MAVİYEMİŞ (Vaccinium corymbosum L.) YUMUŞAK ODUN ÇELİKLERİNDE YAPRAK MİKTARI VE BAZALDAKİ KESİM YERİNİN KÖKLENME ÜZERİNE EETKİLERİ

Transkript

1 MAVİYEMİŞ (Vaccinium corymbosum L.) YUMUŞAK ODUN ÇELİKLERİNDE YAPRAK MİKTARI VE BAZALDAKİ KESİM YERİNİN KÖKLENME ÜZERİNE EETKİLERİ Hüseyin ÇELİK Seda ATEŞ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü-SAMSUN Özet Dünya üzerindeki asitli topraklarda kültürü yapılmakta olan ve son yıllarda Karadeniz Bölgesinde yetiştirilmeye başlanan yüksek boylu maviyemişler (Vaccinium corymbosum L.) farklı metotlarla çoğaltılabilmektedir. Bu çalışmada Temmuz döneminde alınan yeşil çeliklerdeki yaprak miktarı ile bu çeliklerin bazalında yapılan kesim yeri ve şeklinin köklenme üzerine olan etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla Ivanhoe kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidinden Temmuz ayında alınan 3 boğumlu yumuşak odun çeliklerinde 5 farklı yaprak miktarı (yok, yarım, 1/3, tam ve yaprak sapı) bırakılarak Berkeley kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidi Temmuz çeliklerinde ise bazalda 3 farklı kesim yeri (boğum aylından, boğumlar arasından ve boğumdan) ve 2 farklı kesim şekli (düz ve eğik) uygulanarak köklenme oranı ile köklenme dereceleri üzerine olan etkileri araştırılmıştır. Üç boğumlu ve yapraklı yumuşak odun çeliklerinde en yüksek köklenme oranı %96.67 ile yarım yapraklılarda saptanırken bu çeliklerdeki kök gelişme derecesi de 6.29 ile en yüksek olmuştur. Öte yandan yumuşak odun çeliklerinin boğumlarından ve yatay olarak yapılan bazal kesimler gerek köklenme oranı (%93.89) gerekse kök gelişme derecesi (4.78) bakımından en yüksek sonuçları vermiştir. Anahtar Kelimeler : Yüksek boylu maviyemiş, çelikte kesim şekli, yaprak, köklenme Effect of Leaf Portion, Base-cut-shape and Position on Rooting of Northern Highbush Blueberry (Vaccinium corymbosum L.) Soft Wood Cuttings Abrtact Highbush blueberries (Vaccinium corymbosum L.) which acid love plants and cultivated in Black Sea Region within last ten years can be propagated with different methods. The effect of leaf portion, base-cut shape and poisiton on rooting of Ivanhoe and Berkeley three nodes soft wood cuttings collected in end of July were investigated. Five leaf portion (entire, ½, 1/3, none, leaf blade) for Ivanhoe and 3 base-cut-shapes (below nodium, between nodeums, at the nodium) and 2 base cut positions (smooth and vertical) for Berkeley were studied. The highest rooting degree (96.67%) and root grade (6.29) were observed from 3-nodes soft wood cuttings have half of leaf. Cuttings prepared by nodium base with vertical cut gave the highest rooting degree (93.89%) and rooting grade (4.78). Key Words : Northern highbush blueberry, cutting, base-cut-shape and position, leaf portion, rooting Giriş Ilıman iklim kuşağında yetişen ve kuvvetli asit toprakları tercih eden Vaccinium cinsi içinde kültürü yapılmakta olan 4 farklı tür bulunmaktadır. Bu türlerden en yaygın olanları maviyemişler (blueberry) olup ekonomik olarak yüksek boylu (Vaccinium corymbosum), alçak boylu (Vaccinium angustifolium) ve tavşangözü (Vaccinium ashei) maviyemişi türlerine giren 90 ın üzerinde çeşidin tarımı yapılmaktadır. Ekonomik öneme sahip diğer Vaccinium türleri ise turnayemişi (cranberry) (Vaccinium macrocarpon) ve kekreyemiş (lingonberry) (Vaccinium vitisidea) dir. İkibinli yıllarda Doç. Dr. Hüseyin ÇELİK tarafından Doğu Karadeniz Bölgesindeki asitli topraklarda yetiştiriciliği başlatılan, sanayiye kazandırılan ve tarımı hızla artan başta maviyemiş olmak üzere turnayemişi ile kekreyemiş isimleri bu araştırmacı tarafından konularak isim

2 karmaşası ortadan kaldırılmıştır. Çünkü, yaban mersini adı ile satılan birçok üzümsü meyve vardır ve her biri farklı özelliklere sahip olan bu meyve türlerinin aynı adı alması karışıklıklara sebep olmaktadır. Bu yüzden Türkiye de daha önce tarımı yapılmayan ve doğal floramızda yabanileri olmayan maviyemiş ile turnayemişi gibi yeni üzümsü meyve türlerine giren çeşitler yurt dışından getirilerek Karadeniz Bölgesinde yetiştiriciliği ikibinli yıllarda başlatılmıştır. Ancak, Vaccinium cinsi içinde yer alan çay üzümü (Vaccinium arctostaphylos) ve çoban üzümü (Vaccinium myrtillus) tip ve varyeteleri Doğu Karadeniz illerinin genelde yüksek rakımlı ormanlık alanları ile yayla kesimlerinde kendiliğinden yetişmektedir. Bu iki türe ilaveten kekreyemiş (Vaccinium vitis-idea) ve çok az tanınan tür olan Vaccinium uliginosum da Kaçkar Dağlarında yayılmaktadır. Özellikle çay üzümü ile çoban üzümü yerel halk tarafından çok farklı isimlerle tanınmakta, doğadan toplanarak aile ihtiyaçları çerçevesinde taze meyve, reçel, marmelat veya meyve suyu olarak tüketilirken bazı illerde kurutularak yurt dışına ihraç edilmektedir. Fundagiller familyasında yer alan türlerden Vaccinium cinsine giren türlerden maviyemiş, turnayemişi ve kekreyemişler aynı familyadaki ormangülü, açelya, çay üzümü, çoban üzümü, funda ve kocayemiş gibi kuvvetli asit karakterli topraklarda yetişmektedirler (Strik ve ark., 1993; Gough, 1994, 1996; Himelrick ve ark., 2002; Çelik, 2005b; Çelik, 2008a ve b). Doğu Karadeniz Bölgesindeki yüksek rakımlı alanlardaki asitli topraklarda ürün çeşitliliğini artırmak üzere ikibinli yıllarda başlattığımız maviyemiş tarımı 50 ha ın üzerindeki bahçe tesisi ile hızla devam etmektedir (Çelik, 2005a,b; Çelik, 2006a, b, c). Maviyemiş diğer birçok ılıman iklim meyve türü gibi kolayca çoğaltılamaz ve özel çoğaltma yapıları ile özel ortamlar ister (Ağaoğlu, 1986). Yüksek boylu ve tavşangözü maviyemişleri ticari olarak sert veya yumuşak odun çelikleri ile çoğaltılabilirken son yıllarda doku kültürü ile çoğaltma yaygınlaşmıştır. Ancak bu yöntemin çok pahalı ve bazı sıkıntıları olduğu belirtilmektedir (Mainland, 1993; Litwinczuk, 2005). Bunun yanında maviyemişler aşı, tohum, daldırma ve ayırma ile de çoğaltılabilir (Ağaoğlu, 1986; Eck ve ark., 1990; Gough, 1994 ve 1996; Çelik 2008 a ve b). Yüksek boylu maviyemişlerde genelde sert odun çelikleri kullanılırken kuzey ülkelerde hasat öncesi alınan yumuşak odun çelikleri de kullanılabilmektedir (Draper ve Chandler, 1986). Sert odun çelikleri ile zor çoğalan Herbert, Concord, Ivanhoe, Stanley ve Bluecrop çeşitleri yumuşak odun çelikleri ile kolayca çoğaltılabilmektedir. Ancak, yumuşak odun veya yeşil çeliklerle yapılan çoğaltmalarda alttan ısıtma, mistleme sistemi ve gölgelendirme gerekli iken havalanma şartlarının da mükemmel olması gerekir (Eck ve ark., 1990; Strik ve ark., 1993; Gough, 1994 ve 1996; Williamson ve Lyrene, 1998; Withworth, 2003). Dolayısıyla maviyemişin yumuşak odun çelikleri ile çoğaltılması sert odun çeliklerine göre çok daha zordur (Prits ve Hancock, 1992). Yumuşak odun çelikleri kullanılarak kısa sürede çok fazla çelik alınabilmekte ve köklenme oranı çok yüksek (%70-80) olabilmektedir (Krewer ve Cline, 2006). Yumuşak odun çelikleri 6-8 hafta içinde köklenirken bu süre sert odun çeliklerinde 6 aya kadar uzayabilmektedir. Çeliklerin köklenmesi üzerine türlere ve çeşitlere bağlı olarak büyümeyi düzenleyiciler, çelik tipi, çelik alma zamanı, köklenme ortamı ve ortam sıcaklığı gibi birçok faktör etki etmektedir (Wolfe ve ark., 1984; Draper ve Chandler, 1986; Koron ve ark., 1988; Munoz ve ark., 1993, Abolins ve ark., 2003). Yapılan araştırmalara göre Bluetta, Patriot, Northland, Blueray, Berkeley ve Coville çeşitlerine ait çelikler nispeten kolay köklenirken Spartan, Bluejay, Ivanhoe, Bluecrop ve Darrow çeşitlerinin çelikleri ise çok zor köklenmektedir (Strik ve ark., 1993; Çelik, 2005a ve b). Bazı maviyemiş çeşitlerinin sert odun çeliklerini aralık ayı başlarında alıp 2-5 C lik kum içersinde bekleten Badescu ve ark. (1985), Ocak veya mart ayında alınan çeliklere göre daha yüksek başarı elde etmişlerdir. Aynı araştırıcılar, haziran ayı içersinde aldıkları yapraklı yeşil çeliklerde ise başarının çeşitlere göre %68 ile %100 arasında değiştiğini saptamışlardır. Gough (1996), maviyemişte odun çeliklerinin bitkiler yapraklarını döktükten hemen sonra, yarı odunsu çeliklerin ise yaz başlarında alınması gerektiğini belirtmektedir. Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında aldıkları yeşil çeliklerle erken dönemde çoğaltılmalarını deneyen Draper ve Chandler (1986), Temmuz ayında alınan çeliklerin (%60) haziran (%37) ve ağustosta (%31) alınanlara göre daha yüksek köklenme gösterdiklerini saptamışlardır. Üç-beş boğum içeren çeliklerin 2 boğumlu olanlara göre, dik pozisyonda olanların da yatay dikilenlere göre daha iyi köklendiği ve kuvvetli gelişme gösterdiği Welker ve Vass (1983) tarafından saptanmıştır. Çelikle çoğaltılmış maviyemiş çalılarını doku kültürü ile çoğaltılmış olanlarla karşılaştıran Smolarz ve Chebelebowska (1998), büyüme, gelişme ve olgunlaşmalarının farksız, dördüncü ve beşinci yıllardaki verimlerinin ise doku kültürü ile elde

3 edilenlerde daha düşük olduğunu saptamışlardır. Bu çalışmada yüksek boylu maviyemiş çeşitlerinden alınan yumuşak odun çeliklerinde alt kesim yeri ve şekli ile yaprak miktarının köklenme üzerine etkileri araştırılmıştır. Materyal ve Metot Çalışmanın ilk kısmında yüksek boylu maviyemişlerde yumuşak odun çeliklerinde alt kesim yeri ile kesim şeklinin köklenme üzerine etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla Berkeley kuzey orijinli boylu maviyemiş çeşidinden Temmuz ayının son haftasında alınan 3 boğumlu yeşil çeliklerin alt (bazal) kesimleri boğum altından, boğumlar arasından, boğumdan olmak üzere düz veya eğik (45 ) olacak bir şekilde hazırlandıktan sonra 1000 ppm Indole-3-butryric-asit (IBA) ile muamele edilmiştir. Yumuşak odun çeliklerindeki yaprak miktarının köklenme üzerine olan etkilerinin araştırıldığı ikinci denemede ise Ivanhoe kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidinden Temmuz ayının son haftasında alınan 3 boğumlu yumuşak odun çelikleri bir yaprak, yarım yaprak, 1/3 yaprak, yaprak sapı ve yapraksız olacak şekilde hazırlanarak 1000 ppm Indole-3- butryric-asit (IBA) ile muamele edilmiştir. Her iki denemede alınan yumuşak odun çeliklerine yapılan bu uygulamalardan sonra çelikler 60 mm çap ile 75 mm derinliğinde hücrelere sahip 32 gözlü plastik dikim kaplarına doldurulan torf ortamına dikilerek ısıtmasız seralarda mistleme altında köklendirmeye alınmışlardır. Üç tekerrürlü olarak kurulan denemelerde her bir tekerrür için 30 yeşil çelik kullanılmıştır. Denemede köklenme oranı (%) ile köklenme derecesi (1-9 skalası) saptanmıştır (Draper ve Chandler, 1986). Yüzde değerlere ArcSin x transformasyonu uygulanmış, ortalamalar arasındaki gerçek farklılık ise Duncan Çoklu Karşılaştırma testi ile değerlendirilmiştir. Bulgular ve Tartışma Temmuz ayının son haftasında Berkeley maviyemiş çeşidinden alınarak farklı yerlerden ve farklı şekillerde kesim yapılarak 1000 ppm IBA uygulamasına tabi tutulduktan sonra ısıtmasız seralarda ve torf ortamında köklendirilen 3 boğumlu yumuşak odun çeliklerinde kesim tipi ve kesim şekline göre köklenme oranı Çizelge 1 ve 2 de, köklenme derecesi ise Çizelge 3 ve 4 te verilmiştir yılında köklenme oranı en yüksek %96.67 ile yumuşak odun çeliklerindeki boğumlardan ve eğik olarak yapılan kesim uygulamasından elde edilmiştir. Boğum altından ve düz olacak şekilde yapılan kesimlerde ise köklenme oranı %70.00 ile en düşük seviyede kalmıştır. Boğumdan yapılan kesimler daha yüksek köklenme oranı verirken kesim şeklinin yatay olması köklenmeyi olumlu olarak etkilemiştir (Çizelge 1) yılında da benzer sonuçlar alınmasına rağmen boğumlar arasından düz ve boğumdan eğik yapılan bazal kesimlerde köklenme oranı %100 olarak gerçekleşmiştir (Çizelge 3). Yumuşak odun çeliklerinin kullanıldığı çalışmalarda kısa sürede çok fazla çelik alınabildiğini belirten Krewer ve Cline (2006) köklenme oranının %70-80 arasında olduğunu bildirmektedir. Köklenme derecesi bakımından da her iki yılda gerek kesim yeri x kesim şekli interaksiyonu gerekse kesim şekli ve kesim yeri ortalama değerleri arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar saptanmıştır (Çizelge 2 ve 4). Çizelge 2 ve Çizelge 4 incelenecek olursa yumuşak odun çeliklerinde boğumdan ve eğik (yatay) olarak yapılan kesimlerin köklenme derecelerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Çizelge 1. Berkeley kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidi yumuşak odun çeliklerinde köklenme oranının (%) çeliklerdeki alt kesimin yapıldığı yere ve kesim tipine göre değişimi (2004 yılı) Kesim Şekli ORTALAMA Kesim Yeri Boğum Altı (56.81) c* (65.20) bc (61.00) b** Boğumlar Arası (75.73) ab (62.35) bc (69.04) ab Boğum (64.38) bc (81.51) a (72.94) a ORTALAMA (65.64) (69.69)ÖD*** Aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında %1 seviyesine göre farklılık yoktur. Parantez içindeki rakamlar açı transformasyonu (Arcsin x) değerleridir. LSD (%5) = (Kesim yeri x Kesim şekli)*, (Kesim yeri)**, Ö.D; Önemli Değil (Kesim şekli)***

4 Çizelge 2. Berkeley kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidi yumuşak odun çeliklerinde köklenme derecesinin (1-9) çeliklerdeki alt kesimin yapıldığı yere ve kesim tipine göre değişimi (2004 yılı) Kesim Yeri Kesim Şekli ORTALAMA Boğum Altı 3.22 d* 3.67 cd 3.44 c** Boğumlar Arası 4.45 b 3.40 cd 3.92 b Boğum 4.00 bc 5.42 a 4.71 a ORTALAMA 3.89 b*** 4.16 b Aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında %1 seviyesine göre farklılık yoktur. LSD (%1) = (Kesim yeri x Kesim şekli)*, LSD (%1)= (Kesim yeri)**, LSD (%5)= (Kesim şekli)*** Çizelge 3. Berkeley kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidi yumuşak odun çeliklerinde köklenme oranının (%) çeliklerdeki alt kesimin yapıldığı yere ve kesim tipine göre değişimi (2005 yılı) Kesim Şekli ORTALAMA Kesim Yeri Boğum Altı (62.75) b* (70.83) ab (66.79) b** Boğumlar Arası (90.00) a (70.01) ab (80.00) a Boğum (69.84) ab (90.00) a (79.92) a ORTALAMA (74.20) (76.95)*** Aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında %1 seviyesine göre farklılık yoktur. Parantez içindeki rakamlar açı transformasyonu (Arcsin x) değerleridir. LSD (%1) = (Kesim yeri x Kesim şekli)*, LSD (%5)= (Kesim yeri)**, Ö.D (Kesim şekli)*** Çizelge 4. Berkeley kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidi yumuşak odun çeliklerinde köklenme derecesinin (1-9) çeliklerdeki alt kesimin yapıldığı yere ve kesim tipine göre değişimi (2005 yılı) Kesim Yeri Kesim Şekli ORTALAMA Boğum Altı 3.47 c* 3.85 c 3.66 c** Boğumlar Arası 4.78 ab 3.58 c 4.18 b Boğum 4.13 bc 5.42 a 4.78 a ORTALAMA 4.12 ÖD*** 4.28 Aynı harf ile gösterilen ortalamalar arasında %1 seviyesine göre farklılık yoktur. LSD (%1) = (Kesim yeri x Kesim şekli)*, (Kesim yeri)**, ÖD (Kesim şekli)*** Yumuşak odun çeliklerinde bırakılan yaprak miktarının çeliklerin köklenmesi ve kök oluşturma derecesi üzerine etkileri değerlendirildiğinde, her iki yılda da Temmuz ayının son haftasında Ivanhoe maviyemiş çeşidinden alınan değişik miktarlarda yaprak içeren yumuşak odun çeliklerindeki köklenme oranı ve köklenme derecesi Çizelge 5 te verilmiştir. Çizelge 5 incelenecek olursa yaprak olmayan ve sadece yaprak sapı bırakılan yumuşak odun çeliklerinde hemen hemen hiç köklenme olmamış, en yüksek köklenme oranı yıllara göre %87.78 ve %96.67 ile yarım yapraklı yumuşak odun çeliklerden alınmıştır. Köklenme derecesi de 5.43 ve 6.29 ile yine yarım yaprak bırakılmış olan mikro çeliklerde en yüksek olarak saptanmıştır (Çizelge 6). Vaccinium türlerinde çeliklerin köklenmesi üzerine çeşit, büyümeyi düzenleyiciler, çelik tipi, çelik alma zamanı, köklenme ortamı ve ortam sıcaklığı etki edebilmektedir (Wolfe ve ark., 1984; Draper ve Chandler, 1986; Koron ve ark., 1988; Munoz ve ark., 1993, Abolins ve

5 ark., 2003; Strik ve ark., 1993; Çelik, 2005a ve b). Öte yandan, çeliklerdeki büyüme ve gelişme, kök sayısı ve köklenme derecesi ile yakından ilişkilidir (Hartman ve Kester, 1983). Çizelge 5. Ivanhoe kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidinden Temmuz ayında alınan yumuşak odun çeliklerindeki yaprak miktarının köklenme oranı (%) üzerine etkisi Köklenme Oranı (%) Yaprak Miktarı Yok 0.00 (0.00) c 2.22 (7.00) c Yarım (73.11) a (80.84) a 1/ (45.00) b (49.49) b Tam (37.25) b (39.88) b Yaprak sapı 0.00 (0.00) c 2.22 (7.00) c LSD% Parantez içindeki değerler açı (arcsin x) transformasyonu değerleridir. Çizelge 6. Ivanhoe kuzey orijinli yüksek boylu maviyemiş çeşidinden Temmuz ayında alınan yumuşak odun çeliklerdindeki yaprak miktarının köklenme derecesi (1-9) üzerine etkisi Köklenme Derecesi (1,3,5,7,9)* Yaprak Miktarı Yok 1.00 c 1.05 c Yarım 5.43 a 6.29 a 1/ b 2.89 b Tam 2.06 b 2.35 b Yaprak sapı 1.00 c 1.05 c LSD% *: Köklenme derecesi: 1=yok, 3=zayıf, 5=orta, 7=kuvvetli, 9=çok kuvvetli Bu çalışmada Türkiye nin yeni üzümsü meyvesi olan, Karadeniz Bölgesi ndeki doğal asitli topraklarda mükemmel performans göstererek, kaliteli ve bol ürün verebilen maviyemiş çeşitlerinin çoğaltılma imkanları araştırılmıştır. DPT tarafından desteklenen Maviyemişin Çoğaltılması çalışmasının (DPT-2003K120900) bir bölümü olan bu araştırmada yumuşak odun çeliklerinin hazırlanma şekli, bazalda yapılan kesim tipi ile yaprak miktarının köklenme oranı ile kök oluşturma derecesi üzerine etkileri ortaya konulmuştur. Elde edilen sonuçlara göre Temmuz ayında alınan yarım yapraklı yumuşak odun çeliklerinde en yüksek köklenme oranı ile kök oluşumunun sağlandığı tespit edilmiştir. Çoğaltma çalışmaları sonuçları kullanılarak son yüzyılın en popüler meyvesi olan, çok yararlı, birim alandan en yüksek geliri getiren, asitli topraklar için çok uygun olan ve Karadeniz Bölgesinde ürün çeşitliliğine çok büyük katkı sağlayacak olan maviyemiş fidanları kolaylıkla elde edilebilecek ve kapama bahçe miktarı hızla artacaktır. Kaynaklar Abolins, M., Liepniece, M., Gurtaja, L., Propagation of highbush blueberries by softwood cuttings in Latvia. CAB Abstr Ağaoğlu, Y.S., Üzümsü Meyveler. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yay.: 984, Ders Kitabı: 290. Ankara. Badescu, G., Botez, M., Badescu, L. Ve Enache, E., Intensive methods for blueberry propagation. Acta Hort. 165: Çelik, H., 2005a. Likapa, Çay ve Fındığa Rakip. Egeli Karadenizliler Vakfı Yay.: 2(3): Çelik, H., 2005b. Yaban Mersini (Likapa) Yetiştiriciliği. HASAD Yay. 128p. Çelik, H. 2006a. Yaban mersini (likapa).

6 Çelik, H., 2006b. Karadeniz Bölgesindeki asitli topraklar için mükemmel bir meyve, likapa (yaban mersini). Çiftçi Dünyası, Of Ziraat Odası Yayın Organı, 2(2):3-7. Çelik, H., 2006c. Maviyemiş (Likapa) (Vaccinum corymbosum L.). Çelik, H., 2008a. Maviyemiş Yetiştiriciliği El Kitabı. Artvin Çoruh Üniv. Orman Fak. Dek. Artvin de Yabanmersini (Likapa) Eğitimi Projesi, 63s. Çelik, H., 2008b. Maviyemiş Yetiştiriciliği Ders Notu. Artvin Çoruh Üniv. Orman Fak. Dek. Artvin de Yabanmersini (Likapa) Eğitimi Projesi, 103s. Draper, A.D., Chandler, C.K., Accelerating highbush blueberry selection evaluation by early propagation. J. Amer. Hort. Sci., 111(2): Eck, P., Gough, R.E., Hall, I.V. ve Spiers, J.M., Blueberry Management. (In: Galeta, G.S.and Himelrick, D.G. Edts. ) Small Fruit Crop Management. Prentice Hall, New Jersey, USA. Gough, R. E., The Highbush Blueberry and Its Management. Food Product Pres. 272p. Gough, R. E., Blueberries, North and South. In: Small Fruits In The Home garden (Eds., Gough, R.E., Poling, E.B) The Haworth Pres Inc. 71:106. Himelrick, D.G., Powell, A.A., Dozier, W.A., Commercial Blueberry Production Guide for Alabama. Alabama A&M And Auburn Universities, Alabama Cooperative Extension System, ANR-904 Koron, D., Oblak, M., Devetak, N., Influence of various substrata and natural and synthetical hormones on the propagation of certain blueberry cultivar. Hort. Abst. 58(4): 2031 Krewer, G., Cline, B., Blueberry Propagation Suggestions. Litwinczuk, W., Szczerba, G., Wrona, D., Field performance of highbush blueberries (Vaccinium corymbosum L.) cv. Herbert propagated by cuttings and tissue culture. Scientia Hort. 106: Mainland, C.M., Effect of media, growth stage and removal of lower leaves on rooting of highbush, southern highbush and Rabbiteye softwood and hardwood cuttings. Vaccinium Culture V., Acta Hort., 346: Munoz, C., Soto, R., Valenzuela, J., Effect of chemical and physical potting media characteristics on growth of container-grown Rabbiteye blueberries. Vaccinium Culture, V., Acta Horticulturae, 346: Pritts, M. P. ve Hancock, J. F., Highbush Blueberry Production Guide. Northeast Regional Agricultural Guide. Northeast Regional Agricultural Services. NRAES-55, Inhaca, NY: 200p. Smolarz, K., Chlebowska, D., Growth vigour and yielding of highbush blueberry cv. Bluecrop propagated from semi-woody cuttings and in-vitro. Hort. Abstr. 68(9): Strik, B., Fisher, G., Hart, J., Ingham, R., Kaufman, D., Penhallegon, R., Pscheidt, J., William, R., Brun, C., Ahmedullah, M., Antonelli, A., Askham, L., Bristow, P., Havens, D., Scheer, B., Shanks, C. and Barney, D., Highbush Blueberry Production Guide. Oregon State University. Department of Extension and Experiment Station Station Communication, PNW215. Welker, W.W., Vass, G.D., Influence of size and orientation of cranberry cuttings upon plant development. HortScience, Williamson, J., Lyrene, P., Blueberry Gardener s Quide. Univ. Of Florida, Cooperative Ext. Service, Circular Withworth, J., Blueberry Production For The Home Garden. OSU, Extension Facts, F Wolfe, D.E., Eck, P., Chin, C.K., Evaluation of seven media for micro propagation of highbush blueberry. Hort. Abst. 54(6): 3289.