EGITIMIN DISSALLIKLARI (Externalities / social benefits / neighborhood effects / spillover benefits ) Dissalliklar (Ekonomi):

Transkript

1 EGITIMIN DISSALLIKLARI (Externalities / social benefits / neighborhood effects / spillover benefits ) Dissalliklar (Ekonomi): - Bir ekonomik faaliyetin, diger üretici ve tüketicilerin üzerinde yarattigi dissal ekonomik etkiler (kar veya zarar biçiminde), Bir otomobil fabrikasinin küçük sanayi için bir pazar olusturmasi (olumlu etki), buna karsilik yerel çevrede gürültü ve hava kirliligine yol açmasi (olumsuz etki) (Akalin, 1984:18-20). - Bireysel karar vericilerin kararlarini asan, kararlarin ötesindeki sonuçlar Maliyet veya yarar biçiminde olabilir, Yarar ya da zararin tazmini mümkün olamaz. Dissal ekonomi etkisi: Dissal ekonomi: Bir üreticinin diger bir üreticiye yapmis oldugu karsiliksiz yarar ya da kayiplar. Kitlesel üretim karsisinda, endüstriye hammadde saglayan isletmeler ileri teknoloji ve büyük ölçekli üretim yöntemlerini kullanmaya baslarlar. Bu ise hammadde ve ara mallarin bollasmasina, kalitenin yükselmesine ve fiyatlarin ucuzlamasina yol açar. Dolayisiyla, verimlilik ve büyüme hizi üzerinde olumlu sonuçlar ortaya çikar. Piyasanin büyümesi, sanayinin gelismesi, nitelikli isgücü saglanmasi ve teknolojik bilginin yayilmasi gibi tüm endüstrinin yararlanabilecegi olumlu bir ortam olusur. Bu, dissal ekonomiler sayesinde gerçeklesmektedir. Egitimin Dissalliklari: M. Friedman (Kapitalizm ve Özgürlük) Dissallik: Mallarin, zorunlu olarak baskalarina da yansiyan maliyet ve yararlarina denir. Egitim yoluyla baskalarinin refahina katkida bulunma. Egitimin dissalliklari: - Egitim nedeniyle, ögrenci ve aile gibi karar vericiler tarafindan elde edilen özel yararlari (parasal ve parasal olmayan) asan, topluma dönük (yansiyan) yararlardir (nadiren olumsuz etkiler). - Bir çocugun egitim görmesinden, sadece çocuk ve aile degil tüm toplum yarar saglar. Örnek: Egitilmis bireyler, kendilerinin elde ettigi yararlarin disinda, ekonomik refahin artisina ve demokratik bir toplumun olusumuna da katkida bulunurlar. Böyle bir ortamdan herkes yararlanir. Ancak bu olusumlardan kim? ne kadar yararlanmistir? Bunlari saptamak mümkün degildir. Bu nedenle, bu faydalarin tazmini de söz konusu olamaz.

2 2 Devletin egitime müdahale gerekçesi: Egitimin finansmanina temel yaklasim: Kamu mali olarak kabul etme ve vergilerle karsilama. SORGULANMA? A. Komsuluk etkileri : (Sonuçlari farkli) - Genel egitim (Yurttaslik egitimi)= Toplumsal katki yüksek Istikrarli bir demokratik toplumun olusumu Okur-yazar kilma (gelismenin anahtari) Toplumsal birlik olusturma - Mesleki egitim: Isletme? Isgören? TOPLUMA KATKI? B. Babaca himaye (çocuk + diger sorumsuz kisiler) Sonuç: Miktari belli olmasa da "egitimin dissalliklari"ni kabul etmeliyiz. Bu baglamda; Zorunlu egitim uygulamasi (asgari düzeyde) Zorunlu egitimin ücretsiz sunulmasi Sadece kamu egitim sektörünün degil özel sektöründe desteklenmesi (subvansiyonu) World Bank, Education for Development. 1985:53 : - Toplumun diger üyelerine yayilmasi nedeniyle, bu tür faydalar dissalliklar (externalities) veya yayilan faydalar (spillover benefits) olarak bilinir. - Egitilmis bireylerin elde ettikleri kazançlar (direct benefits), dissal faydalari yansitmaz. - Ölçmek veya tanimlamak çogu kez güçtür. - Dissal faydalar yaninda, bazi endüstriyel projelerde dissal yükler de vardir (Hava kirliligi, gürültü, çevre kirliligi vb.) - Baslica dissalliklar: Suçlarin azalmasi Toplumsal bütünlesme Teknolojik yenilikler Kusaklararasi faydalar Dogum oranlarinda azalma Saglik ve beslenme - Thias ve Carnoy (1972): Ulusal bütünlesmeyi arttirirken, çok sayidaki egitilmis issizler veya okullari terkedenler de birligi tehdit etmektedir. (Kenya) - Temel sorular: Egitimin hangi düzey ve türleri daha fazla dissallik ortaya çikarir? Egitimin diger sosyal yatirimlari daha üretken kilip kilmadigi? (Saglik, tarim, dogurganlik vb.) Egitimin dissalliklari ile diger yatirimlarin dissalliklari ne ka dardir?

3 3 Egitimin Bireysel ve Toplumsal Maliyet ve Faydalari M-F Bireysel (ögrenci veya ailesi) Toplumsal M-1: Dogrudan maliyetler M-3: Kamu egitim harcamalari (Ögrenim ücreti ve diger harcamalar - (Vergilerden saglanan kamu destegi) kitap, ulasim vb. giderler-) M M-2: Vazgeçilen kazançlar (Okulda bulunma nedeniyle, piyasa ya da ev islerinden kaybedilen kazanç ya da üretimler) - (Vergi gelirlerinde artis) F-1: Verimlilik artisi F-3: Isçi verimliligini olumlu etkileme (Kazanç ve diger çiktilarda artis) (Egitilmis isçinin verimliliginin diger isçiler üzerindeki olumlu etkisi) F F-2: Piyasa - disi bireysel etkiler (Daha iyi saglik ve beslenme, bireylerin zevk ve tercih seçeneklerini genisletme vb.) F-4: Genisleyen teknolojik olanaklar (Egitilmis isgücü yoluyla, tip, endüstri ve diger bilim dallarindan elde edilen bilginin kullanilmasi, buluslar ve bunlara adaptasyon olanagi artar) F-5: Piyasa-disi toplumsal etkiler ( Artan toplumsal esitlik, artan toplumsal bütünlesme, milli duygularin güçlenmesi, nüfus artis hizi ve buna bagli toplumsal streste azalma, bulasici hastalik risklerinde azalma, suçlarda azalma vb. Kaynak: Mingat, A. ve Jee-Peng Tan. The Full Social Returns to Education: Estimates Based on Countries' Economic Growth Performance, M= Maliyet F= Fayda EGITIMIN TOPLUMSAL YARARLARI (Blaug, 1972; Aktaran, Akalin, 1984:251) Ekonomik Yayilmalar Gelecek kusaklarin gelirini belirleme (kusaklararasi etki) Yetenek tesbitinde önemli bir mekanizma (eleme) Isgücünün mesleki hareketliligine yardim Arastirma ortaminin gelistirilmesi Toplumsal Iklim Kültürün aktarilmasi ve gelistirilmesi Toplumsal sorumlulugu gelistirme Siyasal istikrari saglama Bireysel seçenekleri zenginlestirme

4 4 Esitligi saglama üzerindeki etkiler i Gelir dagilimi üzerindeki etkileri EGITIMIN DISSALLIKLARINA ÖLÇME VE TANIMLAMA ÇABALARI (McMahon, "Egitimin Dissalliklari". Çev. Kavak, Y. Ve B. Burgaz. Egitim Ekonomisi: Seçilmis Yazilar. Ankara:1984. ss.29-38). Ilk girisim : Weisbrod (ABD, 1964): Egitimin dissalliklarinin büyüklük ve önemine dikkat çekmistir. Thias ve Carnoy (1972): Egitimin ulusal bütünlügü arttirici etkileri ile egitilmis issizlerin bu bütünlügü tehdit etme dengesizligi. Haveman ve Wolfe (1984): Egitimin getiri oranlariyla ilgili hesaplarin, egitimin gerçek degerinin ancak 3/5'ini hesaba katabildigini ileri sürmüstür. Egitim çesitli dissalliklar saglamaktadir. Bunlar: Toplumsal birlik ve bütünlük, Teknolojik yenilikler ve bunlara uyum, Suçlarin azalmasi, Kusaklararasi yararlar (birikim ve etkiler), Saglik, beslenme ve dogurganlik üzerindeki etkileri, Diger yatirimlar üzerindeki tamamlayicilik etkileri. Egitimin dissalliklari üç grupta ele alinmaktadir: 1. Egitimin bir bütün olarak topluma yönelik faydalari 2. Yakin çevre ve isyerleriyle iliskili yararlar 3. Egitilmis insangücü göçü (Beyin göçü) 1. Egitimin bir bütün olarak topluma yönelik faydalari: - Egitim, etkin bir demokrasi ve demokratik kurumlar için gereklidir: Egitim devletin temel sorumlulugudur ve özgürlüklerin korunmasinda anahtar etkendir. - Egitim, daha iyi isleyen piyasalar ve teknik degisikliklere uyum için önemlidir: Ekonomik sorunlarla basedebilme yetenegi ancak egitimle kazandirilabilir ve teknolojik degisikliklere uyumda egitim önemli bir etkendir. - Düsük suç oranlari ve ceza sistemi giderlerinin azalmasi: Egitim ile suç isleme arasinda ters yönlü bir iliski olduguna iliskin kanitlar vardir. Öte yandan, egitimsel esitsizliklerin suç isleme egilimini arttirdigina iliskin bulgular vardir. - Yoksullara yardim, saglik yardimi, issizlik destegi ve kamu saglik maliyetlerinde azalma : Egitim yoksullukla mücadelede etkin bir araçtir. Yoksullukla basetmeyle

5 5 birlikte; yoksullara yönelik çesitli sosyal yardim maliyetlerinde de azalmalar saglanmaktadir. - Toplum hizmetleri sunan kuruluslar: Topluma hizmet sunmaya yönelik çesitli örgütlerin kurulmasi, bunlara önderlik edilmesi ve bunlar araciligiyla topluma yönelik hizmetlerin gerçeklestirilmesinde, egitim görmüs insanlarin önemli rolleri vardir. Bu tür hizmetlere; yoksullara yardim, çevre, saglik, egitim, kirsal kalkinma, çocuklarin ve kadinlarin gelistirilmesi vb. hizmetler örnek verilebilir. - Üretimdeki tamamlayicilar: Egitimsel olmayan yararlar: Ilkokullar, egitimsel etkinliklerin bir yan ürünü olarak, çalisan annelere çocuk bakim hizmeti saglar. Okul çevresindeki gruplar, okullarin tesis ve olanaklarini kullanarak çesitli yararlar saglarlar. 2. Yakin çevre ve isyerleriyle iliskili yararlar: - Birbirleriyle komsuluk içindeki çocuklar, egitim sayesinde, daha olumlu akran grubu yasantisi geçirebilirler. - Egitilmis isgörenlerin, çalisma ortami içinde diger isgörenlerin verimliligi üzerindeki etkileri (verimlilik, uyum, isbirligi vb.) 3. Egitilmis insangücü göçü (Beyin göçü): - Yerel okul birimlerinden yayilmalar: Belli bir yerlesim biriminden baska bir yerlesim birimi veya bölgeye göç. - Uluslar arasi yayilmalar: Bir ülkeden baska bir ülkeye göç. - Hangi tür beyin göçü olursa olsun; yetistirme maliyetini üstlenen birim, egitim sonucunda elde edilecek yararlari baska yerlesim birimlerine ya da ülkelere kaptirmaktadir. Yerel birimler tarafindan olusturulan beseri sermaye, sahip oldugu bilgi ve becerileriyle beraber gitmektedir. - Bu tür yayilmalara bagli olarak; yetistirici birimlerin (kasaba, kent, ülke vb.) ümidi kirilmakta ve yatirim egilimleri zayiflamaktadir. Bu durum özellikle, uluslar arasi beyin göçünde daha ciddi kayiplara yol açmaktadir (ABD, Kanada, Avustralya göçmen politikalari). Ünal ( 1996:193): "Egitimsel artik" (Carlino, 1995) Kentlerde yogunlasan sanayi üretiminin bir sonucu olarak ortaya çikan "egitimsel artik" (veya bilgi artigi), verimlilik artislarina yol açmaktadir. Nitelikli isgücünün, endüstrinin yogunlastigi bölgelerde yogunlasmasi ve bu bölgedeki etkilesimlerden olusan "kültürel ortam" hem toplam verimlik üzerinde olumlu etki yaratmakta

6 6 hem de ücret artislarina yol açmaktadir. Böylece, nitelikli isgücü, içinde bulundugu ortam için olumlu dissalliklar (toplumsal faydalar) yaymaktadir. Sözkonusu endüstriyel ortamin topluma yaydigi bazi olumsuz dissalliklara da (kalabaliklik, çevre kirliligi, trafik yogunlugu, rantlarin artmasi vb.) dikkat çekilmektedir. EGITIMIN PARASAL OLMAYAN FAYDALARI: McMahon, W.W. (Education and Development: Measuring the Social Benefits, 2002, s. 11) 1. Saglik ve nüfus: Net nüfus artisi Dogurganlik Ömür uzunlugu Bebek ölümleri 2. Demokratiklesme ve insan haklari: Demokratiklesme Insan haklari Politik istikrar 3. Yoksulluk ve esitsizligin azaltilmasi: Kentsel yoksulluk Kirsal yoksulluk Gelir esitsizlikleri 4. Çevre: Orman ve yaban hayvanlarinin korunmasi Hava kirliligi Su kirliligi 5. Suç ve uyusturucu kullanimi: Adam öldürme orani Uyusturucu kullanimi Siddete dayanan suçlar (ve nitelikli (property) suçlar)

7 7 KAYNAKÇA Akalin, Güneri. Kamu Ekonomisi. Ankara: AÜ SBF Yayinlari, ss Friedman, M. (çev. D. Erberk ve N. Himmetoglu). Kapitalizm ve Özgürlük. Istanbul: McMahon, W.W. "Egitimin Dissalliklari", Çev. Kavak, Y. ve B. BURGAZ. Egitim Ekonomisi: Seçilmis Yazilar. Ankara: PEGEM Yayinlari, ss McMahon, W.W. Education and Develo pment: Measuring the Social Benefits. Oxford, Tural, Nejla. Egitim Finansmani. Ankara: Ani Yayinlari, ss Ünal, Isil. Egitim ve Yetistirme Ekonomisi. Ankara: EPAR, Ss