Tir Bu ğday ı Populasyonundan Ümitvar Hatlar ın Belirlenmesi

Transkript

1 TARIM B İ L İ MLER İ DERGISI 1998, 4 (1) Tir Bu ğday ı Populasyonundan Ümitvar Hatlar ın Belirlenmesi Fahri SÖNMEZ' Mehmet ÜLKER2 Gelişi Tarihi : Özet: Bu çal ışma, Tir bu ğday ı populasyonundan seçilen hatlar ı seleksiyon kriterlerine göre de ğerlendirmek ve ümitvar olanlar ı belirlemek amac ı yla y ı llar ı aras ı nda Van ko ş ullar ı nda yürütülmü ştür. Bu amaçla 90 hat, belirlenen seleksiyon kriterlerine göre Tart ı l ı Derecelendirme yöntemi ile puanland ı r ı lm ışt ı r. Puanlama neticesinde, 720 ve üzerinde puan alan hatlar yöre için ümitvar kabul edilmi ştir. Çal ışma neticesinde 11 hat ümitvar olarak bulunmu ştur. Söz konusu hatlardan daha kesin sonuçlar alabilmek için,bu hatlar ı n Tir bu ğ day ı ile birlikte ba şak elitlerinin topland ığı lokasyonlarda verim_ve stabilite denemesine al ı nmas ı ; gübreleme, ekim zaman ı ve ekim s ı kl ığı n ı n hatlar ı n verim ve kalite özellikleri üzerine etkilerinin ara şt ı r ı lmas ı önerilmi ştir. Anahtar Kelimeler : Tir bu ğday ı, seleksiyon kriterleri, hat. Determination of Promising Lines from Tir Wheat Population Abstract: This study was conducted to evaluate lines selected from Tir wheat populations and to determine promising lines in in Van. For this purpose, 90 lines lines were graded by weighed scaling method according to selection criteria determined for these lines. At the end of the grading, lines having 720 point or above grade were thought as promising ones. As a result, 11 lines were determined to be promising. To obtain more definite results from these lines, stability of lines with Tir wheat in location which head elits were collected must be studied. In addition, the effects of fertilization, sowing time and density on yield and quality factors of the lines must be determined. Key Words : Tir wheat, selection criterions, line. Giriş Buğday Van ili tar ı m ında önemli bir yer sahiptir. ilde buğday üretimi için ayr ı lan alan, tarla bikilerine ayr ı lan alan ı n yakla şı k % 84'ü dür. Ancak, dekara verim 95.9 kg/da ile ülke ortalamas ı n ı n neredeyse yar ı s ı kadard ı r (Anonim, 1997). Bu verim dü şüklü ğünün nedeni, yeti ştirme tekniklerindeki eksiklikler yan ı nda, yöreye uyum sağlam ış yüksek verimli çe şitlerin bulunmay ışı d ı r. Bu ğday üretim alan ı maksimum s ı n ı rlar ına ula şmış ve hatta marjinal alanlar ı a şmış durumda olan bölgede üretimde görülen aç ığı kapatman ın en pratik yolu, birim alan verimini art ı rmakt ır. Bunun da ilk koşulu, yöre ko şullar ına uyum sağlayabilecek so ğ uğa, kura ğa ve hastal ıklara dayan ı kl ı, verimi yüksek çe şitlerin geli ştirilmesidir. Bölgede konuyla ilgili olarak bu güne kadar birçok çal ışma yap ı lm ış ve yöre için Tir buğday ından daha uygun çe şit saptanamam ışt ı r (Ülker ve ark., 1994; Y ı lmaz ve ark., 1994 ve Ege, 1996). Her nekadar denemeye al ınan baz ı çe şitler, kimi y ı llarda Tir bu ğday ı ndan daha fazla verim verseler de y ıllara göre bir kararl ı l ık gösterememi şlerdir (Ülker ve ark. 1994). Bu sonuçlar, Tir bu ğday ı n ın yöre için önemini daha da art ı rm ışt ı r. Tir bu ğday ı Van gölü havzas ında çok uzun y ı llard ı r yeti ştirilen, hastal ı klara dayan ı kl ı bir populasyondur (Y ılmaz ve ark., 1994). Populasyon olmas ı nedeni ile Tir bu ğday ı bir çok özellik bak ı m ı ndan geni ş varyasyon göstermektedir (Sönmez ve ark., 1997). Van yöresi ko şullar ına uyum sağlam ış böyle bir genetik kayna ğı n olmas ı, yöreye çe şit geli ştirmek aç ı s ı ndan çok önemli bir avantajd ır. Çünkü, ıslah çal ışmalar ında ba şar ı genetik varyasyona ba ğ l ı olduğu için, genetik taban ı geni ş olan populasyonlarda üstün özelliklere sahip hatlar ı seçme şans ı daha fazlad ır. Dolay ı s ıyla, mevcut Tir populasyonundan çe şit geli ştirmesi daha kolay olacakt ı r. Nitekim, Bürün ve ark. (1997) yapt ı klar ı çal ışmada populasyon içinde çok yüksek verimli hatlar ın olduğ unu tespit etmi şlerdir. Buna kar şın verimi çok dü şük hatlar ı n da oldu ğunu ve verimi dü şük bu hatlar ı n populasyonun ortalama verimini dü şürdüğünü gözlemlemi şlerdir. Bu nedenle populasyon içinden yüksek verimli, kaliteli ve hastal ı klara dayan ı kl ı hatlar ın seçilmesi ve bu hatlar ı n yöreye çe şit olarak kazand ı r ı lmas ı gerekmektedir. Bu ğdayda son zamanlarda yap ı lan ı slah çal ışmalar ında sağlam sapl ı, pas (özellikle sar ı ve kahverengi) ve rast ığa dayan ı kl ı, beyaz ve iri li, erkenci, kura ğa ve so ğ u ğa dayanabilen yüksek verimli çe şitler elde edilmesi amaçlanmaktad ı r (Çelik ve Dinçer, 1986; Demir ve ark.,1986; Genç ve ark.,1986). Bunun yan ı nda adaptasyon kabiliyetinin geni ş olmas ı ve stabilitenin yüksek olmas ı arzulanmaktad ı r (Demir ve ark.,1986). Bu amaçla çe şitli çal ışmalar yap ı larak genetik varyasyonlar olu şturulmaya çal ışı lm ışt ı r (Fonseca ve 1 18 Mart Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü-Çanakkale 2 Yüzüncü Y ı l Üniv. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü- Van

2 TARIM BILIMLERI DERGISI 1998, Cilt 4, Say ı 1 17 Patterson, 1968; Sidwell ve ark., 1976; Puri ve ark., 1982). Geli ştirilen hatlar aras ı ndan yüksek verimli olanlar ı seçebilmek içinde, seleksiyonda hangi ögelerin dikkate al ı naca ğı n ı belirlemek amac ıyla birçok çal ışma yap ı lm ışt ı r (Fonseca ve Patterson, 1968; Puri ve ark., 1982; Garcia del Moral ve ark., 1991). Konu ile ilgili olarak Fonseca ve Patterson (1968) ile Garcia del Moral ve ark. (1991) yapt ı klar ı çal ışmalarda verimi için yap ı lacak seleksiyonlarda metrekarede ba şak ve başakta n ı n dikkate al ınmas ı gerektiğini bildirmi şlerdir. Sönmez ve ark. (1997)'da, Tir bu ğday ı hatlar ı nda seleksiyon kriterlerini belirlemek amac ıyla yapt ı klar ı çal ışmada, bu hatlar ı n veriminin birinci derecede metrekarede ba şak ndan, ikinci derecede ba şakta ndan etkiledi ğini ve bu iki öge aras ı nda dü şük düzeyde olumsuz bir ili şkinin olduğunu; bu nedenlede birim alan verimini art ırmak için yap ı lacak çal ışmalarda bu iki ögenin birlikte seleksiyon kriteri olarak kullanmas ı gerekti ğini bildirmektedirler. Tah ı llarda verimi için yap ı lan seleksiyonlarda genel olarak bu üç ögenin (metrekarede ba şak, ba şakta ve a ğı rl ığı) üzerinde durulmaktad ı r (Gebeyehou ve ark. 1982; Puri ve ark., 1982; Garcia del Moral ve ark., 1991;). Çünkü tah ı llarda verimi metrekarede ba şak, ba şakta ve a ğı rl ığı n ın bir ürünüdür (Gebeyehou ve ark. 1982). Bu karakterlerin verimine etkisi ise her zaman ayn ı olmayabilmektedir (Sidwell ve ark.; Gebeyehou ve ark. 1982; Blue ve ark.,1990). Bunun yan ı nda bu karakteler aras ı ndaki ili şki de gözeden uzak tutulmamal ıd ı r. Zira bu ögeler kar şı l ı kl ı denge içerisindedir ve bunlardan herhangi birinde meydana gelen de ğ i şme, di ğerinde olumsuz bir de ğ i şme biçiminde görülebilir (K ı rtok, 1984). Bu nedenle yüksek verimli bir çe şitte bu ögelerin uygun bir seviyede bulunmas ı gerekir. Bu çal ışman ı n amac ı, Tir buğday ı ndan teksel seleksiyon ile seçilen 90 hatt ı seleksiyon kriterleri bak ı m ı ndan değerlendirmek ve ümitvar olanlar ı n belirlenmesidir. Materyal ve Metod Ara şt ı rma, 1992 y ı l ında Yüzüncü Y ı l Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünce ba şlat ı lan "Tir Buğday ı nda Seleksiyon" çal ışmas ıyla 255 hat içerisinden teksel seleksiyonla seçilen 90 hatla yürütülmü ştür. Ara şt ı rmada kullan ı lan hatlar ve y ı llar ında 1 m uzunluğundaki 4 s ı ral ı parsellere (s ı ra aras ı 20 cm) m'ye çimlenebilir 400 tohum hesab ıyla tekerrürsüz olarak ekilirken, ve y ı llar ı nda ise 9.6 m 2 (6 x 1.6 m)'lik parsellere üç tekerrürlü olarak ekilmi ştir. Her parsele, ekimde 4 kg N/da ve 4 kg P205/da, karde şlenme döneminde ise 4 kg N/da hesab ıyla gübreleme yap ı lm ışt ı r. Dört y ı l süreyle yürütülen bu çal ışmada hatlar; başaklanma süresi, dolum süresi, metrekarede ba şak say ısı, bitki boyu, ba şak boyu, ba şakta, ba şak verimi, ba şakta ba şakc ı k, ba şakta k ı s ı r ba şakc ı k oran ı, k ı lç ı kl ı l ık durumu verimi, bin ağı rl ığı ve rengi bak ı m ı ndan incelenmiştir (K ı rtok ve Genç,1980; Tuğay, 1981; Gebeyehou ve ark., 1982; Puri ve ark., 1982; Garcia del Moral ve ark., 1991; Yağbasanlar ve ark.,1991). Ayr ıca hatlar ın k ışa giri ş ve k ıştan ç ı k ışlar ı gözlenmi ştir. Ba şaklanma süresi; ç ı k ıştan başaklanmaya kadar geçen gün olarak, dolum süresi; ba şaklanmadan fizyolojik olgunlu ğa kadar geçen gün olarak saptanm ışt ır. Ba şaklanma tarihi; parsellerde % 75 oran ı nda başaklanman ı n oldu ğ u, fizyolojik olgunlukta ise, parsellerdeki bitkilerin./o 75'inin ana sap d ış kavuzlar ı nda 3/4'Iük k ı s ı m ı n yeşilden sanya dönmü ş olduğu dönem al ı nm ışt ı r. Metrekarede ba ş ak, her parselde iki orta s ı ra ba şaklar ı n ın say ı l ı p metrekareye çevrilmesiyle bulunmu ştur (adet/m 2). Ba şakta ba şakc ı k her parselin orta yerinden tesadüfi olarak al ı nan on ba şaktaki ba şac ı klar ı n (fertil + k ı s ı r ba şakc ı k) say ı lmas ı yla, ba şakta k ısı r ba şakc ı k oran ı ise yine ayn ı başaklardaki k ı s ı r ba şakc ı k n ın toplam başakc ık na oranlanmas ı (%).ile saptanm ışt ı r Ba şakta ve ba şak verimi her parselin ortadaki s ı ralardan al ınan on ba şağı n lerinin say ı lmas ı (adet/ba şak) ve tart ı lmas ı (g/ba şak) ile bulunmu ştur. Bin a ğı rl ığı, parsel ürününden al ı nan 4x100 nin tart ı lmas ıyla (g) hesap edilirken, verimi tekerrürsüz ekilen parsellerde ortadaki iki s ı ran ı n, tekerrürlü parsellerde ise ortadaki dört s ı ran ı n ürününden bulunmu ş ve elde edilen değerler kg/da çevrilmi ştir. Bitki boyu (cm) her parselden şansa ba ğ l ı olarak seçilen on bitkinin kök bo ğaz ı ile ba şağı n k ı lç ı k hariç uç k ı sm ı aras ı ndaki mesafenin ölçülmesiyle, ba şak boyu (cm) ise ba şak ekseninin en alt bo ğ umu ile en üstteki ba şakc ığı n k ı lç ı k hariç ucu aras ı ndaki mesafenin ölçülmesiyle tespit edilmi ştir. Üç y ı l ı n ( , ve ) ortalama verilerine göre hatlar, Sönmez ve ark. (1997)'n ın bu hatlarda birim alan verimi için belirledirdi ği seleksiyon kriterlerine (m 2'de ba şak ve ba şaktaki ) göre "De ğ i ştirilmi ş Tart ı l ı Derecelendirme Yöntemi" ile puanland ı r ı lm ış (Yazgan, 1985) ve ümitvar olanlar belirlenmi ştir. Çal ışman ı n dönemine ait veriler sağ l ı kl ı olmad ığı için de ğerlendirme d ışı b ı rak ı lm ışt ı r. Ayr ı ca, dönemine ait ba şaklanma ve dolum süresi ortalamaya dahil edilmemi ştir. Puanlama yapmak için hatlar ın verimi, metrekarede ba şak ve ba şakta değerleri on s ı n ıf aral ığı na ayr ı lm ış ve girdikleri s ı n ıf aral ığı na göre hatlara 1-10 aras ı nda puanlar verilmi ştir (Çizelge 1). Bu şekilde hatlar her bir seleksiyon kriterine göre puanland ır ı lm ışt ı r. Seçilecek hatlarda öncelikli olarak veriminin yüksek olmas ı, buna ilaveten metrekarede başak ve ba şakta n ı n da fazla olmas ı ' arzu edilmektedir. Bu nedenle her hatt ın toplam puan ı hesap edilmeden önce, toplam puan içerisinde verimi puan ın a ğı rl ığı n ı art ı rabilmek için hatlar ın verimi puanlar ı % 50 de ğeriyle çarp ı lm ışt ı r. Metrekarede başak ve ba şakta n ı n toplam puana katk ı oranlar ı n ı belirleyebilmek için, önce bu iki ögenin verimine katk ı s ı Stepwise Regresyon Analizi ile (Anonymous, 1985) belirlenmi ştir (metrekarede ba şak n ın verimi içindeki katk ı pay ı % 70, ba şakta n ı n katk ı pay ı % 30 olarak bulunmu ştur). Bu iki ögenin verimine katk ı oranlar ı n ın % 50'si al ı narak toplam puan içindeki oranlar ı % 35 ve % 15 olarak bulunmu ştur. Tart ı l ı derecelendirme yap ı l ırken dikkate al ı nan verimi ve seleksiyon kriterlerinin puanlama sistemi Çizelge 1'de verilmi ştir.

3 18 SÖNMEZ, F., M.ÜLKER, "Tir bu ğday ı populasyonundan ümitvar hatlar ı n ı n belirlenmesi Çizelge 1.Seleksiyon kriterleri ve puanlama sistemi Puanlar verimi kg/da Seleksiyon kriterleri m 2'de ba şak Ba şakta Bir hatt ı n ald ığı toplam puan; Toplam Puan = (% 50 x verimi puan ı ) + (% 35 x Metrekarede ba şak puan ı ) + (%15 x Ba şakta puan ı ) formülüyle hesaplanm ışt ı r Hatlar ald ı klar ı toplam puana göre büyükten küçü ğ e doğ ru s ı ralanm ış olup 720 ve üzerinde puan alan hatlar ümitvar kabul edilmi ştir. Bulgular ve Tart ışma Tart ı l ı derecelendirme sonucunda, 90 hatt ı n ald ığı puanlar aras ı nda değ işmi ştir. Hatlardan 11 si 720 ve üzerinde puan alm ışlar ve ümitvar kabul edilmi şlerdir. Ara şt ı rmada verimi, metrekarede ba şak ve ba şakta bak ı m ı ndan tart ı l ı derecelendirme yöntemiyle seçilen 11 hatt ı n önemli baz ı özellikleri Çizelge 2'de verilmi ştir. Çizelge görüldü ğü üzere seçilen hatlar ı n verimi kg/da, metrekarede ba şak 423.0:528.0 adet aras ı nda de ğ i ş mi ştir. Tir bu ğday ı hatlar ı nda birim alan verimi ile do ğ rudan ili şkisi bulunan başakta ise adet aras ı nda bulunmu ştur. Sözkonusu hatlar ı n başakta verimi g, bin a ğı rl ı klar ı ise g aras ı nda değ i şim göstermi ştir. Çizelge 2. Seleksiyon kriterleri yönünden seçilen hatlar ı n ald ığı puan ve baz ı önemli özellikleri Hatlar Ald ığı toplam puan verimi (kg/da) m 2'de ba şak Ba ş akta Başak verimi (g) Bin a ğı rl ığı (g) Ba şakta ba şakc ı k Ba ş akta k ı s ı r ba şakc ı k %'si Van mrk. Edt./ Erci ş-60/ A.cevaz-60/ Erci ş -30/ Ahlat mrk./ Ahlat+10/ Amik mrk./ Erci ş-45/ Van mrk./ Ozalp-5/ A.cevaz-40/ Çizelge 2'nin devam ı Ba ş aklanma süresi (gün)* dolum Süresi(gün)* Bitki boyu (cm) Ba şak boyu (cm) rengi K ı lç ı kl ı l ı k Hatlar Van mrk. Edt./ Beyaz Orta Erci ş-60/ Kehribar Uzun A.cevaz-60/ Beyaz K ı sa Erci ş-30/ Beyaz Uzun Ahlat mrk./ Sar ı Uzun Ahlat+10/ Sar ı Uzun Amik mrk./ Sar ı K ı sa Erci ş-45/ Beyaz K ı sa Van mrk./ Kehribar Orta Özalp-5/ Kehribar Orta A.cevaz-40/ Beyaz K ı sa * ve dönemlerine ait ortalamad ı r

4 TARIM BILIMLERI DERGISI 1998, Cilt 4, Say ı 1 19 Başakta ba şakc ık say ıs ı aras ı nda değ i şirken hatlarda % 8.7 ile % 14.9 aras ında değ işen oranlarda k ı s ı r ba şakc ı k tespit edilmi ştir. Ümitvar bulunan hatlar ın başaklanma süresi gün, dolum süresi gün aras ında yer alm ışt ır. Yine bu hatlar ın bitki boyu ile ba şak boylar ı s ı ras ıyla cm ve cm aras ında de ğ işim göstermi ştir. Ekmeklik bu ğdaylarda önemli bir kriter olan beyaz rengi 5 hatta gözlenirken, geri kalan hatlar ın 3'ü sar ı, 3'ü ise kehribar renkli oldu ğu belirlenmi ştir. K ı lç ı kl ı l ık durumu bak ı m ı ndan hatlar ın 4'ü uzun, 4'ü k ısa 3 si ise orta uzunlukta k ı lç ı klara sahiptir. Seçilen 11 hatta ba şaklanma süresi bak ı m ından 8 günlük varyasyon görülmü ştür (Çizelge 2). Özellikle ya ğışın az oldu ğu ve s ıcaklar ın erken bast ı rd ığı bu bölgede kurakl ık zarar ından kaç ınmak için erken ba şaklanma arzu edilen bir özelliktir (Sönmez, 1995). Oysa, Tir bu ğday ı hatlar ında verimi ile ba şaklanma süresi aras ında önemli bir ili şki bulunamam ışt ır (Sönmez ve ark., 1997). Örne ğin Van mrk. Edt./1 en geç ba şaklanan hat olmas ına ra ğmen verimi bak ı m ı ndan ilk s ı rada yer alm ışt ır. Benzer durumlar, verimi ile dolum süresi aras ı nda da mevcuttur. Bu nedenle de seçme yaparken söz konusu özellikler üzerinde durulmam ışt ı r. Ara şt ı rmada kurağa dayan ı kl ı l ı k bak ı m ı ndan herhangi bir test yap ı lmazken, hatlar ın soğuğa dayanmas ı hakk ında bilgi elde etmek için hatlar ı n k ışa giri ş ve k ıştan ç ı k ışlar ı gözlenmi ştir. Çal ışman ın ilk y ı l ında hatlarda herhangi bir k ış zarar ı olmam ış, fakat ikinci y ıl bir kaç hatta az da olsa k ış zarar ı tesbit edilmi ştir. Seçilen bu 11 hatt ın tamam ı ise k ıştan hiç zarar görmemi şlerdir. So ğuk ve kurak ko şullar ın hakim oldu ğu bu yörede yeti ştirilecek çe şitlerin kura ğa ve soğuğa dayan ı kl ı olmas ı gereklidir. Söz konusu hatlar so ğ uğa dayanma bak ı mdan ümitvar bulunm ış, fakat kura ğa dayan ı kl ı l ı klar ı bilinmemektedir. Bununla beraber, so ğ u ğa dayan ı kl ı l ığı sağ layan morfolojik özelliklerin kura ğa dayan ı kl ı l ığı da art ı rd ığı (Kün, 1988), bu yüzden seçilen 11 hatt ında kura ğa dayan ı kl ı olabilecekleri tahmin edilmektedir. Tah ı llarda yatma şiddetli olduğu zaman verim ve kaliten ın dü şmesine neden olmaktad ır. Bu nedenle seçilecek hatlar ın yatma dayan ı kl ı olmalar ı gerekmektedir. Yatmaya dayan ı kl ı l ık ise bir bak ı ma çe şidin bitki boyu ile yak ından ili şkilidir (Genç ve ark., 1986). Çizelge 2'de görüldüğü üzere ümitvar görülen 11 hatt ı n bitki boyu cm aras ında değişmekte olup, hepside orta boyludur. Yap ılan gözlemlerde bu hatlar ın hiç birinde yatma görülmemi ş ve bu yönüyle hatlar de ğerli bulunmu ştur. Bunun yan ı nda, çal ışmada kullan ılan di ğer hatlarda da yatma olmad ığı saptanm ışt ı r. renginin beyaz ve bin a ğı rl ığı n ın yüksek olmas ı, kalite yönünden istenen özelliklerdir (Genç, 1978; Genç ve ark, 1982). Buna kar şı n seçilen hatlar, rengi ve bin a ğı rl ığı yönünden heterojenlik göstermektedir. Bu durum seleksiyonda öncelikli olarak verimi, metrekarede ba şak say ısı ve ba şaktaki say ısı n ı n dikkate al ınmas ından kaynaklanmaktad ır. Bununla beraber seçilen hatlardan 5 si arzu edilen beyaz rengine sahiptir (Çizelge 2). Hatlar ın 4 si hariç di ğerleri orta ve uzun k ı lç ıklara sahiptir (Çizelge 2). Seçilen bu hatlar ın k ı lç ı kl ı olu şu, yöredeki kurak iklim ko şullar ı dikkate al ı n ı rsa önemli bir avantajd ır. Çünkü, tah ıllarda en son kuruyan k ı lç ığı n fotosenteze katk ısından dolay ı yerime olumlu etkisi vard ır (Genç, 1987). Fakat, bin a ğı rl ığı ve renginde oldu ğu gibi k ı lç ı kl ı l ık bak ı m ından da seçilen hatlarda homojenlik görülmemi ştir. Bu farkl ı l ık daha öncede ifade edildi ği gibi, hatlar ı n seçiminin öncelikli olarak verimi, metrekarede ba şak say ısı ve ba şaktaki na göre yap ı lmas ı ndan ileri gelmektedir. Seçilen hatlar ın tah ıllarda verimi önemli derecede etkileyen Pas ve Septoria'ya kar şı reaksiyonlar ı bilinememektedir. Zira bu hastal ıklar, geli şmek için % 70 ve daha fazla ba ğı l neme ihtiyaç duyarlar (Çelik ve Dinçer, 1986). Van'da ba ğıl nemin dü şük olu şu nedeniyle bu hastal ı klar pek görülmemektedir. Ayr ıca, herhangi bir inokulasyon yap ı lmamakla birlikte, baz ı parsellerde az da olsa cüce sürmeli bitkilere rastlanm ışt ı r. Hatlar ın bu çe ş it hastal ıklara dayan ı kl ı klar ı n ın tam olarak bilinmesi için hastal ı k testlerinin de yap ı lmas ı gereklidir. Sonuç ve Öneriler Bu çal ışmayla Tir bu ğday ı hatlar ı aras ı ndan verimi yüksek, metrekaredeki ba şak say ısı ve ba şaktaki say ıs ı fazla olan 11 hat seçilmi ştir. Seçilen hatlarda metrekaredeki ba şak say ısı ile ba şaktaki say ıs ı n ı n da dikkate al ı nm ış olmas ı ve seçimin sadece verimine göre yap ı lmam ış olmas ı, bu hatlar ın değerini art ı rmaktad ır. Dört y ı ll ı k bir ara şt ırma sonucu seçilen bu hatlar yöre ko şullar ına uygun, verimi yüksek çe ş it geli ştirmek aç ıs ı ndan ümitvar bulunmu ştur. Bu hatlardan daha sa ğ l ı kl ı sonuçlar alabilmek için; 1. Yeni bir proje ile bütün hatlar ı n kalite yönünden incelenmesi, 2. Seçilen 11 hatla birlikte geri kalan hatlarda da - sürme, rast ık, pas ve septoria'ya kar şı dayan ı kl ı l ı k testlerinin yap ı lmas ı ve dayan ı kl ı olanlar ı n saptanmas ı, 3. Seçilen hatlar ı, yeni bir proje ile ba şak elitlerinin topland ığı lokasyonlarda deneyerek, bu hatlar ı n adaptasyon kabiliyeti ve stabilitelerinin belirlenmesi, 4. Seçilen hatlarda gübreleme, ekim s ı kl ığı ve ekim zaman ı gibi yeti ştirme tekniklerinin verim ve kalite özellikleri üzerine etkilerinin ara şt ı r ı lmas ı son derece yararl ı ve uygun görülmektedir. Ayr ıca, geri kalan hatlar ı n tamam ı n ı n ilerede yap ı labilecek çal ışmalarda gen kayna ğı olarak kullan ılabilmesi bak ı m ından muhafaza edilmesinin uygun olaca ğı söylenebilir.

5 20 SÖNMEZ, F., M.ÜLKER, "Tir bu ğ day ı populasyonundan ümitvar hatlar ı n ı n belirlenmesi" Kaynaklar Anonim, Tar ı msal Yap ı (Üretim, Fiyat, Değer) T.C. Ba şbakanl ı k D.I.E., Ankara. Anonymous, User Guied Statistic Version:5 Edition. SAS Intst. Inc. Corm, NC, Blue, E. N.. S. C. Mason, D.N. Sander, Influence of planting date, seeding rate, and phosphorus rate on wheat yield. Agronomy Journal, 82: Bürün, B., N. Y ı lmaz, H. Ege, F. Sönmez, M. Ülker, Tir buğday ı populasyonunda seleksiyon - I. Türkiye Il. Tarla Bitkileri Kongresi, Eylül 1997, Samsun. Çelik, N., M. N. Dinçer, Çukurova şartlar ında buğday ı slah ı çal ış malar ı ve seleksiyon kriterleri. Bitki Islah ı Simpozyumu, Ekim 1986, Ankara. Demir, İ., P. Şölen, C. Dutlu, M. Alt ı nba ş, S. Yüce, I. Turgut ve N. Çelik, Ege bölgesi buğday ıslah ı çal ışmalar ı. Bitki Islah ı Simpozyumu, Ekim 1986, Ankara. Ege, H ICARDA kökenli baz ı ekmeklik ve makarnal ı k buğday hatlar ı n ı n Van koş ullar ı na adaptasyonu. Y.Y.Ü. Ziraat Fak. Tarla Bitkileri Bölümü (Bas ı lmam ış). Fonseca. S., and F. L. Patterson, Yield component heritabilities and interrelationships in winter wheat (Triticum aestivum L.). Crop Science, 8: Garcia del Moral, L.F., J. M. Ramos, M. B. Garcia del Moral, M. P. Jimenez-Tejada, Ontogenetic approach to grain production in spring barley based on path coefficient Analysis. Crop Science, 31: Gebeyehou, G., D. R. Knott, and R. J. Baker, Relationships among duration of vegetative and grain filling phases, yield components, and grain yield in durum wheat cultivars. Crop Science, 22: Genç, I Tah ı llarda Olu şumunun Morfolojik ve Fizyolojik Esaslar ı. Ç.Ü. Zir. Fak. Y ı ll ığı, 8(1):1-26. Genç, İ., Y. K ı rtok ve A. C. Ülger, Çukurova'da yeti ştirilen ekmeklik buğday çeşitlerinin ba ş l ıca tar ı msal karakterleri üzerine ara şt ı rmalar. TÜB İTAK VI. Bilim Kongresi Tebliğ leri, Genç, I., Y. K ı rtok, A. C. Ülger, ve T. Ya ğbasanlar, Çukurova ko ş ullar ı na uygun bu ğday ıslah ı üzerinde araştı rmalar. Bitki Islah ı Simpozyumu, Ekim 1986, Izmir. Genç, 1_1987. Kurak koş ullarda tah ı l üretimi. K. K. T. C. Tar ı m Orman Bakanl ığı, Tar ı m Kongresi, Aral ı k 1987, Lefkoşe-KIBRIS. K ı rtok, Y. ve İ. Genç, Çukurova koş ullar ında, değ i ş ik kökenli arpa çe şitlerinin verim ve verim unsurlar ı üzerinde araşt ı rmalar. TÜBITAK VII.Bilim Kongresi, TOAG Tebli ğ leri (Tarla Bitkileri Seksiyonu) 6-10 Ekim 1980 Adana, K ı rtok, Y,1984. Tah ı llarda biyolojik verim, hasat indeksi ve verimi. Il. Birbirleriyle olan ili şkiler ve bunlar ı n seçim kriteri olarak kullan ımlar ı. Doğa Bilim Derg., C2, 8(3): K ı rtok, Y., İ. Genç ve M. Çölkesen, Icarda kökenli baz ı arpa çe şitlerinin Çukurova ko ş ullar ında ba ş l ı ca tar ımsal karakterleri üzerine ara ştı rmalar. Türkiye Tah ı l Simpozyumu TOAG, 6-9 Ekim 1987, Bursa: Kün, E Serin iklim Tah ı llar ı. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay ı nlar ı,yay ı n No.1032, 322 s. Puri, Y.P., C.O. Qualset, W.A. Williams, Evaluation of yield components as selection criteria in barley breeding. Crop Science, 22: Sidwell, R.J., E.L. Smith, R.W. Mcnew, 1976 Inheritance and interrelationships of grain yield and selected yieldrelated traits in a hard red winter wheat cross. Crop Science, 16: Sönmez, F Van k ı raç koşullar ı nda k ış l ı k olarak ekilen Anadolu-86 arpa çeş idinin (Hordeum vulgare L.) verim ve verim ö ğelerine ekim s ı kl ığı ile fosfor ve azot uygulamalar ı n ı n etkisi. Y.Y.Ü., Fen Bil. Enst. (Bas ı lmam ış Doktora Tezi). Sönmez, F., M. Ülker, N. Y ı lmaz, H. Ege, B. Bürün ve R. Apak, Tir bu ğday ında verimi ile baz ı verim ögeleri aras ındaki ili ş kiler. Türk Tar ı m ve Ormanc ı l ı k Dergisi (Bask ı da). Ülker, M., F. Sönmez, N. Y ı lmaz ve H. Ege, Baz ı buğ day çeşit ve hatlar ı n ın Van şartlar ı na adaptasyonu. II.Verimlilik Kongresi Ekim 1994, Ankara, Milli Prodüktive Merkezi Yay ı nlar ı. 540: Tugay, M.E Ege bölgesi için seçilmi ş baz ı biral ı k arpa çeşitlerinde ekim s ı kl ığı n ı n, azot miktar ı n ın ve verme zaman ı n ı n verim ve di ğer baz ı özellikler üzerine etkisi. Ege Üniv. Ziraat Fakültesi Yay ı nlar ı No:437. Yağbasanlar, T., M. Çölkesen, Y. K ı rtok ve M. K ı l ı nç, Çukurova ko ş ullar ı nda baz ı yulaf çe şitlerinin ba ş l ı ca tar ı msal özellikleri üzerinde bir ara şt ı rma. Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 6(1): Yazgan, A Bahçe Bitkileri Deneme Tekni ği Semineri (14-25 A ğustos 1989, Ezincan). T.C. Tar. Orm. ve Köyi ş leri Bak. Proje ve Uyg. Gen. Müd. Bahçe Kültürleri Ara şt. Enst. Müd. Y ı lmaz, N., H. Ege, M. Ülker ve F. Sönmez, Baz ı k ış l ı k buğday çe şitlerinin Van ko ş ullar ı na adaptasyonu üzerine bir ara şt ı rma. III.Ulusal Nükleer Tar ı m ve Hayvanc ı l ı k Kongresi, Ekim 1994, Ankara. Tebli ğ Ozetleri, 57s.