II. İNÖNÜ MUHAREBESİ (23 MART 1 NİSAN 1921) Nedenleri: Londra Konferansı ndan bir sonuç alınamaması, Sevr i TBMM ye zorla kabul ettirmek, İngiltere

Transkript

1 II. İNÖNÜ MUHAREBESİ (23 MART 1 NİSAN 1921) Nedenleri: Londra Konferansı ndan bir sonuç alınamaması, Sevr i TBMM ye zorla kabul ettirmek, İngiltere nin Yunanlıları kışkırtması, Yunanistan ın dostlarına gücünü kanıtlamak istemesi Savaş: Yunanlılar 23 Mart ta Bursa ve Uşak üzerinden saldırıya geçmiş ancak başarılı olamayarak geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Yunanlıların geri çekilmesinden sonra Aslıhanlar ve Dumlupınar çevresinde Yunan kuvvetlerine taarruzlar düzenleyen Türk birlikleri beklediği sonuçları alamamıştır. NOT: Bu durum Türk ordusunun henüz taarruz gücüne ulaşamadığını gösterir. Halkın TBMM Hükümeti ne ve düzenli orduya olan güveni artmıştır. Savaşın sonucu meclise ulaştığında, TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa, Meclis adına Batı Cephesi komutanlığına çektiği kutlama telgrafında: Siz orada yalnız düşmanı değil, aynı zamanda Türk Milleti nin makûs (kötü giden, ters) talihini de yendiniz. diyerek zaferin önemini vurgulamıştır. Batı Cephesi nin kuzey ve güneyindeki birlikler birleştirilerek İsmet Paşa nın komutasına verildi (Daha önce Refet Paşa da Batı Cephesi nin güney kanadındaki birliklere komuta ediyordu.). İtalyanlar Anadolu da işgal ettiği yerleri boşaltmaya başlamışlardır (5 Temmuz 1921). NOT: İtalya, Sakarya Savaşı ndan sonra tamamen Anadolu dan çekilecektir. İngilizler barış koşullarını yeniden görüşmek için girişimlerde bulunup, Malta daki bazı tutukluları (40 kişi) serbest bırakmışlardır. Fransızlar da barış görüşmeleri yapmak amacıyla tam yetkili bir diplomat ve heyeti Ankara ya göndermişler, ayrıca Zonguldak ı da boşaltmışlardır (19 Haziran 1921). NOT: İnönü Savaşları nın Kurtuluş Savaşı ndaki başlıca rolü, düşmanı oyalamak ve zaman kazanmak olmuştur. ESKİŞEHİR KÜTAHYA MUHAREBELERİ (10 24 TEMMUZ 1921) Yunanlılar, İnönü Savaşları nın intikamını almak, TBMM Hükümeti ni ortadan kaldırıp Milli Mücadele hareketini engellemek, Sevr Barışı nı Türk milletine kabul ettirmek amacıyla İngiltere den aldıkları silah ve askeri malzemelerle yeni bir saldırı için tekrar hazırlıklara başladılar. 10 Temmuz 1921 günü üstün kuvvetlerle Eskişehir ve Afyon yönünde saldırı başlatan Yunanlılar, Türk ordusunu geri çekilmeye zorladılar (aldığımız ilk ve tek yenilgi). Bu yenilgi üzerine Türk kuvvetleri Mustafa Kemal Paşa nın emriyle; Yeniden toparlanmak için zaman kazandırmak, Düşmanla arasında doğal bir engel oluşturmak, Yunan kuvvetlerini ordu merkezlerinden uzaklaştırmak, Taarruz gücüne erişebilmek için ihtiyaçlarını karşılamak ve eksikliklerini gidermek amacıyla Sakarya Nehri nin doğusuna çekilmiştir. Kütahya, Eskişehir ve Afyon Yunanlıların eline geçti. Yunan ordusu Ankara nın Polatlı ilçesine kadar ilerledi.

2 TBMM de olumsuz tartışmalar yaşandı ve Mustafa Kemal Paşa ya karşı tepkiler yoğunlaştı (ikinci defa siyasi tartışmalar yaşanmıştır.). NOT: İlk defa siyasi tartışmalar, Kuva-i Milliye nin dağıtılıp düzenli ordunun kurulması sırasında ortaya çıkmıştır. TBMM ye duyulan güven geçici bir süre de olsa sarsıldı ve Meclis in Kayseri ye taşınması fikri gündeme geldi. Fakat bu düşünce reddedildi. TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa; 3 Ağustos 1921 de General İsmet Paşa yı Genelkurmay Başkanlığı görevinden almış ve Milli Savunma Bakanı Orgeneral Fevzi Paşa yı bu vazifeyle de görevlendirmiştir. Dış politikada İtalya geri çekilme işlemini durdururken, Fransa da barış görüşmelerini uzatmıştır. Başkomutanlık Yasası (5 Ağustos 1921) Eskişehir Kütahya Muharebeleri sonucunda, Türk ordusunun Sakarya nın doğusuna çekilmesi, TBMM de Mustafa Kemal e yönelik tartışmaların başlamasına neden oldu. Mustafa Kemal, Meclisin tüm yetkilerinin üç aylık bir süre için kendisine verilmesi şartıyla, Başkomutanlığı kabul edeceğini belirtti. NOT: Mecliste Mustafa Kemal Paşa yı sevenler ve ona karşı olanlar onun başkomutan olması konusunda birleştiler. Mustafa Kemal Paşa ya karşı olanlar (II. Grup milletvekilleri) onun başarısızlığa uğrayacağını ve yıpranacağını; sevenler (Kemalistler) ise, orduyu ve Türk ulusunu içine düştüğü zor durumdan Mustafa Kemal Paşa nın kurtarabileceğini düşünüyorlardı. Yoğun tartışmalardan sonra 5 Ağustos 1921 de kabul edilen kanunla, Mustafa Kemal Paşa ya Meclisin tüm yetkileri verilerek (yasama, yürütme, yargı), üç aylık bir süre için Başkomutan seçildi. NOT: Böylece Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi öncesinde 7 8 Temmuz 1919 gecesi istifa ederek ayrıldığı askerlik görevine yeniden dönmüştür. Mustafa Kemal Paşa nın bu yetkiyi istemesindeki temel amaç; hızlı karar alıp uygulayabilmek ve devlet işlerinde tek başına hareket edebilmektir. NOT: Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık yetkisi, ilerleyen zaman dilimi içerisinde kesin sonuç alınamadığından 20 Temmuz 1922 de süresiz hale getirilmiştir. Bu durum Meclisin Mustafa Kemal Paşa ya karşı güveninin arttığını gösterir. NOT: Başkomutanlık Yasası, Mustafa Kemal Paşa nın Cumhurbaşkanı seçilmesiyle yürürlükten kaldırılmıştır. Tekalif-i Milliye Emirleri (7 8 Ağustos 1921) Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; ordunun acil ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yetkisini kullanarak, 7 8 Ağustos 1921 de Tekalif-i Milliye Emirleri ni (Ulusal Yükümlülük Buyrukları) yayınlamıştır. Bu emirlere göre; Her aile bir çift çorap, çarık, çamaşır ile bir elbise verip bir askeri giydirecektir. Kamyon lastiği satanların ve akaryakıt istasyonları olanların mallarının % 40 na bedeli sonradan ödenmek üzere el konulacaktır. Herkes elindeki tüm silah ve cephaneyi üç gün içerisinde orduya teslim edecektir. Ulaşım aracı olanlar, ayda 100 km lik mesafe için savaş araç ve gereci taşıyacaktır. Silah yapımını bilen zanaatkârlar ordu hizmetine girecektir. Eli silah tutan herkes orduya katılacaktır. Bu yardımların mümkün olan en kısa sürede toplanabilmesi için her ilçede bir Tekalif-i Milliye Komisyonu kurulacak ve bu komisyonların hızlı çalışmasını sağlamak için de İstiklal Mahkemeleri kurulacaktır. NOT-1: yıllarında Yeni Türk Devleti nin gelirleri savaş giderlerini karşılayamadığından bu durum Tekalif-i Milliye Emirleri çıkartılarak giderilmeye çalışılmıştır.

3 NOT-2: İstiklal Mahkemeleri ne gerek kalmadan Türk halkı kendisinden istenilen yardımları fazlasıyla verdi ve bir hafta içerisinde ordunun ihtiyaçları büyük ölçüde karşılanmış oldu. NOT-3: Tekalif-i Milliye Emirleri nin yayınlanması, Topyekün Seferberlik halinin başlatıldığını gösterir. SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ (23 AĞUSTOS 12 EYLÜL 1921) Nedenleri: Sevr i Türklere zorla kabul ettirme düşüncesi, Yunanlıların son bir saldırı ile Ankara yı alarak TBMM yi ve Milli Hareketi yok etmek istemeleri Savaş: Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ile birlikte Polatlı ya gelerek, Başkomutanlık karargâhını burada kurdu. Yunan ordusunun 23 Ağustos 1921 de Sakarya Nehri nin doğusuna geçerek Türk mevzilerine saldırısıyla savaş başladı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa; Hatt-ı müdafaa yoktur, Sath-ı müdafaa (alan, yüzey savunması) vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça terk olunamaz. emrini vererek savaşın planını açıklamıştır. Bu savaş taktiği ile klasik cephe savaşı yerine alan savaşı yapıldı. Türk ordusu bu plan doğrultusunda tüm vatan topraklarını savunmaya başladı. 5 Eylül de Yunanlıların saldırı gücü kırıldı. Geri çekilmeye zorlanan Yunanlılar 12 Eylül 1921 de bozguna uğratıldı. Bu tarihte Sakarya Irmağı nın doğusu düşmandan tamamen temizlenmiş oldu. İç Siyasetteki Yunan ordusunun saldırı gücü kırılarak savunma durumuna çekilmesi sağlandı. Taarruz sırası Türk ordusuna geldi. Türk ordusunun 1683 II. Viyana Bozgunu ndan beri Avrupa karşısında devam eden gerileyişi ve çözülüşü sona erdi. TBMM, Mustafa Kemal Paşa ya Mareşallik rütbesi ve Gazilik ünvanı verdi (19 Eylül 1921). NOT: Türk ordusu çok sayıda subayını kaybettiği için Sakarya Muharebesi Subaylar Savaşı olarak da bilinir. Dış Siyasetteki İtalyanlar, Anadolu da işgal ettikleri yerlerden tamamen çekildiler. Yunalıların Sevr i uygulamada başarılı olamayacağını anlayan İngilizler, askeri yardımı kesmişlerdir. İtilaf Devletleri arasındaki görüş ayrıkları iyice arttı ve birlik tamamen bozuldu. İtilaf Devletleri, Türkiye ve Yunanistan a ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. NOT: Bu durum TBMM Hükümeti nin varlığını askeri alandaki başarılarıyla kabul ettirdiğini gösterir. Çizgisel (klasik) cephe anlayışı yerine, tüm alanın savunulması gibi yeni bir taktik, savaş tarihine geçti. İngiltere, 23 Ekim 1921 de TBMM ile imzaladığı İstanbul Sözleşmesi ile Malta sürgünlerinin tamamını serbest bıraktı (Bir kısmını II. İnönü Savaşı ndan sonra serbest bırakmıştı.). Sovyet Rusya nın isteği ile Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) TBMM Hükümeti arasında Kars Dostluk ve Kardeşlik Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921). Buna göre; Moskova Antlaşması nın onaylanması niteliğindedir. Doğu sınırımız kesin şeklini almıştır.

4 Nahçivan, Azerbaycan a bağlı özerk bir bölge kabul edilmiştir. Taraflar arasında sağlık, güvenlik, ticaret ve gümrük konularında işbirliği yapılmasına karar verilmiştir. İstanbul un güvenliğinin sağlanması ve Boğazların ticarete açılması karara bağlanmıştır. Fransızlar, İngilizleri Türkiye ye karşı yalnız bırakarak 20 Ekim 1921 de Ankara Antlaşması nı imzaladılar ve işgal ettikleri bölgelerden çekildiler. Bu antlaşmaya göre; İki taraf arasındaki silahlı mücadele sona erecek, Fransızlar, Adana, Maraş, Antep ve Urfa yı boşaltacak, Savaşılan bölgelerde genel af ilan edilecek ve esirler karşılıklı olarak serbest bırakılacak, Türk ordusu bugünkü Suriye sınırının kuzeyine, Fransız ordusu ise güneyine çekilecek, Hatay ve İskenderun Fransa nın mandası Suriye de kalacak fakat bu bölgelerde dili Türkçe olan özel bir yönetim kurulacak Fransa Suriye den çekilirse Hatay halkı kendi geleceğini belirlemek üzere halk oylamasına gidebilecek NOT: Bu durum Hatay da Türk kültürünün korunmasını kolaylaştırmış ve Hatay ın 1939 da anavatana katılmasına katkı sağlamıştır. NOT: Hatay ın Fransa ya bırakılması Misak-ı Milli den verilen ikinci tavizdir. Caber Kalesi Türk toprağı sayılacak ve Türk askeri tarafından korunacaktır (Anadolu Selçuklu Devleti nin kurucusu Süleyman Şah ın türbesi burada olduğu için bu şekilde bir karar alınmıştır.). Ankara Antlaşması nın Önemi: TBMM yi ve Misak-ı Milli yi tanıyan ilk İtilaf Devleti Fransa dır. İtalyanlardan sonra Fransızların da Anadolu yu boşaltmaları sonucunda İtilaf Bloğu tamamen parçalandı ve İngilizler TBMM karşısında yalnız kaldılar. Hatay ve İskenderun dışında bugünkü Suriye sınırımız çizildi (Bu antlaşmayla belirlenen güney sınırımız, Lozan Barış Antlaşması nda da (24 Temmuz 1923) aynen kabul edilmiştir.). Güney cephesi de kapandı ve bundan sonra bütün birliklerimiz Batı Cephesi ne kaydırıldı. NOT: Sovyet Rusya bu antlaşmayı protesto etmiştir. Bu durum Sovyet Rusya nın; TBMM nin Batı ile yakınlaşmasını istemediğini gösterir. NOT: I. İnönü ve Sakarya Savaşları ndan sonra çeşitli antlaşmaların yapılması; dış politikada güçlü ve sözü geçer olmanın ön koşulunun içte de güçlü olmak olduğunu gösterir. 2 Ocak 1922 de Ukrayna Cumhuriyeti (Sovyet Rusya ya bağımlı) ile TBMM Hükümeti arasında bir dostluk antlaşması daha imzalanarak, Sovyet Rusya nın, TBMM ye yapacağı destek ve yardımlara kesinlik kazandırılmıştır. İtilaf Devletleri nin Barış Teklifleri İtilaf Devletleri, 22 Mart 1922 de Paris te bir konferans düzenleyerek Türkiye ve Yunanistan arasındaki savaşı durdurmaya yönelik ateşkes ve barış önerileri hazırlamışlardır (Paris Mukarreratı). TBMM yi temsilen Dışişleri Bakanı Yusuf Kemal Tengirşenk katılmıştır. Buna göre; İki tarafta savaş hazırlığı yapmayacaktır. İki taraf arasında tampon bölge oluşturulacaktır. Ateşkes 3 ay sürecek, gerekirse uzatılabilecektir. İtilaf Devletleri tarafından kurulan bir komisyon Türk ordusunun askeri durumunu denetleyecektir. NOT: İtilaf Devletleri bu öneriyle Yunanistan ı gözetmişlerdir. Türk Devleti, bu öneriyi bağımsızlık ilkesine ters düştüğü için kabul etmemiştir. İtilaf Devletleri 26 Mart 1922 de TBMM ye sundukları barış önerisinde de Sevr in biraz yumuşatılmış şeklini teklif ettiler. TBMM bu öneriyi de bağımsızlık ve devletlerin eşitliği ilkesine ters düştüğü için reddetmiştir. Ateşkes ve barış görüşmeleri tıkanınca Büyük Taarruz hazırlıkları hızlanmıştır.

5 BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK MEYDAN MUHAREBESİ (26 AĞUSTOS 18 EYLÜL 1922) Türk Ordusu nun taarruz hazırlıkları uzun sürünce Meclis te Başkomutan a karşı olumsuz tavırlar ve muhalefet başladı. Taarruzu kasten geciktirme ve Meclisi oyalamayla suçlanan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Meclise gelerek yaptığı konuşmada; Efendiler bizim de amacımız taarruzdur. Fakat yarı hazırlanmış bir orduyla taarruz etmek, kaybedilmiş bir savaştan daha kötü sonuçlar doğurabilir. diyerek hazırlıkların sürdüğünü vurgulamış ve muhalefeti etkisizleştirmiştir. Mustafa Kemal Paşa nın Başkomutanlık yetkisi, 6 Mayıs 1922 ye kadar 3 kez uzatıldı. Meclisin 5 Mayıs 1922 deki toplantısında Mustafa Kemal e muhalif olanlar Başkomutanlık yetkisinin uzatılmasını engellediler. Bu olay üzerine ertesi gün (6 Mayıs 1922) hasta yatağından kalkıp Meclise gelen Mustafa Kemal; Efendiler böylesine kritik bir ortamda ordumuz başsız bırakılamaz. Bu bakımdan Başkomutanlığı bırakmadım, bırakamam ve bırakmayacağım. demiştir. Uzun açıklamalar ve sert tartışmalardan sonra Başkomutanlık Kanunu yeniden kabul edildi (6 Mayıs 1922). 20 Temmuz 1922 de Başkomutanlık Yasası nın yürürlü süresinin tekrar uzatılması gündeme geldiğinde, bu sefer Mustafa Kemal sürenin uzatılmasını istememiştir. Buna rağmen Meclis, Başkomutanlığın süresiz olarak Mustafa Kemal de kalmasına karar vermiştir. NOT: Meclisin bu tutumu Mustafa Kemal e duyulan güvenin arttığını gösterir. Mustafa Kemal Paşa, 6 Ağustos 1922 de taarruz kararı aldı ve komutanlarına hazır olmaları emrini verdi. 20 Ağustos 1922 de Genelkurmay Başkanı Fevzi Çakmak ve Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa ile birlikte Akşehir e gelen Mustafa Kemal Paşa, ordu birliklerine saldırı planını açıkladı: Yunan ordusu ani bir baskınla çevrilecek ve imha edilecektir. 26 Ağustos 1922 sabahı taarruz günü olarak kararlaştırıldı. Kumandanlık Karargâhı olarak da Afyon un Kocatepe ilçesi seçildi. Savaş: 26 Ağustos 1922 günü sabah saat 05:30 da yoğun topçu atışıyla başlayan Türk taarruzu karşısında Yunan siperleri altı saatte aşıldı ve Yunan ordusu panik içinde kaçmaya başladı. Süvari birliklerimiz kaçan Yunan ordusunu Eskişehir civarında çevirme hareketine başladı. Kaçış yolları tıkanan Yunan ordusu Afyon un Dumlupınar bölgesinde kuşatıldı. 30 Ağustos 1922 de yapılan Başkomutanlık (Dumlupınar) Meydan Muharebesi nde Yunan ordusunun büyük bir bölümü yok edildi. NOT: Yunan Başkomutanı da savaşa katıldığı için bu savaşa Başkomutanlık Meydan Savaşı adı da verilmiştir. Kaçan Yunan askerlerinin İzmir ve çevresindeki Yunan kuvvetleriyle birleşmesine engel olmak için Atatürk ün 3 Eylül tarihli, Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz dir, ileri! tarihi emrini alan kahraman Türk ordusu, 9 Eylül günü İzmir e, 11 Eylül günü Bursa ya ve 18 Eylül günü Balıkesir Ayvalık a (Çanakkale Boğazı na) ulaşarak tüm Batı Anadolu yu düşmandan temizledi. Türk ordusunun Boğazlara (İstanbul a) taarruz edeceği telaşına kapılan İngilizler, acilen Mudanya Mütarekesi sürecini başlattılar. Batı Anadolu Yunan işgalinden kurtarılmıştır. Kurtuluş Savaşı nın askeri safhası başarıyla tamamlanmıştır. Türk ordusu, işgal altındaki Marmara ve Trakya Bölgesi ne yönelince İngilizlerle ilk kez savaş ihtimali doğmuştur. Türk ordusunun kesin zaferi nedeniyle İtilaf Devletleri TBMM ye ateşkes teklifinde bulunmuşlar, bunun sonucunda da Mudanya Ateşkesi imzalanmıştır. Savaştaki üstün hizmetlerinden dolayı Fevzi Çakmak ın rütbesi Mareşalliğe yükseltilmiştir.

6 NOT: Büyük Taarruz, düzenli ordu savaşları içerisinde farklı bir özelliğe sahiptir. Tamamen taarruza ve toprak kazanmaya yöneliktir. MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI (3 11 EKİM 1922) Ateşkesin İmzalanmasına Ortam Hazırlayan Nedenler: Yunanistan ın Türk ordusu karşısında kesin olarak yenilgiye uğraması İngiltere nin Türkiye ile yeni bir savaş olasılığı karşısında yalnız kalması İngiliz kamuoyunun sonu belirsiz bir savaş istememesi İngiliz dominyonlarından (sömürge) gelen yardımın kesilmesi Fransa ve İtalya nın Türkiye ye karşı yeniden savaşa girmek istememesi Mustafa Kemal in diplomatik atağa geçerek Boğazlar üzerinde olası bir savaşta, Sovyet Rusya nın da Türkiye yi destekleyeceğini dünyaya ilan etmesi Görüşmelere; İngiltere, Fransa, İtalya ve TBMM Hükümeti adına General İsmet Paşa katılmıştır. Yunan temsilcileri ateşkes görüşmelerine katılmamış, görüşmelerde Yunanistan ı İngiltere temsil etmiştir. NOT: Yunanistan ın görüşmelere katılmadığı halde alınan kararları İngiltere nin direktifleri doğrultusunda kabul etmesi, kendi iradesiyle hareket etmediğinin bir göstergesidir. Alınan Kararlar: Türk ve Yunan kuvvetleri arasındaki savaş sona erecektir. Yunanistan, 15 gün içinde Doğu Trakya yı (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) boşaltacaktır. Yunan birliklerinin yerini alacak olan İtilaf Devletleri nin oluşturacağı ortak askeri güç, Trakya da Meriç Nehri ne kadar olan bölgeyi en geç 30 gün içinde TBMM Hükümeti ne teslim edecektir. TBMM Hükümeti, barış antlaşması imzalanıncaya kadar bölgede jandarma kuvveti bulundurabilecektir. İstanbul ve Boğazlar, TBMM Hükümeti ne bırakılacaktır. Ancak İtilaf Devletleri ne ait birlikler, kesin barış yapılıncaya kadar burada varlıklarını sürdüreceklerdir. NOT: Bu madde Osmanlı Devleti nin hukuken sona erdiğinin bir göstergesidir. Türk birlikleri kesin barışa kadar Çanakkale Boğazı nda belirtilen çizgide bekleyecektir. Ateşkesin Önemi ve Türk Kurtuluş Savaşı nın silahlı mücadele dönemi sona erdi, diplomatik süreç başladı. Doğu Trakya (Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ) ve İstanbul savaş yapılmadan diplomatik yollarla kurtarılmıştır. Türk Yunan mücadelesi kesin olarak sona ermiştir. Mudanya Ateşkesi ile Mondros Ateşkes Anlaşması geçerliliğini kaybetmiştir. İtilaf Devletleri nin tümü (özellikle İngiltere ve İtalya), bu antlaşmayı imzalamakla Yeni Türk Devleti nin siyasi varlığını tanımış oldular. İngiltere de Lloyd George (Loid Corc) Hükümeti (Türk düşmanı) istifa etmiştir. NOT: İsmet Paşa nın Mudanya da büyük bir diplomatik zafer kazanarak, milli çıkarlarımızı korumuş olması, Lozan Barış Görüşmeleri ne de katılmasına zemin hazırlamıştır.