YEŞİL SANAYİ, SU VE ÇEVRE. Nuri AZBAR Ege Üniversitesi, Çevre Sor. Uyg.ve Ar. Merkezi (EÜ-ÇEVMER)

Transkript

1 YEŞİL SANAYİ, SU VE ÇEVRE Nuri AZBAR Ege Üniversitesi, Çevre Sor. Uyg.ve Ar. Merkezi (EÜ-ÇEVMER)

2 Çevreci gruplardan firmalara: Bu kirlilikten siz sorumlusunuz Tüketici gruplarından firmalara: Eğer ürünleriniz çevre için zararlı ise bundan sonra ürünlerinizi kullanmayacağız Hissedarlardan patronlara: Hisselerimizin değerleri korunmaz ise, hisselerimizi satarız Patronlardan yöneticilere: Satış artmaz ise gidersin Çalışanlar: Kirlilikten biz de memnun değiliz, ancak işimizi de kaybetmek istemiyoruz Firmalardan topluma: Üretim ve tüketimi azaltamayız, ekonomik büyüme durmamalı

3 Temiz Üretim ve Çevre Yönetiminin Gelişimi 1970 ler: Yaptır ve kontrol et yaklaşımı esaslı kirlilik kontrolü 1980 başları: Firmalar çevresel ve enerji performanslarını artıracak yeni bir adım olarak ÇEVRE YÖNETİMİ yaklaşımını benimsediler 1980 lerin ortası: Endüstriyel ekoloji, LCA kavramları gündeme geldi Tasarımların ürünlerin çevresel etkileri düşünülerek yapılması 1990 lar: Toplam kalite yaklaşımı, ISO 9001 Çevre Yönetimi Standartları, ISO Atık azaltım, kirlilik önleme, temiz üretim teknolojileri

4 Sanayide Çevre Bakış Açısının Gelişimi Amaç ve Sonuçlar Sürdürülebilir Gelişme Endüstriyel Ekoloji Temiz Üretim Kirlilik Önleme Atık Azaltım Geri Kazanım Kirlilik Kontrolü Atık Bertarafı Çevre Yönetim Sistemleri Zaman ve İş

5 Genel kavramlar Sürdürülebilirlik Endüstriyel ekoloji Atık borsası-endüstriyel simbiyosis Atık önleme ve minimizasyon Dematerilizasyon Yaşam döngüsü analizi (LCA) Eko verimlilik Eko ürünler-eko üretim Sıfır deşarj Çevre için tasarım-eko tasarım

6 Tarafların Kirliliğe Bakış Açıları: Sanayici için kirlilik, ham madde olarak kullanılmasının ekonomik bir getirisi olmayan üretim dışı materyal ve enerji akımıdır. Oysaki toplum için kirlilik çevresel bertaraf maliyetlerinin tekrar kullanım maliyetlerinden daha yüksek olan bir olgudur. Sanayici için ölü bir yatırım olan çevresel yatırımlar endüstriyel ekoloji yaklaşımında çevreye yatırım tasarruf kavramını geliştirmektedir.

7 GELENEKSEL YÖNETİM Amaçlar: Ekonomik büyüme ve kâr Ortaklara sağlanan getiri Ürünler: Fonksiyon, stil ve fiyat için tasarlanmış ürünler Gereksiz atık yaratan paketleme Organizasyon: Hiyerarşik yapı Yukarıdan aşağıya karar verme Karar vermede merkeziyetçilik Çevre: Çevreye hakim olma Çevrenin bir kaynak olarak yönetilmesi Kirlilik ve atıkların dışsallıklar olarak değerlendirilmesi İşletme fonksiyonları: Pazarlama tüketimi artırmayı amaçlar. Finansman kısa dönemde kârı maksimize etmek ister. Muhasebe geleneksel maliyetler üzerinde yoğunlaşır. İnsan kaynakları yönetimi işçi verimliliğini artırmayı hedefler. ÇEVREYE DUYARLI YÖNETİM Amaçlar: Sürdürülebilirlik ve yaşam kalitesi Ortakların refahı Ürünler: Çevre için tasarlanmış çevre dostu ürünler Organizasyon: Hiyerarşik olmayan yapı Katılımcı karar verme Karar vermede merkezkaçcılık Çevre: Doğayla uyum içinde olma Doğal kaynakların sınırsız olmadığının farkına varılması Kirlilik ve atıkların yönetilmesi ve minimize edilmesi İşletme fonksiyonları: Pazarlama tüketici eğitimi için vardır. Finansman uzun dönemli sürdürülebilir büyümeyi amaçlar. Muhasebe çevreyle ilgili maliyetler üzerinde yoğunlaşır. İnsan kaynakları yönetimi, işyerinde sağlık ve güvenliği sağlamaya çalışır.

8 Sürdürülebilirlik Tanımı: Gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama güçlerini riske atmadan günümüz ihtiyaçlarının karşılandığı gelişme modelidir. Esası:Çevrenin belirli bir taşıma kapasitesi vardır. Bugünkü gelişme gelecekteki gelişmeyi engelleyecek çevresel bozunmaya yol açmamalıdır. World Commission on Conservation and Development (WCED) [The Brundtland Commission] Our Common Future, 1987

9 Sürdürülebilirlik Çevre ile sanayiinin barıştığı, karşılık çıkarların örtüştüğü bir ara nokta teşkil eder. Çevresel yatırımları ölü yatırımlar olarak gören bazı sanayiciler bu yaklaşımla ekonomik çıkarlarının da aynı zamanda korunduğunu görür.

10 Endüstriyel Ekoloji Sürdürülebilir gelişmenin üretim bileşenidir. Hammaddeden işlenmiş maddeye, içerikten son ürüne, atık ürüne ve nihai bertarafa kadar toplam madde döngüsünün optimizasyonunu içeren sistemdir. Ürünün üretimi, kullanımı ve bertarafındaki tüm maddelerin çevresel etkilerinin analizidir.

11 Endüstriyel Ekoloji Çevreyle uyumlu ürün ve proses dizaynı, yaşam döngüsü analizi (LCA), alternatif üretim teknolojileri, ayrıştırma teknolojileri ve kütle ve enerji dengelerinin kullanımını gerektirir. Tüm atıkların endüstri ağının başka bir bölümünde hammadde olarak kullanımı ile endüstrinin hiçbir aşamasında atık çıkmamasını öngörür. Ürün ve prosesler geri dönüşüme ve tekrar kullanıma yer verecek şekilde dizayn edilmelidir. Daha az tehlikeli kimyasalların kullanımını teşvik edecek yeni sistemler araştırılmalıdır. Endüstriyel çıktılar materyalsizleştirilmelidir.

12 Ürünün Ortaya Çıkışı Ürün Kullanımı Geri Kullanım Maliyet Zaman Enerji Ürün Ömrü Sonu Figure3. Maddenin İşlenmesi Yeniden Üretim Gerikazanım Bertaraf Madde/ Enerji Temini Maliyet Zaman Enerji Bertaraf Doğa Maddenin Ömrü Sonu Bir ürünün yaşam döngüsü

13 Ham Madde Enerji Endüstriyel Üretim Tesisi Ürünler Atıklar a) Geçmişteki endüstriyel uygulamal Ham Madde Enerji Endüstriyel Üretim Tesisi b) Son zamanlara kadar uygulanan yaklaşımlar Ürünler Atıklar Arıtma Ham Madde Enerji Endüstriyel Üretim Tesisi Geri Kazanım Geri Kullanım İyileştirme Arıtma İkincil Ürünler c) Mevcut örnek uygulanan yaklaşımlar Ham Madde Enerji Endüstriyel Üretim Tesisi Geri Kazanım Geri Kullanım İyileştirme Yeniden İşlem Sıfır Deşarj Geri Kazanım Geri Kullanım İyileştirme

14 Temiz Üretim Proses ve ürünlerin çevreye ve canlılara olan etkilerinin azaltılması için sürekli uygulanan önleyici çevre stratejileridir. Üretim prosesinde, hammadde ve enerjinin korunumu, toksik hammaddelerin bertarafı ve proses çıkışındaki tüm atık ve emisyonların toksisitelerinin azaltılmasıdır. Ürünler için, hammaddeden ürünün son bertarafına kadar tüm yaşam döngüsü süresince olan etkilerinin azaltılması stratejisidir.

15 BORUNUN SAĞINDA DURMAKTA HALEN ISRARLI İSENİZ İYİ YOLCULUKLAR ZİRA

16 Alüminyum Automotive Şeker Alkolsüz İçeçecek Gıda-Sebze Hayvan Yetiştirme Süt Azotlu Gübre Fosforlu Güre Cam Çimento Değirmen Deri Et Metal Petrol Plastik-ssentetik Kağıt-Hamur Termal enerji Çelik Tekstil Renk X X X X X X X X X Askıda Katı Madde X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Yağ& Gresss X X X X X X X X X X X X BOİ 5 X X X X X X X X X X X X X X X Amonyak X X X X X X X X X X Azotu Fosfor X X X X X X X X X X X X Krom X X X X X X X X X X X Siyanür X X X X X Bakır X X X X X Nikel X X Demir X X X X X X X Çinko X X X X X X X X X Fenoller X X X X X X X KOİ X X X X X X X X X X X X X Klorür X X X X X X Nitrat X X X Sülfat X X X X X X X Kurşun X X X Kadmiyum X X Toplam Askıda Katı Madde X X X X X X X X X X X X X X X X X Alkalinite X X X X Sıcaklık X X X X X X X X X Toksik X X X X X Organikler Serbest Klorür X X Florür X ph X X X X X X X X X X X X X X X X Alüminyum X X Top.Koliform X X X X X X Çeşitli sanayiler için tipik atıksu parametreleri (Eckenfelder, 1980)

17 ÖNARITMA KİMYASAL BİRİNCİL ARITMA FİZİKSEL ÇÖZÜNMÜŞ ORGANİKLER İKİNCİL ARITMA ASKIDA KATILAR ÜÇÜNCÜL ARITMA ÇAMUR ARITIMI ÇAMUR BERTARAFI ATIKSU BERTARAFI SEYRELTİK ATIKLAR GÖL, NEHİR v.b. IZGARA NÖTRALİZASYION FLOTASYON AKTİF ÇAMUR ÇÖKELTME KOAGULASYON SEDIMENTASYON KONTROLLÜ DEŞARJ DENGELEME KİMYASAL ARITMA ÇÖKELTME FILTRASYON ANAEROBIK HAVUZLAR FİLTRASYON DERİN DEŞARJ YAĞ&GRES GİDERİMİ DAMLATMALI FİLTRE KARBON ADSORPSYONU YERALTISUYU DEŞARJI HAVALANDIR. LAGÜNLER İYON DEĞİŞTİR. MEMBRAN ÇÜRÜTME VEYA ISLAK YAKMA DERİN KUYU DEŞARJI BUHARLAŞTIR. YAKMA STABİLİZAS. HAVUZLARI BİYODİSKLER YOĞUNLAŞTIRMA PRESS FİLTRELER VAKUM FİLTRE YAKMA DEPOLA DERİN DEŞARJ DEPOLAMA NÖTRALİZASYON SETTLING FİLTRATION İLERİ ANAEROBİK PROSESLER SANTRİFUJLEME KURUTMA YATAK. DERİN KUYU DEŞARJI YAKMA KONSANTRE ATIKLAR

18 ÇEVREYE YATIRIM YAPARKEN EKONOMİK KAZANÇ DA DİYORSANIZ, SÜRDÜRÜLEBİLİR VE TEMİZ ÜRETİM SİZİN YOLUNUZDUR

19 EKO Üretim=Ekolojik ve Ekonomik Üretim: Eko Verimlilik Kirlilik Önleme (2P yaklaşımı) Temiz Üretim (CT) Çevre için Tasarım (DFE) Sıfır Deşarj Çevre Yönetim Sistemleri (EMS)

20 Eko Üretim Üründe Değişiklik -Çevreye daha az zararlı ürün tasarımı (sıfır emisyonlu motor) -Uzun ömürlü ürün tasarımı (10 yıl paslanmazlık) Proseste Değişiklik Hammadde Girdisinde Değişiklik -Temiz hammadde kullanımı -Toksik olmayan veya daha az zehirli olan ile değiştirme Teknolojide Değişiklik -Planda değişiklik -Otomasyona geçiş -İşletme şartlarının iyileştirilmesi -Daha iyi gelişmiş ekipman kullanımı -Yeni teknoloji İyileştirilmiş İşletme Şartları -Atıkların ayrımı -Üretimin planlanması -Envanter Kontrolü -Eğitim (Tedarikçiler de dahil edilerek)

21 Eko-Üretim Prensipleri Daha az enerji yoğunluğuna sahip, yenilenebilir ve geri kazanılabilir hammadde kullanımı Hammadde tasarrufu ve enerji korunumu sağlayan üretim döngülerinin seçilmesi. Düşük enerji kullanımına yönelik, daha az bakım gerektiren uzun ömürlü ürün tasarlanması Tasarımlarda hem ürünün kalitesinin hem de çevre kalitesinin dikkate alınması Dematerilizasyon ve yeniden kullanıma yönelik tasarımlar yapılması Beşikten mezara (Yaşam Döngüsü Analiz-LCA) yaklaşımın tasarımda ve üretimde esas alınması

22 EKO ÜRETİMİN OLUMLU ETKİLERİ Kirliliğin önlenmesi Proses yönetiminin geliştirilmesi Kaynakların verimli kullanımı Katı atıkların minimize edilmesi Enerji kontrolü Geri dönüşüm ve tekrar kullanım

23 ÇEVREYE DUYARLI İŞLETMECİLİK Üretim Fonksiyonu Eko verimlilik Yaşam döngüsü analizi Çevresel tasarım Çevreci satın alma uyg. Sıfır yayımlı fabrika

24 İş Ajandalarındaki Değişimler Seyreltme Kontrol Önleme Hiç Atık Üretmeme Müşterinin çevre refahı güdümlü üretim stratejileri (Green Products) Toplam ürün zincirinde Beşikten Mezara yaklaşım Uzun vadeli çevresel kıstaslar Minimum maliyetle çevre kirliliğinin önlenmesi Uluslar arası Standartlar ISO EMAS Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim (Atık Borsası)

25 ÇEVREYE DUYARLI İŞLETMECİLİK Pazarlama Fonksiyonu Yeşil tüketici Yeşil pazarlama ve reklam Yeşil etiketleme Yeşil fiyatlama Yeşil paketleme Yeşil dağıtım

26 ÇEVRE İÇİN TASARIM (DfE) Geleneksel Tasarım Yaklaşımı: Ürünün görsel ve işlevsel fonksiyonu Ürün kalitesi Ürün fiyatı

27

28

29 Buraya kadar ürünün görsel ve işlevsel fonksiyonu sanırım oldukça tatminkar, fakat fiyatı biraz düşündürücü olabilir!! Şimdi biraz çevre kaygısı olan bir tasarıma bakalım

30

31 Bathroom: Caroma Smartflush

32 Öncelikli Hedef SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK (Gelecek Kuşaklar için Sorumluluk) Temel Yaklaşım: ENDÜSTRİYEL EKOLOJİ (Doğanın sınırları) Ekosistem Sınırları EKO-ENDÜSTRİYEL PARKLAR (Materyal döngüsünün kapatılması, enerji verimliliği) Ayrıca: YEŞİL TEKNOLOJİLER (Kirlilik kontrolü yerine kirlilik önleme) ÇEVRE İÇİN TASARIM (Yeşil tasarım) GERİ KAZANIM İÇİN TASARIM (Materyal geri dönüşümün teşviki) DEMATERİLİZASYON (Daha az kullan)

33 ÇÜNKÜ Gelecekteki bizi ne bekliyor de Tasarım Tasarımcılar gelecekte doğal kaynakları azalmış ve birim maliyeti çok daha pahalı malzemeleri olan bir dünya ile yüzleşecekler Tasarım camiası, üreticiler ve yöneticiler bu gerçeği şimdiden kabullenmeli Sürdürülebilir bir gelecek mümkün ve bunun eko tasarım pencerisinden dünyaya bakalım.

34 Çevreyi Korumak Hepimizin Görevi!

35 İLGİNİZE TEŞEKKÜR EDERİM. Prof.Dr. Nuri Azbar Ege Üniversitesi Biyomühendislik Bölümü Bornova-Izmir Tel: /31