Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda Üretkenli e Etkisi

Transkript

1 Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda Üretkenli e Etkisi Hamit Coflkun* Özet Beyin f rt nas literatürü, yüzyüze etkileflimde bulunan gruplar n, ayn say da ancak tek bafl na çal flan gruplara göre daha az üretkenlik gösterdiklerini ortaya koymaktad r. Beyin f rt nas gruplar nda bilgisayar ve beyin yaz m (brainwriting) tekniklerinin kullan m, grup üretkenli ini art rmaktad r. Bu incelemede, ilgili tekniklerin etkileflim gruplar nda üretkenlik kayb n nas l azaltt, araflt rma bulgular n n fl alt nda tart fl lmaktad r. Anahtar Kelimeler Beyin F rt nas, Beyin Yaz m, Bilgisayar, Etkileflim Gruplar. Abstract The brainstorming literature has demonstrated that interactive groups generate fewer ideas than the same number of groups working individually. The use of computers and brainwriting procedures has led to higher productivity in brainstorming groups. How these procedures or techniques decrease productivity loss in interactive groups is discussed in this paper, in the light of research findings. Keywords Brainstorming, Brainwriting, Computer, Interactive Groups. * Dr., Abant zzet Baysal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Sosyal Psikoloji Ana Bilim Dal Ö retim Üyesi Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri Dergisi 1/1 Haziran

2 HAM T COfiKUN Abant zzet Baysal Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Sosyal Psikoloji Ana Bilim Dal Bolu Elektronik Posta: hcoskun@rocketmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar The Effects of Intergroup Comparison Information in Idea Generation Groups, The Annual Meeting of Soutwestern Psychological Association, 2000, Dallas (P. B. Paulus ve V. L. Putman la). The Effects of Problem Presentation and Cognitive Stimulation in Idea Generation Groups, Group Dynamics: Theory, Practice, and Application, 4, 2000, (P. B. Paulus, V. Brown ve J. Sheerwood la). The Role of Collective Identity in Idea Generation Groups, The Annual Meeting of American Psychological Association, 2000, Washington. The Role of Intrinsic Motivation in Group Brainstorming, The Annual Meeting of Southwestern Psychological Association, 2000, Dallas (P. B. Paulus ve V. L. Putman la). The Effects of Out Group Comparison, Social Context, Intrinsic Motivation, and Collective Identity in Brainstorming Groups, Yay nlanmam fl Doktora Tezi, The University of Texas, Facilitator Training for Group Brainstorming, Southwestern Psychological Association, 1997, Fort Worth, Texas (V. L. Putman, K. L. Leggett, E. J. Roland ve P. B. Paulus la) The Effects of Problem Presentation on Brainstorming Groups, The Annual Meeting of Graduate Student Research Symposium: The University of Texas, 1996, Arlington. Training Groups for Effective Brainstorming, 4 t h Annual Advanced Concepts Conference on Work Teams Team Implementation Issues, 1996, Dallas (P. B. Paulus, V. L. Putman, K. L. Leggett ve E. J. Roland la).

3 Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda Üretkenli e Etkisi Hamit Coflkun Çeflitli kurum ve kurulufllar, yeni teknoloji ve programlar n gelifltirilmesi amac yla grup ya da tak m içinde düflünce üretimine daha çok önem vermektedirler (Boyett ve Boyett, 1995; Snyder, 1989). Grup içinde düflünce üretiminin say s n ve kalitesini art rmak için, Osborn (1957), beyin f rt nas yöntemini formal olarak gelifltirmifltir. Osborn un beyin f rt nas yöntemi dört kuraldan oluflmaktad r: (1) Düflünceleri elefltirmeyin; (2) Ne kadar çok düflünce üretirseniz o kadar iyidir; (3) Akl n za gelen bütün düflünceleri söyleyin; (4) Grupta sunulan düflünceleri gelifltirerek birlefltirin. Osborn (1957) bir bireyin grup içinde beyin f rt nas yöntemi ile, tek bafl na çal flt ortama göre, iki kat daha fazla düflünce üretebilece ini iddia etmifltir. Di er taraftan, beyin f rt nas literatüründe yap lan hemen tüm deneysel araflt rmalar, beyin f rt nas yöntemini kullanan etkileflim gruplar n n (interactive groups) 1 ayn say da tek bafl na çal flan bireylerin oluflturdu u y nsal ya da tek bafl na gruba (nominal or solitary group) 2 göre daha az düflünce ürettiklerini göstermektedir (Diehl ve Stroebe, 1987; Mullen ve di., 1991; Paulus ve Dzindolet, 1993; Camacho ve Paulus, 1993; Paulus ve di., 1996). Beyin f rt nas yöntemini kullanan etkileflim gruplar nda üretkenlik kayb na neden olan dört temel soruna dikkat çekilmektedir. Bunlar; de erlendirilme kayg s (evaluation apprehension), sosyal kaytarmac l k (social loafing) ya da boflverme (free riding), üretim engellemesi (production blocking) ve uyuflum (matching) sorunlar d r. 1 Etkileflim Gruplar (Interactive Groups): Bireylerin, grup içinde di er grup üyeleri ile yüzyüze etkileflimde bulunduklar ve birlikte çal flt klar grup türü. 2 Y nsal / Tek Bafl na Çal flan Grup (Nominal Groups / Solitary Groups): Di er grup üyeleri ile yüzyüze etkileflmeyen ve tek bafl na çal flan bireylerin toplam ndan oluflan grup.

4 80 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER De erlendirilme kayg s (evaluation apprehension) sorununun aç klamas nda belirtildi ine göre, grup üyeleri, etkileflim gruplar nda sosyal tepkilerine iliflkin de erlendirilme kayg s yaflamakta ve kendi düflüncelerini saklama e ilimi göstermektedir. Diehl ve Stroebe (1987), de- erlendirilme kayg s n n düflünce üretimi üzerindeki etkisini inceledikleri bir araflt rmada, uzman ya da akranlar taraf ndan de erlendirilme endiflesinin, tek bafl na çal flan bireylerin üretkenli ini engelledi ini tespit etmifllerdir. Etkileflim gruplar ndaki de erlendirilme kayg s n n etkisi konusunda yap lan bir araflt rman n sonuçlar da, yüksek kayg l bireylerin, düflük kayg l bireylere göre grup içinde daha az üretken olduklar n göstermifltir (Camacho ve Paulus, 1993). Sosyal kaytarmac l k (social loafing) ya da boflverme (free riding) e ilimi sergilendi inde, grup üyeleri bireysel olarak tan nmad klar ya da de- erlendirilmedikleri durumlarda, gruptaki di er üyelere ya da çal flma arkadafllar na, görevin tüm sorumluluklar n yükleyerek kendi sorumluluklar n üstlenmekten kaç nmaktad rlar (Griffith ve di., 1989; Karau ve Williams, 1993; Shepperd, 1993). Sosyal kaytarmac l aç klamaya çal flan Paulus ve di erleri (1993), beyin f rt nas yöntemini kullanan etkileflim gruplar nda ortak mikrofon kullanan grubu, bireysel mikrofon kullanan üyelerin oluflturdu u grupla düflünce üretkenli i aç s ndan karfl laflt rm fl ve ortak mikrofon kullanan grubun önemli ölçüde üretkenlik kayb gösterdi ini gözlemifllerdir. Ancak, üretkenlik kayb n n bireysel mikrofon kullan lan etkileflim gruplar nda dahi oldukça fazla oldu unu gösteren araflt rmalar da bulunmaktad r (Camacho ve Paulus, 1993; Paulus ve Dzindolet, 1993; Paulus ve di., 1993). Di er taraftan ilgili baflka bir araflt rmada, çal flanlardan flirketlerini gelifltirmek için düflünceler üretmeleri istenmifl ve bu düflüncelerin, yönetim kuruluna gönderilece i kendilerine bildirilmifltir. Bu koflullar alt nda bile, üretim kayb n n oldukça yüksek oldu u bulunmufltur (Collaros ve Anderson, 1969). Üretim engellemesi (production blocking) olarak nitelenen soruna getirilen aç klamada, gruplardaki verimsizlik, grup bireylerinin düflüncelerini sunmak için kendi s ralar n beklemek zorunda kalmalar na ba lanmaktad r (Diehl ve Stroebe, 1987). Bu engellenmenin bir sonucu olarak bireyler grupta düflüncelerini aç a ç karamamaktad rlar. Grup üyesinin konuflmas n n tamamlanmas n bekleme süreci, önceden ortaya ç km fl olan düflüncelerin unutulmas n ve benzer düflüncelerin ifade edilmesini engellemektedir. Yap lan bir araflt rmada, bireylere di erlerinin konuflmad n gösteren fl klar yand zaman düflünce üretmeleri gerekti i yönergesi verilmifltir (Diehl ve Stroebe, 1987). Bu ifllemin, etkileflim gruplar nda ortaya ç kan üretkenlik kay-

5 COfiKUN / Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda 81 b na benzer bir flekilde, tek bafl na çal flan bireylerin üretkenliklerini de engelledi i bulunmufltur. Etkileflim gruplar nda ki di er bir sorun, grup üyelerinin verilen zaman paylaflmalar ; öte yandan tek bafl na çal flan bireylerin verilen zaman n tamam n kendileri için kullanabilmesidir. Ancak, yap lan bir araflt rmada, verilen zaman 10 dakikadan 20 dakikaya ç karman n, etkileflim grubundaki üretimi art rmad n göstermifltir (Diehl ve Stroebe, 1991). Uyuflum (matching), gruplarda üretim düflüklü ünü aç klayan di er bir niteleme olarak Paulus ve Dzindolet (1993) taraf ndan ortaya at lm flt r. Bu aç klamaya göre, sosyal karfl laflt rma süreci, grubun baflar l üyelerini grubun tipik ifllev biçimine benzer flekilde uyuflum kurmaya yönlendirmekte ve sonuçta ortaya düflük bir üretim düzeyi ç kmaktad r. Bu tipik üretim düzeyi, grup için normsal özellikler sa lamaktad r. Sonuç olarak, grup içinde güçlü yar flmac l k ya da bireysel tan mlanabilirlik etkisi olmad durumlarda, afla ya do ru uyuflum (downward matching) 3 daha yayg n olarak ortaya ç kmaktad r. Baflka bir deyiflle, düflük düzeyde üretim, yüksek düzeyde üretime göre, sosyal karfl laflt rma süreci için bir referans noktas olmaktad r. Araflt rmalar, uyuflum aç klamas yla tutarl olacak flekilde, bireylerin kendi üretkenliklerini, üretkenlik düzeyi yüksek üyelerle uyuflum kurarak art rd klar n göstermektedir (Paulus ve Dzindolet, 1993; Paulus ve di., 1996). Son y llarda, araflt rmac lar, grup üretkenli ini art rman n tekniklerini araflt rmaya yönelmektedirler. Afla da sunulan bilgisayar ve beyin yaz m tekni i, gruplarda verimsizli e yol açan sorunlarla ilgili aç klamalar n fl alt nda tart fl lm flt r. Bilgisayar Teknolojisi Bilgisayarlarla beyin f rt nas tekni i 4, de iflken say da olan gruplar n bilgisayarla düflünce üretimini öngörmektedir. Bilgisayarlar genifl bir odaya yerlefltirilmekte ve üretilen düflünceleri gösteren bir ana bilgisayara ba lan lmaktad r. Üretilen düflünceler, her bilgisayar n ekran n n belirlenen bir bölümünde gösterilmektedir; ancak, bireyler düflünceleri kimin gönderdi ini bilmemektedir. Üretilen düflüncelerin 3 Afla ya Yönelik Uyuflum (Downward Matching): Grup üyelerinin, düflük performans gösteren grup üyesi ya da üyeleriyle uyuflum göstererek performanslar n azaltmalar. 4 Bilgisayarla beyin f rt nas yapmak için Arizona State University taraf ndan gelifltirilen bir yaz l m hakk nda bkz. Jessup ve Valacich, 1993; Nunamaker ve di., 1991.

6 82 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER di er bölümleri, önceden belirlenen anahtar tufla bas lmas yla görülebilmektedir. Oturumun sonunda, üretilen tüm düflünceler genifl bir ekrana yans t lmakta ve grup üyeleri en çok tercih edilen düflünceleri oylama yoluyla seçmektedir (Jessup ve Valacich, 1993; Nunamaker ve di., 1991). Bilgisayarla beyin f rt nas tekni i, grup sürecinde yaflanan tipik sorunlardan kaç nmak için bir seçenek olarak sunulmaktad r. Bilgisayarla beyin f rt nas tekni ini kullanan gruplar, beyin f rt nas yöntemini kullanan etkileflim gruplar ile karfl laflt ran çal flmalar, bilgisayar tekni ini kullanan gruplar n daha çok düflünce ürettiklerini bulmufltur (Gallupe ve di., 1991). Bununla beraber, bilgisayarla beyin f rt nas tekni ini kullanan gruplar n, yine beyin f rt nas yöntemini kullan rken düflüncelerini bilgisayarda yazma ya da mikrofona konuflma yoluyla aç klayan tek bafl na çal flan gruplara k yasla, genellikle daha az üretken oldu una iliflkin araflt rmalar bulunmaktad r (Gallupe ve di., 1991; Paulus ve di., 1995). Öte yandan, yap lan bir araflt rma, fazla bireyden oluflan gruplar n bilgisayarl beyin f rt nas tekni iyle daha üretken hale geldiklerini göstermektedir. Bu çal flmalar n birço u, sadece toplam düflünce say s na odaklan ld ve tek bafl na çal flan gruplar kontrol grubu olarak al nmad klar için uygun karfl laflt rma verileri sa lamamaktad rlar (Gallupe ve di., 1991; Jessup ve Valacich, 1993). Sonraki çal flmalar, düflüncelerin toplam say s n de erlendirmek yerine, bilgisayar tekni ini kullanan etkileflimli ve tek bafl na çal flan gruplarda üretilen özgün (unique) düflüncelerin say s n de erlendirmektedir. Zira grup üyeleri, ço u kez, ayn düflünceleri grup oturumunda tekrarlamaktad r. Bunun için, grubun toplam düflünce say - s ndan ayn ya da tekrar edilen düflüncelerin ç kar lmas yla elde edilen özgün düflüncelerin miktar, grup üretkenli ini de erlendirmede, toplam düflünce say s na göre daha fazla ölçüt al nmaktad r ( Diehl ve Stroebe, 1987 ve 1991; Paulus ve di., 1993; Mullen ve di., 1991). Araflt rmalar, bilgisayar kullanan gruplarda üretilen özgün düflüncelerin say s n n grubun büyümesi ile artt n göstermektedir. Ancak, bu düflünce üretimi oran n n, tek bafl na çal flan ve bilgisayar tekni ini kullanmayan gruplara göre grubun büyüklü ü fazla olsa bile daha düflük oldu u da bulgular aras ndad r (Paulus ve di., 1995). Bu araflt rmalardan birinde, alt bireyden oluflan ve bilgisayar tekni ini kullanan etkileflim gruplar n n, ayn say dan oluflan ve bilgisayar tekni ini kullanan tek bafl na çal flan gruplara göre daha az özgün düflünce üretti ini gösteren bulgulara ulafl lm flt r (Dennis ve Valacich, 1993; Valacich ve di., 1994).

7 COfiKUN / Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda 83 Bilgisayarla beyin f rt nas tekni ini kullanan gruplarda grubun büyüklü ünün üretkenli e etkisi konusuyla ilgilenen araflt rmac lar, bu etkinin temelinde yatan süreçleri aç klamaya çal flmaktad rlar. Bir aç klamaya göre; di er grup üyelerinin düflünceleriyle karfl karfl - ya gelmek, benzer ya da ayn düflüncelerin ortaya ç k fl n azaltmaktad r (Valacich ve di., 1994). Büyük gruplarda, herhangi bir üye çok say da düflünceyle karfl laflt için, yeni düflünceler üretilmesine yönelik bask y daha çok yaflamaktad r. Bundan dolay, bu gibi ortamlarda üretilen düflüncelerin daha özgün olma olas l artmaktad r. Di er aç klamaya göre; büyük gruplardan gelen düflüncelerle karfl - laflmak, özgün düflüncelerin biliflsel aç dan uyar lma olas l n art rmaktad r. Öte yandan, Connolly ve di erleri (1990), özgün düflüncelerin uyar lmas yla ilgili herhangi bir sonuca ulaflmam fllard r. Üçüncü aç klamaya göre, di er çal flan bireylerin oldu u bir ortamda yar flmac l k ya da rekabet duygusu artmakta ve bu ortam düflünce üretimini büyük ölçüde güdüleyebilmektedir. Di er araflt rmalar, birlikte çal flan bireylerin say s n art rman n basit görevlerde üretkenli i art rabilece ini göstermektedir. Mullen ve di erlerinin (1991) meta analitik çal flmas, ayn odada tek bafl na çal flan gruplar n, farkl odalarda tek bafl na çal flan bireylerin oluflturdu u gruba göre daha çok düflünce ürettikleri sonucuna ulaflm flt r. Ancak, araflt rma, ayn odada tek bafl na ya da birlikte çal flan iki bireyden oluflan gruplar aras nda, düflünce üretimi aç s ndan fark olmad n göstermektedir (Paulus ve di., 1993). Bir baflka aç klamaya göre, di er bireylerin üretkenliklerine iliflkin bilgi edinmek, yar flmac duygular art rmaktad r. Paulus ve Dzindolet (1993), yüksek hedef verilen etkileflim gruplar n n ve tek bafl na çal flan bireylerin oluflturdu u gruplar n üretimini büyük ölçüde art rd klar n belgelemektedir. Beyin Yaz m Tekni i Etkileflim gruplar nda yaflanan sorunlar ortadan kald rma tekniklerinden biri, sözel etkileflimi s n rlayarak düflüncelerin yaz mla paylafl m n sa lamakt r. Düflünceleri grup içinde söylemek yerine yazmak, üretim engellemesini önemli ölçüde azaltmaktad r. Çünkü, bireyler düflüncelerini üretmek için kendi söz söyleme s ralar n beklemek zorunda kalmamaktad rlar. Ayr ca, yaz m yöntemi grup içinde konuflmay ortadan kald rd için de erlendirilme kayg s n da azaltabilmektedir. Bireylerin de iflik renkte kalemlerle düflüncelerini yazma-

8 84 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER s yla bir bireyin grup içinde tan nabilirli i artt için, kaytarmac l k davran fl azalabilmektedir. Beyin yaz m (brainwriting) tekni inin en etkili yönü, grup içinde yar flmac l k davran fl n art rma özelli idir. Bu teknik, grup içinde üretkenli in sürekli bir biçimde izlenmesini sa lamaktad r. Ayr ca, daha fazla düflünce üretimini sa lamak için, bir üyeden di erine dolaflt r lan düflünce kartlar ya da ka tlar bir bask oluflturmaktad r. Bu özelliklerinden dolay, grup düflünce yaz m tekni inin yukar ya yönelik uyuflum (upward comparison) 5 ifllevi sa lamas muhtemel görünmektedir. Araflt rmac lar, beyin yaz m tekni inin bu olumlu özelliklerinin yan nda, bu tekni in düflünce üretimini biliflsel aç dan uyarma özelli inin de oldu unu vurgulamaktad r (Paulus ve Yang, 2000; Coflkun, 2000). Bu görüfle göre, beyin yaz m tekni i, grup üyelerinin dikkatini di er üyelerin yaratt düflünceleri incelemeye yöneltmektedir. Bu teknik, daha çok küçük gruplarda kullan ld için, bireyler grup üyelerinin ortaya ç kard düflünceleri etkili bir flekilde iflleyebilmektedirler (Nagasundaram ve Dennis, 1993). Sonuç olarak, di er bireylerin düflüncelerine odaklaflma, gizil düflüncelerin biliflsel aç dan uyar lmas na yol açmaktad r. Beyin yaz m tekni ini kullanan etkileflim gruplar n n, tek bafl na çal flan gruplara göre daha üretken olup olmad klar n test eden araflt rmada, Paulus ve Yang (2000), dört kifliden oluflan gruplar, etkileflim grubu, bellek grubu ve tek bafl na çal flma grubu koflullar na seçkisiz veya rastgele olarak atam flt r. Her bireye, grup içinde tan nabilirli i art rmak için de iflik renkte kalemler verilmifltir. Etkileflim gruplar - na, düflüncelerini üretmek için normal ka d n dörtte biri büyüklü- ünde yirmi befl ka t parças verilmifltir. Bununla birlikte, tek bafl - na çal flan bireylere, üretilen düflüncelerle ilgili sosyal ya da biliflsel bilgi vermemek için normal ka t verilmifltir. Beyin f rt nas kurallar verildikten sonra, tek bafl na çal flan bireylerden oluflan deneklere, oturum boyunca konuflmamalar, düflüncelerini yazmalar, düflüncelerini sunmak için tam bir cümle kurmak zorunda olmad klar ve sadece sözcükleri kullanabilecekleri yönergesi verilmifltir. Ayr ca, dille ilgili yaz m kuralar n n oturum boyunca önemli olmad da vurgulanm flt r. 5 Yukar Yönelik Uyuflum (Upward Matching / Comparison): Grup üyelerinin, yüksek performans gösteren grup üyesi ya da üyeleriyle uyuflum göstererek bireysel performanslar n art rmalar.

9 COfiKUN / Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda 85 Sadece etkileflim ve bellek yönergesi 6 verilen etkileflim gruplar ndaki bireylerin, ellerindeki ka t parçalar na düflüncelerini yazmalar ve bu düflünceleri di er grup üyeleri ile paylaflmalar istenmifl, ancak, birbirleri ile konuflmamalar gerekti i vurgulanm flt r. Bu teknikte her birey de iflik renkteki kalemlerden biriyle düflüncelerini yazmakta ve sonra sa ndaki bireye düflüncesini yazd bu ka d vermektedir. Ard ndan da sol taraftaki kifliden onun düflüncesini yazm fl oldu u ka t parças n ya da kart almaktad r. Deneklerin, verilen düflünceleri okumalar, sonra kendi düflüncelerini yazmalar ve ka d hemen di er bireye vermeleri gerekmektedir. Deneklere, düflünce yaz m n önceden bitirenin, di er kifliyi beklemeden verilen bofl ka tlardan birini kullanarak düflüncelerini yazabilece i de söylenmifltir. Deneklerden herhangi biri, dolaflt r lan ka tlarda önceden yazd düflünceyi gördü ünde, verilen ka d masan n ortas na b rakacakt r. Bu ifllem, deneyin sonuna kadar devam etmektedir. Düflüncelerin sunumunda, tam cümle kurman n gerekmedi i, dille ilgili yaz m kurallar n n önemli olmad vurgulanmaktad r. Bellek grubunda yer alan deneklere ayr ca, oturumun bafl nda, düflünce paylafl m sürecinde yarat lan tüm düflünceleri dikkatli bir flekilde incelemeleri gerekti i, deneyin sonunda, üretilen düflüncelerin ne kadar n hat rlad klar n n sorulaca yönergesi verilmifltir. lk deney oturumunda, kat lan tüm deneklerden ka t atafl n n kullan m ile ilgili problem üzerinde düflünce üretmeleri istenmifltir. Tek bafl na çal flan bireyler, birbirlerinin çal flmalar n görmelerinin ve genel etkinliklerini izlemelerinin engellenmesi için, ayn odada farkl köflelere oturtulmufltur. Etkileflim gruplar ndaki bireyler, birinci deney oturumunda yuvarlak bir masan n etraf na oturtulmufltur. Tüm gruplara, problem üzerinde onbefl dakika çal flma süresi verilmifltir. Onbefl dakikal k deney oturumunun sonunda, tüm deneklerden, mümkün oldu unca hem kendi ve hem de gruptaki di er üyelerin düflüncelerini hat rlayabildikleri kadar çok listelemeleri istenmifltir. Deneyin ikinci oturumunda, tüm deneklerin farkl köflelere oturmalar istenmifl ve yine ka t atafl n n kullan m ile ilgili problem üzerinde düflünce üretmeleri yönergesi verilmifltir. Üretkenlik düzeyi, ayn olan düflüncelerin ç kart l p özgün olan düflüncelerin say s n n toplanmas yla ölçülmüfltür. 6 Bellek Yönergesi: Bireylerin veya grup üyelerinin deney süresinde ürettikleri düflüncelerin, deneyin sonunda sorulaca n n söylenmesi ya da bu düflünceleri yazmalar gerekti ini ifade eden aç klama. Etkileflim Yönergesi: Bireylerin grup içinde, beyin yaz m tekni ine uygun olarak düflünce üretmelerini ifade eden aç klamalar (bkz. beyin yaz m tekni i yle ilgili aç klamalar).

10 86 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Araflt rman n bulgular, birinci oturumun sonunda, beyin yaz m tekni ini kullanan gruplar n, ayn tekni i kullanan bellek yönergesi verilmifl etkileflim gruplar ile tek bafl na çal flan bireylere göre, daha çok düflünce ürettiklerini göstermifltir. Ayr ca, etkileflim ve bellek yönergesi verilen etkileflim gruplar, tek bafl na çal flan ve bellek yönergesi verilmifl olan gruplara göre daha fazla düflünce üretmifllerdir. Deneyin ikinci oturumunda da, önceden etkileflim grubu ve bellek kofluluna atanan bireylerin, tek bafl na çal flma kofluluna atanan bireylere göre daha üretken olduklar bulunmufltur. Araflt rman n bulgular, grup beyin yaz m tekni inin tek bafl na beyin yaz m tekni ine göre üretkenli i daha çok art rd n göstermifltir. Paulus ve Yang (2000), bu bulgunun beyin f rt nas literatüründe, etkileflim gruplar n n tek bafl na çal flan gruplara göre daha üretken olduklar - n gösteren ilk çal flma oldu unu belirtmektedir. Beyin yaz m tekni- ini kullanan etkileflim gruplar nda gözlenen bu üretkenlik art fl, tekni in, üretim engellemesi, de erlendirilme kayg s ve kaytarmac l k sorunlar n etkin bir flekilde ortadan kald rmad ve grup içi yar flmac l artt rmad görüflünü desteklemektedir. Biliflsel uyar lma aç klamas n n tersine, deneklerin üretilen düflünceleri ezberlemeleri yönergesi bu yönergenin verilmedi etkileflim grubuna göre düflünce üretimini olumsuz yönde etkilemektedir. Düflünceleri ezberleme ya da hat rlama gere inin, yeni düflüncelerin üretimini biliflsel aç - dan daha da güçlefltirdi i görülmektedir. Paulus ve Yang n (2000) araflt rmas nda, yöntem aç s ndan bir sorun bulunmaktad r. Araflt rmada, düflüncelerin üretimi için etkileflim gruplar na daha çok say da ka t verilirken, tek bafl na çal flan bireylere sadece bir ka t verilmifltir. Dolay s yla, çok say da ka t verme, bireylere daha fazla düflünce üretilmesi gerekti ine iliflkin ipucu vermektedir. Bu kar flt r c etkinin, etkileflim gruplar ndaki üretkenlik art fl na olumlu yönde etkide bulunma olas l yüksek görünmektedir. Bu yöntem sorununu ortadan kald rmak için yap lan bir araflt rmada (Coflkun, 2000), etkileflim ve tek bafl na çal flma gruplar nda bulunan tüm deneklere ayn say da ve boyutta olan küçük kartlar verilmifltir. Araflt rman n temel amac, gruplar aras karfl laflt rma bilgisinin grup içi üretkenlikteki etkisini araflt rmak olmas na ra men, elde edilen bulgulardan baflka önemli sonuçlara da ulafl lm flt r. Birinci oturumda, tüm deneklere ka t atafl n n kullan m ile ilgili düflünce üretmeleri yönergesi verilmifltir. kinci deney ortam nda, birinci problemden daha karmafl k ve zor olan bir problem sunulmufltur. Bu problem, 1999 dan sonra her bireyin alt nc bir baflparmakla do du- unu ve bu baflparma n elin di er yan nda bulundu unu, birinci

11 COfiKUN / Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda 87 baflparma a benzer hareket ve bask serbestisinin oldu unu vurgulamaktad r. Deneklerden istenen görev, bu alt nc baflparmakl eli kullanman n ne tür sorunlar ya da kolayl klar ortaya ç karaca na iliflkin düflünceler üretmektir. Araflt rman n sonuçlar, ka t atafl n n kullan m n n soruldu u birinci ortamda, ayn say da ve boyutta kartlar kullanan etkileflim gruplar ile tek bafl na çal flan gruplar aras nda manidar bir fark bulunmad n göstermifltir. Ek baflparma n ortaya ç kard zorluklar ya da kolayl klar n soruldu u ikinci deney ortam nda, etkileflim gruplar n n ayn say da denekten oluflan tek bafl na çal flan gruplara göre daha fazla özgün düflünce ürettikleri görülmüfltür. Sonuçlar yorumlamadan önce dikkat edilmesi gereken di er bir konu, deneyde Paulus ve Yang n (2000) dört kifliden oluflan gruplar kullanmas, öte yandan, Coflkun un (2000) üç kifliden oluflan gruplar kullanmas d r. Beyin f rt nas literatürü, etkileflim gruplar ile tek bafl na çal flan gruplar aras ndaki üretkenlik fark n n gruptaki bireylerin say s artt kça daha da belirginleflti ini göstermektedir (Paulus ve di., 1993; Paulus ve di., 1996). Araflt rma bulgular, gruplarda beyin yaz m tekni inin karmafl k görevlerde daha etkin oldu unu göstermektedir. Ayr ca, basit görevlerde beyin yaz m tekni inin etkisinin grup say s na göre de iflebilece i görülmüfltür. leride yap lacak araflt rmalar, beyin yaz m tekni inde grubun büyüklü ü ile problemin karmafl kl ya da kolayl n n üretkenli e etkisini ayd nlatacakt r. Tart flma Sonuç olarak, bilgisayar tekni ini kullanan gruplarla ilgili literatür, bilgisayar tekni inin büyük gruplar n karar verme etkinliklerini ve beyin f rt nas n yönlendirmede yararl olabilece ini göstermektedir. Bununla birlikte, bilgisayar tekni ini kullanan etkileflim gruplar n n, bu tekni i kullanmayan tek bafl na çal flan bireylerin oluflturdu u gruba göre daha üretken olaca na iliflkin veriler oldukça zay f görünmektedir. Bilgisayarl beyin f rt nas gruplar ndaki üretkenlik düzeyinde gözlenen art fl n, ortam n yar flmac özelli inden kaynaklan - yor olabilece ine iliflkin aç klama sa duyuya daha yak n görünmektedir. Ancak, bu tekni in, di er bireylerin düflünceleriyle karfl laflmay sa lad için daha çok biliflsel uyar lmaya yol açaca na iliflkin veri bulunmamaktad r. Bilgisayarla düflünce üretimi, bireylerin düflüncelerini di erlerini beklemeksizin üretme ya da eflzamanl düflünce üretme olana sa lad için, tipik gruplarda gözlenen üretim engellemesi sorununu ortadan kald rmaktad r. Fakat, gruplarda hangi düflüncenin kimden geldi i bilinmedi i için bilgisayarla beyin f rt nas tekni inin kaytarmac l k davran fl na yol açma olas söz konusu-

12 88 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER dur. Sonuç olarak, bilgisayarla beyin f rt nas tekni inin etkileflim gruplar nda ortaya ç kan tüm sorunlar ortadan kald rabilece ine iliflkin güçlü bir kan t henüz bulunmamaktad r. Özet olarak, bilgisayar tekni inin, beyin f rt nas gruplar nda ortaya ç kan sorunlar k smen çözebildi i görülmektedir. Bilgisayar tekni inin, üretim engellemesi ve de erlendirilme kayg s sorunlar n azaltmas na ra men, boflverme ya da kaytarmac l k sorununu tamamen ortadan kald ramad gözlenmektedir. Bununla birlikte, beyin yaz - m tekni inin tipik grup sürecinde ortaya ç kan sorunlar ortadan kald rd görülmektedir. Ancak, sunulan problemin karmafl kl ya da basitli inin sonuçlar etkilemesi olas görünmektedir Kurulufl ya da örgütlerde kullan lan beyin f rt nas tekni i, bireylerin ya da yönetimin yeni düflüncelere gereksinimi oldu u zaman uygulanmaktad r. Ço u durumda, bu gruplar farkl alanlardan gelen, seçilmifl uzman bireylerden oluflmaktad r. Ancak, beyin f rt nas gruplar nda kullan lan problemlerin özel bilgi birikimi gerektirmedi i görülmektedir. Devlette ve endüstride yaflanan problemler bu kategoriye girmektedir (örne in, ulusal sa l k, e itim ve ekonomi politikas - n n gelifltirilmesi ya da herhangi bir ürün için yeni pazarlar aranmas ). Birçok uygulamac taraf ndan (Grossman ve di., 1989; Osborn, 1957) vurgulanmas na ra men, beyin f rt nas gruplar yla ilgili araflt rmalar, gruplardaki düflünce üretiminde bilgi çeflitlili inin ya da uzmanlar n etkisini sistematik bir flekilde incelememifltir. Uzman kiflilerin ya da liderlerin oldu u gruplarda, beyin f rt nas tekni inin tek bafl na çal flmaya göre daha etkin olmas söz konusu görünmektedir. Ancak, alanda yap lan bir çal flmada, uzman gruplar n, uzmanlar n oluflturdu u tek bafl na çal flma gruplar na göre daha etkin olaca na iliflkin veri bulunamam flt r (Paulus ve di., 1995). Bilgisayar teknolojisinin (internet, e mail, web) yayg n olarak kullan ld günümüzde, kurulufllar n herhangi bir konuda beyin f rt nas tekni i ile daha fazla yarar sa lamalar söz konusudur. Bununla birlikte, laboratuvarda yap lan araflt rmalar n alana uygulanmas zaman alacakt r. Çeflitli kurulufllar ve örgütler (flirketler, sa l k ve e itim alan ndaki örgütler, siyasal partiler, sendikalar v.b.) üretkenliklerini ya da etkinliklerini art rmak için deneysel çal flmalarda gelifltirilen tekniklerden ve bu tekniklerin birleflimden oluflan gelifltirme veya e itim programlar ndan genifl ölçüde yararlanabilirler.

13 COfiKUN / Bilgisayar ve Beyin Yaz m Tekniklerinin Beyin F rt nas Gruplar nda 89 Kaynakça Boyett, J. H. ve Boyett, J. T. (1995) Beyond Workplace 2000: Essential Strategies for the New American Corporation, New York, Penguin. Camacho, L. M. ve Paulus, P. B. (1993) The Role of Social Anxiousness in Group Brainstorming, Journal of Personality and Social Psychology, 68: Collaros, P. A. ve Anderson, L. R. (1969) Effect of Perceived Expertness Upon Creativity of Members of Brainstorming Groups, Journal of Applied Psychology, 53: Connolly, T., Jessup, L. M. ve Valacich, J. S. (1990) Effects of Anonymity and Evaluative Tone on Idea Generation in Computer Mediated Groups, Management Science, 36: Coflkun, H. (2000) The Effects of Out Group Comparison, Social Context, Intrinsic Motivation, and Collective Identity in Brainstorming Groups, Yay nlanmam fl Doktora Tezi, The University of Texas. Dennis, A. R. ve Valacich, J. S. (1993) Computer Brainstorms: More Heads are Better than One, Journal of Applied Psychology, 78: Diehl, M. ve Stroebe, W. (1987) Productivity Loss in Brainstorming: Toward the Solution of a Riddle, Journal of Personality and Social Psychology, 53: Diehl, M. ve Stroebe, W. (1991) Productivity Loss in Idea Generating Groups: Tracking Down the Blocking Effect, Journal of Personality and Social Psychology, 61: Gallupe, R. B., Bastianutti, L. M. ve Cooper, W. H. (1991) Unblocking Brainstorms, Journal of Applied Psychology, 76: Griffith, T. L., Fichman, M. ve Moreland, R. L. (1989) Social Loafing and Social Facilitation: An Empirical Test of the Cognitive Motivational Model of Performance, Basic and Applied Social Psychology, 10: Grossman, S. R., Rodgers, B. E. ve Moore, B. R. (1989) Turn Group Input into Stellar Output, Working Woman, Jessup, L. M. ve Valacich, J. S. (1993) Group Support Systems (Ed.), New York, MacMillan. Karau, S. J. ve Williams, K. D. (1993) Social Loafing: A Meta Analytic Review and Theoretical Integration, Journal of Personality and Social Psychology, 65: Mullen, B., Johnson, C. ve Salas, E. (1991) Productivity Loss in Brainstorming Groups: A Meta Analytic Integration, Basic and Applied Social Psychology, 12: Nagasundaram, M. ve Dennis, A. R. (1993) When a Group is not a Group: The Cognitive Foundation of Group Idea Generation, Small Group Research, 24: Nunamaker, J. F. Jr., Dennis, A. R., Valacich, J. S., Vogel, D. R., ve George, J. F. (1991) Information Technology for Negotiating Groups: Generating Options for Mutual Gain, Management Science, 37:

14 90 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Osborn, A. F. (1957) Applied Imagination: Principles and Procedures of Creative Problem Solving, New York, Charles Scribner s Sons. Paulus, P. B. ve Dzindolet, M. T. (1993) Social Influence Process in Group Brainstorming, Journal of Personality and Social Psychology, 64: Paulus, P. B. ve Yang, H. (2000) Demonstrating Production Gains in Group Brainstorming Using a Writing Procedure, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 82: Paulus, P. B., Brown, V. ve Ortega, A. H. (1999) Group Creativity, A. R. Mark (Ed.), Perspectives on Creativity, (Cresskill, Hampton Press) içinde: Paulus, P. B., Dzindolet, M. T., Poletes, G. ve Camacho, L. M. (1993) Perception of Performance in Group Brainstorming: The Illusion of Group Productivity, Personality and Social Psychology Bulletin, 19: Paulus, P. B., Larey, T. S. ve Ortega, A. H. (1995) Performance and Perceptions of Brainstormers in an Organizational Setting, Basic and Applied Social Psychology, 17: Paulus, P. B., Larey, T. S., Putman, V. L., Leggett, K. L. ve Roland, E. J. (1996) Social Influence Process in Computer Brainstorming, Basic and Applied Social Psychology, 18: Shepperd, J. A. (1993) Productivity Loss in Performance Groups: A Motivation Analysis, Psychological Bulletin, 113: Snyder, S. H. (1989) Brainstorming: The Science and Politics of Opiate Research, Cambridge, Harvard University Press. Valacich, J. S., Dennis, A. R. ve Conolly, T. (1994) Idea Generation in Computer Based Groups: A New Ending to an Old Story, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 57: