FARKLI AZOT DOZLARININ PALAZ FINDIK ÇEŞİDİNDE YAPRAKLARDAKİ BESİN ELEMENT DÜZEYLERİNE ETKİSİ

Transkript

1 FARKLI AZOT DOZLARININ PALAZ FINDIK ÇEŞİDİNDE YAPRAKLARDAKİ BESİN ELEMENT DÜZEYLERİNE ETKİSİ Neriman BEYHAN* Ahmet KORKMAZ** Abdülkadir SÜRÜCÜ** Taki DEMİR* *Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Samsun **Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü, Samsun ÖZET Bu araştırmada, farklı azot dozlarının (0, 300, 450 ve 600 g/n ocak) Palaz fındık çeşidinde yapraklardaki besin element düzeylerine etkisi belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre artan azot dozları ile yapraklardaki N düzeyinde haziran ayında değişim olmamışken temmuz ayında önemli bir artış saptanmıştır. Artan azot dozları ile yapraklardaki P, K, Ca, Mg, Fe, Zn ve Mn düzeylerinde istatistiki açıdan önemli bir değişim olmamıştır. Vejetasyon döneminin ilerlemesiyle yapraklardaki N, P ve K düzeyleri azalmış, buna karşılık Ca, Mg, Fe, Zn ve Mn düzeyleri artmıştır. Ayrıca, yapraklardaki bazı besin element düzeyleri arasında, önemli ve çok önemli ilişkiler bulunmuştur. THE EFFECT OF VARIOUS DOSES OF NITROGEN TO THE NUTRIENT CONTENTS OF THE LEAVES OF THE HAZELNUT CULTIVAR PALAZ ABSTRACT In this investigation, the effect of various doses of nitrogen (0, 300, 450 and 600 g/n bushes) to the nutrient contents of the leaves of Palaz was determined. According to the investigation results that there hasn t been a significant change in the increasing doses of nitrogen and N content in the leaves in June was determined. On the other hand a significant increase was determined in July. There hasn t been a significant statistical change in the P, K, Ca, Mg, Fe, Zn and Mn contents of the leaves by the increasing doses of nitrogen. During the vegetation period, the N, P, and K contents of the leaves have decreased Ca, Mg, Fe, Zn and Mn contents have increased. Some significant relations between some nutrient contents of the leaves have been found.

2 1. GİRİŞ Fındıkta yeterli bir ürün elde etmek için önemli ölçüde azot beslenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca, tüm meyve ağaçlarında olduğu gibi, fındıkta da besin maddesi eksikliklerinin saptanması ve giderilmesinin tek yıllık bitkilere göre daha güç ve zaman alıcı oluşu, araştırıcıları konuyla ilgili çalışmalara yöneltmiştir. Giresun da yapılmış bir çalışmada bildirildiğine göre, fındıkta ocak başına g saf azotun ( yaklaşık 40 ocak/da hesabıyla kg N/ha ) 2 veya 3 defada uygulanması en yüksek verimi sağlamıştır (Anonymous, 1990). Baron ve ark. (1985) ve Lagerstedt (1979) A.B.D. de fındıkta ağaç başına g N, Radicati ve Miaja (1995) Italya da genellikle kg N/ha, Tous ve ark. (1995) Ispanya da 120 kg N/ha uygulandığını bildirmektedirler. Tous ve ark. (1994) fındık bahçeleri için en uygun gübre uygulamasının ekolojiden kaynaklanan değişimlere bağlı olarak 120 kg-n/ha.150 kg-n/ha bildirmişlerdir. Strabbioli (1994) Italya da fındıkta değişik dozlarda uyguladığı N, P ve K gübrelemesiyle, eylül ayında yapraklardaki Fe ve Mn düzeylerinin düşük Ca, Mg, Zn ve B düzeylerinin yüksek olduğunu bulmuştur. Fındığın gübrelenmesi konusunda günümüze kadar yapılmış çalışmalar, çeşit, ekoloji ve yetiştirme teknikleri gibi değişken nedenlerden dolayı her yerde geçerli olmamaktadır. Belirtilen nedenlerden ötürü bu çalışma düşünülmüş, azot dozlarının beslenmeye ve farklı dönemlerde yapraktaki besin element düzeylerine etkisinin saptanması amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Bu araştırma, 1995 yılında, Samsun un Terme ilçesinde sahil kolda bulunan Karacalı Köyünde seçilen bir üretici bahçesinde yürütülmüştür. Materyal olarak, yörede hakim çeşit olan Palaz fındık çeşidi kullanılmıştır. Denemenin yürütüldüğü fındık bahçesinin genel bazı özellikleri Çizelge 1 de verilmiştir. Deneme bahçesi toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri, 0-30 cm derinlikten alınan toprak örneklerinde belirlenmiştir (Çizelge 2). 69

3 Çizelge 1. Denemenin yapıldığı fındık bahçesinin genel bazı özellikleri Bahçe Dikim Dikim Ocaklardaki Ocaklardaki Ocak boyutları tesis şekli aralıkları dal sayısı dal çapı yaşı En Boy 24 Ocak 6x ± ± ± ±0.38 (Yıl) (m) (Adet) (mm) (m) (m) Çizelge 2. Deneme bahçesi toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Kil Silt Kum Bünye sınıfı % Sat ph (S.Ç.) OM Topla m N % Tuz CL Değişebilir katyonlar mek/100 g DTPA ile ekstrakte edilebilir mikro elementler (ppm) P (ppm) Ca ++ Mg ++ K + Na + Fe Mn Zn Cu Toprak örneklerinde kil, silt ve kum miktarları hidrometre metodu ile (Bouyoucos, 1951); ph, saturasyon çamurunda potansiyometrik olarak (Jackson, 1962); organik madde miktarı, Walkley Black metoduna göre (Chapmann ve Pratt, 1961), toplam azot, kjeldahl metodu ile (Bremner, 1965); % tuz, elektriksel iletkenlik aleti ile saturasyon iletkenliği ölçülerek (Richards, 1954); Fosfor, Olsen ve ark. na (1954) göre değişebilir katyonlar ile [(Ca ++, Mg ++, K + ve Na + ) 1 M amonyum asetat (ph:7.0) ile ekstrakte edilerek Richards a, (1954) göre]; yarayışlı mikro elementler [( Fe, Mn, Zn ve Cu) Lindsay ve Norwel e (1978) göre] atomik absorbsiyon spektrofotometresinde belirlenmiştir Metot Gübre uygulaması, 9 Nisan da 100, 150 ve 200 g N/ocak, 3 Haziran da 200, 300 ve 400 g N/ocak hesabıyla (toplam 0, 300, 450 ve 600 g N/ocak), ocakların taç izdüşümlerinde açılan banda toprağa karıştırılarak verilmiştir. Gübreleme yapılmayan ocaklar ise kontrol olarak alınmıştır. Azot kaynağı olarak % 26 N içeren kalsiyum amonyum nitrat gübresi kullanılmıştır. Azotlu gübrenin yapraklardaki besin elementi düzeylerine etkisini belirlemek amacıyla, 70

4 3 Haziran ve 11 Temmuz tarihlerinde yaprak örnekleri alınmıştır. Yaprak örnekleri, ilkbaharda oluşan sürgünlerin ucundan itibaren 3. ve 4. yapraktan alınmıştır (Okay ve ark., 1986). Toplandıktan sonra en kısa sürede laboratuvara getirilen yaprak örnekleri sırasıyla, musluk suyu ve saf suda yıkanmış, kurulanmış, kurutma dolabında 70 C de kurutulmuş ve öğütülerek analize hazır hale getirilmiştir. Yaş yakma ile elde edilen bitki ekstraktında P sarı renk metoduna göre spektrofotometrede, K, Ca, Mg, Fe, Zn ve Mn atomik absorbsiyon spektrofotometresinde belirlenmiştir (Kacar, 1972). N ise kjeldahl metodu ile (Bremner, 1965) saptanmıştır. Bu araştırmada, deneme yılında ilkbaharda don zararı nedeniyle yeterli bir ürün alınamamıştır. Bu bakımdan meyve verim ve kalitesiyle ilgili değerlendirmeler yapılamamıştır. 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 3.1. Azot Gübrelemesinin Yaprağın Makro ve Mikro Besin Element Düzeylerine Etkisi Farklı dozlarda uygulanan azotlu gübrenin, haziran ve temmuz ayında fındık yaprağının besin element düzeylerine etkisini gösteren sonuçlar Çizelge 3 de verilmiştir. Çizelge 3 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, azot dozlarının yapraklardaki N düzeyleri üzerine etkisi, sadece temmuz ayı örnek alım döneminde istatistik açıdan önemli (P<.05) olmuştur. Bu dönemde, yapraklardaki N düzeyi, gübre dozunun artmasıyla birlikte artış göstermiştir. Buna göre, gübre dozlarının yapraklardaki N düzeyine etkisi, N 1 ve N 2 gübre dozlarında aynı iken, N 3 gübre dozunda N 1 gübre dozuna göre farklı olmuştur. Haziran ayında azot dozları ile yaprak N içeriğinde düzenli bir değişim olmamıştır. Buna neden olarak, nisan ayı başında verilen azot dozlarının yetersiz olması söylenebilir. Temmuz ayı yaprak örneklerinde, yapraklardaki N düzeyinin artan gübre dozuyla birlikte artmış olması, haziran ayı başında verilen gübre dozlarının etkili olduğunu göstermektedir. Ancak, azot uygulamalarından elde edilen yaprak azot düzeylerinin, Anonymous (1990) ve İbrikçi ve ark. na (1994) göre, azota 71

5 Çizelge 3. Haziran ve temmuz ayında fındık yapraklarının besin element düzeyleri H a z i r a n a y ı y a p r a k ö r n eği sonuçları Azot dozları N P K Ca Mg Fe (ppm) Zn (ppm) Mn (ppm) N N N N Ortalama Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. T e m m u z a y ı y a p r a k ö r n eği sonuçları Azot dozları N P K Ca Mg Fe (ppm) Zn (ppm) Mn (ppm) N b N b N ab N a Ortalama D%5:0.126 Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. Ö.D. ait sınır değerlerinin altında; Baron ve ark. (1985), Tous ve ark. (1994) ve Strabbioli ye (1994) göre ise sınır değerleri arasında kalmakla birlikte minimum değere çok yakın olduğu anlaşılmaktadır. Bu sonuçlara göre, haziran ayında uygulanan gübre dozlarının arttırılması gerektiği söylenebilir. Çizelge 3 ün incelenmesinden anlaşılacağı gibi, haziran ayında % olan yaprak P düzeyi, temmuzda % a düşmüştür. Anonymous (1986), Ibrikçi ve ark. (1994) ve Strabbioli e (1994) göre, bu değerler optimum sınırlar içinde kalmakla birlikte, yaprak P düzeyinin minumum değere oldukça yakın olması ve toprak fosfor içeriğinin yeterli düzeyde bulunmaması (Uzunharman, 1995) nedeniyle fosforlu gübrelere yer verilmelidir. Yine Çizelge 3 den görüldüğü gibi, azot dozlarının yapraklardaki K düzeyleri üzerine istatistiki bir etkisi olmamıştır. Genel olarak, artan azot dozuyla birlikte yaprak K düzeyleri artmıştır. Baron ve ark. (1985), Anonymous (1990), Ibrikçi ve ark. (1994) vetous ve ark. na (1994) göre, tüm uygulamalardaki yaprak K içeriği minimum sınır değerlerinin altında kalmıştır. Araştırma bahçesi toprağının potasyum içeriğinin yeterli olmaması ve yüksek kil oranından dolayı, K fiksasyonu olabileceği dikkate alınarak (Uzunharman, 1995) potasyum üzerinde önemle durulmalı ve potasyum gübrelemesi uygulanmalıdır. 72

6 Çizelge 3 ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, azot dozlarının yapraklardaki Ca ve Mg düzeyleri üzerine istatistiki bir etkisi olmamıştır. İstatistiki bir farklılık olmamakla birlikte, temmuz ayında tüm azot dozlarındaki yaprak Ca düzeyleri kontrolden yüksek bulunmuştur. Her iki yaprak alım zamanlarının genel ortalamalarına bakıldığında ise, haziran ayında % olan Ca düzeyinin temmuzda % ye, % olan Mg düzeyinin % ye çıktığı görülmektedir. Haziran ayında yapraklardaki Ca ve Mg düzeyinin düşük oluşu, Ca ve Mg un bu dönemdeki yağışlardan yıkanmasıyla açıklanabilir (Güzel, 1982). Ayrıca, temmuz ayında Ca düzeyinin haziran ayına göre yüksek oluşu N, P ve K ile olan antagonistik etki ve vegetasyon döneminin ilerlemesiyle, bitki gelişimine paralel olarak daha fazla besin elementinin alınmış olmasıyla açıklanabilir. İbrikçi (1994) ve Tous ve ark. a (1994) göre, yapraklardaki besin element düzeylerinin stabil olduğu temmuz döneminde, Ca ve Mg düzeylerinin optimum düzeyler içinde kaldığı anlaşılmaktadır. Azot dozlarının, yapraklardaki Fe düzeylerine istatistiki bir etkisi olmamıştır. Buna rağmen, her iki yaprak alım döneminde azot dozlarında belirlenen Fe düzeyleri kontrolden yüksek olmuştur. Diğer taraftan, haziran ve temmuz dönemlerinde kontrollerdeki yaprak Zn düzeyi, tüm azot uygulamalarına göre daha yüksek olmuştur. Haziran ayında yapraklardaki ppm olan Fe düzeyi temmuzda ppm e, ppm olan yaprak Zn düzeyi ppm e, ppm olan yaprak Mn düzeyi ppm e yükselmiştir. Vegetasyon döneminin ilerlemesi ve bitki gelişimine paralel olarak, yaprağın Fe, Zn ve Mn düzeyleri artmıştır. Haziran ve temmuz dönemlerinde yaprakdaki Fe, Zn ve Mn düzeyleri, Ibrikçi ve ark. (1994), Strabbioli (1994) ve Tous ve ark. nın (1994) bildirdikleri optimum değerler arasında kalmıştır Fındık Yaprağındaki Bazı Besin Elementleri Arasındaki İlişkiler Fındık yaprağında belirlenen bazı bitki besin elementleri arasındaki ilişkiler Çizelge 4 de toplu olarak verilmiştir. Çizelge 4 de görüldüğü gibi, N ile Zn arasında çok önemli negatif, N ile P arasında ise çok önemli pozitif ilişki bulunmuştur. N ile P arasında sinergistik bir etki bulunduğunu bildirilen önceki bazı kaynaklar, bu sonucu desteklemektedir (Aktaş, 1991; Aydın ve ark., 1995). N ile Ca arasında yüksek bir negatif 73

7 Çizelge 4. Fındık yaprağının içerdiği bazı besin element düzeyleri arasındaki linear korelasyon katsayıları (r) Elementler Zn Mn Fe Mg Ca K P N * * P ** ** K Ca 0.771** ** 0.758** Mg Fe Mn *: Önemli **: Çok önemli korelasyon (r=-0.586) olduğu halde, örnek sayısının az olmasından dolayı (n=8) bu ilişki önemli çıkmamıştır. Ancak, Uzunharman, (1995) antepfıstığında N ile Ca arasında (P<.05) önemli negatif ilişki (r=-0.449) olduğunu bildirmektedir. P düzeyi ile Zn ve Ca düzeyi arasında çok önemli negatif ilişki tespit edilmiştir. Bu durum P ile Zn ve Ca arasında antagonistik etki olduğunu göstermektedir (Kacar,1984). Ca ile Zn, Fe ve Mg arasında çok önemli pozitif ilişki bulunmuştur. Bu durum, Uzunharman ın (1995) sonuçlarıyla paralellik göstermektedir. Öğüş de (1970) Ca ile Mg arasında pozitif ilişkinin olduğunu bildirmektedir. 4. KAYNAKLAR Anonymous, Fındık Araştırmaları Ülkesel Projesi 1986 Yılı Çalışmaları, TOKB Giresun Fındık Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Giresun. Anonymous, Fındık Araştırmaları Ülkesel Projesi 1990 Yılı Çalışmaları, TOKB Giresun Fındık Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Giresun. Aktaş, M., Bitki Besleme ve Toprak Verimliliği. A.Ü. Zir. Fak. Yay. Aydın, I., Uzun, F. ve Sürücü, A., Asit Reaksiyon Toprakta Kireç, Azot ve Fosfor Uygulamasının Macar Fiğinde Mineral Element Içeriğine Etkisi (Basılmamış). Baron, L.C., Riggert, C. ve Stebbins, R.L., Growing Hazelnut in Oregon. Ed. Oregon State University Extension Service, 20 p. 74

8 Bremner, J.M., Methods of Soil Analysis Part 2., Chemical and Microbiological properties. Ed. C.A. Black., American Society of Agronomy Inc., Publisher Agronomy Series. No. 9, Madison, Wisconsin, U.S.A. Bouyoucos, G. J., A Recabliration of the Hydrometer Method for Making Mechanical Analysis of Soils. Agron. J. 43: Chapmann, H. D. ve Pratt, P Metod of Analysis for Soil and Waters. University of California, Division of Agricultural Sciences. Güzel, N., Toprak Verimliliği BD-914. Ç.Ü. Ziraat Fak. Ders Notu Yayınları No164, Adana. Ibrikçi,H., Gülüt, K.Y. ve Güzel, N., Gübrelemede Bitki Analiz Teknikleri. Ç.Ü. Zir. Fak. Genel Yayın No.:95 Ders Kitapları Yayın No.:8, Adana. Jackson, M.L., Soil Chemical Analysis. Printice-Hall Inc Kacar, B., Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri II. Bitki Analizleri. A.Ü. Ziraat Fak. Yayınları: 453, Ankara. Kacar, B., Bitki Besleme. A.Ü. Ziraat Fak. Yayınları:899. Ders Kitabı:250, Ankara. Lagerstedt, H.B., Filberts. Nut Tree Culture in North America. Hamden U.S.A. Northern Nut Growers Association, Lindsay, W.L. ve Norwel, W.A., Development of a DTPA Soil Test for Zinc, Iron, Manganase and Copper. Soil Sci. Soc. Amer. J., 42: Okay, N.A., Kaya, A., Küçük, V.Y. ve Küçük, A., Fındık Tarımı. T.O.K.B., Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, Yayın No: Genel 142, Tedgem-12, Ankara. Olsen, S.S., Cole, V., Watanebe, F.S. ve Dean, L.A., Estimation of Available Phosphorous in Soil by Extraction With Sodium Bicarbonate. USA Dept. of Agri. Cinc Washington. D.C. Öğüş, L., Toprak Bitki Münasebetleri. A.Ü. yayınları, No: 75, Erzurum. Radicati, L. ve Miaja, M. L., Hazelnut Production in Piemonte (Italy). Information Bulletin of the FAO Research Network on Nuts. Number 3 January Richards, L. A., Diagnosis and Improvement of Saline and Alkaline Soils. U.S. Dept. Agr. Handbook 60.l 75

9 Strabbioli, G., Mineral and Organic Fertilization of the Hazelnut (Corylus avellana L.), in Central Italy. III. International Congress on Hazelnut, Alba, Italy, September 14-18, Acta Horticulturae, Number 351, s Tous, J., Girona, J. ve Tasias, J., Cultural Practices and Costs in Hazelnut Production. III. International Congress on Hazelnut, Alba, Italy, September 14-18, Acta Horticulturae, Number 351, s Tous, J., Romero, A. ve Rovira, M., Hazelnut Production in Tarragona (Spain). Information Bulletin of the FAO Research Network on Nuts. Number 3 January Uzunharman, A., Şanlıurfa Yöresinde Antepfıstığı (Pistacia vera L.) Yetiştirilen Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri ile Antepfıstığı Bitkisinin Kimi Besin Maddesi Içerikleri. Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 76