Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Elazığ, Türkiye,

Transkript

1 ERZİNCAN İLİ ORGANİK TARIM POTANSİYELİ VE ÇİFTÇİ BAKIŞ AÇILARI: KEMALİYE ÖRNEĞİ POTENTIAL OF ORGANIC FARMING AND FARMERS PERSPECTIVES IN ERZINCAN PROVINCE: SAMPLES OF KEMALIYE İnanç ÖZGEN * Yelda SEVİM ** H. Tahsin MAVUŞ *** Özet Erzincan İli tarımsal potansiyel açısından Doğu Anadolu Bölgesi nde önemli bir potansiyele sahiptir. Bozulmamış doğası ve sürdürülebilir tarımsal üretim ile organik tarım açısından gelecek vadetmektedir. Ekoturizm potansiyeli yanında, bitkisel ve hayvansal üretimin organik tarım potansiyeli ile değerlendirilmesi il için önem taşımaktadır. Tarla, sebze ve bağ ürünlerinin yanı sıra hayvancılık ürünlerinin organik tarım içinde değerlendirilmesi ile ilgili tavsiyeler ve Kemaliye ilçesinde çiftçilerin organik tarıma bakış açıları ile ilgili bir değerlendirme bu çalışma ile sunulmaktadır. Anahtar Kelimeler: Erzincan, Kemaliye, Organik Tarım Abstract Erzincan has a significant potential in terms of agricultural potential in Eastern Anatolia. It offers its pristine nature and sustainable future for organic agriculture and agricultural production. Besides the potential for ecotourism, assessing the potential of organic farming and crop and animal production it is important for the province. Field, vegetables and livestock products as well as products related to the evaluation of organic agriculture and organic farming advise the perspectives of farmers in Kemaliye district is served by this study. Key words: Erzincan, Kemaliye, Organic Farming 1. Giriş Organik tarım; günümüz tarımında çok önemli bir yer tutmaktadır. Organik Tarım; üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir (Anonymous., 2016). Global dünyada bozulan çevre dinamiklerinin yeniden inşasının mümkün olduğu organik tarım bakış açısında, insan önemli bir yer tutmaktadır. Bu bakış açısına bağlı olarak, sağlıklı ürün yetiştirme ve tüketme gelecek nesillerin teminatıdır. Ülkemiz; geniş ve zengin tarım alanlarıyla organik tarım pazarında bulunduğu noktadan çok daha ileriye gidecek konum ve imkanlara sahiptir. Özellikle kuru üzüm ve bakliyatla ivme kazanan organik tarım serüveni, birçok ürünle yeni pazarların kapısını açmıştır. Artık şehir yaşamında önemli rağbet noktalarından biri olan organik ürün pazarlarında tüketiciler, sağlıklı ürünlere çok daha kolay ulaşabilmektedirler. Ülkemizin batı bölgelerinde daha çok rağbet gören bu pazarlar kentlerin önemli alışkanlıkları olma yolundadır. Kent yaşamında; sağlıklı yaşamın önündeki önemli engelerden biri olan ve üretimden tüketime zincir halkaları belli olmayan tarımsal ürünler, tüketicilerin sağlığını riske sokmaktadır. Ancak; son yıllarda özelikle ülke politikasındaki organik tarım ve sağlıklı ürün tüketimine yönelik biyolojik mücadele destekleri, üreticileri organik tarım ve sürdürülebilir tarım anlayışına yönlendirmiş, sözleşmeli ve sertifikalı üretim hız kazanmıştır. Doğu Anadolu bölgesi bu ivmeden yeteri kadar payını alamasa da fırsatları bünyesinde barındırmaktadır. Özellikle; ekoturizmle desteklenmiş tarımsal üretim anlayışı kültürel dinamiklerle beraber büyük fırsatları içerisinde barındırmatadır. Özellikle coğrafi geçiş noktaları bu kapsamda değerlendirilebilir. Fırat havzası ve çevresi bu anlayışla uyuşmaktadır. Su ve doğanın dinamikleri, organik tarım ile birleştiğinde çiftçiler için önemli bir kazanç kapısı olacaktır. Çünkü; çiftçiler üretmiş olduğu ürünün organik üretime uygun özelliklerini tam anlamıyla bilmemekte, sertifikalı üretimden haberdar olamamaktadır. Erzincan ili nin organik * Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Biyomühendislik Bölümü, Elazığ, Türkiye, inancozgen@gmail.com ** Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Elazığ, Türkiye, ysevim@firat.edu.tr *** Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kemaliye İlçe Tarım Müdürlüğü, Kemaliye, Erzincan, htmavus@gmail.com

2 720 ULUSLARARASI ERZİNCAN SEMPOZYUMU (28 Eylül-1 Ekim 2016) Cilt 2 tarım potansiyeli de bu kapsamda çok iyi değerlendirilememektedir. Kemaliye ilçesi, ilin flora ve fauna özellikleri ile önemli organik tarım potansiyeli içeren bir ilçesidir (Şekil 1.). Şekil 1. Kemaliye İlçesi nden Görünüm. İlçe de çiftçi yaklaşımları, organik tarım çalışmalarının geleceği için çok önemlidir. Katma değeri olan ürünlerin belirlenmesi, yapılacak olan çalışmaların hangi ana hatlar üzerinde kurgulanması gerekliliği, çiftçilerin organik tarım bakış açılarının kazandırılması için hangi metotların izlenmesi bağlamında bu ilçede yapmış olduğumuz çiftçi anketleri ve alan ziyaretleri çalışmanın ana hatlarını ortaya koymuştur. 2. Materyal ve Metot Çalışmanın materyalini; çiftçilerle yapılan anketler oluşturmuş olup, Kemaliye İlçesine 2016 yılında yapılan ziyaretler ve alan çalışmaları ile 50 çiftçiyle yapılan anket çalışması sonuçları değerlendirilmiştir. Ayrıcaİ ilçede organik ve diğer yerel ürünleri satışı yapan marketler gezilerek tüketici alışkanlıkları ile ilgili görüşmeler yapılmıştır (Şekil 2, 3). Şekil 2. Çiftçi Anket Çalışmaları ve Görüşmeleri.

3 ERZİNCAN İLİ ORGANİK TARIM POTANSİYELİ VE ÇİFTÇİ BAKIŞ AÇILARI: KEMALİYE ÖRNEĞİ 721 Şekil 3. Market Ziyaretleri (İlçede Satılan Bal, Polen, Tıbbi Aromatik Bitkiler). 3. Sonuçlar ve Tartışma Yapılan anket çalışmalarında sorulan sorular ve verilen cevapların içerikleri alt başlıklar olarak şu şekilde verilebilir. a) Tarımsal Birlik veya Kooperatife Üyelik Açısından Mevcut Durum Anket çalışması yapılan çiftçilerin; özellikle de hayvancılık ile uğraşan çiftçilerin bilinç düzeylerinin daha yüksek olduğu, Arıcılar Birliği, Tarımsal Kredi Kooperatifi ve Koyun Keçi Birliklerine üye olan çiftçilerin bulunduğu, organik tarım ile ilgili ilçede birlik veya kooperatif anlamında herhangi bir oluşum olmadığından bu anlamda bir birlikteliğin oluşturulmadığı belirlenmiştir. Ancak bu kapsamda, çiftçilerin böyle bir oluşuma sıcak baktıkları, gelir getirici faaliyetlerin olması durumunda ilerde kurulabilecek Organik Tarım ile ilgili Üretici birliklerine üye olabileceklerini ifade etmişlerdir. a) Tarımsal Sulama Açısından Genel Durum Çiftçilerin sulamayı eski usulle yaptıkları, damlama sulama ve diğer sulama sistemlerini çok fazla kullanmadıkları gözlemlenmiştir. Ayrıca çiftçiler, sulama ekipman ve malzemelerine ulaşım noktasında sınırlı imkana sahip olduklarını belirtmişlerdir. b) Ürün Değerlendirme ve Pazarlama Çiftçilerin ürünleri genellikle yerel marketlerde değerlendirdikleri, kısmen İstanbul ve Ankara ya ürünlerini gönderdikleri kaydedilmiştir. Organik üretim yapan bir çiftçinin, ürünlerini İstanbul, Ankara ve İzmir e gönderdiği, kırsal turizm ile (TATUTA) yurt dışından ilçeye gelen turistlerin de bu ürünlere rağbet gösterdikleri görülmüştür (Şekil 3). Şekil 3. Tatuta Projesi Kapsamında Organik Üretim Yapan Çiftlik ve Ürünleri. Organik tarımın benimsenmesinde özellikle prim, fiyat ve pazar garantisi gibi ekonomik faktörlerin etkili olduğu yapılan araştırmalarla belirlenmiştir Bu nedenle ilçede elde dilecek ürünlerin sadece yerel pazarlarda değil, ulusal bazda da rağbet görmesi ve bu ürünlerin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. Çiftçiler organik tarım sertifikasyon desteklerini yeterli bulmadıklarını belirtmişlerdir. c) Organik Tarım Farkındalığı Anket yapılan çiftçilerden 38 kişi organik tarımı daha önceden bildiklerini, 12 çiftçinin ise kısmen bilgi sahibi olduğu, 38 çiftçinin 30 unun ise organik tarımı tarımın ilaçsız ve gübresiz şekli olarak bildiğini, kısmen bilgi sahibi olan çiftçinin ise organik tarım konusunda sadece kulaktan dolma bilgilere sahip olduğu görülmüştür. Ayrıca; 38 çiftçinin Organik Tarım nedir? sorusuna verdiği cevap hususunda ise bir homojenliğin olmadığı, farklı cevapların verildiği kaydedilmiştir. Çiftçilere; Organik Tarımı Nerden Duydunuz? sorusunu yönelttiğimizde televizyondan ve Tarım İlçe Müdürlüğünden duyduk cevabını almakla beraber, 1 çiftçi dışında organik tarım sertifikasyonu ve süreci ile ilgili çiftçilerin bilgi sahibi olmadığı belirlenmiştir. Organik üretim yapan çiftçinin ise desteklemelerin ve prosedürlerinin zor olmasından dolayı,

4 722 ULUSLARARASI ERZİNCAN SEMPOZYUMU (28 Eylül-1 Ekim 2016) Cilt 2 desteğe başvuramadığını belirtmişlerdir. Organik tarımın önündeki en önemli engellerin arazilerin parçalılığı ve miras yolu ile intikalin gerçekleşmesi olduğu bildirilmiştir. Ayrıca; organik tarım ile ilgili geçmişte sertifikasyon kuruluşlarının yanlış bilgilendirme ve yönlendirmeleri ile yeni organik tarım üretim alanlarının açılmasında ön yargılar oluşmuştur. Çiftçilerin; Organik Tarım ile İlgili Eğitim Almak İstermisiniz? sorusuna verilen yanıt da bütün çiftçilerin eğitime sıcak baktıkları görülmüştür. Ayrıca çiftçiler doğru bilgilendirme olursa ve ürün satabilme imkanları olduğu durumda doğru ürünle organik tarıma başlayabileceklerini belirmişlerdir. Organik Tarımda Hastalık ve Zararlı Yönetimi ile İlgili Bilginiz Var mı? sorusuna cevap olarak genel zararlı ve hastalık yönetimi konusunda bilgi sahibi olduklarını ancak organik tarım ile ilgili bu hususta bilgi sahibi olmadıklarını belirtmişlerdir. Hastalık ve zararlılara karşı tarımsal ilaç ve kimyasal gübre kullanımı konusunda sorulan soruya tarla üretimi yapan çiftçilerin kısmen kimyasal gübre ve ot ilacı kullandıkları diğer çiftçilerin ilaç ve gübreye sıcak bakmadıklarını belirtmişlerdir. Arıcılıkla uğraşan çiftçilerin organik arıcılığa sıcak baktıkları ve bilinç düzeylerinin yüksek olduğu ancak gezginci arıcılık yapan çiftçilerin antibiyotik ve arı hastalık ve zararlılara karşı kullanılan ilaçlar konusunda iyi bir şekilde kontrol edilmeleri gerekliliği konusunda fikir beyan edilmiştir. İlçenin organik tarım ile ilgili üretilen ürünün nakliyesinde ki zorluklar çiftçinin sorun olarak gördüğü konulardan olmuştur. Çiftçilerin; İnternetten Ürün Pazarlama ile İlgili Bilginiz var mı? sorusuna sadece 2 çiftçi bilgim var yanıtını vermiş, geriye kalan çiftçilerin çoğunluğunun kısmi bilgiye sahip olduğunu bildirmiştir. Organik tarım üretimi ve tüketme imkanları olduklarında tüm çiftçiler organik ürünü tercih edeceklerini bildirmişlerdir. Çalışmada; çiftçilerin tamamının kimyasal ilaçların zararları hususunda bilgi sahibi olduklarını belirtmişlerdir. d) Biyolojik ve Biyoteknik Mücadele Farkındalığı Çiftçilerden iki kişinin, Biyolojik Mücadele kavramını bildikleri, 30 çiftçinin kısmi bilgiye sahip olduğu 18 çiftçinin ise biyolojik mücadele ile ilgili hiçbir bilgiye sahip olmadıkları kaydedilmiştir. Biyolojik mücadeleyi bildiklerini söyleyen çiftçilerin biyolojik mücadele ajanlarından yedi noktalı gelin böceğini (Coccinella septempunctata) bildiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca; TV den izledikleri belgesellerde doğada her canlının bir zararlısı olduğunu öğrendiklerini belirmişlerdir. Ayrıca çiftçiler, Biyoteknik Mücadele ilgili bilgi sahibi olmadıklarını belirmişlerdir. e) Kemaliye İlçesi nde Organik Yetiştiriciliğe Uygun Katma Değeri Olan Ürünler İlçede organik tarım için en uygun ürünün dut ve yan ürünleri olduğu gözlemlenmiştir. Özellikle dutun kuru olarak değerlendirilmesi organik ürün açısından önemlidir. Ayrıca dutun organik koşullara uygun üretim ile pekmez olarak sunulması ile pestil olarak ticarileştirilmesi ile önemli bir gelir kaynağı elde edilebilecektir (Şekil 4). Şekil 4. Pestil, Pekmez ve Kuru Kaymak Ürünleri.

5 ERZİNCAN İLİ ORGANİK TARIM POTANSİYELİ VE ÇİFTÇİ BAKIŞ AÇILARI: KEMALİYE ÖRNEĞİ 723 Şekil 5. Doğal Olarak Bulunan Aşısız (Solda) ve Aşılanmış (Sağda) Trabzon Hurması. Üretim yapan çiftçiler dut yetiştiriciliğinde işçiliğinin az olduğunu ve pazarlama sorununun olmadığını belirtmiştir. İlçede, en büyük sorunlardan biri olan genç işçi probleminin aşılması ile organik tarım ürün deseninde farklılaşmalar olabileceği görülmüştür. Dut ürününden sonra, arıcılık, hayvancılık, nohut ve bakliyat yetiştiriciliği, doğadan yabani meyvelerin toplanarak organik tarıma kazandırılması, ilçe için önemli olan dolmalık biber ve yerel domates çeşitlerinin organik değerlendirilmesi hususunda fırsat alanlarının bulunduğu belirlenmiştir. Trabzon hurmasının da hem doğada yabani olarak bol miktarda bulunduğu aşılama ile üretime kazandırılabileceği görülmüştür (Şekil 5). Ayrıca kurutulmuş kaymağın köylerde üretildiği ve organik olarak pazarlanması halinde çok önemli bir katma değer sağlayabileceği gözlemlenmiştir (Şekil 4.) Ayrıca yöresel üzüm çeşitlerinin ön plana çıkabilmesi ile yerel organik çeşitler sınıfında pazarlanması mümkün olacaktır. 4. Öneriler 1. Kemaliye İlçesi nde büyük şehirlere olan sosyal göç ile ilgili dezavantajları yaz aylarında ilçeye gelen yerli turist ve ilçeden büyük şehirlere göç eden kitlenin geriye dönüşlerine ivme kazandıracak çalışmaların yapılması, 2. Genç işgücünü arttırıcı önlem ve imkanlarının arttırılması 3. Organik Tarım ile ilgili eğitim çalışmalarına imkan verilmesi, 4. Eğitimlerin ve bilgilendirmelerin doğru kanallarla yapılması, 5. Organik üretim ile ilgili doğru ürünlere yönlendirilmesi, 6. İnternet pazarlamacılığı ve tanıtım konusunda çalışmaların yapılması 7. Yerel ve ulusal TV lerde ilçenin organik tarım potansiyeli olan alanlarının ve potansiyelinin tanıtılması, 8. Kırsal Turizm ile Organik Tarım ın TATUTA benzeri projelerle birlikte planlanması, 9. Üretilen organik ürünün pazarlanması ile ilgili tanıtım günlerinin düzenlenmesi, 10. Sertifikasyon kuruluşlarının ilçede yapmış olduğu çalışmaların detaylı olarak kontrol edilmesi, 11. Biyolojik Mücadele ve Biyoteknik Mücadele ile ilgili bilgiler verilmesi, 12. Çiftçilere Biyoçeşitlilik eğitimlerinin verilmesi, 13. Eğitimli çiftçilerin organik üretim konusuna yönlendirilmesi, 14. Organik ürünle konvansiyonel ürün arasında ki farklılıkların tüketicilere anlatılması ile ilgili çalışmaların yapılması, 15. Eğitimlerin ilköğretimden liseye kadar çeşitlendirilmesi ve etkinliklerin yapılması,

6 724 ULUSLARARASI ERZİNCAN SEMPOZYUMU (28 Eylül-1 Ekim 2016) Cilt İlçede dut ve dolmalık biberin bu ilçeye has bitki genotiplerin tanıtılması ve organik olarak değerlendirilmesi hususunda çalışmaların yapılması, 17. Tıbbi Aromatik bitkilerle ilgili organik tarım potansiyelinin ortak noktada buluşturulması temel çalışma konuları olmalıdır. Teşekkür: Anket çalışmalarımızda yardımlarını esirgeyen Sayın Mustafa GÜNER e (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İlçe Tarım Müdürlüğü, Kemaliye) teşekkür ederiz. Literatür Anonymous,