğu kayıplarda bulunmaktadır. Tüm bu Kayıpları dikkate alındığında Hasat sonrası kayıpları genel olarak 4 kategoride incelemek mümkündür(fallik ve Ahroni, 1996; Liu,1999; Panhwar, 2006) ; 1. MEKANİK ZEDELENMELER Bahçe ürünleri, yumuşak dokulu bir yapıya sahip olmaları, yüksek oranda su içermeleri ve özellikle taze meyve ve sebzelerin dış etkilere çok hassas olmaları nedeniyle mekanik zedelenmelere uğrayabilmektedirler. Bu kayıplar daha çok Kötü işleme, uygun olmayan konteynırlar, uygun olmayan paketleme ve taşımanın neden olduğu buruşma, kesme, çatlama, çarpma ve zedelenmelerin diğer formları şeklinde meydana gelebilmektedir(fallik ve Ahroni, 1996; Liu,1999).

4 FİZYOLOJİK BOZULMALAR Bahçe bitkilerinden sebze ve meyvelerin hücreleri hasattan sonra canlılığını devam ettirmektedir. Bu ürünlerde mineral eksikliği, düşük ve yüksek sıcaklık zararlanmaları, istenmeyen atmosfer koşulları, yüksek nem gibi faktörlerin neden olduğu kayıplar fizyolojik bozulmalar olarak tanımlanmaktadır. Kötü muhafaza koşulları bu bozulmaların artışına neden olmaktadır. 3. HASTALIKLAR Hasat sonrasında en çok görülen kayıplar fungusitler, bakteriler, böcekler ve diğer organizmaların neden olduğu kayıplardır. Mikroorganizmalar taze ürüne saldırarak kolayca ve hızlı bir şekilde yayılabilmektedir. Bu zarar karşısında ürünün doğal savunma mekanizması yeterli olamamaktadır. Besin çokluğu ve nem ortamının desteğiyle mikrobiyolojik büyüme hızlı olabilmektedir. Hasat sonrası çürüme ve bozulma kontrolü oldukça zor olmaktadır. Ancak son yıllarda pestisitlerin kullanımı ve gıda güvenliği konusundaki çalışmaların artmasıyla birlikte tüketicinin kaygıları da hızlı bir şekilde azalmaktadır. 4. PAZAR TALEP EKSİKLİĞİ Ürün planlamadaki zayıflıklar, uygun olmayan üretim teknikleri bazı meyve sebzelerin aşırı derecede yetiştirilmesine yol açmaktadır. Bu da ürünün zamanında satılamamasına neden olmaktadır. Bu durumun özellikle taşıma, depolama tesislerinin yetersiz olduğu yerlerde ortaya çıktığı görülmektedir. Eğer üretici uygun taşıma tesislerine sahip değilse ürün kayıpları da buna bağlı olarak artmaktadır. Günümüzde hasat edilen sebze ve meyvelerin kayıp oranı tüketilenden daha fazladır. Bu oran dünya çapında %25 42, az gelişmiş ülkelerde %15 60 arasında değişmektedir (Liu,1999). Gerçek rakamlar ülkeden ülkeye, mevsimden mevsime değişim göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde kayıp oranı gelişmekte olan ülkelerden daha azdır. Bunun nedeni gelişmekte olan ülkelerde iyi tesis ve teknoloji eksikliğidir. Azgelişmiş ülkelerde ürün daha kısa bir süre içerisinde pazara taşınma ihtiyacı duymaktadır. Hasat ile tüketim arasında daha kısa bir süre mevcuttur. Bu süre uzun olduğu zaman kayıplar da artmaktadır. Diğer yandan sanayileşmiş ülkelerde, ürün gemilerle daha uzun mesafelere taşınabilmektedir, pazar sistemi daha karmaşıktır ve tüketicilerin kaliteli ürüne olan talebi daha fazladır. Depolama, taşıma, toptancı ve perakendeci kayıpları engellenebilecek kayıplardır (Liu,1999). Hasat sonrası kayıpları azaltmak ve ürün kalitesini artırmak için; 4.1. Paketleme 4.2. Taşıma 4.3. Kalite kriterleri 4.4. Hastalık 4.5. İthalat ve ihracat kriterlerine dikkat edilmelidir PAKETLEME Sebze ve meyvelerin su kaybının azaltılması, zedelenmeye karşı korunması için uygun bir şekilde işlenip paketlenmesi gerekmektedir. Paketlemede kullanılan materyalin üzerinde ürün hakkında dereceleme, işleme talimatı, uygun depolama sıcaklığı gibi bilgiler bulunmalıdır (Anonymous, 2003b). Hasat sonrası teknolojilerde paketleme maliyeti önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle kullanılan konteynırların geri dönüşümlü veya yeniden kullanılabilmeleri önemli bir konudur (Liu,1999). Paketlemede kullanılan tüm kartonlar uniform olmalı, ayrıca tüm ürün aynı çeşit ve kaliteye sahip olmalıdır. Özellikle domates gibi kolay bozulabilen sebzelerin paketlenmesinde bu duruma dikkat edilmelidir. Paketleme malzemesi temiz, ürünü iç ve dış etkenlerden koruyabilecek yapıda olma ve Kartonların hava almasını sağlamak amacıyla delik alanı toplam

5 210 karton alanın %5 inden fazla olmalıdır. Bunun yanı sıra ihraç edilen ürün kayıplarını azaltmak bakımından kullanılacak paketleme malzemesi olan kartonlar üzerinde aşağıda verilen detaylar açık ve görünebilir şekilde yazılmalıdır (Anonymous, 2000a) İmal tarihi İmalatçı ismi Pazarlayanın ismi Ürün ismi Çeşit ismi Üretildiği Ülke Kalite sınıfı Ağırlık veya çap boyutu Kasa ağırlığı İthal eden ülke 4.2. TAŞIMA Bahçe ürünlerinin hasat sonrasında taşınmasında dikkat edilmesi gereken önemli konular bulunmaktadır. Taşıma da eğer ürün hasattan sonra çok kısa bir süre içerisinde pazara sunulacaksa soğutma sisteminin kullanılmasına gerek yoktur. Aksi durumda meyve ve sebzelerin hasat sonrası ve depolama esnasında mutlaka soğutulması gerekmektedir. Soğutma sistemlerinin etkili olabilmesi için soğutma zincirinin sürekli olmasına dikkat edilmelidir. Yol taşımacılığı için kullanılan araçlar soğutucularla donatılmış olmalıdır. Sebze ve meyvelerin soğutulması sürekli olmalıdır. Gemiyle taşımacılık için hava koşullarının kontrolünü sağlamak oldukça zordur. Bu nedenle ön soğutma yapılmalıdır. Ürünlerin bahçeden taşıması sırasında toz ve çamur gibi istenmeyen maddelerin bulaşması önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ürünler yüklenmeden önce taşıma araçları temizlenmelidir. Taşıma esnasında ürün zarar görmeyecek şekilde Örneğin güneş yanıklığı önlenecek şekilde yükleme yapılmalıdır. Olgunluk belirtileri hasat zamanı ve taşıma için önemli göstergedir. Birçok meyve türü uzun nakliye mesafelerine dayanabilmeleri için tam olgunluğa ulaşmadan hasat edilebilmektedir. Bu durum meyvelerin tüketiciye optimum kalitede ulaşmasına olanak sağlamaktadır. Geç hasat ise bu durumun tersine meyve kalitesinin düşmesine ve hızlı bozulmalara neden olabilmektedir KALİTE VE KALİTE KRİTERLERİ Mükemmellik ya da üstünlük derecesi olarak adlandırılan kalite, ürüne değer katan simge özellik veya karakteristiklerinin kombinasyonudur. Çeşit, yetiştirme koşulları, hasat zamanı ve yöntemi, hasat sonrası koşullar ve uygulamaları ürünlerin kalitesini etkileyen önemli faktörlerdir. Ürünlerin kalitelerinin belirlenmesinde etkili olan önemli bazı faktörler aşağıda verilmiştir (Kader, 1986; Kader, 2000; Anonymous, 2003b; ). Bu faktörler; a. Görünüş b. Dokusal c. Lezzet d. Besin değeri e. Güvenlik faktörlerdir. Bu faktörlerin ilk üçü tüketiciler tarafından kolaylıkla anlaşılabilmektedir. Ancak, kalitenin en önemli unsuru, ürünün üreticiler veya tüketiciler tarafından nasıl kullanılacağına bağlıdır. Kalitenin anlamı üretici ve tüketiciye göre değişmektedir. Üreticiye göre kaliteli bir ürün yüksek verimli, iyi görünüşlü, kolay hasat edilebilen ve uzun mesafeli nakliyelere dayanıklı olurken, perakendeciler için görünüş, sertlik ve raf ömrü önemlidir. Tüketiciler ise diyet, besin değeri, tazelik ve fiyat özelliklerine bakmaktadırlar. Tüketiciler kaliteyi ilk olarak görünüş ve sertliğe göre değerlendirirler. Ayrıca besin değeri ve meyve-sebzelerin güvenilirliğiyle de ilgilenirler. Bitki kalitesi ürünün canlılığına, dinçliğine, zararlılardan etkilenmemiş olmasına bağlıdır. Görünüş kalite faktörü: Bu faktör gözle rahatlıkla algılanabilen bir özelliktir. Boyut, şekil, renk,

6 211 parlaklık, zararlılardan, çürümelerden etkilenmemiş olmak, tazelik ve kusursuzluk faktörlerini içermektedir. Kusurlar hasattan önce böceklerden, doğal felaketlerden, kuşlardan, doludan, kimyasal hasarlardan ve çeşitli lekelerden kaynaklanabilmektedir. Hasat sonrası zararlar morfolojik, fiziksel, psikolojik ve patolojik olabilmektedir. Dokusal kalite faktörü: Ürüne bağlı olarak sağlamlık, gevreklik, sululuk, yenilebilirlik ve sertlik faktörlerini içermektedir. Bahçe bitkilerinin dokusal özellikleri sadece yemeklik için değil aynı zamanda nakliye içinde önemlidir. Hassas meyve türlerinin fiziksel hasarlar olmadan uzun mesafelere taşınabilmesi için ürünler ideal olgunluk evresinde hasat edilmelidir. Olgunluk belirtileri hasat zamanı için önemli bir göstergedir. Çoğu durumda genel olarak belirlenen olgunluk, tüketici için uygun bir tüketim olgunluğu ile pazar için esnek bir hale gelme durumudur. Birçok meyve uzun nakliye mesafelerine dayanabilmeleri için tam olgunluğa ulaşmadan hasat edilir. Bu tüketiciye optimum kalitede ulaşması demektir. Hasadın geç yapılması düşük kalite ve hızlı bozulma ile sonuçlanabilmektedir. Lezzet kalite faktörü: Bu faktör ürünün ağızda çiğnenmesi anında ortaya çıkan duyusal özelliklerdir. Bu özellikler tatlılık, ekşilik, burukluk, acılık, lezzet ve tatsızlıktır. Lezzet kalitesi birçok ürünün tat ve aroma algılayışını içermektedir. Taze meyve ve sebzelerin tat kalitesinden emin olmak amacıyla bu faktörlerin subjektif değerlendirilmelerle desteklenmesi gerekmektedir. Bu yaklaşım minimum kabul edilebilirlik seviyesini tanımlamak için kullanılabilmektedir. Tüketici lezzet isteklerini belirleyebilmek için geniş bir tüketici popülâsyonuyla değerlendirme yapmak gerekmektedir. Besin değeri kalite faktörü: Taze meyve ve sebzeler özellikle vitaminler, mineraller ve diet lifleri açısından insan beslenmesinde önemli bir yeri vardır. Ayrıca meyve ve sebzelerde bulunan kanser azaltıcı karotenler, flavonoidler, isoflavonoidler, pitosterols ve diğer pitokemikaller de sağlığımız açısından önemli bir faktördür. Güvenlik kalite faktörü: Ürünlerin zehirli madde içerikleri ile ilgili özellikleri kapsamaktadır. Özellikle ihraç edilen ürünlerde ciddi bir problem olarak karşımıza çıkan bu konu üzerinde önemle durulması gereken bir konudur HASTALIKLAR: Hasat sonrası kayıpların en önemli nedeni fungal hastalıklar ve bakterilerdir. Hasat sonrası hastalıklardan dolayı oluşan ekonomik kayıplar, yetiştirilme süresince oluşan kayıplarından daha fazladır. Seralar, kullanılan aletler, taşıma kovaları, paketleme evleri, depolama tesisleri ve pazarlama yerleri fungusit ve bakterilerin ana oluşum kaynaklarıdır (Fallik, 2000). Hastalıkları azaltmak için en iyi kontrol yöntemi bahçede hasat öncesi yapılacak uygulamalardır. Bu durumda sağlıklı ve hastalık bulaşmamış bahçeler ile doğrudan ilişkilidir. Kayıpları azaltmanın bir diğer yolu doğru olgunlaşma periyodunda ürünün hasadının yapılmasıdır. Hastalıklı meyvelerin bozulmaları çok hızlı, satışı ise çok yavaştır. Hasat sonrası ürünlere sulfur dioxide, fungusitler ve antioxidants uygulanması ile kayıpların azaltılması mümkün olabilmektedir İTHALAT ve İHRACAT: Bahçe ürünleri ülkemiz tarımsal ürün ithalat ve ihracatta önemli rol oynayan ürünlerdir. Bu önemleri dolayısıyla bu ürünlerin hastalık ve zararlılardan korunması gerekmektedir. Hem dayanıklı hem de dayanıksız kolay bozulabilen tarımsal ürünlerin dezenfeksiyonu için genellikle Fumigant methyl bromide tercih edilebilmektedir. Bunlar düşük oranda phytotoxicity içermekte ve çoğu hastalığa karşı kolaylıkla uygulanabilmektedir. Ancak, bunların ozon tabakasına zarar veren kimyasallar olmaları önemli bir

7 212 sorundur. Bunlara alternatif olabilecek kimyasalların geliştirilmesi için çalışmalar devam etmektedir. SONUÇ ve ÖNERİLER Yukarıda verilen bilgilerden de açıkça anlaşıldığı gibi bahçe ürünlerinin hasadından tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirdiği taşıma, muhafaza, paketleme ve pazarlama gibi tüm aşamalarda önemli kayıplar olabilmektedir. Bu kayıpların son yıllarda geliştirilen yeni teknolojilerle azaltılması mümkündür. Ürün kayıplarını azaltmak ve kaliteyi korumak amacıyla ürüne uygulanması gereken işlemlerin başında temizleme, ayırma, kalite veya boyut özelliklerine göre sınıflandırma, temizleyip düzenleme paketleme, soğutma ve taşıma gelmektedir. Hasat sonrası uygulanan bu işlemlerle ürünün kalitesi iyileştirilememekte sadece muhafazası sağlanabilmektedir. Muhafaza işlemi hasatla başlamaktadır. Ürün kayıpları, ürünün bulunduğu bahçeden başlamakta ve tüketiciye ulaşana kadar devam etmektedir. Kayıpların önemli bir kısmı hasat sonrasında oluşmaktadır. Bu nedenle ürünün kalitesi için meyvenin veya sebzenin hasadı önemlidir. Olgunlaşmayan veya aşırı derecede olgunlaşan ürünün uzun bir süre depolanması mümkün değildir. Bu nedenle hasat sırasında ürün, doğal büyümesini ve gelişmesini tamamlamış olmalıdır. KAYNAKLAR Anonymous Summary of Lectures on Postharvest Biology and Technology. An Advanced Course on Postharvest Technology and Preservation of Horticultural Commodities. April Anonymous, 2000a. Product Quality Manual Peppers. Agrexco Ltd. Tel-Aviv, Israel. Anonymous, 2000b. Participants Projects. The International Course on Research & Development in Postharvest Biology and Technology. February Anonymous. 2000c. Postharvest Handling of Citrus Fruit. The International Course on Research and Development In Postharvest Biology and Technology. Anonymous, 2003a. Postharvest Handling of Citrus. Food & Fertilizer Technology Center. Anonymous.2003b. Postharvest technology for hortıculture crops. Anonymous, Post-Harvest Technology. =49&log_stat=1 Fallik, E., Y. Aharoni Postharvest Physiology and Handling of Fresh Commodities. Sumerry of Lectures on Postharvest Technology and Preservation of Horticultural Commidities. Israel. Fallik, E., Summery of Lectures; The International Course on Research & Development in Postharvest Biology and Technology. February, Kader, A.A., Quality in Relation to Marketability of Fresh Fruits and Vegetables. Postharvest Technology Research & Information Center. Kader, A.A., Quality of horticultural products. Acta Hort. (ISHS) 517: Liu, F.W., Postharvest Handling in Asia 2. Horticultural Crops. Food & Fertilizer Technology Center. Harris S. R., Production is only half the battle. Food and Agriculture Organisation of the United Nations Bridgetown, Barbados. Panhwa, F Post Harvest Technology of Fruits and Vegetables North Carolina State University.