Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi Ve Đstatistiksel Modellemesinin Yapılması

Transkript

1 Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi Cilt: 3, No: 2, 2009 (3842) Electronic Journal of Textile Technologies Vol: 3, No: 2, 2009 (3842) TEKNOLOJĐK ARAŞTIRMALAR eissn:xxxxxx Hakem Onaylı Makale (Refereed Article) Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi Ve Đstatistiksel Modellemesinin Yapılması M. Fikri ŞENOL, Necla YAMAN*, Erkan TÜRKER, Sinan ÇALIŞIR, Gökçe TABAKLI Uşak Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü, Bir Eylül Kampüsü, Uşak Özet Gelişen bilgisayar ve elektronik teknolojileri ile herhangi bir üretime dair veri toplamak oldukça kolay hale gelmiştir. Bir dokuma makinesinden tüm atılan atkı, randıman, çözgü gerilimi, tezgâhın fiili çalışma süresi ve duruş nedenleri gibi bazı veriler birkaç dakika içerisinde kolaylıkla elde edilebilmektedir. Fakat bunun getirdiği kolaylıklar bir yana, bu verilerin doğru, güvenilir ve hızlı bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Elde edilen sütunlar dolusu verilerin arasında incelenmesi gereken veriler, doğru bir şekilde seçilip doğru bir değerlendirmeye tabi tutulmazlarsa gelişen teknolojinin faydasından da söz edilemeyecektir. Son zamanlarda, artan tezgâh hızları ile doğru planlama ve üretim için hızlı değerlendirme de, vazgeçilmez üretim parametreleri içinde yerini almıştır. Bu çalışmada döşemelik kumaş üreten bir dokuma işletmesinde iplik kopuşları analiz edilmiş, üretim sırasında ortaya çıkan duruşlar incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Randıman kaybı, dokuma, istatistiksel modelleme, dokuma hazırlık Analyzing of Loss of Outputs in the Weaving Mills and Their Statistical Modelling Abstract It is very easy to collect data regarding to any production thanks to improving computer and electronic technologies. Some data such as weft count, amount of outputs, tension of warp, working period of weaving machine and discontinuing reasons in the weaving machine are easily collected only in a few minutes. However, apart from these simplicities, these data should be evaluated trusty, reliably and rapidly. If data are not selected from among values of full of columns accurately and are not evaluated reliably and thoroughly, advantages of improved technologies can not be mentioned. Recently, rapid evaluation for production and wellmatched plans has taken part of indispensable production parameters thanks to increased machine working velocity. In this study, breaking off yarn was analyzed in the weaving mills, which upholstery fabrics have been produced, discontinuing during production was investigated. Keywords : Loss of outputs, weaving, statistical modeling, weaving preparation 1. GĐRĐŞ Günümüzde işletmeler verimli ve etken bir yapıya kavuşmak için kaynaklarını en iyi şekilde kullanmak zorundadırlar. Verimlilik oldukça geniş bir kavram olup, işletme düzeyinde incelenmesi; amaç ve görevlerin belirlenmesini, üretim kaynaklarının sağlanmasını, bunların kullanımına ilişkin tüm yönetim Bu makaleye atıf yapmak için Senol M.F., Yaman N., Türker E., Çalışır S., Tabaklı G., Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz edilmesi ve Đstatistiksel Modellemesinin Yapılması Tekstil Teknolojileri Elektronik Dergisi 2009, 3(2) 3842 How to cite this article Senol M.F., Yaman N., Türker E., Çalışır S., Tabaklı G., Analyzing of Loss of Outputs in the Weaving Mills and Their Statistical Modelling Electronic Journal of Textile Technologies, 2009, 3 (2) 3842

2 Senol M.F., Yaman N., Türker E, Çalışır S., Tabaklı G. Teknolojik Araştırmalar: TTED TTED 2009 (2) 3842 işlevlerinin olduğu kadar bütün üretim kaynakları arasındaki etkileşim ve sonuçların belirlenmesini ve yorumlanmasını gerektirmektedir [1, 2, 3]. Çeşitli tekstil makinelerinin verimliliğinin belirlenmesinde genellikle randıman değeri esas alınmaktadır [3, 4]. Randımanı etkileyen en önemli parametrelerden birisi çalışma esnasında ortaya çıkan üretim kesintileridir. Buna yol açan nedenler arasında malzeme kalitesi, makine hataları ya da enerji kesintisinden kaynaklanan mekanik duruşlar sayılabilir. Bir dokuma makinesi ele alındığında ortaya çıkan iplik kopuşları makinenin randımanını, ürün kalitesini ve maliyetini doğrudan etkilemektedir. Aynı zamanda dokumadaki işçi sayısına ve dolayısıyla personel maliyetine de etki eder. Dokumada ortaya çıkan iplik kopuşları, malzeme kalitesinden, iplik ve bobin hazırlama proseslerinden, dokuma hazırlık işlemlerinden ve dokumadan kaynaklanabilir [4, 6]. Dokuma işletmelerinde üretim kayıplarını veya iplik kopuşlarının kabul edilebilecek seviyeye indirilmesi için yapılan çalışmaların yanında, yapılacak hızlı ve hatasız bir şekilde değerlendirilmesi işletmenin verimliliğinde büyük rol oynamaktadır [1]. Dokuma makinesindeki duruşların optimize edilmesi için duruş nedenleri incelenmeli, ek olarak detaylı duruş analizleri yapılmalıdır. Đplik eğirme, bobinleme veya çözgü çekme işlemlerinde olduğu gibi dokuma işlemindeki iplik kopuşlarının maliyete etkisi göz önüne alınmalıdır [6]. Dokuma işlemi sırasında ortaya çıkan kopuşların mamul kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi yanında, iplik kopuş sayısı dokumahanenin verimliliğini ve dolayısıyla işletme masraflarını önemli ölçüde etkileyecektir [7]. Duruşların azaltılması için çok önemli bir unsur dokuma makinesi ayarlarının doğru yapılmasıdır. Dokuma makinelerinde birçok kontrol ve ayarlar elektronik olarak yapılmaktadır. Ayarların kolay olması ayar süresini kısaltmaktadır [8]. Randımanı etkileyen en önemli faktörler atkı ve çözgü kopuşları ile çalışma esnasında ortaya çıkan kısa ve uzun süreli duruşlardır Atkı ve Çözgü Kopuşlarının Azaltılması Bir dokuma makinesinin bir saatlik çalışma zamanı boyunca 1,5 kopuştan daha az bir iplik kopuş sayısıyla çalıştığı durumda en iyi kalitede kumaşların üretilebileceği kabul edilmektedir. Burada öncelikle malzemenin seçimi önemli rol oynamaktadır. Yapılan araştırmalarda pahalı elyaf karışımları kullanıldığında hammadde ve eğirme maliyetleri yüksek olsa da, dokuma maliyetlerinde iplik kopuşlarının azaldığı ve bu nedenle ikinci kalite mamul miktarının yarı yarıya azaldığı görülmüştür [6]. Bunun yanında hazırlanan çözgü levent kalitesinin de dokuma verimliliği ve özellikle çözgü iplik kopuşları üzerinde büyük etkisi vardır. Özellikle kötü hazırlanmış çözgüler daha fazla iplik kopuşlarına yol açarak dokuma maliyetlerini arttırdığı gibi, kalitenin de düşmesine neden olmaktadır [6] Kopuş ve Duruşların Kontrolü Dokuma makinesinde duruş, tüm kumaş operasyonun en pahalı olanıdır. Dokuma ağızlığında kopuş sayısını, duruş sayısını, en düşük seviyede tutmak için duruş analizleri yapılır. Analiz sonuçları değerlendirilerek, dokumahanede alınması gereken önlemlerin yanında, özellikle malzeme performansı ile doğrudan ilgili tüm üretim birimlerinin süreçlerini iyileştirici önlemlerin alınmasını sağlayacak veriler elde edilir. Elde edilen verilere dayanarak, dokumahane verimliliği ve kumaş kalitesini arttıracak önlemlerin alınması sağlanır [6]. Bu çalışma kapsamında döşemelik kumaş üreten bir dokuma işletmesinde randıman ve randımanı etkileyen parametreler ele alınmıştır. Bu amaçla atkı ve çözgü kopuş sıklıkları, çeşitli nedenlerden ortaya çıkan duruşlar, makinelerin fiili çalışma ve duruş süreleri incelenmiştir [6]. 2. MATERYAL ve METOT 2.1 Materyal 39

3 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 3842 Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi Döşemelik kumaş üreten dokuma işletmesinin randıman analizinde, 7 dokuma makinesinin toplam 21 vardiyadaki (7 gün * 3 vardiya) çözgü, atkı ve diğer duruşlardan kaynaklanan tezgâhların duruş verileri kullanılmıştır. Verilerin alındığı dokuma makinelerinin hepsi aynı özellikte olup, verilerin alındığı dokuma makinelerinin özellikleri aşağıdaki gibi olup, hepsi jakarlı dokuma makinesidir. Toplam Çözgü Tel Sayısı : 4848 tel Çözgü Sıklığı : 32 tel/cm. Çözgü Đplik Numaraları ve Cinsi : 200 denye PES Atkı Sıklığı : 14 Atkı/cm. Kullanılan Atkı Đplikleri : Nm 2 Şönil, Nm 30/2 Akrilik, Nm 20/2 Akrilik Ham En : 150 cm. Belirtilen süre içerisinde meydana gelen duruşlar SPSS programı kullanılarak çoklu doğrusal regresyon modeline göre analiz edilmiştir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Çalışmada, tezgâhların çalışma süreleri boyunca maksimum atabilecekleri atkı sayısı aşağıdaki gibi hesaplanmıştır [4]. devir saat dakika Maksimum Atkı Sayısı = V * 7,5 * 60 ( * * ) dakika var diya saat Maksimum Atkı sayısı = 400 * 7,5 * 60 = atkı / vardiya Bir vardiyada atkı atılan bu işletmede tam kapasite randımanı (R); maksimumatkisayisi AttigiAtkiSayisi R = 100 *100 MaksimumAtkiSayisi R = 100 *100 = %70 olarak hesaplanmıştır Đşletme içerisindeki uzun süreli duruşların ihmal edildiği, sadece makine duruşlarının dahil edildiği randıman (uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman, RM); RM RM ( MaksimumAttigiAtki durus* devir) AttigiAtkiSayisi = 100 *100 ( MaksimumAtkiSayisi durus* devir) ( * 400) = 100 *100 = %80,77 olarak hesaplanmıştır. ( * 400) Duruşlar ile bağlantılı randıman değerine; çözgü, atkı ve diğer duruşların etkisi istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Değerlendirmede kullanılan verilerin tanımlayıcı istatistik değerleri Çizelge 1 de gösterilmiştir. Çizelge 1. Đstatistiksel verilerin tanımlayıcı istatistik değerleri 40

4 Senol M.F., Yaman N., Türker E, Çalışır S., Tabaklı G. Teknolojik Araştırmalar: TTED TTED 2009 (2) 3842 Ortalama Standart sapma Uzun duruşlar çıkarılmış randıman Çözgü duruş adedi Atkı duruş adedi Diğer nedenler ile duruş adedi Değerlendirmede toplam 169 veri (örnek) kullanılmış, kullanılan verilerin ortalama ve standart sapma değerleri verilmiştir. Bu veriler yardımı ile randıman hesaplanmasında kullanılan modelin istatistiksel değerleri Çizelge 2 de verilmiştir. Çizelge 2. Uzun duruşlar çıkarılmış randımanın istatistiksel değerlendirilmesinde model özeti Düzeltilmiş Standart R2 Model R R2 F df1 df2 Önem R2 sapma değişimi 1 0,854 0,730 0,725 1, , , ,000 Çizelge 2 de görüldüğü gibi, R2 değeri % 73 çıkmaktadır. Düzeltilmiş R2 değerinin yüksek olması modelin hata oranının azlığını, modelin doğruluğunu göstermektedir. Çizelge 3 de uzun süreli duruşlar çıkarılmış randımanın belirlenmesinde çözgü, atkı ve diğer duruşların varyans analiz verileri gösterilmektedir. Çizelge 3. Duruşlar çıkarılmış randıman belirlenmesinde ANOVA değerlendirmesi Model Kareler Kareler df toplamı ortalaması F Önem Regresyon 1508, , ,544 0,000 1 Kalan 578, ,503 Toplam 2086, Her koşulda modelin anlamlı olduğu varyans analizlerinde önem 0 a yakın çıkmasından anlaşılmaktadır. Çizelge 4 de uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman değerlendirmesine ilişkin veriler bulunmaktadır. Çizelge 4. Uzun süreli duruşlar çıkarılmış randıman için değerlendirme sonuçları Model Korelasyon Koliner istatistik Zeroorder B t Önem Partial Part Tolerans VIF Sabit 92, ,388 0,000 Çözgü duruş 0,131 15,033 0,000 0,611 0,76 0,981 1,020 0,616 adedi Atkı duruş adedi Diğer duruşlar 0,104 13,972 0,000 0,495 0,097 5,837 0,000 0, ,736 0,414 0,572 0,239 0,969 1,032 0,959 1,043 Çizelge 4 de görüldüğü gibi regresyon denklemi aşağıdaki gibi verilebilmektedir. RM= 92,4610,131*Çözgü duruş adedi0,104*atkı duruş adedi0,097*diğer duruşlar Denklemden anlaşılacağı gibi, sırasıyla her bir çözgü, atkı ve diğer duruşlar için meydana gelebilecek randıman kaybının % 0.131, ve olduğu görülmektedir. Bulunan T değerlerine

5 Teknolojik Araştırmalar: TTED 2009 (2) 3842 Dokuma Dairelerinde Randıman Kayıplarının Analiz Edilmesi göre değişkenler ayrı ayrı anlamlı olmaktadır. Kolinear istatistik testinden elde edilen tolerans ve VIF değerlerine göre değişkenler arasında yüksek korelasyon bulunmaktadır. Aradaki bu ilişki iplik kalitesinin çözgü ve atkı duruşlarını birlikte etkilediğini ve iplik kalitesinin öneminin yüksekliğini ortaya koymaktadır. Bulunan sonuçlardan incelenen işletme için randıman dolayısı ile verimliliği azaltan en önemli faktörün çözgü duruşları olduğu söylenebilir. Çözgü duruşlarının en fazla zaman kaybına neden olan faktör olduğunu göstermektedir. Đşletmede verimliliği artırmak için çözgü hazırlık işlemlerinin yüksek kalitede yapılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Verimliliği etkileyen 2. sıradaki faktörün atkı duruşlarının oluşturduğu görülmektedir. Đplik ve bobin sarım kalitesinin yanında atkı ayarlarının üzerinde durulmasının önemi ortaya çıkmaktadır. 4. KAYNAKLAR 1. Ak, P., Unsal, D., 1999, Dokuma Salonunda Klima Haricindeki Lojistik Destek Konularının Salon Randımanına Etkisi, Bitirme Tezi, Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Đzmir. 2. Lokmanoğlu, P., 1996, Verimlilik Önemi ve Verimlilik Kültürü, Tekstil ve Konfeksiyon, 3, Başsorgun, B., Durur, G, 2005, Performans Değerlendirme Ve Yönetimi Sisteminin Tekstil Đşletmelerinde Uygulanması, TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası Tekstil Teknolojileri ve Tekstil Makineleri Kongresi. 4. Meriç, B., Özkal, A., 2002, Döşemelik Kumaş Üreten Bir Đşletmede Randıman Analizi, Uludağ Üniversitesi MühendislikMimarlık Fakültesi Dergisi, 7(1), Çalışır, S., Tabaklı, G., 2008, Dokuma Đşletmesinin Ekonomik Çalışmasını Etkileyen Parametreler, Bitirme Tezi, Uşak Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Uşak. 6. Bedez, T., Vahaplar, T., Koca, Ö., 2002, ĐplikDokuma Hataları ve Bu Hataların Kumaş Kalitesine Etkisi, Bitirme Tezi, Ege Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Đzmir. 7. Akkaya, Ş., 1999, Duruş Hatasız Dokuma, Tekstil ve Konfeksiyon,, 4,