SALAMURALIK YAPRAK ÜRETEN BAĞLARDA KİMYASAL İLAÇ KULLANIMI, KALINTI SORUNU VE ÜRETİCİ BİLİNCİ: TOKAT KAZOVA

Transkript

1 SALAMURALIK YAPRAK ÜRETEN BAĞLARDA KİMYASAL İLAÇ KULLANIMI, KALINTI SORUNU VE ÜRETİCİ BİLİNCİ: TOKAT KAZOVA H. Sibel GÜLSE BAL 1 Ali ÇALLI 1 Hatice YAVUZ 1 Eda BUĞANCIK 1 hayriyesibel.gulsebal@gop.edu.tr ali_calli@windowslive.com hatice_yavus@hotmail.com edayilonu@hotmail.com 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü ÖZET Bağcılık için elverişli bir iklim kuşağı üzerinde yer alan Türkiye, eski ve köklü bir bağcılık kültürü ile zengin bir yetiştiricilik potansiyeline sahiptir. Tokat yöresinde salamura yaprak üretimi; yaprağın özellikleri, tercih edilmesi ve ekonomik getirisi sebebiyle yaygın bir şekilde yapılmaktadır. Türkiye de ihraç edilen ve iç piyasada tüketilen salamuralık yaprağın önemli bir kısmı Tokat ve Manisa bölgelerinde üretilmektedir. Yörede asmalardan yaprak toplandığı dönemde kontakt veya sistemik ilaçlar sıkça kullanmaktadır. Bu ise gıda olarak tüketilen asma yapraklarında kalıntı sorunu yaşanmasına neden olmaktadır. Tarımsal ürünlerde kimyasal ilaç kalıntısı tüketiciler için önemli bir tehdit oluşturmakta, gıda güvenliği konusu sürekli gündeme gelmekte, üreticiler açısından ise pazarlamayı güçleştirmektedir. İhraç edilen salamura yaprak ve ürünlerinde kalıntı oranı yüksek çıktığı için dünya çapında ünü olan Türkiye salamura yaprak pazarını kaybetmektedir. Bu araştırmada bağcılık işletmelerinde kimyasal ilaç kullanım düzeyi, kalıntı sorunu ve bu konudaki üretici bilincinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Tokat Kazova Yöresi nde bağcılığın yoğun olduğu köylerde yürütülmüştür. Veriler 87 adet bağ işletmesinden anket yoluyla sağlanmıştır. Üreticiler %57,47 oranında yaprağı güzel olan çeşitleri tercih etmektedir. Üreticilerin yaklaşık %15 i kimyasal mücadele yapmamaktadır. En çok külleme, mildiyö, bağ uyuzu, güve ve kırmızı örümcekle mücadele etmektedirler. Üreticilerin ilaç kullanım bilinç ve davranışları puanlama ile değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Tokat, salamura yaprak, kalıntı sorunu, üretici bilinci PESTICIDE USE, REMNANT PROBLEM AND PRODUCER CONSCIOUSNESS IN BRINE LEAF PRODUCING VINEYARDS: TOKAT KAZOVA ABSTRACT Turkey, which lies on a climate zone that is suitable for viticulture, has an old and rooted viticulture and a rich producing potential. Brine leaf production in Tokat area is carried out commonly since the leaf s properties, being favored and its economical yield. 801

2 A big amount of brine leaf that is exported and consumed in domestic market is produced in Tokat and Manisa areas. Contact and systemic pesticides are commonly used during leaf collecting phase from the grapevines in the region. This causes a remnant problem in leaves that are consumed as food. Pesticide remnant problem in agricultural products poses a big threat for the producers and food security comes to the fore constantly, which complicates marketing for the producers. Since the remnant rate comes up high in exported brine leaves and its products, world famous Turkey in brine leaf market keeps losing its share. In this research, examination of pesticide use, remnant problem in viticulture operations and producer consciousness in these subjects were aimed. The research was carried out in villages in Tokat Kazova district where viticulture activities were dense. Data are obtained by questionnaire from 87 viticulture operations. 57,47% of the producers prefer the types that has good leaves. Approximately 15% of the producers don t perform agricultural pest control. They mostly fight against vine mildews, mildews, vineyard scabies, moths and red spiders. Producers pesticide use consciousness and behaviours are evaluated by grading. Keywords: Tokat, brine leaf, remnant problem, producer consciousness 1.GİRİŞ Anadolu, asmanın anavatanı olarak bilinen bölgeler içerisinde yer alan, hem çeşit zenginliğine, hem de geniş bağ alanlarına ve üzüm üretimine sahip dünya üzerindeki önemli bağcılık merkezlerinden birisidir. Asma; üzüm verimi bakımından ekonomik, çeşit zenginliği ile de genetik materyal açısından yurdumuzun önemli bir bitkisidir. Dolayısıyla Anadolu'da yaşayan insan topluluklarının binlerce yıldır baş uğraşlarından biri olmuş ve olmaya devam etmektedir (Çelik ve ark., 2005). Türkiye, dünya ülkeleri arasında ha alan ile 5. sırada, üzüm üretim miktarı bakımından ise, ton ile 6. sırada yer almaktadır (Bekar ve Bayram, 2016). Tokat İli kuzey bağ bölgesinde olup geçit iklimine sahiptir. Tokat ili yöresi de Türkiye de önemli bağcılık bölgelerinden birisi olup, şaraplık ve sofralık özel çeşitlere sahipken, salamuralık yaprak üretiminde söz sahibidir. Yeşilırmak ın Kelkit ve Tozanlı kollarının açtığı vadi yamaçları ile Kazova yı çevreleyen meyilli alanlar yörenin bağ alanlarını oluşturmaktadır(kara, 1990). Türkiye de ihraç edilen ve iç piyasada tüketilen salamuralık yaprağın önemli bir kısmı Tokat ve Manisa bölgelerinde üretilmektedir. Tokat ili genelinde ton Manisa yöresinden ise yaklaşık yılda ton civarında salamuralık yaprak üretildiği bildirilmektedir (Cangi ve Yağcı, 2012). Salamura yaprak alanında 30 u Ege Bölgesi nde Sultani, 15 i Tokat ta Narince yaprağı işleyen 45 salamura yaprak işletmesinin, ticari olarak faaliyet gösterdiği belirtilmektedir. Bu işletmelerde işlenen yaprak yanında, evlerde yapılan salamura ve aynı amaçlı taze olarak pazarlanan asma yaprağının da hesaba katılmasıyla, önemli bir değer yaratılmaktadır (Çelik, 2013). Türkiye de taze ve salamura asma yaprağına olan talep hızla artmaktadır. İç ve dış piyasa taleplerine cevap vermeye çalışan ve bu işten iyi gelir elde eden üretici bağcılık sistemlerini zorlamaktadır. Yalnız üzüm ya da yaprak üretimine yönelik üretim yapmayan her iki ürünün üretiminden de gelir elde etmeye çalışan üreticiler budama, sulama, gübreleme, ilaçlama ile yaprak verimi ve üretimini artırılmaya çalışılmaktadır. Ancak ticari kaygı ile bilinçsiz ilaç ve gübre kullanımı, sarmalık özelliğini yitirmiş yaprakların toplanması, bir yandan bağların ömrünü kısaltırken diğer yandan yerli ve yabancı tüketicinin ürüne karşı güvenini sarsmakta ve umulanın tersine pazar ve gelir kaybına neden olmaktadır. 802

3 Tokat yöresinde asmalardan yaprak toplandığı dönemde özellikle külleme, bağ uyuzu ve mildiyöye karşı kontakt veya sistemik fungusitler sıkça kullanmaktadır. Bu ise gıda olarak tüketilen asma yapraklarında bazen kalıntı sorunu yaşanmasına neden olmaktadır. (Dülgeroğlu, 2012) İhraç edilen salamura yaprak ve ürünlerinde kalıntı oranı yüksek çıktığı için dünya çapında ünü olan Türk ürünü salamura yaprak pazarını kaybetmektedir. Türk asma yaprağının Avrupa pazarına girememesi nedeniyle Yunanistan'ın avantaj elde ettiği, Yunanlı girişimcilerin Çin'de ucuz emek ile salamura yaprağı sardırıp, Avrupa'ya pazarladığı belirtilmektedir. Başta Almanya ve Yunanistan olmak üzere Fransa, İsviçre, Hollanda, Danimarka, Belçika, Kuveyt, Lübnan ve diğer AB ile Arap ülkelerine ihraç edilen salamura yaprak ve sarma miktarında AB'nin 2013 yılında asma yaprağı için belirlediği 0.05 miligramlık ilaç kalıntısı oranını geçerli olması ile birlikte önemli düşüş yaşanmıştır yılında ihracatın daha da azalması ilaç kullanımının artmış olması olarak yorumlanmıştır (Anonim,2014) Tokat yöresinin salamuralık yaprağı, iç ve dış piyasada özellikle aranan bir ürünken, son zamanlarda özellikle yurtdışı pazarlardan kalıntı sorunu ile ürünün geri dönmesi, yurtiçi tüketicilerin tarımsal ürünlere şüphe ile bakması, yöre ve ülke ekonomisi açısından, yörenin sürdürülebilir üretimi açısından ve tüketici sağlığı ve güveni açısından önemli bir kayıptır. Tarım ürünlerinde kalite, güven, şeffaflık ve sürdürülebilirliğin her geçen gün biraz daha önemli hale geldiği dünyada Türkiye nin özellikli ürünlerinde tüketici güveni kaybetmesi oldukça üzücüdür. Kimyasal mücadele yöntemi çabuk ve kesin sonuç vermesi, kolay uygulanabilmesi ve daha ekonomik olması nedeni ile her zaman en fazla tercih gören bir yöntemdir ve tarım ilaçlarına tarımsal üretimin güvencesi olarak bakılmaktadır. Ancak bu üretim şekli çevre, sağlık ve ekonomik açıdan getirdiği olumsuzluklar ile de üreticileri zorlamaktadır. Günümüzde tarımsal ürünlerde kimyasal ilaç kalıntısı tüketiciler için önemli bir tehdit oluşturmakta, gıda güvenliği konusu sürekli gündeme gelmekte, üreticiler açısından ise pazarlamayı güçleştirmektedir. Bugün üretimin sürdürülebilirliği ve üreticilerin üretime devam edip gelir elde edebilmeleri için tüketici taleplerine cevap verebilecek kalitede iyi üretim yapmaları gerekmektedir. Bu araştırmada, Tokat İli Kazova Yöresi nde bağcılıkla uğraşan üreticilerin üzüm ve yaprak üretim tecrübesi, bağlarda ilaç kullanımı, kalıntı sorunu ve üreticilerin bu konudaki bilincinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma Tokat Kazova Yöresi nde bağcılığın yoğun olduğu köylerde yürütülmüştür. 2.MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın ana materyalini 2015 yılında Tokal İli Kazova Yöresi nde bağ yetiştiriciliği yapan üreticilerle yüz yüze görüşmeler sonucunda elde edilen anket verileri oluşturmaktadır. Bu verilerin elde edilmesi sürecinde ilk olarak araştırma yöresinde bağcılığın yoğun olarak yapıldığı köyler belirlenmiştir. Belirlenen köylerde bağı olan ve çiftçi kayıt sistemine kayıtlı 892 işletme tespit edilmiştir. Görüşülecek çiftçi sayısının belirlenmesinde oransal örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Buna göre 892 işletmeden oluşan ana kitleden, oransal örnek hacmi formülünden yararlanarak, %95 güven aralığında ve %10 hata payı ile örnek hacmi 87 bulunmuştur. Örnek hacminin belirlenmesinde kullanılan oransal örnek hacmi formülü aşağıda verilmiştir (Newbold1995, Miran 2002). 803

4 n= N p (1 p) (N 1) σ p 2 +p (1 p) σ p 2 =( r Z /2 ) Formülde; n= Örnek hacmi N= Toplam üretici sayısı P= Örneğe girecek üreticilerin oranı σ p 2 =Oranın varyansı r= Ortalamadan izin verilen hata payı Zα/2=z cetvel değerini göstermektedir. 3.BULGULAR VE TARTIŞMA Araştırmada öncelikle araştırmaya katılan üreticilerin demografik özellikleri incelenmiştir. Tokat İli Kazova Yöresi nde salamura yaprak üretiminin yoğun olduğu köylerde yürütülen araştırmaya katılan üreticilerin %50,57 si yaş arsındaki genç ve orta yaştaki üreticilerdir. Eğitim durumları incelendiğinde %65,50 sinin 8 yıla kadar eğitim aldıkları tespit edilmiştir. Aileler ortalama 5,6 kişiden oluşmaktadır, üretimle ilgili karar almada %90,80 oranında aile reisi etkindir. Bulgular Çizelge 1 de verilmiştir. Çizelge 1: Araştırma kapsamındaki üreticilerin demografik özellikleri Üreticilerin Yaş Durumu Yaş 44 50,57 56 ve üzeri yaş 43 49,43 Üreticilerin Eğitim Durumu 8 yıl eğitim 57 65,50 9 yıldan fazla eğitim 30 34,50 Üreticileri Ailelerindeki Ortalama Birey Sayısı: 5,6 Kişi Hane içerisinde tarımsal faaliyetle ilgili kararları kim alır. Hane Reisi 79 90,80 Topluca Hane Halkı 8 9,20 Araştırmaya katılan üreticilerin bağlarındaki çeşitleri tercih etme sebeplerinde % 57,47 lik bir oranla ilk sırayı çeşidin yaprağının güzel olması almakta, bunu üzüm veriminin iyi olması izlemektedir (Çizelge 3). Üreticiler yaprak kalitesini, ana ürün üzümden daha çok önemsemektedir. Bölgede daha önce yapılan araştırmada da üreticilerin salamuralık yaprak topladıktan sonra kalan üzümleri genellikle şıralık/şaraplık olarak değerlendirdikleri, üreticilerin büyük bir kısmının bağlarda ana ürün olarak yaprağı, yan ürün olarak ise üzüm üretimini esas alan bir yetiştiricilik yaptıklarını belirlenmiştir (Cangi ve ark., 2011). 804

5 Çizelge 2. Araştırmaya katılan bağ üreticilerinin bağcılıkla ilgili özellikleri Üreticilerin Bağcılık Tecrübesi 0-15 Yıl 36 41,38 16 ve üzeri yıl 51 58,62 İşletmelerdeki Toplam Bağ Alanı 0-3 Dekar 36 41,4 4 ve üzeri dekar 51 58,6 Toplam ,0 Bağlardaki Üzüm Çeşidi Yerli ,00 Yabancı 19 21,84 Toplam Çizelge 3. Üreticilerin bağlarındaki çeşitleri tercih sebepleri* Şırası Çok 30 34,48 Yaprağı Güzel 50 57,47 Yöreye Uygun 27 31,03 Yaprak Verimi İyi 35 40,23 Üzüm Verimi İyi 45 51,72 Dayanıklı 12 13,79 *Birden Fazla Seçenek İşaretlenmiştir. Üreticilere ne amaçla bağcılık yaptıkları sorulduğunda ise %62,07 oranında üzümü için cevabını vermişlerdir. Üreticilere niye bağcılık yapıyorsunuz sorusunun doğal olarak beklenen cevabı verdikleri için belki de bu oran yaprağı için tercihinin biraz arkasında kalmıştır (Çizelge 4). Çizelge 4. Bağcılık yapma amaçları* Üzüm İçin 54 62,07 Yaprak İçin 45 51,72 Şaraplık 7 8,05 Köme Pekmez İçin 33 37,93 Karışık 20 22,99 *Birden Fazla Seçenek İşaretlenmiştir. Araştırmaya katılan üreticilerin % 84,10 u kimyasal mücadele yapmakta, %14,90 ı ise kimyasal mücadele yapmamaktadır (Çizelge 5). 805

6 Çizelge 5. Bağ Arazilerinde kimyasal mücadele uygulama durumu EVET uyguluyorum 74 85,1 HAYIR uygulamıyorum 13 14,9 Toplam ,0 Kazova yöresinde yoğun olarak üzüm yetiştiriciliği yapılan köylerden araştırma kapsamına alınan bağcılık işletmelerinde en çok rastlanan hastalıklar külleme, mildiyö, bağ uyuzu, mantardır. En çok görülen zararlılar ise güve ve kırmızı örümcektir. Hastalık ve zararlılarla görülme oranları ve ortalama ilaçlama sayısı Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6. Araştırma Kapsamındaki Bağ Arazilerinde En Çok Görülen Hastalık ve Zararlılar Karşılaşılan hastalık ve zararlılar Ortalama İlaçlama sayısı Külleme 38 43,68 3,35 Bağ uyuzu 21 24,14 4,2 Mildiyö 13 14,94 3,3 Mantar 12 13,79 3,5 Güve 25 28,74 2,26 Kırmızı örümcek 14 16,09 2,6 Üreticilerin sadece %27,60 ı tarımsal mücadele ile ilgili eğitim almıştır. Pazarlamadaki sıkıntılar düşünüldüğünde pazar istekleri yönünde ve sürdürülebilir üretimi yönünde üreticilere yetkili kişi ve kurumlarca eğitim verilmesi bir gerekliliktir (Çizelge 7). Çizelge 7. Tarımsal mücadele ile ilgili eğitim alma durumları EVET 24 27,6 HAYIR 63 72,4 Toplam ,0 Üreticilerin yasaklanan ilaçların kullanımı ile ilgili davranışları Çizelge 8 de verilmiştir. %20,96 gibi önemli bir oranda üretici yasak ilaçları kullanabileceğini belirtmiştir. Yaklaşık %60 ı kesinlikle kullanmam derken, %40 lık bir oranda kullanan ve kullanma potansiyeli olan önemli bir üretici gurubu vardır. Bu sonuçta eğitim ve bilinçlendirme gerekliliğini doğrulamaktadır. Çizelge 8. Üreticilerin kullanımı yasaklanan tarımsal ilaçları kullanımı Hiç Dikkat Etmem Kullanırım 18 20,96 Kullanmamaya Çalışırım 16 18,39 Kesinlikle Kullanmam 53 60,92 806

7 Üreticilerin kimyasal ilaçla ilgili davranış ve bilinçlerine ilişkin yargılar ve buna yönelik cevapları Çizelge 9 da verilmiştir. Üreticilerin davranışları maksimum 4 puan olmak üzere puanlanmıştır. Kimyasal ilaç kullanımında ilacın ruhsatlı olması, ilaç kullanımı ve hasat arasında geçmesi gereken süreye dikkat, ambalaj bilgilerini okuma konularındaki davranışları 3 puanın üzerinde olan üreticiler, ilaçlama sırasında ve sonrasında kendisi ve çevreyle ilgili önlem alma konularındaki davranışlarda genel olarak 3 puanın altında kalmışlardır. Çizelge 9: Üreticilerin kimyasal ilaç kullanımı ile ilgili bilinç ve davranışları Bağımda tarım ilaçları kullanırken ruhsatlı olmasına dikkat ederim Kullandığım tarım ilaçların son kullanım tarihine dikkat ederim Kullandığım tarım ilaçların Ambalaj üzerindeki kullanım talimatlarını okurum Yaprak hasadında kullandığım tarımsal ilaçların son kullanımları ile hasat tarihi arasında geçmesi gereken süreye dikkat ederim Üzüm hasadında kullandığım tarımsal ilaçların son kullanımları ile hasat tarihi arasında geçmesi gereken süreye dikkat ederim Kullandığım tarımsal ilaçların kullanım zamanları ve dozları kayıt altına alırım Tarımsal ilaçları kullanmadan önce Kültürel mücadele önlemlerini alırım Tarımsal ilaçları kullanırken koruyucu önlemler alıyorum Tarımsal ilaçları yaparken insan sağlığı için gerekli önlemleri alırım Tarımsal ilaçları kullanırken ilaçların hayvan ve çevre sağlığı açısından zararlı etkileri için önlem alırım 4.SONUÇLAR Kesinlikle Evet Hiç Dikkat Genellikle (3) Nadiren (2) (4) Etmem (1) % % % % 71 81,61 2 2,30 2 2, ,79 3, ,61 7 8,05 2 2,30 7 8,05 3, , ,49 3 3,45 5 5,75 3, , ,79 5 5,75 0 0,00 3, , ,64 4 4, ,49 3, ,13 5 5, , ,03 2, , , , ,08 2, , , , ,63 2, ,48 6 6,90 5 5, ,87 2, ,93 3 3, , ,28 2,31 Ortalama Puan Son yıllarda özellikle üzümlerde, kalıntı daha çok dikkate alınmaktadır. Türkiye nin üzüm ihracatında yaşanan en önemli sorunların başında ilaç kalıntı sorunu gelmektedir. Benzer sorun salamuralık yaprak için de geçerlidir. Tokat yöresinin salamuralık yaprağı da, iç ve dış piyasada özellikle aranan bir ürünken, son zamanlarda özellikle yurtdışı pazarlardan kalıntı sorunu ile ürünün geri dönmesi, yurtiçi tüketicilerin tarımsal ürünlere şüphe ile bakması, yöre ve ülke ekonomisi açısından, yörenin sürdürülebilir üretimi açısından, tüketici sağlığı ve güveni 807

8 açısından önemli bir kayıptır. Yaprakta kalıntı olmasından dolayı ürününü satamayan üreticinin iç piyasaya yönelmesi ile ilaç kalıntısı, iç piyasada sorun olacaktır. İhracatın önemi yanında yerli tüketicilerin sağlığının da göz ardı edilmemesi gerekir. Yerli tüketicilerin bilinçlendirilmesi üreticiyi iyi üretim yönünde zorlayacaktır. Üreticilerin ihracatta mağdur olmaması için zirai ilaç kalıntılarına dikkat etmeleri, doğru uygulama ile ilgili uyarılar dinlemeleri gereklidir. Ancak bu yolla kazançlarını koruyabileceklerdir. Diğer tarım kollarında olduğu gibi bağcılıkta da, daha yüksek verim ve kaliteye ulaşabilmek için hastalık ve zararlılarla mücadele önemlidir. Ancak bunun sınırlarının olduğu bilincinin üreticiye kazandırılması gereklidir. Araştırma yöresinde üreticilerin sadece %15 i kimyasal mücadele yapmamaktadır. Araştırma sonucunda üreticilerin hangi hastalık ve zararlılarla karşılaştıkları, tarımsal ürünlerde kullandıkları ilaçlar, ilaçlama sayıları, ilaçlama ile hasat arasında geçen sürelerle ilgili bilinç ve davranışları ortaya koyulmuştur. Üreticiler yaprağı güzel çeşitleri daha çok tercih etmektedir. Narince çeşidi özellikle yaprağı güzel olduğu için en yaygın çeşittir. Yaprak ortalama 4-5 kez toplanmakta, yaş ve salamura her iki şekilde de pazarlanmaktadır. Yaprakların toplanma sürecinde de ilaçlama devam etmektedir. İlaç kullanımında ruhsat, hasat zamanı, ambalaj okuma konularında üreticiler 3 puanın üzerinde puan alırken, insan ve çevreye zararlarına karşı önlem alma konularında 3 puanın altında kalmışlardır. Kazova yöresi üreticisi nispeten bilinçlidir denilebilir ancak, yaprakta söz sahibi diğer iki yöre olan Niksar ve Erbaa yörelerinde bu uygulamalar ve hasat sayıları değişmekte, gelir kaygısıyla şartlar zorlanmaktadır. Piyasaya yönelik iyi tarım uygulamaları, tarım ürünlerinde kalite, güven ve tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin önemi konularında mutlaka yöre üreticisine bilgi aktarılmalı ve bilinç oluşturulmalıdır. Sistemik ilaç yerine mümkün olduğunca kompakt etkili ilaçların kullanımı sağlanmalıdır. KAYNAKLAR Anonim, , (Erişim Tarihi: Mart 2016) Bekar, T., Bayram, M Ticari Maya ilave Edilerek ve Edilmeden Narince Üzüm Çeşidinden Üretilen Şarapların Fitokimyasal Özelliklerinin Belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, Syf: Cangi, R., Adınır, M., Yağcı, A., Topçu, N., Sucu, S Salamuralık Yaprak Üretilen Bağlarda Farklı Üretim Modellerinin Ekonomik Analizi. Iğdır Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı:2, Sayfa: Cangi, R.,Yağcı, A Iğdır Yöresinde Salamuralık Asma Yaprağı Üretim İmkanları Iğdır Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, syf: 9-14 Çelik, H., S. Çelik, B. Kunter, G. Söylemezoğlu, Y. Boz, C. Özer, A. Atak, Bağcılıkta Gelişme ve Üretim Hedefleri. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi Bildirileri,1. Cilt, s. 3-7 Ocak 2005, Ankara. Çelik, H Türkiye Bağcılığında Üretim Hedefleri, Vizyon 2023 Bağcılık Çalıştayı, Tekirdağ Bağcılık Araştırma istasyonu. Dülgeroğlu, Y Salamuralık Asma Yaprağı Üretiminde Fungusit Kalıntı Miktarı Üzerine Hasat Zamanı Ve Salamura Yöntemlerinin Etkisi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi,. Yüksek Lisans Tezi, Bahçe Bitkileri Ana Bilimleri Dalı. Kızılaslan, N., Somak, E Tokat İli Erbaa İlçesinde Bağcılık İşletmelerinin Tarımsal İlaç Kullanımında Üreticilerin Bilinç Düzeyi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı:4, Sayfa: Kara, Z., Tokat Yöresinde Yetiştirilen Üzüm Çeşitlerinin Am-pelografik. Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerinde Araştırmalar,(Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Miran, B Temel İstatistik. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 288s. Newbold, P Statistics for Business and Economics. Prentice-Hall International, New Jersey, 864p. 808