SIRBİSTAN VE AB KISKACINDA KOSOVA

Transkript

1 SIRBİSTAN VE AB KISKACINDA KOSOVA M. Cüneyt Yenigün Osmanlı nın Avrupa daki önemli kalelerinden ve kültür merkezlerinden biri olan Kosova, Balkan Savaşları sonunda Osmanlı egemenliğinden çıkmış, 1918 Paris Barış Konferansı nda Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı na dahil edilmiştir. II. Dünya Savaşı sonrasında 6 cumhuriyetten oluşan Yugoslavya Federasyonu nda 1 milyon nüfuslu Kosova, Sırbistan a bağlı özerk bir eyalet olarak tanınmıştır. Halbuki o dönem nüfuslu Karadağ a kurucu cumhuriyet olarak tanınmıştı yılları arasında bölgesel-ideolojik iki dost olan Arnavutluk devlet başkanı Enver Hoca ile Yugoslavya devlet başkanı Tito nun arasını bozan olay, Enver Hoca nın Arnavut nüfuslu Kosova yı istemesi, Tito nun bunu reddetmesi ve Enver Hoca nın Kosova Arnavutlarını ayaklanmaya çağırmasıydı. Kosova, 1974 deki anayasa değişikliği ile Federasyonun 8 üyesinden biri olarak diğer cumhuriyetlerle eşit statü elde etti ve yetkileri genişletildi de Tito nun ölümünden sonra Yugoslavya dönüşümlü devlet başkanlığı sistemine geçti. Aralık 1987 de Miloseviç Sırp Komünist Partisi nde gerçekleştirdiği bir iç darbeyle iktidara geldi. Aşırı politikalarından biri olarak da Şubat 1989 da Kosova nın özerkliğini kaldırdı. Bunun üzerine artan şiddet olayları ve protestolar arasında 26 Eylül 1991 de düzenlenen referandumda Kosova halkının % 99,8 i bağımsızlık yönünde oy kullandı. Böylece ordu, polis ve diğer resmi organları bulunmayan Kosova Cumhuriyeti ilan edildi ve tanıyan tek devlet de Arnavutluk oldu da kurulan İbrahim Rugova nın partisi LDK, ilk zamanlar Yugoslavya içinde Cumhuriyet tezini savunurken, 27 Nisan 1992 de Sırbistan Karadağ Yugoslavya Federal devletini kurunca tam bağımsızlık tezine döndü. Bir ay sonraki 24 Mayıs 1992 deki seçimlerde, LDK Hükümet, Rugova da Cumhurbaşkanı seçildi. Bosna-Hersek te savaş tüm hızıyla devam ederken, Kosova göreceli olarak daha sessiz kaldı, Batı nın sorunlarına barışçıl yolla çözümde yardımcı olmasını bekledi, savaşa girmedi. Fakat Dayton Andlaşması nda Miloseviç in görüşmeleri terketme tehdidinden dolayı Kosova nın adı bile geçmedi. Bu, bir yandan Bosna daki soykırım suçlusu Sırbistan a cesaret verirken, diğer yandan Kosova savaşı için hazırlanmasına da zaman tanıdı yılında kurulan Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) 1996 da 50 den fazla köyde örgütlenmiş durumdaydı. 2 Mart 1998 de Kosova da parlamento seçimleri yapılacağı haberi üzerine, 3 yıldır savaşa hazırlanan Sırp ordusu yine Miloseviç liderliğinde fırsatı yakalmıştı. Sırp polis 20

2 ve askeri güçleri Bosna dan kalan tecrübeyle Temmuz 1998 de Kosova da da programlı soykırım harekatına başladılar. Batı nın aynen Bosna da olduğu gibi müdahalede isteksiz ve kararsız kalması soykırımı şiddetlendirdi. Miloseviç in Batı yı oyalama taktiği Richard Holbrooke ile asker çekimi anlaşmasını yaparken askeri harekatlara devam etmeyi içeriyordu. Fakat 18 Ocak 1999 tarihli Racak köyü katliamının ardından, Uluslararası Gözlemci Misyon Başkanı William Voker in bunu rapor etmesi Batı yı ABD önderliğinde harekete geçmeye zorladı. 5 Şubat 1999 da 6 üyeli Temas Grubu aracılığıyla Kosovalı liderler ve Sırp yetkililer Paris yakınlarındaki Rambouillet şatosunda bir araya geldi. 2 turlu görüşmeler sonunda Kosova tarafı anlaşmayı imzalarken, Miloseviç görüşmelerden çekildi ve saldırılara devam etti. BM ve AB nin hala sessiz kalması sonunda NATO kara harekatından yoksun, sadece hava saldırısıyla sınırlı ve 78 gün sürecek Kararlı Güç Harekatı nı başlattı. 9 Haziran 1999 da Miloseviç anlaşmayı kabul etti. Savaş Kosova da ölü, kayıp ve mülteci bırakmıştı. Andlaşma da Rambouillet maddeleri esas alınacağı söylenmekle beraber, biraz da Rusya nın baskısıyla Batı Kosova ya büyük bir feyk atmıştı. Rambouillet de Kosova ya bağımsızlık referendumu için 3 yıllık bir süre öngörülüyordu ama yeni anlaşma Kosova yı Sırp topraklarından sayıyordu. Rambouillet de UÇK ve Arnavutların siyasal temsilcileri Kosova nın geçici hükümeti olarak tanınırken, yeni anlaşmada UÇK temsilcilerden çıkarılmıştı. Rambouillet de BM Güvenlik Konseyi (BMGK) ne bir rol verilmezken yeni anlaşmada ona da rol veriliyordu. Rambouillet de Kosova da Rus güçleri yokken yeni anlaşmada Rusya ya Kosova da bağımsız bir Rus gücü bulundurma hakkı veriliyordu. 15 Mayıs 2001 de BM Kosova Misyonu Başkanı ve Özel Temsilcisi Hans Haekkerup tek başına Kosova Geçici Özyönetim Anayasal Çerçevesi imzaladı. Bunu Rugova ve Haradinay isteksizce kabul etmek zorunda kalırken, 2. parti başkanı Haşim Taci (eski UÇK lideri) reddetti. Kosova nın Geçici Anayasası olan bu belge halkın veya parlamentonun onay veya oylamasına sunulmadan kabul ettirilmişti. Geçici Anayasa BM Genel Sekreteri Özel Temsilcisini olağanüstü yetkilerle donatmakta ve hatta tek söz sahibi yapmakta, 120 sandalyeli parlamentonun 10 sandalyesini % 5 azınlık olan Sırplar a ayırmakta, 12 Bakanlığın 2 si yine Sırplar a vermekte ve bu geçici anayasayı meclis kanunlarının da üstüne koymakta, kısacası hukuken Manda rejimi kurmaktaydı Barış Andlaşması nda Rambouillet in esas alınacağı belirtilmesine ve aradan yaklaşık 6 yıl geçmesine rağmen bağımsızlık için 21

3 referandum şöyle dursun, gelecekteki statüsünün belirlenmesi bile BM Anayasası nca tanınan self-determinasyon ilkesine göre halka değil, uluslararası toplum adı altında Batı nın ellerine bırakılmış durumdadır. Bugün Kosova uluslararası örgütlerin egzersiz alanı olarak işlev görmektedir. UNMİK, NATO, AB, KFOR, OSCE ve bunların bir çok alt kurumu Kosova da beraber iş yapma ve eşgüdümlenme çalışmalarında bulunmaktadırlar. BMGK 1244 sayılı kararına göre Kosova halen Sırbistan ın bir parçasıdır ve statü konusundaki yapılması gereken görüşmeler 2004 den beri, hep sonraki aylara atılmaktadır nın ilk aylarında görüşmek üzere Sırp ve Kosovalı taraflar müzakere ekiplerini atamışlardır. Buna rağmen uluslararası örgütler ve Temas Grubu üyeleri Statüden evvel Standartlar formülüyle Kosova nın siyasal statüsünün belirlenmesinden evvel Kosova nın demokratik kurumlarının işletilmesi, hukukun üstünlüğünün kurumsallaşması, mültecilerin evlerine dönmeleri, uyum sürecinin sağlanması, ekonominin yeniden bütünleşmenin sağlanması gibi kısa zamanda gerçekleştirilmesi oldukça zor ve Kopenhag ekonomik ve siyasal kriterlerine benzer toplam 8 standardın oluşturulması gerektiğini ileri sürüyorlardı. Yine kendilerinin yerleştirdiği ve çok yüksek maaşlarla çalışan uluslararası örgütler, bunları bugüne dek yerine getiremediler ve bu yüzden hala standartların oluşmasını bekliyorlar. Örneğin % 50 işsizliğin olduğu Kosova, diasporanın yardımıyla yaşamaya çalışıyor, buna karşılık uluslararası örgütlere 2005 Kasımı na dek 9 milyar Euro vergi ödedi ama uluslararası yardım kuruluşlarının Kosova ya yaptığı yardım 2.5 milyar Euro ve çoğu da 2 milyonluk nüfuslu Kosova da kurulmuş toplam 700 misyonerlik kurumuna gidiyor. Batı nın tüm erteleme çabalarına rağmen, özellikle 2005 in son yarısında artan sosyal gerilim ve ekonomik başarısızlık statü sorununu konuşmayı zorunlu hale getirmiştir. Nitekim BM Kosova Özel Temsilcisi Soren Jessen-Peterson da 2006 da Kosova nın statüsünün belirleneceğini ilan etti. Arabulucluk yapacak olan Finlandiya eski Cumhurbaşkanı ve BM Özel Temsilcisi Martti Ahtisari de aynı beyanatı veriyor. Görüşmelerde Kosova Cumhurbaşkanı İbrahim Rugova ve Başbakan Bayram Kosumi bağımsızlık dışında hiçbir şartı kabul etmeyeceklerini defaten söylerken, Sırp tarafı 3 yıldır otonomiden yüksek, bağımsızlıktan düşük bir formülü dillendiriyor fakat bunun ne anlama geldiği konusunda pek bir açıklama getirmiyorlardı sonlarında Sırbistan 22

4 Cumhurbaşkanı Boris Tadiç Moskova daki bir basın toplantısındaki açıklaması bununla ilişkilendirilebilir: Kosova nın biri Sırp, diğeri Arnavut 2 entiteye ayrılması, 2 entite arasındaki ilişkilerin Kosova tarafınca takip edilmesi ve Sırp tarafının Sırbistan ile sıkı bağlarının olması. Bu Bosna-Hersek Federasyonu nun aynı bir şekil ki şimdi bunu çıkmazlarını orada görüyoruz zaten. Bu formülü açmakta daha belirgin olanı ise Sırp Hükümeti Kosova Koordinasyon Merkezi Başkanı Sanda Raskoviç-İviç in 2005 sonbaharında yaptığı açıklama: Yasama, yürütme yargıda Kosova ya tam otonomi, dış politika ve savunmada Sırp hükümranlığı. Bu federe devlet teklifi demektir ki, Nisan 2006 da bağımsızlık referandumu yapacak olan Karadağ ın kararından sonra federasyon kalır mı, ayrıca Kosova da nice soykırım yapmış olan Sırp ordusunu savunma adı altında Kosovalılar Kosova ya sokar mı? Nitekim Kosovalılar Rugova nın cenaze töreni için bile Sırp yetkililerin ülkeye girmesine izin vermedi. Sırbistan Kosova nın bağımsızlığı durumunda Sırpların yaşadığı Kosova nın kuzeyindeki Mitrovitsa gibi şehirlerin hiç olmazsa Sırbistan a bağlanması yönünde bir alternatif daha hazırlamış durumda. Tabii bu alternatif de de savaş tehlikesi sözkonusu. Batı ise Sırbistan a bağlı kalmayı destekleyenlerin yanında şartlı bağımsızlık üzerinde de duruyor. İlk olarak 2002 yılında Richard Goldstone başkanlığındaki uzman grubunun bu önerisi zaman içinde gelişme gösterdi. Nisan 2005 de İtalya eski Başbakanı Guiliano Amato başkanlığındaki Uluslararası Balkan Komisyonu Avrupa nın Geleceğinde Balkanlar adlı raporunda Kosova ya 4 aşamalı bir bağımsızlık haritası çizmiştir: İlk olarak Kosova Sırbistan dan de facto (fiili) olarak ayrılması-ki bugünkü durumdur-, ikinci adım tam hükümranlık olmaksızın bağımsızlık aşaması, yani Kosova ya bağımsızlık verilmesi ama Kosova da insan hakları ve azınlıkların korunmasında uluslararası örgütlerin yetkili kılınması, üçüncü adım kılavuzlu hükümranlık yani BM yönetimi altındaki Kosova nın AB ile üyelik müzakerelerine başlaması ve dördüncü aşamada da AB üyesi bir Kosova nın BM den tüm devlet yetkilerini alması. Hatta bu rapora Sırbistan eski Dışişleri Bakanı Svilanoviç de imza atmıştı. Nitekim Sırp egemenliğinde kalmaktansa geçici manda rejimini kabul edecek gibi gözüken Kosumi de Batı dan kopmak istemediklerini tekrarlamaktadır. Gözüken odur ki Batı, Kosova bağımsız olacaksa bile bunun AB hegemonyasına girdikten sonra olmasını istemektedir. Bu, Batı nın gerek Kosova nın bağımsızlıktan sonra Arnavutluk ile birleşme korkusu, gerek bir başka müslüman devletin Avrupa da istenmemesinden dolayı 23

5 olduğu kanısı uyandırmaktadır. Uluslararası örgütler Kosova da standartları oluşturmakta isteksiz davrandılar ve Kosova nın statüsü meselesini 2006 ya dek ertelediler. Fakat önümüzdeki aylarda görüşmeler başlayacak gibi gözüküyor. En iyi ihtimalle Kosova Sırp yönetiminden kurtulabilir ama AB buna kendi hegemonyasına girdikten sonra izin verecek gibi görünüyor... References Daha geniş bilgi için bkz: Yenigün, C., Aegean Maritime Boundaries: Issues and Solutions, Turkish Review of Balkan Studies, 6, 2001, Yenigün, C., Strategic Depth: Turkey s International Position, The Review of International Affairs, 2 (2), 2002, Yenigün, C., Milli Egemenlik ve Supranasyonalizm İkilemi: AB ve Türkiye nin Dış Politikalarının Analizi, (National Sovereignty and Supranationalism Dilemma: The Analyses of Turkey s and EU s Foreign Policies), Aykaç, M., Parlak, Z. (Ed.): Turkey- EU Relations with All Aspects, Elif Publications, Istanbul, 2002, Yenigün, C., 12 Mil Karasuları Sorunu ve Ege Denizi Problemleri (12 Miles Territorial Waters and Aegean Sea Problems), (in) Faruk Sönmezoğlu (ed.), Changing World and Turkey, Bağlam Publications, Istanbul, 1996,