TÜBİTAK UME Akustik Paydaşlar Toplantısı

Transkript

1 Hakan Dilmen TÜBİTAK UME Akustik Paydaşlar Toplantısı Gebze, 23 Ocak 2013

2 Akustik Ölçüm Odaları ve Endüstriyel Kullanımları Giriş Sesin Temel Parametreleri İlgili Akustik Standartları Çınlanım Odaları Anekoik Odalar Sonuç

4 Giriş İnsanlar evlerinde, işyerlerinde, iç ve dış ortamlarda giderek daha fazla gürültüye maruz kalmaktadırlar. Gürültü konusundaki yasal düzenlemeler her ülkede önem kazanmaktadır.

5 Giriş Farklı ülkelerde kullanılan farklı gürültü ölçüm yöntemleri arasında uyum sağlamak amacıyla ISO çeşitli standartlar yayımlamaktadır.

6 Giriş Bu standartlara uygun yapılan gürültü düzeyi ölçümleri sayesinde üreticiler kendi ülkeleri dışında da kabul gören ürünler geliştirebilmektedir.

7 Giriş Otomotiv, makina mühendisliği, beyaz eşya ve tıbbi cihazlar için uluslararası standartlar mevcuttur.

9 Sesgücü, P[Watt] Sesin Temel Parametreleri Birim zamanda kaynaktan yayılan ses enerjisinin ölçüsü. Her makinanın mekandan bağımsız kendine özgü bir ses gücü düzeyi mevcuttur. Sesşiddeti (SoundIntensity), I[W/m 2 ] Birim alandan geçen akustik enerjinin vektörel ölçüsü Sesbasıncı,p[Pa] Statik basıncın üzerinde ses nedeniyle ortaya çıkan dalgalı bir basınç. Kullanıcı kulak pozisyonunda algılanan gürültü düzeyi.

10 Serbest alan koşullarında Parametreler Arası İlişki p 1 Ι 1 p 2 r 2 Ι 2 Ses şiddeti vektörü Ι, akustik enerjinin verilen bir konumdaki net akışının miktarını ve doğrultusunu tanımlar. Birim alandan birim zamanda geçen akustik enerjidir. P r 1 2 P p Ι = = 4πr 2 ρc Güç : P [W = J/s] Şiddet: Ι [J/s/m 2 = W/m 2 ] Basınç: p [Pa = N/m 2 ] ρc: Ortamın empedansı

11 Sesin Temel Parametreleri Makina ve ekipman gürültü düzeyinin belirlenmesi ve benzer makinaların kıyaslanması için kullanılan parametre Ses Gücü parametresidir. Makina ve ekipman gürültü düzeyi ile ilgili uluslararası standartlarda da Ses Gücü parametresi kullanılmaktadır.

13 İlgili Akustik Standartları Test edilen cihazın ses gücü düzeyi iki türlü ölçüm yöntemi ile belirlenebilir: Ses basınç düzeyi ölçümleri (ISO 3740 serisi) Ses şiddeti düzeyi ölçümleri (ISO 9614) Her iki düzey de, alt normlarda detaylı olarak tanımlanan kurulum ve işletim şartlarında ölçülür.

14 İlgili Akustik Standartları Bir deney kodu taslağının hazırlanması ve sunumu ile ilgili kurallar ISO standardında tanımlanmıştır. Makina ve donanımın gürültü emisyon değerlerinin beyanı ve doğrulanması ile ilgili esaslar ISO 4871 standardında belirtilmiştir. Makina ve donanımda temel gürültü azaltım ilkeleri ISO ve ISO standartlarında ele alınmıştır.

15 İlgili Akustik Standartları Makina ve ekipman ses gücü düzeyinin belirlenebilmesi için özel tasarlanmış akustik ortamlara ihtiyaç vardır. Çınlanım odaları ve anekoik odalar, akustik davranışları iyi bilinen ve hassas ölçüm olanağı sağlayan özel akustik ortamlar olduklarından bu ölçümler için kullanılırlar.

16 İlgili Akustik Standartları Standard Doğruluk Test ortamı Kaynağın Sesin karakteri Ses Gücü Düzeyi Ek bilgi hacmi ISO 3741 Hassas Koşullara uygun Tercihen test Kararlı, geniş band 1/1 ya da 1/3 oktav A-ağırlıklı (Grade 1) çınlama odası odasının bandlarında ISO 3742 hacminin %1'inden az Kararlı ayrık frekans ya da dar band ISO Mühendislik (Grade 2) Sert duvarlı test odası Kararlı, geniş-band, dar-band ya da A-ağırlıklı ve oktav bandlarında Diğer ağırlıklı ses gücü düzeyleri ISO Özel çınlama odası ayrık frekans ISO 3744 Açık alan ya da büyük oda Sınırlama yok. Sadece eldeki Hepsi A-ağırlıklı ve 1/1 ya da 1/3 oktav Doğrultu bilgileri ve ses basınç düzeyleri test ortamıyla sınırlı bandlarında zamanın fonksiyonu olarak verilir; diğer ISO 3745 ISO 3746 ISO 3747 Precision (Grade 1) İnceleme (Survey) (Grade 3) Yankısız ya da yarıyankısız oda Açık alan ya da kapalı alan (özel test ortamına gerek yoktur) Özel test ortamı yok; test edilen kaynak taşınamıyor Tercihen test odası hacminin %0.5'inden az Sınırlama yok. Sadece eldeki test ortamıyla sınırlı Sınırlama yok Kararlı, geniş-band, dar-band ya da ayrık frekans A-ağırlıklı ağırlıklı ses gücü düzeyleri Ses basınç düzeyleri zamanın fonksiyonu olarak verilir; diğer ağırlıklı ses gücü düzeyleri Ses gücü düzeyi oktav bandlarında verilir

17 Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler Faktör Bilgi ISO Standardı Kaynağın Büyük kaynaklar - taşınamayan ölçüsü Küçük kaynaklar - taşınabilir Sesin Kararlı - geniş band karakteri Kararlı - dar band - ayrık frekans Kararsız Yöntemin Hassas - Precision sınıflandırılması Mühendislik - Engineering İnceleme - Survey Uygulama Gürültü kontrolu alanı Tip testi Farklı makina türlerinin karşılaştırılması Aynı makina türlerinin karşılaştırılması Elde edilen 1/1-Octav band düzeyleri bilgi 1/3-Octav band düzeyleri A-ağırlıklı düzeyler Başka ağırlıklar Doğrultu ile ilgili bilgiler Frekans bileşenleri ile ilgili bilgiler Test Laboratuar tipi çınlama odaları ortamı Özel çınlama odaları Büyük hacimler, açık alan Laboratuar tipi yankısız odalar Yerinde, kapalı alan, açık alan İşaretler: Desteklemiyor İsteğe bağlı Zorunlu

18 İlgili Akustik Standartları ISO Çınlanım odasında ölçüm Anekoik odada ölçüm ISO 3741 Hassas (Precise) ISO 3745 Mühendislik ISO 3743 ISO 3744 (Engineering)

20 Çınlanım Odaları Çınlanım odaları, taşınabilir ses kaynaklarının ses gücü düzeylerinin hızla belirlenmesindekullanılır. Avantajları: Düşükmaliyet, Az yer ihtiyacı, Hızlı ölçüm prosedürü.

21 Çınlanım Odaları ISO 3743 standardına uygun çınlanım odaları yaygın olarak kullanılmaktadır. ISO 3741 standardına uygun daha büyük çınlanım odaları ISO 3741 standardına uygun daha büyük çınlanım odaları (V > 200 m 3 ) daha nadir tercih edilmekle birlikte, bu odalarda ISO 354 standardına uygun ses yutum katsayısı ölçümleri de gerçekleştirilebilmektedir.

22 Çınlanım Odaları Çınlanım odası boyutlarını etkileyen faktörler: Ölçüm hassaslığı (precision engineering survey) En büyük test objesinin boyutları Doğru ölçüm yapılabilecek alt ve üst frekans sınırları

23 Çınlanım Odaları Çınlanım odaları hava doğuşlu ve katı doğuşlu seslere karşı yalıtılmış olmalıdır. Hava doğuşlu ses geçişine karşı, çınlanım odaları genellikle Hava doğuşlu ses geçişine karşı, çınlanım odaları genellikle oda içinde oda prensibi ile inşa edilirler.

24

25

26 Çınlanım Odaları Katı doğuşlu seslere karşı yalıtım için odalar yüzer döşeme üzerinde inşa edilirler. Yüzer döşemeler, yaylar veya neopren titreşim yalıtım Yüzer döşemeler, yaylar veya neopren titreşim yalıtım takozları üzerinde imal edilirler.

27

28

29

30 TÜBİTAK UME, Gebze Çınlanım Odaları

31 Çınlanım Odaları Vestel, Manisa

32 BSH, Çerkezköy Çınlanım Odaları

34 Anekoik Odalar Anekoik odalar ses gücü düzeyi belirlenmesinin yanı sıra, toplam ses gücüne etkiyen tüm ses kaynaklarının sınıflandırması ve sıralanması için de kullanılırlar. Anekoik alanda ürün alt sistemlerinden yayılan gürültünün yayılım ve yönsel özellikleri kolaylıkla tespit edilebilir.

35 Anekoik Odalar Anekoik oda boyutlarını etkileyen faktörler: Ölçüm hassaslığı (precision engineering survey), Ölçüm yöntemi(yarım küre dikdörtgen prizma), Anekoik kaplama tipi (konik yutucular yassı yutucular), En büyük test objesinin boyutları, Doğru ölçüm yapılabilen alt ve üst frekans sınırları.

36 Anekoik Odalar

37 Anekoik Odalar Anekoik odalar da aynı çınlanım odaları gibi, hava doğuşlu ve katı doğuşlu seslere karşı yalıtılmış olmalıdır. Anekoik odalar, hava doğuşlu ses yalıtımı amacıyla sıklıkla oda içinde oda prensibi ile inşa edilirler. İç ve dış odalar arasında ciddi mesafe bırakılmalı; iki cidar arasında katı temas mutlaka engellenmelidir. İç ve dış odaların tasarımında deprem güvenliği prensipleri dikkate alınmalıdır.

38 Z Yarım Küre Yöntemi Y Yarıçap: r 2d 0 ve r 1m Karakteristik kaynak boyutu: 2 2 l1 l2 2 0 = + l3 d l l 1 l 2 11 Anahtar mikrofon konumları 0.45 r 0.75 r 1 r Ek mikrofon konumları Referans kutu 0.15 r Ölçüm yüzeyi X

39 Küçük Makina Patika 2 Patika 1 l a Büyük Makina Dikdörtgen Prizma Yöntemi 6 Patika Referans kutu 2 c =l 3 + d Patika Patika 2 l 2 2b d Patika 1 l 1 d Referans düzlem d l d l d l 2d Yüksek Makina Patika 4 l 3 l 1 2a = l 1 + 2d Patika 5 Patika 6 Referans kutu Uzun Makina Patika 4 Patika 3 Patika 3 d c = l 3 + d Patika 2 Patika 2 Patika 1 Referans düzlem Patika 1 l 3 l 3 Patika 5 d d d l 2 Referans kutu c = l 3 + d Referans düzlem 2b = l 2 + 2d l d l d d < l 5d Referans kutu c = l 3 + d d l 1 2a = l 1 + 2d d d l 2 2b = l 2 + 2d d < l d d < l 4d 2d < l 5d d < l 7d l d l 2d l 1 2a = l 1 + 2d d l b = l 2 + 2d

40 Anekoik Kaplama Tipleri

41 Anekoik Odalar

42 Anekoik Odalar

43 Anekoik Odalar TÜBİTAK UME, Gebze

44 Anekoik Odalar İ.T.Ü. OTAM, Maslak

45 Anekoik Odalar Hema Endüstri, Çerkezköy

47 Sonuç Çınlanım odaları, makina ve ekipman ses gücü düzeyi belgelendirme testleri için çok kullanışlıdır. Anekoik odalar, ürün alt sistemlerinden kaynaklanan gürültünün yayılım, spektral ve yönsel özelliklerinin tanımlanmasında ve Ar-Ge çalışmalarında geniş olanaklar sağlar.

48 Sonuç Çınlanım odaları ve anekoik odalarda yapılan testlerin uluslararası tanınırlığı için bu odaların sertifikalandırılmaları gereklidir. Akustik test odalarının ilgili ISO standartlarına göre sertifikasyon işlemleri ülkemizde TÜBİTAK UME tarafından başarıyla gerçekleştirilmektedir.

49 Hakan Dilmen, Y. Mimar