GEBZE REHBERİ Yay na Hazırlayan:

Transkript

1 Sanayi, Bilim, Teknoloji, Kültür ve Turizm Kenti GEBZE REHBERİ Yay na Hazırlayan: İsmail KAHRAMAN Gebze Belediye sinin bir kültür hizmetidir

2 Sanayi, Bilim, Kültür ve Turizm Kenti GEBZE REHBER Gebze Belediyesi nin Bir Kültür Hizmetidir. Yayına Hazırlayan: İsmail Kahraman Editör: Nevin Çalışkan İngilizce Çeviri: Esat Teker Grafik-Tasarım: Adnan Apayd n Kapak Tasarım: Sedat Yaz l tas Baskı Tarihi: Birinci Bask : Ağustos 2010 ISBN:... Baskı ve Cilt: Belgesel Yayıncılık / S.Orhan Mah Sk. No:13 Kat: 2 GEBZE-KOCAELİ TEL-FAX: Bu kitabın Basın ve Yayın hakkı, telif hakları yasasının ilgili maddeleri gereğince Belgesel Yayıncılık a aittir. Yazılı izin almadan hiç bir surette kısmen veya tamamen yazılı ve internette yayınlanamaz. Elektronik ve DVD ortamında çoğaltılamaz. Kaynak gösterilerek k smen alıntı yapılabilir. 2

3 Editörden... Gebze üzerine bir çok kitap ve makaleler yazıldı, akademisyenler yüksek lisans tezleri hazırladı. Gebze Fatih Sultan Mehmet tarafından ilçe merkezi haline getirildi. Gebze yi anlatabilmek için küçük kitaplar değil başlı başına ansiklopediler hazırlamak gerekiyor. Gebze gibi değil Türkiye de, Dünyada bu kadar kısa zamanda hızla büyüyen bir başka bölge yoktur. Geçmişte Kocaeli, Körfez İlçe den, İstanbul un Tuzla ilçesine kadar çok geniş bir alanı kapsayan Gebze, 1950 li yıllarda küçük bir kasaba iken bugün Kocaeli nin Körfez, Darıca, Dilovası, Çayırova ilçeleri ile İstanbul un Tuzla ve Aydınlı ilçeleri Gebze den ayrılarak ilçe olması, Gebze nin nasıl büyüdüğünü göstermektedir. Sanayi, bilim, teknoloji ve kültür alanında dünya kenti olma yolunda hızla ilerleyen Gebze yi kısaca tanıtabilmek için BELGESELLİ GEBZE REHBERİ kitabını hazırlamış bulunmaktayız. Bu kitabın hazırlanmasında Belgesel Yayıncılık araştırma merkezi ve kütüphanesinde bulunan birçok bilgi ve belgeyi inceledik, Başbakanlık Arşivler Genel Müdürlüğünden araştırmacı belgesi alarak Osmanlı Arşivinde yer alan Gebze ile ilgili binlerce belge üzerinde araştırmalar yaptık, yılları arasında yayınlanan Gebze Gazetesi nin tüm sayılarını tek tek gözden geçirdik. Ansiklopedik Gebze ve Kocaeli belgeseli kitapları, Gebze 2000 kitabı, İsmail Sevinç arkadaşımızın Gebze Tarih Ansiklopedisini, Gebze nin yetiştirdiği ilim adamlarından Prof. Dr. Gülfettin Çelik in Gebze üzerine yazdığı 2. Ciltlik Gebze kitabı, Avni Öztüre nin İzmit tarihi başta olmak üzere, birçok üniversitemizin öğretim görevlisi ve akademisyenleri tarafından Gebze üzerine hazırlanan yüksek lisans ve doktora tezlerini inceledik. Kocaeli Valiliğinin 1960, 1970 ve 2000 yıllarında yayınladığı il yıllıkları ile Orjinal nüshası sadece Belgesel Yayıncılık kütüphanesin- 3

4 de olan ve 1927 yılında Osmanlıca olarak Kocaeli Valiliği tarafından basılan Kocaeli İli Meclisi Umumi Zabıt Nâmesi kiabındaki bilgilerden de yararlandık. Kültür Bakanlığı, Kocaeli Büyükşehir ve Gebze Belediyeleri başta olmak üzere resmi ve özel birçok kurum ve kuruluşun bilgi, belge ve arşivlerinden yararlanarak Gebze Rehberi ni hazırladık. Gebze Rehberi nin içindeki bilgi ve belgeleri, Kültür Bakanlığı belgesel yapım yetki belgesi ile Belgesel film haline getirip, belgeselin DVD sini kitapla birlikte vererek yayıncılık hayatında bir ilke imza attık. Gebze Rehberi nin bir bölümünü Türkçe- İngilizce olarak hazırlayarak, bir dünya kenti olan Gebze nin uluslararası düzeyde tanıtımına da katkıda bulunmaya çalıştık. Uzun ve titiz çalışma sonucu hazırlanan GEBZE REHBERİ nin Gebze nin tanıtımına ve kültür hayatına katkısı olacağına inanıyoruz. Bu rehberi Gebze Belediyesi kültür hizmeti olarak basımına katkıda bulunup, Gebze Rehberi nin sizlere ulaşmasına vesile olan Belediye Başkanı sayın Adnan Köşker başta olmak üzere emeği geçen herkese şükranlarımı sunuyorum. Bâki kalan gök kubbede hoş bir seda imiş.. smail Kahraman Belgesel Yay nc l k Gebze Ağustos

5 Takdim... ADNAN KÖŞKER Gebze Belediye Başkanı 5

6

7 İÇİNDEKİLER 7

8 İÇİNDEKİLER 8

9 İÇİNDEKİLER 9

10

11 Sanayi, Bilim, Teknoloji, Kültür ve Turizm Kenti GEBZE REHBERİ Yayına Hazırlayan Belgesel Yayıncılık Gebze Belediye sinin bir kültür hizmetidir

12

13 MARKA ŞEHİR GEBZE BELGESELİ *... Ta ri hî pek yo lu kol la r n n bir leş ti ği kav şak nok ta s Geb ze, Ko cae li nin en bü yük il çe si... Mar ma ra Böl ge si nin do ğu sun da, As ya-av ru pa ka ra ve demir yol la r üze rin de yer alan Ko cae li, şi rin bir şeh ri miz. Ko cae li, ta ri hî en es ki şe hir le ri miz den olup, M.Ö y l la r ara s n da Bi tin ya l lar ta ra f n dan bu gün kü z mit in ol du ğu ye rde Niko med ya ad y la ku rul muş, M.S. 395 y l na ka dar Ro ma im pa rator lu ğu nun ege men li ğin de kal d k tan son ra, Bi zans l la r n ha ki mi ye ti al t na gir miştir. Bir sü re Sel çuk lu lar n eli ne ge çe rek z mit ad n alan Ko cae li, Or han ga zi za ma n n da Ak ça ko ca ta ra f n dan Os man l top rak la r na ka t la rak Ko cae li ad n al m ş t r. Hen dek den, Şi le ye- z nik den Tuz la ya ka dar s n r la r ge niş olan Ko cae li, za man için de coğ ra fi ola rak kü çül me si ne rağ men sana yi ve eko no mik ola rak güç le ne rek, ulus la ra ra s sa na yi ve ti ca ret mer ke zi ha li ne gel miş tir. Sa na yi, ti ca ret, kül tür, sa nat ve tu rizm mer ke zi Ko cae li nin 12 il çe si vardır. Vi la yet mer ke zi z mit, do nan ma şeh ri Göl cük, ye şil lik ler di ya r Kar ş ya ka, ad n tu rizm mer ke zi Kar te pe den ala n Kar te pe, ye şil lik ler di ya r Ka ra mür sel, ta r m mer ke zi Kan d ra, ra fi ne ri mer ke zi Kör fez, şi fa l çe ne da ğ su yu nun men ba s De rin ce, sa na yi ova s Di lova s, ge le ce ğin kon gre ve ti ca ret mer ke zi Ça y ro va, ya şam ken ti Da r ca ve sa na yi, ti ca ret, tek no lo ji, kül tür ve tu rizm de mar ka şe hir Geb ze. Ta ri hî se yir için de ad bir kaç kez de ği şe rek Gel bi ze den ad n alan Geb ze, Mar ma ra Böl ge si nin do ğu sun da z mit Kör fe zi nin Kuzey ke si min de yer alan zen gin bir ta ri hî geç mi şe sa hip, eko no mi si, sa na yi ve ti ca re te da ya l, Tür ki ye nin h z la ge li şen ve bü yü yen bir il çe si dir. * Bu bölümde yer alan yaz lar Gebze Belgesel VCD sinin senaryo metnidir. 13

14 Ka ra, de niz, ha va ve de miryol la r n n bir bir le riy le ke siş ti ği önem li bir kav şak nok ta s n da bulun mak ta d r. Geb ze ta rih bo yun ca s tanbul un Ana do lu ile bağ lan t s n sağ la yan yol üze rin de önem li bir ko nak la ma mer ke zi ol muştur. Gü nü mü ze ka dar ge len pek çok ta ri hi ka l n t, Geb ze nin çağ lar bo yun ca önem li bir yer le şim merke zi ol du ğu nu doğ ru la mak ta d r. Fi nike li ler in, Asur lu lar n, Lid ya l lar n, Ro ma l lar n, Bizans l lar n, Grek ler in ve Araplar n uğ rak ye ri ol muş Gebze nin, ne za man ve kim ler tara f n dan ku rul du ğu ke sin ola rak bi lin me mek te dir. Bu yö re, Ro ma l la r n da ha son ra da Bi zans l lar n ha ki mi yeti al t n day ken 1323 y l n da Orhan Ga zi nin ku man dan la r n dan Ak ça ko ca n n oğ lu l yas Bey tara f n dan fet he di le rek Os man l top rak la r na ka t l mıştır. Geb ze; or du la r n ka rar gah mer ke zi, kervan la r n ko nak la ma ye ri, s tanbul un mey ve ve seb ze am ba r ola rak öne mi ni hep ko rumuştur y l n dan iti ba ren s tanbul a bağ l bir il çe iken, 20 Ni san 1924 y l n da ya p lan bir de ği şiklik le Ko cae li ili ne bağ lan mıştır de n gi liz ler, 1920 de Yu nan la r n iş gal et ti ği Geb ze, düş man dan 12 Ekim 1922 de Nu ret tin pa şa ko mu ta s n da ki birlik ta ra f n dan kur ta r l mıştır. 14

15 15 Gebze Rehberi

16 Tür ki ye Cum hu ri ye ti nin kuru cu su Mus ta fa Ke mal Ata türk Cum hu ri yet in ila n ndan 11 gün ön ce 18 Ekim 1923 de Gebze ye de gel miştir. TEM Oto yo lu ve D-100 Kara yo luy la s tan bul- An ka ra ve s tan bul- z mir ara s yol cu luk yapan lar, tren le Ana do lu ya giden ler, Kurtköy-Sa bi ha Gök çe n Hava Li ma n nda n dün ya ül ke le ri ne seya hat edenler, Geb ze böl ge sin den ge lip - ge çer. Bu yol lar dan Atatürk Gebze tren istasyonunda san c lar her ha lin den belli. Bir za manlar gi den ler ne ya z k ki bi raz iç k - s m lar da ta ri hî bir ha zi ne gi bi giz li ka lan, ta ri hî ve ta bi i gü zellik ler den ha ber siz ge çip gi der ler. Ne, dün ya ca ün lü ko mu ta n Hani bal n an t me za r n, ne Da r - ca Kuş Cen ne ti ni ne Bal l ka ya lar Va di si ni, ne ün lü Res sam Osman Ham di bey mü ze si ni, ne de Fa tih Sul tan Meh met in Ota ğ n gö re mez ler. Tüm bu gü zel lik lerin ol du ğu nu bil se ler he le Geb ze Mer ke zin de ki bir ta ri hi zen ginla mey ve bah çe le ri, üzüm bağ- r ve Buğ day tar la la r n n ol duğu yer ler den ade ta sa na yi f ş k - rmaktadır. Tür ki ye nin en mo dern Or gani ze sa na yi böl ge le ri bir bi ri ard na Geb ze böl ge si ne ku ru lu yor. Bir za man lar kü çük bir köy olan Gü zel te pe ve Şe ker p nar a ön ce bel de be le di ye si ku ru lup, şimdi de Geb ze den ayrı la rak ad - n ta ri hî hün kar ça y r n dan alan Ça y ro va il çe si ku ru la rak dün ya lik tab lo su, Ço ban Mus ta fa Pa şa kül li ye si nin var l ğ n bil se ler, uğra ma dan, se lam la ma dan ge çemez ler. Geb ze yi do ya do ya seyr edip te ma şa et mek is ti yor san z, Geb ze ye Ga zi ler te pe si ne ç k p bak ma l s n z. Geb ze yi seyre doy mak im kan s zdır. Ro ma l - lar dan genç Cum hu ri ye timi ze bir çok ta ri hî olayla ra sah ne olan Geb ze h z l bü yü menin çek ti ği 16

17 ti ca ret mer kez le ri nin ku rul ma s - na aday böl ge ha li ne gel miştir. Kör fez sa hi li ne bir in ci ta ne si gi bi di zi len, Da r ca ve Di lo va s n n ihti şam l dağ la r uzak tan gö zü kürken, Tav şan c l ben de va r m der gi bi ade te el sa llamaktadır. Ça y ro va, Bay ra moğ lu, Tuzla ve Ada la r n Ga zi ler da ğ n dan man za ra s in sa n de rin den et ki liyor. z mit Kör fe zi nin man za ra s ger çek ten ih ti şam l. Geb ze nin ta ri hi köy le rinden Mol la fe na ri, Cu ma köy, Kö se ler, De niz li ve De mir ci ler çar p k sa na yi leş menin teh di di al t n da, son ye şil likler de yok olup gi tmektedir. Bu ra dan sey ret ti ği miz gü zellik le re ya k n dan bak mak, Gebze yi da ha iyi an la mak, kay naşmak ve sev mek için so kak la r na inmek gerekir. Ta ri hi de ğer le ri çok zen gin olan Geb ze nin kül tür ha ya t m zda da çok önem li ye ri bu lu nuyor. Geb ze bir çok Ro man c ve fi lm yö net me ni ne il ham kay na ğ ol muş; bir çok ün lü ya zar ko nu su Geb ze de ge çen ro man lar ya zarak, Türk si ne ma la r n da gös te rilen, Yah ya Kap tan, Ley lak lar Alt n da, Kü çük Kah ra man, Amans z Ta kip, Ze liş, Tü tün za ma n, s tas yon, El ve da ve Öl me yen aşk 17

18 gi bi film ler Geb ze böl ge sin de çekil miştir. Geb ze l çe si nin en es ki ta rih kö şe si Or han Ga zi Ca mi i y l la r ara s n da ya p l d ğ sa n l mak ta d r. Mi ma r bel li ol mayan ca mi nin, Or han Ga zi ta ra f ndan yap t r l d ğ bi lin mek te dir. Ca mi nin ya n n da yer alan Men zil ha ne Ha ma m, Sul ta norhan Ca mi i ile ay n y l lar da yap l d ğ sa n l mak ta d r. Bu iki gü zel eser ad as r lar dan be ri de ğişme den de vam eden Men zil ha ne mey da n n süs lü yor. Ker van la r n ko nak la d ğ bu mey dan da ki ta ri hi de ğir men ve Ka d n lar Çeş me si çok tan y k l m ştır. Geb ze nin kal bi Ço ban Musta fa Pa şa Kül li ye si nde atar. Külli ye, Ya vuz Sul tan Se lim ve Kanû ni Sul tan Sü ley man n ve zir lerin den Ço ban Mus ta fa Pa şa n n em riy le 16. yüz y l da Mi mar Sinan a yap t r l m ştır. Türk süs le me sa na t n n tüm özel lik le ri ne sa hip bu ta ri hi şe hir min ya tü rü, ca mi i, med re se, kervan sa ray, pa şa oda la r, han kan, bi mar ha ne, han, ha mam, imaret ha ne, kü tüp ha ne, su ku yu su, şa d r van ve tür be gi bi her bi ri 18

19 Menzilhane Sultan Orhan Camii Mustafa Paşa Türbesi eş siz ya p lar top lu luğun dan oluş mak ta d r. Kül li ye nin gü ney kap s üze rin de Ka nû ni Sul tan Sü ley man n tuğ ra s gö ze çarpmak ta d r. Tek kub be li he rami beş bö lüm lü son ce ma at ye ri mi nare siy le ca mi i, kül liye nin tam or ta s n da ve Geb ze ye ha kim mer ke zi bir mev ki de yer al mak ta d r. Bu camii nin mih rap ve duvar la r kû fî ya z lar la süs le ne rek renk ve düze ni gör kem li Türk çini le ri ile sağ lan m ş t r. Tür be, ca mi nin k b le ta ra f n da, kül liye nin di ğer ya p la r ndan bir bah çe du va r ile ay r lan ha zi re av lusun da d r. Ço ban Musta fa Pa şa 1529 y l n da ve fat edin ce Geb ze de yap t r d ğ kül li ye nin için de yer alan bu türbe ye def ne dil miştir. Ço ban Mus ta fa Pa şa M s r ve Ro dos ta va li- 19

20 Çoban Mustafa Paşa Camii lik yap m ş, s tan bul ve Bul ga ristan n bi rer sem ti ne ad n b rakm ş, Çal d ran se fe ri dö nü şü vezir li ğe yük sel til miştir. Ya vuz Sultan Se lim in k z Ha fi sa Sul tan ile ev le nen Ço ban Mus ta fa Pa şa Ka nu ni ye de ve zir lik yap m ş t r. Ru me li Bey ler be yi de olan Çoban Mus ta fa pa şa, Hi caz ve M - s r sa vaş la r n da ki ba şa r s ta ri he al t n harf ler le geç miş, on lar ca va k f eser yap t ra rak in san la r n hiz me ti ne tah sis eden, hak k nda bir çok hi ka ye ler an la t lan önem li bir dev let ada m ola rak ta n nmıştır. Tür be d ş gö rü nü müy le Klasik Os man l tür be le ri nin gü zel bir ör ne ği dir. Se kiz gen plan l, giriş k s m ta ma m y la mer mer ler le kap l d r. Kül li ye nin av lu su na ba t da, ku zey ve gü ney de ol mak üze re üç ka p dan gi ri lmektedir. Kül li ye nin ba t ta ra f n da ki gi riş ka p s n n üs tü ne in şa edilmiş bir kü tüp ha ne, araş t r ma c - la r için çok önem li bir ya p y d. Ancak şim di bom boş kalmıştır. Bir za man lar pa ha bi çil mez yüz ler ce cilt yaz ma ki tap la r n bu lun du ğu kü tüp ha ne, yağ ma lana rak hiç bir ki tap kal ma m ştır. Ca mi nin bah çe si ne aç lan Pa şa oda la r n n sağ ta ra f n da da imaret ha ne bu lu nu yor. Pa şa oda la r 20

21 yük sek rüt be li ki şi le rin mi sa fir edil di ği bö lümdür. ma ret ha ne kül li ye nin mutfa ğ ve ye mek ha ne si dir. Hem mah ze nin de yi ye cek mal ze mele ri de po la n yor, hem f r n n da ek mek pi şi ri li yor, hem mut fağ n da ye mek ha z r la n yor, hem de ye mek ha ne sin de ye mek yeni yor. As r lar ca kaç fa kir, muhtaç ve yol cu bur da ye mek ye di ler kimbilir... Ku zey ka p dan gi rin ce Kervan sa ray kar ş m za ç k yor. Kervan sa ray sağ da ve sol da ol mak üze re iki bö lüm den olu şu yor. Bun la r n bir baş ka ad var deve do ğum han la r, Os man l n n hay van se ver li li ği sa de ce laf ta de ğil ic rat la r y la da ger çek leş tiri liyor du. Tek ke bir di ğer ad y la hankah, Ker van sa ra y n hi za s n da kül li ye nin ku zey do ğu kö şe sin de re vak l bir av lu et ra fa U plan l bir ya p Han kah derviş oda la r ve se ma ha ne den oluş mak ta d r. 12 der viş oda s var d r. Med re se Han kah n he men kar ş s n da bu lu nan Kül li ye nin gü ney ka p s n n sa ğ n da yer al yor. Zem bil li Ali Efen di nin ders ver di ği bu med re se den bir çok ilim ve din ada m ye tiş miştir. Med re se ye kül li ye nin d ş n dan bir ka p dan gi ri li yor. Med re se üç ta ra f re vak lar la çev ri li av lu etra f n da 17 oda dan olu şmaktadır. Bir de mes ci di olan med re se Os man l dö ne min de yük sek öğre nim yap t r lan bir okul du rumun da yd. Bi mar ha ne ise med re sey le Han kan ara s n da yer alan ya p, bu ra s yok sul la r n ba r n ma s için ya p l m ştır. Geb ze den bir çok ün lü ge lip geç ti. Kim ler mi? Kar ta ca l ko mu tan Ani bal, Mal ko çoğ lu Meh met Bey, Balç k l Et hem, Der viş Vah det, Zem bi li Ali Efen di, Şa ir Meh met Ner gi si, ve zir ler, pa şa lar ve da ha ni ce le ri. Her ge len bir ölüm süz bir mi ras b ra k p git ti. Me zar la r da yok ol du git ti. Sa de ce mezar taş la r var. Çün kü Geb ze nin as r l k sel vi ağaç la r ile süs lü tari hi me zar l ğ 1935 y l n da sökü lüp ye ri ne park ya p l d.bu gün bu park da sa de ce Mal ko çoğlu Meh met bey tür be si kal m ştır. Park ta otu rup çay la r n içen le rin bir ço ğu bu ra da ta ri hi bir me zarl k ol du ğu nu bi le bil mi yor. Sö kü- 21

22 Kartacalı Anibal Anıt Mezarı lüp rast ge le at lan me zar taş la r Geb ze sev da l s Araş t r ma c - Gaze te ci s ma il Kah ra man gi ri şi mi ile ko ru ma al t na al na rak ye ni me zar l k da ser gi len miştir. Çar ş için de özel bir şah s n mül ki ye tin de bu lu nan Ker van saray, ye rin den sö kü len me zar taşla r n dan fark s zdır. Ta ri hî Çif te ha mam lar di ğer bir ad y la Ço ban Mus ta fa Pa şa hama m es ki çar ş n n or ta s n da yer alan il çe nin en bü yük ha ma m d r y l n da Mi mar Si nan n kalfa s Hü se yin ağa ta ra f n dan in şa edil miş, Gü nü müz de ha len kulla n l mak ta d r. Çar ş ha ma m n n kar ş s n da bu lu nan İbrahimpaşa Çeş me si Sad ra zam Köp rü lü Meh met Pa şa n n ve zi ri b ra him Pa şa ta ra f n dan 1664 y l n da yap l m ştır. Su yun ak ş te ra zi sis temi ile sağ la nan çeş me nin ki ta be si ha len du ru yor. Ot larla kap l ki ta- Malkoçoğlu Mehmed Bey türbesi 22

23 be de, b ra him Pa şa n n is mi ve ya p m ta ri hi ya z l dır. Kör fez şe ri di üze rin de uza nan müs tes na gü zel li ğe sa hip ta bi koy la r, do ğal plaj la r ile Gebze sa hil le ri, yö re in sa n n n ne fes ala bil di ği yerlerdir. Geb ze nin Tuz la dan He re ke ye ka dar sa hile 39 bin met re k y s bu lu nu yor. Bu gü zel ve eş siz sa hil, şi rin ve ef sun lu koy lar çe şit li ku rum ve ku ru luş lar ta ra f n dan ade ta iş gal edil miştir. Geb ze sa hil le rin de ki on lar ca li man ve is ke le den, Es kihi sar aç k la r n da yük le me ve boşalt ma yap mak için s ra bek li yen gemiler bulunmaktadır. Geb ze nin gü ney ba t s n da yer alan Es ki hi sar, İs tan bul-an ka ra ka ra yo lu ve Geb ze tren is tasyo nu ile bağ lan t l bir yer le şim mer ke zidir. Es ki çağ lar dan be ri z mit Kör fe zi nin gü ne yin de ki geçi şi kon trol al t n da tu tan önem li bir ge çit ol ma özel li ği ni uzun sü re ko ru muş tur. Gü nü müz de s tan bul-bur sa yo lu nu k sal tan Es ki hi sar-ya lo va Fe ri bot se ferle ri, bu şi rin sa hil ka sa ba s üzerin den sağ lan mak ta d r. Es ki hi sar ta ri hî ve tu ris tik özel li ğe sa hip bir sa hil kö yüdür. Önem li öl çü de ba l k ç l k ve tu rizim köy sa kin le ri nin ge çim kayna ğ ha li ne gel miştir. Es ki hi sar Ka le si, de niz k y - s n da dik ya maç l bir te pe üzerin de bu ra da ki li ma n ve z mit kör fe zi nin k y şe ri di ni ko ru mak ama c y la Bi zans dö ne mi nde inşa edildiği sanılmaktadır. İlk şek li ni mu ha fa za ede rek gü nü mü ze ge le bi len ka le, dik- Eskihisar Kalesi 23

24 dört gen plan l olup, 10 bur cu ve ka le ye gi ri şi sağ la yan 4 ka p s bu lun mak ta d r. Son y l lar da Kül tür ada m Oğuz Ay de mir ta ra f n dan res tore edi len ka le, çe şit li et kin lik le rin ya p la bi le ce ği An fi ti yat ro ha li ne ge ti ril miştir. Eskihisar sahil yolu üzerinde bulunan Osman Hamdi Bey Evi ve Müzesi, geçmişin nazlı yadigarıdır. Bu gör kem li konak, mü ze ci ve Res sam Os man Ham di Bey ta ra f n dan 1884 y - l n da köşk, re sim ha ne, ka y k hane ve müş te mi lat ola rak yapt r l m ştır. Os man Ham di Bey, Es ki hi sar da ki bu Ko nak ta uzun y l lar ya şa m ş ve bu ra da ve fat et miş tir. Ko nak 1982 y l n da ka mu laş t r l m ş ve 1987 y l n da mü ze ola rak hal k n zi ya re ti ne aç l m ş t r. Türk si vil mi ma ri si nin en güzel ör nek le ri ni yan s tan Ko nak, kul la n lan ah şap iş çi li ği ile Türkle rin ya p sa na t na ver di ği öne mi gös ter mek te dir. Kar ta ca l Ku man dan Anibal, kü çük yaşlar dan iti ba ren Ro ma düş ma n ola rak ye tiş ti rilmiş ba şa r l bir Osman Hamdi Bey konağı Anibal mezarı 24

25 Hünkâr Çayırı Çeşmesi sa vaş ç dır. Ne ya z k ki Ro ma ya kar ş yap t ğ bir sa vaş ta ye ni lerek Kar ta ca y terk eder ve Bitin ya Kra l Pris si as a s ğ n r. Tari hi kay nak lar, Ani bal n Geb ze ci va r n da ki Es ki hi sar mev ki in de, ken di si ni ac ma s z ca ta kip eden Ro ma l la r n eli ne ge çe ce ği ni anla y n ca in ti har et ti ği ni be lirt mekte dir. Ani bal n me za r ola rak bi li nen bu yer de an t ya p l ma s ilk kez 1934 y l n da Ata türk ta raf n dan em re dil miş, an cak 1981 y l n da Kül tür ve Tu rizm ba kan l ğ ta ra f n dan ger çek leş ti ril miş tir. Hün kar Ça y r di ğer bir ad yla Fa tih Sul tan Meh met in Ota ğ ; 1481 y l n da Fa tih Sul tan Mehmet Üs kü dar a san cak di kip doğu ya se fer ya p la ca ğ n ilan eder. Ra hat s z l ğ na rağ men Hün kar Ça y r n da Ota ğ n ku rar. ş te tam bu es na da bu ra da ha ya ta göz le ri ni yu mar. Hün kar Ça y r nda bu lu nan bu ta ri hi köp rü or dunun ge çi şi ni sağ la mak ama c y la ya p l m ştır. Köp rü nün gi ri şin de bu lu nan Çeş me ve Na maz gah 16. yüz y la ait eser ler dir. 25

26 Son y l lar da çev re dü zenle me si ya p la rak 700. y l Fa tih An t di ki len Hün kar Ça y r, yoğun bir zi ya ret çi ak n na uğramaktadır. Ar la r n bal yap mak üze re yuva ku rup pe tek bir leş tir di ği Tavşan l bel de sin de ki Bal l ka ya lar va di si gö rül me ye de ğerdir. Dinlen mek için ve gü nün yor gun luğu nu üze ri niz den at mak için bu va di ye mut la ka git me li si niz. Sula r n çağ la ya rak ak t ğ şe la le ve göl le rin bir bi rin den gü zel man zara la r bu ra ya ge len le re he ye can l an lar ya şa t yor. Ta bi at Par k ve Do ğal Sit Ala n ila n edi len, günü müz de dağ c la r n iniş ve t rma n ş ça l ş ma la r yap t k la r Ball ka ya lar va di sin de kam ping için ça d r, yü rü yüş yap mak için alanlar mev cut tur. Geb ze, üzüm bağ la r, meyve bah çe le ri ve en gi nar tar la la r ile ün yapmıştır. Ku zu dol ma la r ve ko yun yo ğur du dil le re des tan olan Geb ze nin mey ve le ri de Os man l sa ray la r n da pa di şah sof ra la r n süs le miş tir. Ta rihde pek yo lu nun kolla r n n bir leş me nok ta s olan Geb ze, bu gün Sa na yi ve Ti ca ret ha ya t n da ki öne mi ni ko ru yor. Geb ze, D-100 ka ra yo lu ve otoban yo lu, sa hi lin de ki li man la r, Kör fez ge çiş köp rü sü, fe ri botla r, Geb ze-şi le yo lu ve Sabiha Gökçen Ha va Li ma n ile dün ya eko no mi si nin yol la r n n bir leş ti ği bir mer kez ko nu mun dadır. Dünya n n çe şit li ül ke le rin den ge len ya t r m c la r n kur du ğu çok ulus lu sa na yi ku ru luş la r Geb ze de h zla çoğalmaktadır. Ma ki na dan, Teknopark 26

27 kim ya ya, oto mo bil den, teks ti le, de ri ci lik ten, ağaç sa na yi yi ne, g - da dan, bil gi sa yar tek no lo ji si ne, yüz ler ce sa na yi ku ru lu şu üre tim ve hiz met le ri ile dün ya pi ya sa lar n da re ka bet göstermektedir. Geb ze Sa na yi ve Ti ca ret mer ke zi ol duğu ka dar Bi lim ve Tek no lo ji Mer ke zi dir. Tür ki ye Bi lim sel ve Tek nik Araş t r ma Ku ru mu (TÜBİTAK), Mar mara Araş t r ma Mer ke zi (MAM), Geb ze Yük sek Tek no lo ji Ensti tü sü (GYTE), Türk Stan dartla r Ens titü sü (TSE), Tür ki ye Sa na yi Sevk ve da re Ens ti tü sü (TÜSSİDE), Ulus la ra ra s To hum Ser ti fi kas yon Test Mü dür lü ğü, Kü çük ve Or ta Öl çek li ş let mele ri Ge liş tir me Mer ke zi, Tekno lo ji Ser best Böl ge si ve Bi lim Tek no lo ji le ri Mer ke zi ile ge lecek te de öne mi ni ko ru ya caktır. Geb ze; bi lim, tek no lo ji, sa na yi, kül tür, tu rizm ve sos yal ha ya tta dün ya ça p n da mar ka şe hir olacak t r. Geb ze; Dün ya n n çe şit li Yerle rin den ve Tür ki ye nin bü tün ille rin den ge len in san la r si ne sin de ba r n d ran kül tür ve Sa nat merke zi ko nu mun da d r. 27

28

29 Geb ze z mit Kör fe zi nin Ku zey kesi min de, Ko cae li li ne bağ l, zen gin bir ta ri hi mi ra sa sa hip, eko no mi si ta r m, hay van c l k ve sa na yi ye da ya l Tür ki ye nin h z la ge li şen il çe si. Geb ze Ad n n Kay nak la r : Gü nü müz de ki Geb ze ad, çok es ki de vir ler den bu ya na kul la n la ge len çe şit li ad la r n, az çok de ği şik li ğe uğ ra m ş bi çi mi dir. Doğ ru luk de re ce si he nüz ke sin lik ka zan m ş ol ma sa da, ya z l ba z kay nak lar da Geb ze nin: (Lib yasa, Dacyb yza, Byza, Gu ebi ze, Ge li boş, Gek bü ze, Gök bo ze, Geb ze) gibi de ği şik ad lar la an ld ğ ile ri sü rül mektedir. Ba z araş t r ma c lar da: Gebze nin bir za man lar Os man l ve Bi zans Sa vaş ç la r ara s n da s k s k el de ğiş ti ren ve öz le nen bir yö re ol ma s iti ba riy le (Gel Bi ze) ve ya (Bi ze Gel) ifa de le rin den oluşan ve za man için de de ği şe rek, hal k n öz di lin de Geb ze ye dönü şen bir ad ol du ğu nu be lirt mişler dir. Ni te kim. (1640) y l n da Geb ze ye gel di ği an la ş lan Evli ya Çe le bi, Ün lü Se ya hat name si nin il gi li bö lü mün de (Geb ze GEL B ZE den za man la Geb ze olmuş tur) ifa de siy le bu hu su su vurgu la mak ta d r. Geb ze nin Coğ ra fi Ko nu mu: Geb ze Mar ma ra Böl ge si nde, Ko cae li Ya r ma da s n n ku zey ba t s n da, yak la ş k ola rak 35 En lem da ire si ile 50 Boy lam da ire si nin ke siş ti ği bir alan da yeral mak ta d r. Do ğu sun da Di lo va s, ba t s nda Ça y ro va,tuz la, ku ze yin de Şi le, gü ne yin de (İz mit Kör fe zi) ile s n r la nan Geb ze; yay la gö rü nümün de bir te pe düz lü ğü üze rin- * Bu bölümde yer alan yaz lar n haz rlanmas nda Ansiklopedik Gebze Belgesel kitab ndan yararlan lm şt r. 29

30 de ku rul muş tur. İl çe mer ke zi nin ge nel bo yut la r, Do ğu dan-ba t - ya (10) Km., Ku zey den-gü ne ye (15) Km. dir. Mar ma ra Sa hi li ne (7) KM., İz mit e (49) Km., s tanbul a (45) Km. uzak l k ta bu lunmak ta d r. De niz se vi ye sin den yük sek li ği 130 met re dir. Geb ze nin k li mi: Ge nel lik le Ka ra de niz ve Akde niz böl ge le ri ara s n da bir ge çiş özel li ği ta ş mak ta d r. Yaz mev simi s cak ve az ya ğ ş l, k ş mev simi ol duk ça se rin ve da ha zi ya de ya ğ ş l ge çer. l çe s n r la r içinde öy le kay da de ğer (Göl, Dağ, Akar su) bu lun ma mak la be ra ber, yak la ş k (650) met re yük sek li ği geç me yen te pe le rin ve s rt la r n var l ğ n dan söz edi le bi lir. Bu tepe le rin en yük se ği GA Z TE PE- S dir. Akar su ye ri ne de re ler ve de re cik ler mev cut tur. Geb ze hudut la r için de yaz ay la r n da ku ruyan, k ş ay la r n da ya ğ ş la bes lenen Ça kal de re, Sap de re, Mahmut bo ğan, Aş roğ lu De re si gi bi sa y la bi lir. Geb ze nin Top rak Ya p s : Ka ya l k ve dol gu bi çi min de oluş muş tur. Ka ya l k ti pin de olanla r k s men mo loz lar la ör tü lü dür. Te mel un sur la r n : Pa le ozo ik yaş l ka var-sit ler ve Si yah renk li kal sit da mar l ki reç taş la r, şistler teş kil eder ler. Dol gu ti pin de olan la r ise: Ne or jen yaş l ya p - 30

31 da d r. De mir yo lu s tas yo nu nun ci va r n da ki alan da pek bol bu lunmak ta d r. Düz lük ze min alüv yolar dan te şek kül et miş tir. Ye ral t su la r hay li de rin de dir. Gebze birin ci de re ce teh li ke li bir dep rem çiz gi si üzü ren de ye ral m ş t r. Bölge de ta ri hi dep rem le rin var l ğ bilin mek te dir. Geb ze ve Yö re si nin (Je olo jik) Ya p s : Geb ze ve yö re si nin Je olo jik yön den yer yü zü ya p s n araş t - ran uz man la r n ge nel tes bit le ri şöy ledir: 1. Ge nel ola rak Ko cae li Yar ma da s n n ana fi zi ki ka rak te ri; Je olo ji nin bi rin ci za ma n na kadar inen ve za man için de meyda na ge len ila ve ta ba ka lar dan son ra uzun bir aş n m dev re si geçi re rek Pe ne pe len hâ li ne geç miş bir ya p ile özet le ne bi lir. 2. Şi le-geb ze ara s n da bir çizgi çe ke cek olur sak, gü ney ba t da ka lan top rak lar de von dev ri arazi si dir. 3. Geb ze-iz mit ara s ikin ci zaman ara zi si, Tir yas ara zi si dir. 4. K r m z renk li konk lo me ra ve gre ler le bun la r n üs tün de Lamel lib ra Fo sil le ri ni kap sa yan kalker ler dir. 5. So nuç ola rak bu ra da (Tiryas Dev ri) ara zi si nin tüm de lil le ri ne rast lan mak ta d r. Çi men to sa na yiine ve su ki re ci ya p m na en el ve rişli top rak ya p s, bu ara zi dir. Geb ze nin Kör fez Şe ri di Üze rin de ki Mev ki i: İs tan bul la s n r kom şu su olan Geb ze nin, Kör fez şe ri di üze rinde ki yer le şim yer le rin de, ta biat n oluş tur du ğu bir bi rin den gü zel koy la r ve ta bi i plaj la r il gi çe kici dü zey de dir. Yö re nin eki le bi lir top rak la r n da ta r m, mey ve ci lik, seb ze ci lik, zey tin ci lik ile ri bir durum da d r. Mar ma ra k y s n da il çe top rak la r ge nel lik le ova l k t r. Gü nü müz Geb ze si; Ka ra-deniz ve De mir Yol la r n n bir bi riy le ke siş ti ği önem li bir kav şak nok tas n da bu lun mak ta d r. Yü ze yi kuzey do ğu da dağ ve s rt lar dan, ba t - gü ney de k y ya ya k n bö lüm le rinde düz lük ler den iba ret tir. Çağ lar bo yun ca bâ z ka vim le re yurt olan Geb ze; Av ru pa ile As ya k ta la r ara s n da önem li bir ge çit ol mak du ru mu nu, gü nü mü ze ka dar koru muş bu lun mak ta d r. 31

32 Geb ze nin Ta rih çe si: Geb ze ve yö re si nin çok es ki ve zen gin bir ta ri hi ya p ya sa hip ol du ğu ge rek yer li ve ge rek se yaban c ta rih çi ler ce ifâ de edil miş tir. Gü nü mü ze ka dar in ti kal eden pek çok kül tü rel ka l n t n n, bu ha va li nin çağ lar bo yun ca önemli bir yer le şim mer ke zi ol du ğu nu doğ ru la mak ta d r. Muh te lif mil letle rin ve uy gar l k la r n ge lip geçti ği dö nem ler de, Geb ze çe şit li ad lar al m ş t r. Ko nu nun aç k l ğa ka vuş tu rul ma s iti ba riy le, Geb ze ta ri hini dört ana bö lüm de in ce lemek müm kün dür: 1) Os man l Dö ne min den ön ce ki Geb ze 2) Os man l lar Dö ne minde Geb ze 3) Mil li Mü câ de le Dö nemin de Geb ze 4) Cum hu ri yet Dö ne minde Geb ze 1) Osmanlı Döneminden Önceki Gebze: Geb ze nin de için de bu lun duğu Ko cae li yö re si hak k n da, milat tan ön ce ki yüz y l la ra ait ke sin bil gi miz yok tur. Bu hu sus ta bâ z ta rih çi le rin ile ri sür dü ğü çe şit li iddia lar var sa da, bun lar da ha zi yâ- 32

33 de ki şi sel fa ra zi ye le re da yan makta d r. Bi lim sel ol mak tan uzak, ya k ş t r ma lar dan, ya n l g lar dan ve çe liş ki ler den iba ret tir. An cak, Mis ler ve Beb rik ler in, Me ga ra l - la r n, Grek ler in bu yö re de yerleş tik le ri za man için de Rip ler in, Lid ya l lar n ve Pers ler in bölge de ege men lik kur duk la r, ele ge çen Ar ka ik Çağ pa ra la r n n, et nik bu lun tu la r n tet ki kin den anla ş l mak ta d r. Yö re de ki muh te ilf ege men likle rin az çok bi lin me si ne rağ men, han gi ad la an l r sa an l s n Gebze nin o dö nem ler de, var olup olma d ğ bi lin me mek te dir. Os manl lar dan ön ce ki Geb ze yi, muh teme len için de bu lun du ğu yö re yi iyi ce kav ra ma m z için, böl ge de ki ge liş me le ri ve de ğiş me le ri ge nel ta rih çer çe ve si için de göz den geçir me miz ge rek mek te dir. Bu ra da da ha ön ce ha ki mi yet te sis et miş olan Rip ler ve Lid ya l lar n ta rih sah ne sin den si lin me siy le ve da ha son ra P rs ler in böl ge ye ege men ol ma la r ile yö re de ye ni bir döne min baş la d ğ gö rü le cek tir. Bu ye ni dö ne min so nun da: (M.Ö. 546) ta ri hin den be ri Pers ler in ha ki mi ye tin de bu lu nan yö re de, Ma ke don ya Kra l Bü yük İs ken der M.Ö. 334 ta ri hin de Pers Kra l Da ri us un Ko ca çay Sa va ş nda bü yük bir ye nil gi ye uğ ra t r. Din- 33

34 len di ği şe hir, ko mu tan la r ta raf n dan yağ ma la n r, yer le bir edilir. Ay r ca Me ga ra l lar ta ra f n dan ku ru lan Ata koz ken ti ni taş üs tünde taş b rak mak s z n dar ma da ğ n eden s ken der, bu ak l al maz faali yet le ri ni sür dür dü ğü bir s ra da ölür. Ül ke si da ğ l r. Böl ge de Bitin ya Kral l ğ ku ru lur. a) Bi tin ya l lar Dö ne minde Geb ze: Ar t k Bi tin ya Kral l ğ yö re de ta ma miy le ege men ol muş tur. Bitin ya Kra l 1. Ni ko Me da, z mit Kör fe zi nin (Ni ca me di a Kör fe zi) ku zey k y la r na dü şen ke si minde, baş ta kral l ğ n iç ve d ş güven li ği ni sağ la mak ama c y la bâz ye ni şe hir cik le rin ku rul ma s n baş la t r. Bun lar: 1. Dacy bza (Geb ze) 2. Lbyssa (Dil s ke le si) 3. Ka los Ag ros (Da r ca) 4. Ni ke ia ta (Es ki hi sar) 5. Ga lak re ne (He re ke) 6. Brun ga (Ya r m ca) 7. Fhlok re ne (Tav şan c l) gi bi yer le şim yer ler di r. Bu bil giler den çok es ki bir ta ri hi geç mi şe sa hip bu lu nan Geb ze nin, Bi tin- 34

35 ya Kral l ğ dö ne min de ku rul du ğu sa n l mak ta d r. (M.Ö. IV. yy.) b) Ro ma l lar Dö ne minde Geb ze: Za man za man Ber ga ma l - lar n sal d r s ma da uğ ra yan yö re, (M.Ö.73) y l n da Bi tin ya l lar - dan, ta ma men Ro ma l lar n eli ne geç ti. Yö re ta ri hi nin Ro ma l lar a ka dar uzan d ğ, gü nü mü ze in ti kal eden ka l n t lar dan an la ş l makta d r. Bun lar dan baş ka, Ro ma Dev rin den ka lan ba z mer mer sü tun lar ve bu sü tun lar la il gi li oldu ğu sa n lan mer mer baş l k lar id di ala r doğ ru la mak ta d r. Yö rede ki Ro ma l lar n ege men li ği zaman ında: ARAP LAR, s tan bul u al mak için GEB ZE ye ka dar gelmiş ler, an cak ül ke lerin de ç kan ayak lan ma lar ve ka r ş k l k lar yüzün den, İs tan bul u ku şat mak tan vaz ge çe rek mem le ket le ri ne geri dön müş ler dir. Bu k sa ARAP haki mi ye tin den son ra, GEB ZE yeni den Ro ma l lar n eli ne geç miştir. Bu k sa sü ren el de ğiş tir meden son ra Ro ma l lar Geb ze nin bu lun du ğu mev kiy e çok önem ver miş ler, ge le cek te ki teh li ke le re kar ş Geb ze ve yö re si ni ko ru yabil mek için Es ki hi sar (Ni ke ia ta) ve He re ke (Ga lak re ne) ka le le ri ni yap t r m ş lar d r. c) Bi zans l lar Dö ne minde Geb ze: MS. 395 ta ri hin de Ro ma m pa ra tor lu ğu par ça lan d. Geb ze ve Yö re si Bi zans n pa y na düş tü. Ön ce ki de vir ler de Sir men zil kasa ba s ola rak kul la n l d ğ bil mekte olan Geb ze nin, Bi zans yö neti min de bir köy ha lin de ol du ğu ve (Ubis sa) ad n ta ş d ğ, As ya yö nün den ge le bi le cek teh li ke le re kar ş Sa vun ma Hat t ola rak düşü nül dü ğü sa n l mak ta d r. Ay r ca, ka sa ba da ki çe şit li bu lun tu lar ve ka l n t lar, Geb ze nin önem li bir yer le şim mer ke zi ol du ğu nu göster mek te dir. Di ğer ta raf tan T.H. Wil gand ad l bir araş t r ma c ; Y - lan l Te pe de Ani bal in me za r n arar ken, IX.ncu Yüz y la ait oldu ğu sa n lan Bir Bi zans Ki li se si, Şa rap ve Zey tin ya ğ ya p mev le ri ile H ris ti yan Me zar la r or ta ya ç - kar m ş bu lun mak ta d r. d) s ti lâ lar Dö ne minde Geb ze: Geb ze ve Yö re si, 616 ve 626 ta rih le ri ara s n da Sa sa ni lerin 668 ve 720 y l la r ara s n da 35

36 36

37 s tan bul u ku şat mak ama c y la gelen Müs lü man Arap la r n ku şatma s na sah ne ol muş tur, an cak amaç la r na uy gun bir so nuç alama dan ül ke le ri ne dön müş ler dir. e) Sel çuk lu lar Dö ne minde Geb ze: ta rih le ri ara s nda Sel çuk lu Or du su, (Sü ley man Şah n ku man da s n da Geb ze ye ka dar gel miş ler, yö re yi ana do lu Sel çuk lu top rak la r na kat m ş lard r. Fa kat, bir sü re son ra ak n düzen le yen Haç l Or du su, Sel çuk lu Or du su ile gi riş ti ği sa vaş so nun da ağ r bir ye nil gi ye uğ ra m ş ve ge ri çe kil mek zo run da kal m ş t r. Ancak, (1097) ta ri hin de bü yük bir ha z r l k tan son ra ye ni den sal d r - ya ge çen 660 Bin ki şi lik bir Haç l Or du su yö re de bu se fer ege men ol muş ve böl ge nin es ki sa hi bi Bizans la bir an laş ma ya pa rak, ona des tek sağ la m ş t r. f) Bi zans n Son Dö ne minde Geb ze: Haç l Or du su nun böl ge de ege men lik sağ la ma siy le, Bi zansla ara s n da bir an laş ma yap m ş, bu an laş ma ya gö re; Geb ze ve yö re si ta ma miy le Bi zans a ter kedil miş tir. Bu na rağ men 4. Haç l Se fe ri sırasında Bi zans Haç l Ordu la r na ge çit ver me miş tir. Terke di len top rak lar Haç l Or du sunca iş gal edi le rek Geb ze ve Yö re si ta lan ve yağ ma edil miş tir. s ti lâ c Haç l lar dan 1261 de kur ta r lan Geb ze ve yö re si ikin ci ve son kez Bi zans n ha ki mi ye ti ne gir miş tir. 37

38 GEBZE FAT H ORHAN GAZ Orhan Gazi Osmanlı Devleti nin ikinci padişahıdır ile 1362 yılları arasında beylik yapmıştır. Osmanlı Beyliği nin kurucusu Osman Bey ve Malhun Hatun un oğludur. Babası Osman Gazi nin vefatı üzerine 1324 te bey olmuştur. Osmanoğullarının en uzun ömürlüsü olan Orhan Bey in çocukluğu ve gençliği bilinmemektedir. Osmanlı tarihlerinde adının ilk geçişi 1298 de Nilüfer Hatun (Yarhisar Tekfuru kızı Holofira) ile evlendirilmesi nedeniyle olmuştur de Köprühisar ın fethinde bulunmuş ve Karacahisar uçbeyliği verilmiştir. Orhan Gazi daha 15 yaşında iken harplere iştirak etmiş ve hayatının büyük bir kısmı harp meydanlarında geçmiştir. Babasından km 2. olarak teslim aldığı toprakları, km. 2 ye çıkarmıştır. Orhan Gazi bir devlet reisi sıfatı ile harplerde bizzat ordularının başında daima bulunmuştur. Orhan Gazi, devletin muntazam bir idare sistemine bağlanması lüzumunu görmüş ve teşkilât isini ise, Alâeddin Pasa ile Şeyh Edebali nin bacanağı Çandarlı Kara Halil Paşa ya havale etmiştir. Müslüman Türkler Avrupa ya ilk defa Orhan Bey zamanında geçmişlerdir. İstanbul un Anadolu yakası tamamen Orhan Bey zamanında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Yeni fethedilen Hıristiyan topraklarında yaşayan yerli Hıristiyan halkın Osmanlı hayranlığı, yeni fetihleri de kolaylaştırmıştır da Bursa, 1329 da İznik, 1337 de Gemlik i fethetti ve Bizanslılara karşı Pelekanon (Maltepe) zaferini kazandı de Karasi Beyliği Osmanlı ya ilhak etti de Ankara ve Gelibolu fethedildi. Orhan Gazi 1360 senesinde 79 yaşında vefat etmiştir. 38

39 2) Os man l lar Dö ne min de Geb ze: Sü rek li ola rak el de ğiş ti ren ve çok önem ta ş yan bir mev ki ol mak du ru mu nu ko ru yan Gebze ve yö re si son ola rak (1261) ta ri hin de Haç l s ti lâ s n dan kurtul du. An cak, bu se fer Bi zans n eli ne geç mek gi bi bir ta lih siz lik le kar ş kar ş ya gel di. Za man içinde Bi zans n böl ge de ki gü cü nün gi de rek za y f la ma s, Os man l lar için el ve riş li bir or tam oluş tur du. Geb ze 1323 ta ri hin de Or han Ga zi nin ku man dan la r n dan Akça ko ca n n oğ lu l yas Bey ta ra f ndan ilk de fa fet he di le rek Os man l top rak la r na ka t l d. Fa kat, bir ara Geb ze ve yö re sinin ye ni den Bi zans n eli ne geç me siy le durum de ğişmiştir. Bun dan son ra ki Geb ze ve yö re si ile alâ ka l ge lişme le ri, ana hat la riy le dört saf hada in ce le mek doğru olur. 1. Pe le ka non Sa va ş nda Geb ze: 2 Mart 1328 ta ri hin de, Orhan Ga zi ko mu ta s n da ki Osman l Or du suy la, 3. An dro ni kos ko mu ta s n da ki Bi zans Or du sunun Da r ca ya k n la r n da ki Pele ka non (Mal te pe) mey da n nda yap t k la r Sa vaş so nu cun da, Os man l la r n ga lip gel me siy le Geb ze ve yö re si tek rar Os man l Ege men li ği al t na gir di. De ğer li ta rih çi mer hum b ra him Hak k Kon ya l, Üs kü dar Ta ri hi ad n ta ş yan ese rin de; Or han Ga zi nin Geb ze ve yö re sini de içi ne alan fü tu hat la r n şöy le özet le mek tedir. İlk Os man l Pa di şa h Es ki şehir in Ka ra ca şeh ri nde is tik lâ li ni ka zan d k tan son ra Bi zans l lar a kar ş sa vaş aç m ş, im pa ra tor luğun top rak la r n dan bir çok yer ler al m ş t r. Fa kat top rak la r n Bi ti ni ül ke si ne ka dar ge niş le te me miştir. Oğ lu Or han Ga zi, Bi zans n Bi ti ni böl ge si ni, Bur sa s n, İz niki ni ve z mit ini al d k tan son ra, sa va ş Bi zans n ka p s olan Krize po lis (Üs kü dar) ön le ri ne ka dar ge tir miş tir. Or han Ga zi, z mit Kör fe zi nin ke nar la r na ser pi len He re ke, Tav şan c l (Fi lok re ne), Geb ze (Libis sa), Da r ca (Vi-ric yon), Es ki hisar (Ni zet ya tos), Mal te pe (Pe leka non) ka le le ri ni ser çe gi bi av laya rak, bo ğa zi çi sa hil le ri ne, Üs küdar ka p la r na ka dar iler le miş tir. Bi zans tah t n da 3. An dro ni kos 39

40 ( ) otu ru yor du. Bi zans im pa ra tor lu ğu sar s l yor, im pa rator te la şa düş müş tü. Trak ya da, Bi zans ci va r n da, De me to ka da, Edir ne de bu lu nan as ker le ri ni he men top la d. Ma ke don ya da ve da ha uzak yer ler de bu lu nan as ker le rin top lan ma s müm kün de ğil di. Top la nan as ker le ri Üs küdar a gön der di. Ta rih çi Ham mer bu ale la ce le top la n ş şöy le anla t yor: Top la n lan as ker 1330 Ha zi ran baş la r n da Bo ğa zi çi nin As ya sa hi lin de bu lu nan ve Kostan ti niy ye köy le rin den sa y lan Sku ta-ri ye es ki Kri ze po l -Üs küdar a va s l ol du lar. Or han Ga zi, Bi zans Or du su nun ha re ke tin den ha ber dar ola rak pi ya de ve sü va rile ri ile Me zo bi ti ni sa hil le ri bo yunca uza nan dağ la ra gel di. As kerle ri ni ken di si ku man da edi yor du. As ke ri sa va şa pek al ş k de ğil ise de, şan- ma zi si harp san at na ta ma men vu kuf suz- bir düş man ile boy öl çüş mek için ce sa ret veri ci olu yor du. An dro ni kos 4 fer sah me safe yi iki gün de al d k tan son ra üçün cü günün sa ba h Pe le kanon u (şim di ki Mal te pe) kur du. Ora da Os man l Or du su gö ründü. Ta rih le ri ya ra d l ş la ad ba ş yü rü yen Türk ler her dev rin savaş san at n da yük sek ka abi li yet gös ter miş ler dir. m pa ra tor bunu bil mi yor du. Or han Ga zi pek ma hir bir ha z r l k la ve dav ran ş la Rum as ker le ri ni boz guna uğrattı. İm pa ra to run ça d r n n ve er gu va ni eğer le riy le bir lik- 40

41 te at la r n n bu lun du ğu or du ga h zap tet ti. Ka çan la r n ko va la d, on la r k l ç tan ge çir di. Bi zansl lar Or han Ga zi nin as ker le ri ta ra f n dan kor kunç bir ye nil giye uğ ra m ş lar d. Kan ta ku zen ve m pa ra tor Or han Ga zi nin üzeri ne yü rü müş ler di. Kah ra man 1925 y l nda Gebze nin Gölcüönü Meydan ndaki Taş Mektep binas. Tabelas nda Türkiye Cumhuriyeti Gekbuze 1. Mektebiyaz s yeral yor. Şimdi otopark olarak kullan lmaktadır. 41

42 Türk As ke ri nin as lan ca sa va ş s ra s n da Kan ta ku zen nin al t nda ki at öl dü, im pa ra tor kal ças n dan ya ra lan d. Ya ra l m para tor az da ha Or han Ga zi nin eli ne dü şe cek ti. Türk ler ta rih yap m ş lar, fakat yaz ma m ş lar d r. Bi zans l lar ye ni liş le ri ni ga le be, ka ç ş la r n za fer li sal d r şek lin de gös te ren bir çok ki tap yaz m ş lar, yaz d rm ş lar d r. Mağ lup im pa ra tor la r n kah ra man gös ter miş ler dir. Onlar ta rih le rin de hep Türk le ri geri püs kürt tük le ri ni söy ler ler ken, Türk le ri baş kant la r n n ön le rin de bul du lar. Hep bir püs kürt me vard ama, bu nu ya pan lar Türk lerdi. İs lâm ve Türk düş ma n o an HAM MER de H ris ti yan l k gay reti ile ki ta b n da bu Bi zans püs kürtme le ri ne (!) ge niş yer ver miştir. Bir ara Ka ra si Be yi ile Or han Ga zi nin as ker le ri Trak ya da Bizans l la r ra hat s z edi yor lar d. İm pa ra tor An di re kos bu iki tehli ke li düş man dan hiç ol maz sa biri siy le an laş mak is ti yor du. Or han Ga zi bu s ra da z mit i mu ha sa ra etmjş bu lu nu yor du. İm pa ra tor de niz den z mit e ha re ket eder ken Or han Ga zi den Ya Harp, yu sulh tek li fi gel miş ti, im pa ra tor sul hu ka bul et ti. (1333) y l n da Or han Ga zi ile bir sulh an laş ma s ya p l d. Or han Ga zi bun dan sonra kü çük As ya da Bi zans im pa rator lu ğu mun elin de ka lan yer le re iliş meye cek ti. m pa ra tor la Or han Ga zi he di ye ler al p ver di ler. Baş ba kan l k Ar şi vin de, 733 nu ma ra da ka y t l, Ko cae li Li va s il ya z c Def te rin den öğ ren di ği mize gö re bu gün kü Geb ze yi Sul tan Or han kur muş tur. Or han Ga zi s tan bul Ka p la r na Bos tan c ve Eren köy e ka dar bü tün Bi zan s otlak la r n Os man l s n r la r içine kat t ğ za man bu gün kü Gebze nin bu lun du ğu ye ri ve ci va r n ken di si nin vak f olan Şems Köyü ile de ğiş tir miş, şeh ri, ev yerle ri ni hal ka be da va da ğ t m ş t r. Ta rihin bir çok kör dü ğüm le ri ni çö ze cek olan bu ve si ka Or han Ga zi za ma n n da bu ra la r n ne ka dar çok Os man l la r n ol du ğunu gös ter mek için bu ra ya ay nen al yo rum Kar ye-i Şems Va k f t r. Or han Bey den Gek bü ve ze nin (Geb ze nin) şe hir ye ri ile Or han Bey tâ be se râ hü is tib dat et miş. Şe hir ve ye ri ni şe hir li ye tem lik et miş tir. Or han Ga zi, ye ni kur du ğu şeh re bir de Ca mi yap t r m ş t r. 42

43 Bu kub be li ve mi na re li Ca mi hâ lâ ayak ta d r. Biz önün de de rin ki tâbe li bir Bi zans lâh di bul muş tuk. Or han Ga zi, bu ci var da ki Ala ca Ki li se ile El ma c k Mer ala r n, Da niş mend Vi râ ni kö yü ne de ken di Ca mii ne vak fet miş tir. Bura lar daha son ra Ço ban Mus ta fa Pa şa ya ve ril miş tir. Bi ti ni nin bu yer le ri Bi zansl lar la Türk ler ara s n da o ka dar çok hâ ki mi yet de ğiş tir miş tir ki, 43

44 hep si ni ve si ka lar la tes bit et me ye im kân yok tur 2. An ka ra Mey dan Sa va ş nda Geb ze: 1400 y l n da Y l d r m Ba yez d ta ra f n dan s tan bul un dördün cü de fa ku şa t l ma s s ra s n da, Ana do lu ya do ğu dan dal ga dal ga ge len Mo ğol sal d r s baş la m ş bu lu nu yor du. Y l d r m Ba ye z d Or du la r n n 1402 ta ri hin de Timur Or du la r n ca boz gu na ve bü yük ye nil gi ye uğ ra t l ma s karş s n da Geb ze ve çev re si ye niden Bi zans a ter ke dil di da Bi zans tan ge ri al n d y sa da, 1411 de ya p lan ta lih siz bir anlaş ma ge re ğin ce Bi zans a tekrar ter ke dil di. 3. Üç Kar deş ler ç Sa va ş nda Geb ze: Y l d r m n esir düş me sin den ve ölü mün den son ra do ğan bu dev re, ta rih te Fet ret Dev ri de de nil mek te dir. Geb ze ve yö re sini olum suz yön de et ki le yen bir de vir dir. Üs tad Ta rih çi b ra him Hak k Kon ya l, Üs kü dar Ta ri hi ad l ün lü ese rin de Üç Kar deş ler Kav ga s nda Geb ze ve yö re si nin el den ç k ş n şöy le özet le mek tedir: Y l d r m Ba ye zid öl dük ten son ra Üç Kar deş ler ih ti lâ f n dan do ğan sal ta nat ve hâ ki mi yet fetre ti (kav ga s ) s ra s n da (1407) y l n da Şeh za de Sü ley man Çele bi (Y l d r m n oğ lu), Bizans ın yar d m n sağ la mak için Geb ze, He re ke, Da r ca, Es ki hi sar, Pendik, Kar tal, Bos tan c, Eren köy ve Ka y ş p nar gi bi yer le ri Bi zans m pa ra to ru na ver di. Çe le bi Sultan Meh med (Y l d r m n di ğer oğ lu) kar deş kav ga la r n bi tir dikten son ra ve yal n z ba ş na Osman l tah t na otur duk tan son ra Bi ti ni de de de si Or han Ga zi nin Bi zans tan al d ğ yer le ri, ölü münden bir y l ka dar ön ce (1420) y - l n da z mit Kör fe zi sa hil le rin de ki Göz te pe ye ve Eren köy e ka dar olan yer le ri Bi zans l lar dan tek rar al d. Bu ra lar da Os man l hâ ki miye ti ni sağ la d. Türk ler de Üs küdar da ki es ki ti ca ret ser best likle ri ne ka vuş tu lar. Çe le bi Sul tan Meh med, Bur sa da yap t r d ğ hay r, ir fan ve sos yal yar d m mü esse se le ri ne Ye şil Kül li ye si ne ge lir ola rak ba z köy ler vak fe de cek lerdi ki; 44

45 z mit Kör fe zi nin sa hil le rin de müs lü man ül ke si nin için de ay n köy ler var d r. Bu n lar is tan bul un hâ ki mi ye tin de dir. On la r ala l m! de di ler. Çe le bi Sul tan Meh med bu nu in ce le di. Ga zi Ti mur taş n oğ lu Umur Bey in Ku man da s n da asker gön de re rek, bu ra la r Bi zansl lar dan al d. Ye şil Ca mi ma mure si ne vak fet ti. Âş k Pa şa za de bu nu şöy le anlat m ş t r: Çe le bi Sul tan Meh med Bursa da ima ret yap t. Ona bir kaç par ça köy ler vak fet mek is te di. Halk de di ler ki: -Sul ta n m, bu de niz ke na r nda (iz mit Kör fe zin de) hay li köy ler var d r kim, müslü man vi lâ ye ti nin için de dir ve il lâ İs tan bul un dur!. Sor du, bil di, üze ri ne as ker gön der di. Bi ri si Gek bu ze (Geb ze) dir. He re ke den ana ru (ta raf ta), bi ri da hi Ge gi bo ze dir. O cenk et ti. An yağ ma ile al d lar, umurla r n müs lü man la ra ver di ler. Bi ri da hi Da ru cu (Da r ca)d r. Ol ahidle ver di. An da hi mare te vak fetti. Bi ri Pen dik tir. Kâ fi ri s tanbul a git ti. Bu de niz ke na r n da kâ fir hi sar c k la r var d r. Şim di ye de ğin gâh müs lü man la ra ve gâh kâ fir le re dö ner di. 45

46 Hünkar Çayırı / 2009 Çe le bi Sul tan Meh med za man n da Os man l Hâ ki mi ye ti Erenkö yü ne ve Kay ş p na r na (Ka y ş Da ğ )na ka dar gel miş ti. Sul tan kin ci Meh med in İs tan bul u Fethi ne (34) y l ka dar kal m ş t. 4. s tan bul un Fet hi nden Ön ce ve Son ra Geb ze: Fe tih ten yak la ş k (34) y l ön ce ve son ra Geb ze ve Yö re sinin genel du ru mu nu k sa ca özet le ye lim: 1) Y l d r m n An ka ra Sa vaş nda Ti mur a ye nil me sin den, da ha son ra baş la yan esa ret haya t n dan ve ölü mün den son ra, oğul la r ara s n da şid det li an laşmaz l k lar doğ du. Yo ğun ça t ş malar baş la d. Bu ça t ş ma la r n al t nda Tah ta Geç me an la y ş ya t - yor du. Bu nun so nu cun da kar deşler ara s n da ki sür tüş me ler bir iç sa va şa dö nüş tü. Kar deş Kav gala r, Bi zans n böl ge de gü cü nün art ma s na el ve riş li bir or tam oluştur du. Di ğer kar deş le ri ne ga le be ça lan Çe le bi Sul tan Meh med, da ğ lan bir li ği to par la d ve dev let dü ze ni ni ye ni den kur du. 2) Çe le bi Sul tan Meh met in kar de şi Sü ley man Çe le bi tara f n dan, iç sa vaş ta yar d m n sağ la mak için, Bi zans a ve ri len Geb ze, He re ke, Da r ca, Es ki hi- 46

47 sar ve di ğer yer le ri ke sin ola rak Bi zans tan ge ri al n d. Sa vun ma ama c y la kul la n ld ğ an la ş lan Geb ze Ka le si Çele bi Sul tan Meh med ta ra f n dan y k t r l d. Geb ze ve yö re si son ola rak Os man l top rak la r na kat l m ş ol du. 3) Bos tan c, Mal te pe, Da r - ca, Es ki hi sar, es ki ve ye ni Gebze ler, Tav şan c l Or han Ga zi den son ra bir fut bol to pu gi bi gâh Os man l la r n gâh Bi zans l la r n eli ne ge çip dur du. di yen b rahim Hak k Kon ya l ne ka dar hak l d r. An cak, Fa tih Sul tan Meh med in s tan bul u fet hiy le bu du ru ma son ve ril di. s tan bul un fet hiy le, ar t k Geb ze ve yö resi için bir Bi zans teh li ke si sözko nu su ol mak tan ç k t. Yö re nin Os man l Top rak la r na ka t l ş kesin lik ka zan d. GEB ZE ka sa ba s - na vu ru lan TÜRK MÜH RÜ O gün den bu gü ne ha ya ti ye ti ni sürdür mek te dir. 4) Fa tih Sul tan Meh med, s tabul u fet hin den he men son ra GEB ZE yi ba y n d r ha le ge tir mek su re tiy le, Ko cae li San ca ğ na bağ l, za ma n n öl çü le ri ne gö re yüz el li ak çe lik bir ka za (il çe) se viye si ne gel me si ni sağ la d. GEB ZE nin seç kin bir Türk bel de si hâ li ne ge ti ril me sin den son ra ki ta ri hi ge liş me le ri, il gi li bö lüm ler de, ya z m z n ak ş içinde de ğer len di re ce ği miz den, bu bö lü mü nü bu ra da nok ta l yo ruz. 3) Mil li Mü ca de le Dö ne min de Geb ze; Geb ze, Mil li Mü câ de le nin baş la d ğ y l lar da, (İz mit Ba ğ m s z San ca ğ na bağ l bir ka za (il çe) idi. O za man lar ufak bir din len me mer ke zi du ru mun da olan GEB- ZE ka sa ba s n n baş l ca ge çim kay na ğ n tarım teş kil edi yor du. Nü fu su ise yak la ş k 5 bin kadar d. Ka sa ba n n ge li ri ge nel likle; ta h l, mey ve, seb ze, bal, balmu mu, ipek çi lik, yu mur ta c l k, kü mes hay van la r ve kü çük baş hay van lar dan sağ la n yor du. Ayr ca, en gi na r, üzü mü ve zey ti ni ol duk ça ün lüy dü. En gi nar bah çele ri, yem ye şil bağ lar, zey tin lik ler yer yer ka sa ba ve çev re si ni süslü yor du. Ci var köy le rin de 200 e ya k n ağ l bu lun mak tay d. Ül ke ge ne lin de ilk Çi men to fab ri ka s Geb ze nin s n r la r için de ku rulmuş tu da ku ru lan As lan Çi men to Fab ri ka s n, 1911 de Es ki hi sar Kö yün de ku ru lan ikin- 47