MESLEK HASTALIKLARI TARİHÇE ve EPİDEMİYOLOJİ. Prof.Dr.Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Transkript

1 MESLEK HASTALIKLARI TARİHÇE ve EPİDEMİYOLOJİ Prof.Dr.Kayıhan Pala Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

2 MESLEK HASTALIKLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ Plıny (23 79, Roma) tehlikeli tozlara sunuk kalanların kendilerini korumaları için maske önermiştir. Galen (II.yy) madencilerin hastalıkları hakkında bilgi vermiştir.

3 Paracelsus ( ) iş hekimliği alanındaki ilk monografi sayılan De Marbis Metallicis i yazmıştır. Bu kitapta madenciler ve dökümcülerde görülen hastalıkların klinik bulguları hastalık adı verilmeden yazılmıştır. Bu bulgular pnömokonyozları tanımlamaktadır.

4 Agricola-Gearge Bauer ( ) De re Metallica adlı eserinde maden ocaklarındaki tozun zararlı etkilerini ve korunma yöntemlerini anlatmıştır. Yer altında havalandırma yapmayı ve işçilerin maske kullanmasını önermiştir.

5 «MESLEK HASTALIKLARININ BABASI» Bernardino Ramazzini ( ) De Morbis Artificium Diatriba adını verdiği meslek hastalıkları kitabını yazmıştır. Bu kitabın en önemli özelliklerinden biri, hastalıklar ile iş arasında bir bağlantı kurarak etiyolojik etmenleri belirlemiş olmasıdır.

6 Ne iş yapıyorsun? Hayret ve tereddüt ediyorum. Acaba, ilaç ve sinameki kokan muayenehane ve eczanelerde oturan bu azametli ve şık görüntülü doktorların burnuna işyerlerindeki pis kokulu şeyleri mi soksam, yoksa onları bu çukurları görmeye mi davet etsem? Hekim, Hipokrat devrinden beri hastalarına sorduğu klasik sorularına, şu soruyu da eklemelidir : Ne iş yapıyorsun? Böylece bir çok insanın hastalığına doğru bir biçimde tanı konabilir ve acıları hızlı bir biçimde giderilebilir. Bernardino Ramazzini ( ) De Morbis Artificum Diatriba

7 TÜRKİYE DEKİ TARİHSEL GELİŞME Dilaver Paşa Nizamnamesi (1865): Ereğli kömür havzasında çalışan işçilere yönelik bazı haklar tanınmıştır : 13 yaşından küçüklerin madende çalıştırılması yasaklanmıştır. Mesai saatleri 10 saat ile sınırlandırılmıştır. İşyerinde doktor bulundurulması zorunlu tutulmuştur. Maaddin Nizamnamesi (1869): İş kazalarında tazminata ilişkin hükümler getirilmiştir

8 TÜRKİYE DEKİ TARİHSEL GELİŞME 114 Sayılı Kanun (1921) : Zonguldak ve Ereğli kömür havzasında kömür tozlarının işçilerin yararına kullanılmak üzere değerlendirilmesini içermektedir. 151 Sayılı Kanun (1921) : Ereğli maden işçilerine yönelik sosyal sigorta kurulmuştur. Bu yasaya göre işçi ve işverenden kesilen primlerle işçi sandıkları kurulmuştur. Prim ödeme zorunlu tutularak, Türkiye de sosyal güvenlikle ilgili ilk uygulama yaşama geçirilmiştir.

9

10 TÜRKİYE DEKİ TARİHSEL GELİŞME Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930) : Maddeleri iş sağlığı ile ilgilidir. İş Kanunu (1936) : 3008 Sayılı yasa SSK Yasası (1964) : 506 Sayılı Yasa İş Kanunu (1971) : 1475 Sayılı Yasa İş Kanunu (2003) : 4857 Sayılı Yasa Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(2006): 5510 Sayılı Yasa

11 MESLEK HASTALIĞI MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. SOSYAL SĠGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SĠGORTASI KANUNU

12 MESLEK HASTALIKLARI SINIFLAMA A. Kimyasal maddeler nedeniyle meydana gelen meslek hastalıkları, B. Mesleki deri hastalıkları, C. Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları, D. Mesleki bulaşıcı hastalıklar, E. Fiziki etkenlerle olan meslek hastalıkları.

13 İŞLE İLGİLİ HASTALIK Bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları dışında ortaya çıkışlarında ve gelişmelerinde Çalışma ortamı, Çalışma biçimi, ve Diğer etkenlerin neden olduğu hastalıklardır. Neden/sonuç ilişkisi yoktur.

14 Meslek hastalığı Tanımlar (ILO) Meslekle spesifik veya güçlü ilişki var. Genellikle tek nedensel etmen var. İşle ilgili hastalık İşyerinde birçok nedensel etmen var ve başka risk etmenleriyle birlikte rol oynuyorlar. Etiyoloji karmaşık. Meslek grubunu etkileyen hastalık İşle nedensel ilişki yok, ancak mesleki zararlılarla alevleniyor.

15

16

17

18 ANKARA MESLEK HASTALIKLARI HASTANESİ 2008 YILI İSTATİSTİKLERİ!... UZMANLIK GRUBU SAYI ORA N TANI GRUBU Mesleki Mesleki ġüphesi Mesleki Değil TOPLAM 614 Pnömokon yozlar KOAH GÖĞÜS HASTALIKLA RI VE TBC % Astım Diğer akciğer hastalıkları TBC 1

19 Örnek: Aşırı sıcakta çalışma Kalp hastalıkları KOAH, Astım Kronik cild hastalıkları Ciddi böbrek yetmezliği Romatizma Varis ALEVLENDİRİR

20 İş Gerilimi Düzeyine Göre Kardiyovasküler Ölümler Kardiyovasküler ölümler 2,5 2 1,5 1 0, İş gerilimi Çaba-ödül dengesizliği Kivimaki, M., et al; Work stress and risk of cardiovcascular mortality: Prospective cohort study of industrial employees, British medical Journal, 325 (2002)

21 Kalp üzerine mesleki etkiler Göğüs ağrısı Damar yapısının bozulması Ritm bozukluğu Kalp kası rahatsızlıkları Yüksek tansiyon

22 Göğüs ağrısı Karbon monoksit

23 Karbon monoksit süreğen etkilenimi kalp/damar sistemi ölümlerinden artışa yol açıyor: NYC köprü ve tünel çalışanları

24 İş stresi/yüklenme ve kalp/damar hastalıkları

25 STANDARDİZE ÖLÜM HIZI Sosyal sınıf ve kalp/damar hastalıkları Vasıfsız işçiler (V), profesyonellere (I) göre artmış riske sahiptir I II III IV V 50

26 Ġş kazaları Meslek hastalıkları tesbiti İşçi sağlığında gelişmişlik

27 Türkiye de yılda kaç meslek hastalığı olgusu beklenmelidir? Ülkeler arasında değişmekle birlikte, genel olarak, meslek hastalıkları görülme sıklığının yılda binde 4-12 arasında değişmesi beklenmektedir. İşle ilgili hastalık: %2-10

28 Türkiye de beklenen yıllık meslek hastalığı olgu sayıları TÜRKİYE'DE BEKLENEN MESLEK HASTALIĞI SAYILARI (YILDA) TR (Binde 4) TR (Binde 12) SGK (Binde 4) SGK (Binde 12) Hesaplama 2008 yılı verilerine dayanılarak yapılmıştır.

29 SGK Verilerine Göre Türkiye de Yıllara Göre Meslek Hastalıkları Sayısı

30 Meslek hastalıkları (2005) Finlandiya AB Türkiye MH Sıklığı Kaynak: Brigitte Froneberg, ILO 07/2005 Beklenen yüz binde Türkiye de yüz binde arasında Türkiye de beklenen (%0,4) (%1,2) Türkiye de saptanan vaka

31 Prof. Dr. Muzaffer Aksoy Türkiye'de kunduracılarda kan kanserine yakalananların çokluğu, Aksoy'un dikkatlerini yapıştırıcılarda bulunan benzene çekti. Terlik ve ayakkabıcılar üzerinde yaptığı istatistiki çalışmaları, 1974'te ABD'deki Blood dergisinde yayımlandı. Bu makaleden üç yıl sonra da ABD Çalışma Bakanlığı bilimsel bir dava açtı. Prof. Dr. Muzaffer Aksoy da mahkemeye birinci tanık olarak çağrıldı. Dava sonucunda 'iş güvenliği ve sağlığı yönetmeliği'nde sekiz saatlik çalışma süresince maruz kalınacak benzen oranı 10'dan 1 ppm'e düşürüldü.

32 1 ÖLÜM 100 HASTALIK

33 TÜRKİYE NİN DÜNYADAN FARKI NE? %1 %56 DÜNYA %44 TÜRKİYE %99 MESLEK HASTALIKLARI İŞ KAZALARI

34 MESLEK HASTALIKLARININ TESBĠTĠ (TÜRKĠYE DE DURUM)

35 Üniversite Hastanelerine de Meslek hastalığı koyma yetkisi verildi: ÇALIġMA GÜCÜ VE MESLEKTE KAZANMA GÜCÜ KAYBI ORANI TESPĠT ĠġLEMLERĠ YÖNETMELĠĞĠ (11 Ekim 2008, Resmî Gazete Sayı : 27021) Meslek hastalığı raporu düzenlemeye yetkili sağlık hizmet sunucuları GEÇĠCĠ MADDE 2 (1) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalıların meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yeniden yetkilendirme yapılıncaya kadar Ankara, Ġstanbul veya Zonguldak ta bulunan Sağlık Bakanlığı Meslek Hastalıkları Hastaneleri ile devlet üniversitesi hastaneleri yetkilidir.

36 TÜRKİYE DE MESLEK HASTALIKLARI, 2007 ĠLLER SĠGORTALI SAYISI Ġġ KAZASI MESLEK HASTALIĞI MH/SS (100 BĠNDE) ĠK/SS (BĠNDE) MH/ĠK (%) ANKARA ,4 4,9 0,5 BĠLECĠK ,1 50,0 0,1 BURSA ,2 18,7 0,0 ĠSTANBUL ,9 3,9 0,2 ĠZMĠR ,2 16,7 1,1 KOCAELĠ ,5 25,8 0,2 MANĠSA ,5 35,6 0,3 ZONGULDAK ,0 53,6 26,3 TOPLAM ,2 9,5 1,5 Kaynak:

37 ĠL KODU İş kazaları ve meslek hastalıkları (2008) ĠLLER Provinces Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries MESLEK HASTALIĞI SAYISI N'of Occupational Diseases KADIN Fem ale ERKEK Male TOP. Total KADIN Fem ale ERKEK Male TOP. Total 01 ADANA ANKARA ANTALYA AYDIN BALIKESĠR BĠLECĠK BURSA ÇANKIRI DENĠZLĠ ĠSTANBUL ĠZMĠR KOCAELĠ SAKARYA ZONGULDAK TOPLAM-Total Kaynak:

38 ĠL KODU İş kazaları ve meslek hastalıkları (2009) ĠLLER Provinces Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries ERKEK Male KADIN Fem ale TOP. Total MESLEK HASTALIĞI SAYISI N'of Occupational Diseases ERKEK Male KADIN Fem ale TOP. Total 01 ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AMASYA ANKARA ANTALYA ARTVĠN AYDIN BALIKESĠR BĠLECĠK BĠNGÖL BĠTLĠS BOLU BURDUR BURSA

39 ĠL KODU İş kazaları ve meslek hastalıkları (2010) ĠLLER Provinces Ġġ KAZASI SAYISI N'of Em ploym ent Injuries MESLEK HASTALIĞI SAYISI N'of Occupational Diseases ERKEK Male KADIN Fem ale TOP. Total ERKEK Male KADIN Fem ale TOP. Total 01 ADANA ADIYAMAN AFYON AĞRI AMASYA ANKARA ANTALYA ARTVĠN AYDIN BALIKESĠR BĠLECĠK BĠNGÖL BĠTLĠS BOLU BURDUR BURSA

40 İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI VAKALARININ SİGORTALININ SON İŞVEREN NEZDİNDEKİ ÇALIŞMA SÜRESİNE GÖRE DAĞILIMI 2007 SĠGORTALININ ĠĢ Kazası Meslek Hastalığı ÇALIġMA SÜRESĠ Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam 1 GÜN GÜN GÜN AYDAN FAZLA - 3 AY AYDAN FAZLA - 1YIL YILDAN FAZLA- 2YIL YILDAN FAZLA- 5YIL YILDAN FAZLA- 10YIL YIL TOPLAM Kaynak:

41 Tablo SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN MESLEK HASTALIKLARI VAKALARININ YAġ GRUPLARINA VE CĠNSĠYETE GÖRE DAĞILIMI YaĢ Grupları Age Groups Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Male Female Total Male Female Total Toplam - Total AĞIRLIKLI ORT.YAġ Weighted average age

42 Tablo SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN SÜREKLĠ Ġġ GÖREMEZLĠK SEBEBĠNĠN Ġġ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞINA GÖRE DAĞILIMI SÜREKLĠ Ġġ GÖREMEZLĠK SEBEBĠ The causes of permanent incapacity Ġġ KAZASI Employment injuries MESLEK HASTALIĞI Occupational diseases TOPLAM Total

43 Tablo SAYILI KANUNUN 4-1/a MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ AKTĠF SĠGORTALILARIN Ġġ KAZASI VEYA MESLEK HASTALIĞI SONUCU ÖLÜMLERĠNĠN ÖLÜM SEBEBĠNE GÖRE DAĞILIMI ÖLÜM SEBEBĠ-Cause of death Ġġ KAZASI-Employment Injuries MESLEK HASTALIĞI-Occupational disease TOPLAM-Total

44 MESLEK HASTALIĞI GÖRÜLME SIKLIĞI BİNDE 0,1 Araştırmalar meslek hastalıklarının gerek işyeri hekimleri gerekse genel hastanelerde çalışan hekimler tarafından atlandığını göstermektedir...

45 MESLEK HASTALIKLARININ ÖZELLİKLERİ 1. Meslek hastalığı tanısı koymak için bu alanda uzmanlaşmış kuruluşlara gereksinim duyulmaktadır. 2. Meslek hastalıkları 1 hafta ile 30 yıl arasında değişen zamanlarda oluşabilir. 3. Meslek hastalıklarının oluşmasında, çok kez yakınmalar ortaya çıkmadan önce, hastalık başlamış hatta maluliyet meydana gelmiş olabilir. 4. Meslek hastalığına yol açan etkenle işçinin ilişkisi kesilirse, meslek hastalığı çoğu zaman o evrede durur. 5. Meslek hastalığının diğer benzer hastalıklarla kliniği aynı/benzer olabilir.

46 Ne yapmalı? Meslek hastalığı kavramı ile birlikte, İşle ilgili hastalık kavramı benimsenmeli, Meslek hastalıkları uzmanlığı teşvik edilmeli Meslek hastalıkları hastaneleri desteklenmeli, İvedi olarak yeni meslek hastalıkları hastaneleri/klinikleri açılmalı Meslek hastalığı tanısı koymaya yönelik etkin bir altyapı oluşturulmalı, İşyeri hekimlerinin meslek hastalığı ön tanısı ile sevk ettiği her olgunun konunun uzmanları tarafından değerlendirilmesi sağlanmalı, Meslek hastalıkları ile ilgili olarak «farkındalık» ve «yetkinlik» arttırılmalıdır.

47 teşekkürler