UZMANLIK TEZĐ. Tuba ARSLAN

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR ve TURĐZM BAKANLIĞI YATIRIM VE ĐŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BALIKÇI BARINAKLARININ YAT TURĐZMĐNE KAZANDIRILMASI: ŞĐLE ÖRNEĞĐ UZMANLIK TEZĐ Tuba ARSLAN ŞUBAT ANKARA

2 T.C. KÜLTÜR ve TURĐZM BAKANLIĞI YATIRIM VE ĐŞLETMELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BALIKÇI BARINAKLARININ YAT TURĐZMĐNE KAZANDIRILMASI: ŞĐLE ÖRNEĞĐ UZMANLIK TEZĐ Tuba ARSLAN Tez Danışmanı Kültür ve Turizm Uzmanı Şennur ALDEMĐR ŞUBAT ANKARA

3 KABUL VE ONAY Tuba ARSLAN tarafından hazırlanan BALIKÇI BARINAKLARININ YAT TURĐZMĐNE KAZANDIRILMASI: ŞĐLE ÖRNEĞĐ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Şennur ALDEMĐR (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı Đmzası Başkan : Üye : Üye : Üye : Üye : Tarih :.../. / Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

4 SINAV YETERLĐLĐK KOMĐSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. / / 2009 Tuba ARSLAN Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

5 ÖNSÖZ Bu çalışmanın konusu ülkemizde bulunan balıkçı barınaklarından yat turizmine kazandırılabilecek olanların rehabilite edilmesi suretiyle, bağlama kapasitesi bakımından karşılaşılan yetersizliklerin giderilerek Türk yat turizminin geliştirilmesi ve gerek Akdeniz çanağı gerekse Karadeniz potansiyelinin değerlendirilmesi yoluyla dünya yat turizmi pastasından elde edilen payın arttırılmasıdır. Bu bağlamda, Karadeniz e çıkış veya Karadeniz den geliş yolunda ilk durak olan ve özellikle Karadeniz i çevreleyen ülkelerden gelen yatlara bağlanma olanağı sağlayan Şile Balıkçı Barınağı örneği incelenecektir. Beş bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde, giriş ve turizm olgusu, turizmin tarihsel gelişimi ve alternatif turizm türlerine ilişkin kısaca bilgi verilecektir. Đkinci bölümde, yat turizmine ilişkin temel kavramlar ve tanımlar açıklanarak, dünyada yat turizminin gelişimi ve Akdeniz çanağında yat turizmine değinilecektir. Çalışmanın üçüncü bölümünde, Türkiye de yat turizmi, yat turizmi ile ilgili mevzuat ve prosedürler ile Türk yat turizmine ilişkin istatistikî bilgiler yer almaktadır. Dördüncü bölümde, balıkçı barınaklarının yat turizmine kazandırılması stratejisi çerçevesinde ülkemiz balıkçı barınaklarının mevcut durumu, balıkçı barınaklarına ve yatların bu barınaklardan yararlanabilmesine ilişkin yasal düzenlemeler anlatılmaktadır. Son bölümde ise, Şile hakkında genel bilgilere yer verilerek Şile Balıkçı Barınağı nın mevcut durumu ve Barınağın yat turizmine kazandırılması açısından yapılması gerekenler yerel yetkililerin görüşlerine de değinilerek ortaya konulmaktadır. Çalışmanın her aşamasında göstermiş olduğu yönlendirme ve desteği ile tezimi sonuçlandırmamı sağlayan tez danışmanım Sayın Şennur ALDEMĐR e ilgi ve anlayışından ötürü en içten duygularımla teşekkür ederim. Çalışmalarım sırasında desteğini ve ilgisini esirgemeyen Deniz Turizmi Dairesi Başkanı Sayın Yılmaz TUNA başta olmak üzere tüm amirlerime teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tez süresince her türlü zorluğu aşmamda yardımcı olan sevgili eşim Hakan ARSLAN a, hayatım boyunca hep yanımda olan anneme ve babama gönülden teşekkür ederim. i

6 ĐÇĐNDEKĐLER ÖNSÖZ. ĐÇĐNDEKĐLER. KISALTMALAR CETVELĐ... TABLOLAR CETVELĐ ŞEKĐLLER CETVELĐ.. FOTOĞRAFLAR CETVELĐ i ii vi vii viii ix BÖLÜM 1. GĐRĐŞ 1.1. Turizm Olgusu ve Tarihsel Gelişimi Turizm Ürünleri Kitle Turizmi Alternatif Turizm Türkiye'de Alternatif Turizm Faaliyetleri Termal Turizm Sağlık Turizm Kongre Turizmi Yayla Turizmi Av Turizmi Kış Turizmi Golf Turizmi Mağara Turizmi Akarsu-Rafting Turizmi Đnanç Turizmi 13 BÖLÜM 2. YAT TURĐZMĐ 2.1. Yat Turizmine Đlişkin Kavramlar ve Tanımlar Yat Yatçı-Yatçılık Yatçılık Bölgesi Yat Limanı ii

7 Ana Yat Limanı Tali Yat Limanı Yat Yanaşma Yerleri Çekek Yerleri Yat Kayıt Belgesi (Transit Log) Yat Đşletmeleri Mürettebatlı Yatçılık Mürettebatsız Yatçılık (Bare-boating Yatçılığı) Dünyada Yat Turizminin Gelişimi Akdeniz Çanağında Yat Turizmi 24 BÖLÜM 3. TÜRKĐYE DE YAT TURĐZMĐ 3.1. Turizmi Teşvik Kanunu ndan Önceki Durum Turizmi Teşvik Kanunu ndan Sonraki Durum Yat Turizmi ile Đlgili Kuruluşlar Denizcilik Müsteşarlığı Ulaştırma Bakanlığı DLH Genel Müdürlüğü Bayındırlık ve Đskan Bakanlığı Çevre ve Orman Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Kıyı Yapılarında Uygulanacak Đş ve Đşlemler Yat Turizmi ile Đlgili Mevzuat Turizmi Teşvik Kanunu Yat Turizmi Yönetmeliği Türkiye de Yat Turizmi Arzı Coğrafi Konum Đklim Özellikleri Yat Güzergâhları Yat Limanları Yat Đşletmeleri Türkiye de Yat Turizmi Talebi iii

8 3.8. Yat Turizminin Etkileri Yat Turizminin Ekonomik Etkileri Yat Turizminin Çevresel Etkileri Türkiye de Yat Turizminin Temel Sorunları.. 48 BÖLÜM 4. BALIKÇI BARINAKLARININ YAT TURĐZMĐNE KAZANDIRILMASI 4.1. Balıkçı Barınakları Balıkçı Barınaklarının Özellikleri Vasıf ve Şartlar Balıkçı Barınakları Yer Seçimi Balıkçı Barınaklarının Kiralanması Balıkçı Barınaklarının Başka Amaçla Kullanımı Türkiye nin Balıkçı Barınakları Yatların Balıkçı Barınaklarından Yararlanması Karadeniz in Yat Turizmine Açılması 64 BÖLÜM 5. ŞĐLE 5.1. Şile nin Tarihçesi Coğrafi Yapı ve Nüfus Đklim ve Bitki Örtüsü Doğal Güzellikler ve Tarihi Yapılar Sanayi ve Ekonomik Yapı Şile Bezi Şile Balıkçı Barınağı Şile Balıkçı Barınağı Özelinde Ülkemiz Balıkçı Barınaklarının Yat Turizmine Kazandırılması Projesine Đlişkin Đlgili Tarafların Görüşleri iv

9 SONUÇ VE ÖNERĐLER KAYNAKÇA. 138 EKLER ÖZET ABSTRACT v

10 KISALTMALAR CETVELĐ ÇED DLH DPT DTO KAYRA MEGM YTMP TÜRSAB Çevresel Etki Değerlendirmesi Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları Đnşaatı Genel Müdürlüğü Devlet Planlama Teşkilatı Deniz Ticaret Odası Karadeniz Yat Rallisi Milli Emlak Genel Müdürlüğü Yat Turizmi Master Planı Türkiye Seyahat Acentaları Birliği vi

11 TABLOLAR CETVELĐ Tablo-1 Dünyada Yatçılığın Yapıldığı Kıyılar Tablo-2 Türkiye nin Sınır Uzunlukları. 33 Tablo-3 Türkiye Kıyılarının Đklim Özellikleri.. 35 Tablo-4 Tablo-5 Tablo-6 Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan Đşletme Belgeli Yat Limanları (2008) 37 Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan Yatırım Belgeli Yat Limanları (2008) 38 Kültür ve Turizm Bakanlığı ndan Belgeli Yat Đşletmelerinin Kümülatif Olarak Yat ve Yatak Sayıları Tablo-7 Yat Turizminin Yarattığı Đstihdam Çeşitlemesi.. 46 Tablo-8 Ülkemizdeki Yat Turizminin Kuvvetli ve Zayıf Yönleri Tablo-9 Eylem Planı te Yer Alan Yat Limanları Tablo-10 Eylem Planı te Yer Alan Kruvaziyer Limanlar Tablo-11 Yat Turizmine Yönelik Fizibilite ve Uygulama Projeleri Hazırlanacak Balıkçı Barınakları 55 Tablo-12 Kıyı Yapılarının Sayısal Dağılımı.. 62 Tablo-13 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı (Şile). 73 Tablo-14 Şile nin Fırtına Takvimi.. 75 Tablo-15 Şile nin Deniz Suyu Sıcaklıkları ( ) Tablo-16 Şile Deniz Hareketleri. 77 Tablo-17 Şile Balıkçı Barınağı Tablo-18 Şile Balıkçı Barınağı nın Kuvvetli ve Zayıf Yönleri 118 vii

12 ŞEKĐLLER CETVELĐ Grafik-1 Grafik-2 Grafik-3 Grafik-4 Ülkemiz Limanlarına Gelen Sarı Bayraklı Yat Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı Ülkemiz Limanlarına Sarı Bayraklı Yatlarla Gelen Yolcu ve Mürettebatın Yıllara Göre Dağılımı 42 Ülkemiz Limanlarına Gelen Sarı Bayraklı Yatların Bandıralarına Göre Dağılımı (2007).. 43 Ülkemiz Limanlarına Sarı Bayraklı Yatlarla Gelen Yolcu ve Mürettebatın Milliyetlerine Göre Dağılımı (2007). 44 Grafik-5 Ülkemizde Yıllara Göre Mavi Bayrak Sayıları.. 48 Grafik-6 Balıkçılık Sektörü Kıyı Yapıları. 61 Grafik-7 Balıkçılık Sektörü Kıyı Yapıları.. 62 Grafik-8 Balıkçı Barınaklarının Bölgelere Göre Dağılımı 63 viii

13 FOTOĞRAFLAR CETVELĐ Fotoğraf -1 Eski Şile den Bir Görüntü 69 Fotoğraf -2 Şile Deniz Feneri 85 Fotoğraf -3 Şile Bezi Motiflerinden Örnekler 89 Fotoğraf -4 Fotoğraf -5 Fotoğraf -6 Şile Balıkçı Barınağı nın Üstten Görünümü Şile Balıkçı Barınağı Tali Mendirek Uzatımından Önce Barınak Đçinden Bir Görüntü Fotoğraf -7 Şile Balıkçı Barınağı Tali Mendirek Uzatımına Đlişkin Görüntü 94 Fotoğraf -8 Şile Balıkçı Barınağı (A) Rıhtımından Bir Görüntü 95 Fotoğraf -9 Şile Balıkçı Barınağı (B) Rıhtımından Bir Görüntü 95 Fotoğraf -10 Fotoğraf -11 Şile Balıkçı Barınağı nın Kuzey-KuzeyDoğu Yönlü Genel Görüntüsü Şile Balıkçı Barınağı nın (F) ve (G) Rıhtımları Fotoğraf -12 Şile Festival Alanı 98 Fotoğraf -13 Otopark Alanı 99 Fotoğraf -14 Şile Balıkçı Barınağı Sahası Đçerisinde Yer Alan Yeme-Đçme Tesisi 99 Fotoğraf -15 Şile Balıkçılık Đdare Binası 100 Fotoğraf -16 Balıkçılık Sezonunda Şile Balıkçı Barınağı ndan Bir Görünüm 108 Fotoğraf -17 Kış Ayında Şile Balıkçı Barınağı ndan Bir Görünüm 110 Fotoğraf -18 Ağva Balıkçı Barınağı ndan Bir Görünüm 120 Fotoğraf -19 Şile Balıkçı Barınağı nın Yat Turizmine Açılması 134 ix

14 BÖLÜM 1. GĐRĐŞ Günümüzde her yıl milyonlarca insan olağan yaşamlarını sürdürdükleri yerlerden geçici süreler için ayrılarak başka yerlere gitmekte ve buralarda dinlenme, eğlenme, gezip görme ve öğrenme gibi sosyal, psikolojik ve kültürel amaçlarla seyahat etmekte ve konaklamaktadır. Ekonomik ve sosyal anlamda geniş etkiler doğuran ve turizm olarak isimlendirilen bu olay, günümüzde uygarlığın belirleyici bir özelliğini oluşturmaktadır (Barutçugil, 1986: 63). Đnsanların giderek artan doğaya dönme ve aktif uğraşılarda bulunma isteği ile gündelik yaşama karşı oluşan tepkisi aktif turizm biçimlerini ortaya çıkarmakta ve her geçen gün çeşitliliğin artmasını beraberinde getirmektedir. Bu anlamda, turizm sektörü ve insanların turizm sektöründen beklentileri sürekli bir değişim ve devinim göstermekte, süreç içinde yeni turizm biçimleri gerek dünya turizminde gerekse Türk turizminde önem kazanmaktadır. Ancak, Türkiye ekonomisine yaptığı katkı küçümsenemeyecek düzeyde olan ve ülkemiz turizm gelirleri içerisinde % 25 lik paya sahip olan yat turizminin ayrı bir önem ve önceliğe sahip olduğu kuşkusuzdur. Alternatif bir turizm ürünü olan yatçılığın önemi dünyada her geçen gün daha da artmaktadır. Doğu Akdeniz çanağında yer alan ve üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkemiz kilometrelik kıyı şeridiyle yatçılık için önemli bir destinasyondur. Turist sayısı itibarıyla turizmin dünya liginde ilk on içine giren Türkiye, TÜRSAB (TÜRSAB, 2007: 1) ın 2007 yılı verilerine göre, en çok para kazandıran turizm türlerinden biri olan yat turizminde potansiyelinin % 10 unu bile değerlendirememektedir. Türkiye nin yat bağlama kapasitesi 9 bini marinalarda 1 olmak üzere 16 bin civarındayken, bu rakam Fransa da 227 bin, Đspanya da 107 bin ve Đtalya da 128 bin düzeyindedir. Türkiye nin yat bağlama kapasitesi ise Akdeniz çanağındaki toplam kapasitenin sadece % 4,1 ini oluşturmaktadır. 1 Tezin genelinde yat limanı ve marina terimleri aynı anlamda kullanılmaktadır.

15 Yat turizmi için ideal özelliklere sahip olan Türkiye nin, yat turizminden hak ettiği payı alabilmesi için arz ve talep boyutunda gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada yat turizmi kavramı, Türkiye de yat turizminin gelişimi ve Türkiye nin yat turizmi potansiyeli incelenerek, Türkiye de yat turizminin geliştirilmesi bağlamında balıkçı barınakları ele alınacaktır. Çalışmanın son bölümünde, Karadeniz e çıkış veya Karadeniz den geliş yolunda ilk durak olan ve özellikle Karadeniz i çevreleyen ülkelerden gelen yatlara bağlanma olanağı sağlayan Şile Balıkçı Barınağı örneği incelenecektir Turizm Olgusu ve Tarihsel Gelişimi Etimolojik olarak turizm sözcüğü, Latincede bir yerden, bir noktadan hareketle yola çıkıp tekrar aynı noktaya veya yere dönmeyi ifade eden tornus sözcüğünden gelmektedir (Bayer, 1992: 3). Turizm kavramını tanımlamak amacıyla yapılan çalışmalar, 19. yüzyılın sonlarına kadar uzanmaktadır. Konuya eğilenlerin hareket noktalarının aynı olmaması başka bir ifadeyle, konuya yaklaşım açıları ve önem verdikleri unsurların farklı olması turizmin çeşitli tanımlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur (Akat, 1997: 2). Turizm, geçici süre kalış ve para harcama özelliklerini göz önünde tutarak, devamlı yaşanan yer dışında tüketici olarak tatil, dinlenme, eğlenme gibi ihtiyaçların giderilmesi için yapılan geçici konaklama hareketidir (Bayer, 1992: 3). Uluslararası Turizm Akademisi (L Academie Internationale du Tourisme) turizmi, gezi yolculukları için kullanılan bir terim, bu çeşit yolculukları gerçekleştirmek için yapılan insansal davranışların tümü, turistin gereksinmelerini karşılamak için işbirliği halinde çalışan endüstri olarak tanımlamıştır (Eralp, 1983: 34). 2

16 Uluslararası Turizm Akademisi nin turizm tanımı, kavramın yeni boyutlar kazanmasına yardım etmekle birlikte bazı yönlerini karanlıkta bırakmıştır. Akademi, sadece yolculuk deyimini kullanmakla yetinmiş, geçici süre kalış noktasına değinmemiştir. Yolculuk, insanın mekânlar arası hareketi anlamındadır. Đster gidiş, ister dönüş olsun varış yerinde yolculuk son bulur ve kalış a veya geçici kalış a dönüşür. Akademi nin yaptığı tanımlama sorunun bu yönüne değinmemektedir. Oysa turizm olgusu, geçici kalış ı da içerir ve varış yeri turizm olgusunun somutlaştığı coğrafik mekândır (Eralp, 1982: 50-51). Bu açılardan bakıldığında tanımın, turizm olgusunun bütünü kapsamadığı görülmektedir. Turizmin tarihsel gelişimine baktığımızda; eski çağlarda ulusların ticaret maksadı ile diğer ülkelere veya komşu yörelere yaptıkları ziyaretlerin dünyada ilk turizm faaliyetleri olduğu görülmektedir. Milattan önce 4000 yıllarında Sümerlerin madeni parayı icat etmeleri ve ticaretin gelişmesi, modern seyahat çağını açmıştır. Eski Yunanlılarda, olimpiyatlar seyahat olanağını ortaya çıkarmış ve olimpiyatlara gidenler konakladıkları kasabalarda turizmin öncülüğünü yapmışlardır. Eski çağlarda insanların sağlık ve kutsal yerleri ziyaret amaçlı yaptıkları geziler de, bu devirlerdeki turizm hareketlerinin önemli bir kısmını teşkil etmektedir (Bayer, 1992: 12). Ortaçağ da, turizme dinsel hareketlerin yön verdiği ve özellikle Avrupa da dini etkilerle Hıristiyanlığın yayılması için çok fazla seyahat yapıldığı görülmektedir. Ortaçağ da dikkati çeken bir diğer gelişim ise kıtalararası ticarettir. Đpek Yolu üzerinde yapılan bu ticaret, Batı Avrupa yı -Orta Doğu, Türkiye ve Đran üzerinden geçerek- Hindistan ve Çin e bağlamıştır. Bu suretle Doğu ve Batı arasında ilk yakınlaşma ve ticaret olanakları ortaya çıkmış ve kıtalararası seyahatler başlamıştır (Eralp, 1982: 10). Turizmin tarihsel evrimini etkileyen olaylar arasında yeryüzünü keşfe yönelik yolculukların özel bir önemi bulunmaktadır. Önce Cristophe Colomb 1492 de Atlantik Okyanusu nu aşarak yeni bir kıtanın varlığını duyurmuş, 1497 de Portekizli denizci Vasco de Gama Afrika kıtasının en güney noktası olan Ümit Burnu na ulaşmış ve buradan Hint Okyanusu na geçerek Hindistan ın batı kıyısında karaya 3

17 çıkmış, böylece Đpek Yolu yanında Çin e yeni bir yol daha açılmıştır yılında Macellan ın Amerika kıtasını güneyden dolaşarak Pasifik Okyanusu na çıkışı insanlığa yeryüzünün o zamana dek henüz bilinmeyen diğer yarısını açtığı için tarihi bir dönemeç sayılmıştır. Bu dönemde insanoğlunun gerçekleştirdiği dünya turu ve bunun neticesinde oluşan birikim, turizm amaçlı seyahatlerin başlamasına elverişli koşulları oluşturmuştur (Eralp, 1982: 13-15). 17. yüzyıldan itibaren endüstrinin ve ekonominin gelişmesi ile turizm büyük bir ilerleme kaydetmiştir. 19. yüzyılın ortalarında demiryolunun hizmete girmesi, turizmin gelişimi bakımından bir dönüm noktası olmuştur. Bu alanın gelecek vaat ettiğini gören Thomas Cook adlı bir girişimci, 1841 de yolculuk güzergâhları belirleyerek farklı mekânları ve kültürleri tanımaları için turistlere geziler sunmaya başlamıştır. Böylece çağımızdaki nitelikleri içerir bir seyahat acentesi ilk kez Đngiltere de kurulmuştur. Günümüze dek varlığını sürdüren bu seyahat acentesi, bir kentten diğerine toplu gezi düzenleyerek ilk turizm pazarlamasını gerçekleştirmiştir. Başlangıçta Đngiltere deki kentler arası geziler için uygulanan pazarlama, 1867 yılında Paris e uzanarak Đngiltere dışına taşmıştır. Bu olay, turizm pazarlamasının uluslararası içerik kazanmasının başlangıcı olarak değerlendirilmektedir (Eralp, 1982: 28). 19. yüzyılda gelişmeye başlayarak 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren çok geniş kitleleri ilgilendiren turizm olayı, pahalılık ve ortaya çıkan güçlükler nedeniyle kişisel turizm ölçeğinden çıkarak kitlesel olmaya başlamıştır. Đnsanların seyahat etme ihtiyaçlarından doğan, özellikle ekonomik ve sosyal açıdan etkileri olan turizm, son yıllarda turizm sektörüne yapılan yatırımlar ile tanıtma ve pazarlama çalışmalarına gösterilen büyük destekler sonucunda önemli gelişmeler kaydetmiştir. Turizm, döviz kazandırıcı ve istihdam yaratıcı özelliği ile ekonomik, insanların dinlenme ihtiyacını karşılayan ve farklı kültürleri bir araya getiren yönleriyle sosyo-kültürel, değişimlere neden olmakta ve yarattığı kaynak kullanımı talepleri ile de çevreyi önemli boyutta etkilemektedir (DPT, 1997: 36). 4

18 1.2. Turizm Ürünleri Turizmde amaç pazarlama olduğundan, turiste sunulacak hizmetler ve kaynaklar önem taşımakta ve turizm sektöründe kaynaklar ve bu kaynakları turiste sunmak için yapılan hizmetler bir bütün oluşturmaktadır. Turizm sektörü; ulaşım, haberleşme, konaklama, yeme-içme, eğlence, rekreasyon, sağlık ve bunlara ulaşmak için seyahat etme ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgili olan faaliyet dallarının ürettiği mal ve hizmetleri kapsar (Bayer, 1992: 32). Turizm sektöründe, turizm ürününü meydana getiren elemanlar, ürünün özelliğine göre çeşitlilik gösterir. Bir turizm ürününde ilk kriter çekicilik unsurudur. Turizm ürünleri, birincil çekiciler (doğal kaynaklar, kültürel ve tarihi kaynaklar) ve ikinciler çekiciler (konaklama, ulaşım, beslenme, rekreasyon, eğlenme) olarak iki başlık altında toplanabilir. Birincil çekiciler, turistin bir bölgeyi, yeri başka bir yere tercih etmesini sağlar ve seyahat edeceği yerleri seçmesinde birincil rol oynar; ancak tüketicinin asıl tatminini ikincil çekiciler sağlamaktadır (Oruç, 2004: 14). Turizm ürününün yapısını oluşturan unsurlar şunlardır: -Birbirine bağlı elemanların karışımıdır. -Bir veya birçok üniteden meydana gelmiştir. -Rekreasyon, çekim unsurları, ağırlama kaynakları, fiziksel altyapı, ulaşım ve kamu olanaklarını içerir. -Tüketicinin talep ve isteklerine hizmet etmeyi hedefler. -Ücretsiz unsurların yanında ödeme gerektiren hizmetleri de kapsamaktadır (Narin, 2000: 5). Arz ve talep ilişkisi içinde ortaya çıkan turizm ürünleri, turistin talebini karşılayan arzlardır. Doğal kaynaklar, kültürel ve tarihi kaynaklar halihazırdaki arzlarken, konaklama, beslenme, ulaşım, rekreasyon olanakları gibi arzlar sonradan sunulur (Oruç, 2004: 14). 5

19 1.3. Kitle Turizmi Çok boyutlu bir kavram olan turizm, bireylerin gündelik yaşamlarını sürdürdükleri ortamdan ayrılarak, ekonomik, sosyal ve kültürel özellikleri içeren bir süreci değişik çevrelerde yaşamalarını ve kısa-orta-uzun süreli olarak konaklamalarını ifade etmektedir. Ziyaret ettiği ülkede 24 saatten fazla zaman geçirerek, bir tesiste konaklayan ve kişisel amacına uygun eylemleri gerçekleştiren kişiye de turist denmektedir (Aytuğ, 1990:3). Turist kitlelerinin değişen ve gelişen koşullara bağlı olarak şekillenen istekleri turizm sektörüne yön vermiş, ulaşım, planlama, pazarlama çalışmaları bu istekler doğrultusunda gerçekleşmiştir (Aytuğ, 1990: 10). Yirminci yüzyılın ilk yarısında başlayan ve turizm sektöründe bir başlangıç olarak kabul edilen kitle turizmi, 1960 lardan sonra işçi ve orta gelir sınıfı insanların öncülük ettiği bir turizm türü olmuştur. Sanayi devrimiyle birlikte gelir düzeyindeki ve boş zamanlardaki artış, hava taşımacılığının toplum kullanımına sunulması, kitlelerin seyahat etmesine, maliyetlerin azalmasına imkân sağlamış ve kitle turizmi kendine özgü bir pazar oluşturmuştur. Almanya ve Đskandinav ülkelerinde başlayıp gelişen kitle turizmi daha sonraları dünyada hızla yaygınlaşmış; gelişim yönü gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere, kentsel alanlardan kırsal alanlara ya da deniz kıyılarına doğru olmuştur (Ovalı, 2007: 66). Kitle turizminin yoğun turist nüfusunu aynı kısa sezonda genellikle kıyı mekânı üzerinde inşa edilen otel ve tatil köylerinde konaklatma, yeme-içme, eğlendirme, gezdirme ve para harcatmaya dayalı pazar politikası, bu alanlar üzerinde taşıma kapasitelerini zorlayan ve kimi zaman aşan kullanımları ortaya çıkarmıştır. Tüketim ağırlıklı bu turistik süreç, yapılaşma bakımından betonlaşmaya bağlı görsel kirlilik, yoğunluk ve kaynak kullanımı bakımından çevresel kirlilik, kirliliğe bağlı 6

20 olarak ekolojik dengenin bozulması, sosyo-kültürel farklılıklar bakımından kültürel bozulma olarak kendini göstermiştir (Ovalı, 2007: 65). Kitle turizminin olumsuz sonuçları görülmeye başlandığı andan itibaren, alternatif modeller üzerinde durulmaya başlanmış; doğal çevre bilinci yüksek, öncelikli beklentisi konfor olmayan, farklılık arayışı içinde olan yeni bir turist tipi ve buna cevap verecek yeni bir turizm türü (alternatif turizm) ortaya çıkmıştır Alternatif Turizm Alternatif turizm kavramı, kitle turizminden farklı bir ürün sunumunu ifade eder. Bu ürün yavaş yavaş gelişen bir turizm hareketliliğini, uzun vadede turistik gelişmenin sağlanmasını, değişime karşı direnci, çevre değerlerine saygıyı ve çevreyle bütünleşmeyi ifade etmektedir. Alternatif turizm kavramı, özellikle 1990 lı yılların ortalarından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Kitle turizmine alternatif olarak düşünülmekte olan alternatif turizmde, grup tüketim karşısında bireysel turları ön planda tutulmakta, büyük konaklama tesisleri yerine küçük ve orta boy işletmelerin seçimi öngörülmektedir. Bu anlayış doğrultusunda turistlerin konaklama ihtiyaçları, yerel ve kültürel öğelerin esas alındığı bir tarzda döşenmiş küçük konaklama birimlerinde gerçekleşmekte, seyahatte charter yerine tarifeli seferler veya kara, hava, deniz ulaşım araçlarının birbirine alternatif olarak kullanılacağı bir durum söz konusu olmaktadır. Kitle turizminin grup olmak dolayısıyla ucuza mal edilmesi yaklaşımının tersine alternatif turizme katılanlar daha fazla ödemeyi göze alan turistlerdir (Altınay, 1996:60). Alternatif turizm aktif özellik gösterir; alternatif seyahate katılanlar gittikleri yerlerdeki doğal çevre değerlerine ve kültürel yaşam tarzına aktif olarak katılmak isterler. Alternatif turizmin aktif özelliği, onu kitle turizminden farklı kılmaktadır. Alternatif turizm türlerinin geliştirilmesi ile yerel üretici ve satıcıların turistle teması 7

21 sağlanmakta böylece turizm olayının bölge ekonomisine olan faydası arttırılmaktadır. Alternatif turizmin getirdiği bir diğer yenilik de ürün çeşitliliğinin sağlanması yoluyla turizmin mevsimlik özelliğinin kırılmasıdır; alternatif çeşitlerin belirleyici olduğu faaliyetler yılın değişik aylarında yapılabilmektedir. Alternatif turizm aynı zamanda kırsal alanların kalkındırılması fırsatını da sağlamaktadır. Alternatif türlerin birçoğu kırsal alanlarda gerçekleşmekte, bu durum da kırsal bölgelerin turizm vasıtasıyla ekonomik girdi sağlamalarına yardımcı olmaktadır ( ( ). Türkiye de Beş Yıllık Kalkınma Planları nda kitle turizmine dikkat çekilmiş ve geliştirilmesi istenmiştir. Ancak Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı nda turizmde ürün çeşitliliğinin sağlanması gerektiği belirtilmiş, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı nda ise alternatif turizmin geliştirilmesi hususu üzerinde durulmuştur. Yedinci ve Sekizinci Kalkınma Planları nda turizmin çevreye duyarlı formlarına atıfta bulunulmuştur. Türkiye de sunulan alternatif turizm türleri şunlardır: Termal turizm, yat turizmi, inanç turizmi, yayla turizmi, golf turizmi, kültür turizmi, av turizmi, deniz termal ve sağlıklı yaşam merkezleri turizmi, kongre turizmi, dağ ve kayak turizmi, karavan turizmi, ipek yolu ve han-kervansaray turizmi, maç turizmi, göl şelale turizmi, macera turizmi, akarsu sporları turizmi, mağara turizmi, trekking, kuş gözetleme turizmi, bitki inceleme turizmi, yamaç paraşütü, triatlon, paraşütle atlama, dalış, bungee-jumping (Dinçer, 1997: 25) Türkiye de Alternatif Turizm Faaliyetleri Dört mevsim turizm potansiyeline sahip ülkemizdeki alternatif turizm türlerinden bazılarına kısaca değinilecek olup, bu turizm türlerinden biri olan yat turizmi tezin Đkinci Bölümü nde ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır. 8

22 Termal Turizm Şifalı ve mineralli sıcak sular ile kaplıca ortamından yararlanmak üzere arz ve talebe göre oluşan turizm hareketine termal turizm adı verilmektedir. Önemli bir jeotermal kuşak üzerinde yer alan Türkiye, kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından dünyada ilk yedi ülke arasında olup Avrupa da birinci sıradadır. Ülkemizin termal suları hem debi ve sıcaklıkları, hem de fiziksel ve kimyasal özellikleri ile Avrupa daki termal sulardan daha üstün nitelikler taşımaktadır. Termal sularımız, doğal çıkışlı ve bol su verimli, eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengindir. Ülkemizde sıcaklıkları 20ºC nin üzerinde, debileri ise lt/sn arasında değişebilen den fazla termal kaynak bulunmaktadır( 4A7164CD9A18CEAEB245F029F97056F0) ( ). Termal turizm, 12 ay turizm yapma imkanı sağlayarak, yüksek istihdam ve diğer alternatif turizm türleri ile kolay entegrasyon oluşturarak bölgesel dengeli turizm gelişmesini sağlar Sağlık Turizmi Sağlık turizmi, fizik tedavi ve rehabilitasyon gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür. Son yıllarda, ülkemizin de gelişmiş ülkelerdeki nitelikli sağlık hizmetleriyle rekabet edebilecek düzeyde sağlık hizmetleri sunmasından dolayı ülkemize dünyanın dört bir yanından tedavi amacıyla turistler gelmektedir. Özellikle 1990'lı yıllar sonrasında ülkemizde kamu sağlık hizmetlerine ilaveten özel sektörün de sağlık hizmetlerine ciddi yatırımlar yaptığı görülmüştür. Bu gelişmeler sonucunda, Avrupa standartlarıyla yarışabilecek düzeyde özellikle büyük illerde özel sağlık kuruluşları artmaya başlamıştır. Yapım ve işletme bakımından yüksek maliyetleri olan söz konusu sağlık tesislerinin yurtdışı pazarlara açılması bu maliyetlerin azaltılması açısından giderek zorunlu bir durum almaktadır. Ayrıca, ülkemizin coğrafi konumu ve sağlık sektöründeki yetişmiş ve eğitimli insan gücü 9

23 sağlık turizminde Türkiye'nin önemli avantajları arasındadır ( A F3B0746F34B3) ( ) Kongre Turizmi Kongre turizmi, kişilerin uzmanlık gerektiren konularda bilgi alışverişi yapmak üzere sürekli yaşadıkları yer dışında bir araya gelmeleri sonucu ortaya çıkan seyahat ve konaklama olayıdır. Kongre turizmi, giderek artan kongre ve konferans faaliyetlerinin ortaya çıkardığı turizm koludur. Günümüzde genellikle her ülkede kongre düzenlenmesine rağmen kongre organizasyonu için gerekli altyapıya sahip olması nedeniyle Avrupa kongre sayısı açısından ilk sırada yer almaktadır. Türkiye kongre turizmi açısından yurtdışında yeni yeni pazarlanmaya başlanmıştır. Özellikle Đstanbul ve Antalya, son yıllarda kongre turizmi açısından öne çıkan merkezlerdir. Asya ve Avrupa nın birleştiği yerde bulunan, birinci sınıf konaklama ve konferans tesisi zenginliğine sahip, dünyanın belli başlı şehirlerine kolayca ulaşım imkânı sağlayan Türkiye, toplantı ve kongreler için cazip bir destinasyon konumundadır Yayla Turizmi Yayla turizmi, hızlı nüfus artışı ve sanayileşmenin getirdiği olumsuzluklar nedeniyle turizm olayına katılan kişilerin yaylaları tercih etmesiyle gündeme gelen bir turizm türüdür. Kendine has coğrafya ve iklime sahip olan Türkiye de, yayla yaşantısı önemli bir yer tutmaktadır. Yaylaya çıkmak farklı amaçlar için yapılmaktadır. Güney Doğu 10

24 ve Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan aşiretler hayvanlarını otlatmak için yaylalara göç ederek yaylaklar kiralamaktadırlar. Akdeniz, Đç Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde yaşayan ve hayvancılıkla uğraşanlar hem hayvanlarını otlatmak ve hayvanlarının kışın yiyecekleri otları toplamak için hem de yaz şartlarına göre daha serin ve uygun şartlarda yaşamak için yaylaya çıkmaktadırlar. Akdeniz ve Ege Bölgelerinde yaşayanlar sıcak havadan kurtulmak, doğa ile baş başa olmak ve sağlıklı bir yaşam için yaylayı tercih etmektedirler. Bu insanların bulundukları yerden ayrılarak yaylalara gitmeleri ve orada konaklayarak tüm ihtiyaçlarını temin etmeleri bir turizm hareketi oluşturmaktadır Av Turizmi Türkiye coğrafi yapısı, bitki örtüsü ve yaban hayatı bakımından av turizminin gelişmesine elverişli konumdadır. Türkiye de ilk resmi av turizmi, devlet tarafından izinli olarak Antalya Düzler Çamı ormanlarında 1981 yılında başlatılmıştır (Ünlüönen, 2007: 24). Ülkemiz ormanlarında düzenlenecek av turizmi, Kara Avcılığı Kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkartılan Yerli ve Yabancı Avcıların Av Turizmi Kapsamında Avlanmalarına Đlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, 6831 sayılı Orman Kanunu hükümleri kapsamında Çevre ve Orman Bakanlığı nın bünyesinde oluşturulan Av Komisyonu tarafından alınan kararlar ile Çevre ve Orman Bakanlığı nın koyacağı esaslar dahilinde yürütülmektedir ( CCB0C6029A481C6EADF5) ( ). 11

25 Kış Turizmi Dünyada dağ ve kış turizmine öncülük eden çalışmaları Orta ve Kuzey Avrupa ülkeleri yapmış, bu ülkeleri Amerika, Kanada ve Japonya izlemiştir (Ünlüönen, 2007: 22). Türkiye, yıl boyunca üzerinden eksik olmayan yüksek dağları ve bu dağlarda kurulan kayak tesisleriyle önemli bir kış turizmi merkezidir. Ağrı-Bubi Dağı, Ankara-Elmadağ, Antalya-Saklıkent, Bingöl-Yolçatı, Bolu-Kartalkaya, Bursa- Uludağ, Erzurum-Palandöken, Isparta-Davraz, Kastamonu-Ilgaz, Kars-Sarıkamış ve Kayseri-Erciyes Türkiye deki önemli kış turizmi merkezleridir Golf Turizmi Türkiye, son yıllarda arta arda hizmete giren uluslararası nitelikteki golf tesisleriyle önemli bir golf merkezi haline gelmiştir. Özellikle Antalya nın 30 kilometre doğusunda yer alan Belek, nitelikli golf sahaları ve tesisleriyle önemli bir golf turizmi potansiyelini oluşturmaktadır. Ülkemizde golf tesisleri çoğunlukla sahile yakın yüksek kapasiteli konaklama tesislerinin yakınındadır. Bu tesisler, doğa ile iç içe düzenlenen golf sahaları ile ziyaretçilerine doğaya dönük bir tatil geçirme fırsatı sunmaktadır Mağara Turizmi Mağaralar, turizm çeşitliliği açısından ülkemiz için büyük bir potansiyel oluşturmaktadır. Mağara oluşumları bakımından önemli bir jeolojik-jeomorfolojik nitelik olan karstlaşma ülkemizde Batı ve Orta Toros Dağları nda yer almaktadır. Türkiye nin en uzun mağarası olan Isparta daki Pınarözü Mağarası (16 kilometre) ile 12

26 en derin mağarası olan Mersin deki Peynirlikönü Mağarası bu dağ kuşağı üzerinde yer almaktadır Akarsu-Rafting Turizmi Ülkemizdeki akarsuların büyük bir bölümü akarsu turizmi olarak tanımlanan rafting, kano ve nehir kayağı için oldukça elverişlidir. Ülkemizin tarihi, arkeolojik, kültürel ve otantik değerlerine entegre olan akarsu turizmi diğer turizm çeşitleriyle bir bütün oluşturmaktadır. Artvin-Çoruh Nehri, Antalya-Köprüçay, Antalya- Manavgat Çayı, Dim Çayı, Adana-Feke-Göksu Nehri, Zamatı Çayı ve Fırat Nehri nin bir kısmı ülkemizdeki raftinge uygun akarsulardır Đnanç Turizmi Đnsanların devamlı ikamet ettikleri, çalıştıkları ve her zamanki olağan ihtiyaçlarını karşıladıkları yerlerin dışına inanç çekim merkezlerini görmek ve dini inançlarını gerçekleştirmek amacıyla yaptıkları turistik gezilerin turizm olgusu içerisinde değerlendirilmesi inanç turizmi olarak tanımlanmaktadır ( ( ). Ülkemizde üç büyük din tarafından kutsal sayılan birçok cami, türbe, tapınak ve yer bulunmaktadır. Đnanç turizminin geliştirilmesi amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı nca başlatılan çalışmalar kapsamında 1993 yılında özellikle üç büyük dinin günümüze kadar ulaşan eserleri ve ibadet yerlerinin envanteri hazırlanmıştır. Çeşitli kurum ve kuruluşların görüşlerine başvurularak oluşturulan bu envanterde, ülkemizde yer alan ve sayıları çok fazla olan eserler içerisinden, büyük oranda ziyaret edilen, dini yönden, sanat tarihi ve mimari açıdan önemi bulunan dokuz merkez belirlenmiştir. Bunlar; Hatay-St. Pierre Anıt Müzesi, Tarsus-St. Paul Anıt Müzesi, Selçuk-Meryem Ana Evi, Demre-St. Nicola Kilisesi, Đznik-Ayasofya Cami, 13

27 Yalvaç-Pisidia Antik Kenti, Derinkuyu-Ortodoks Kilisesi, Pamukkale-Laodikya Antik Kenti ve Manisa-Sard Sinagogu, Akhisar Kilisesi, Alaşehir Kilisesi dir. ( A1834E03BFC818972E45C) ( ). 14

28 BÖLÜM 2. YAT TURĐZMĐ Deniz turizmi ve deniz sporlarındaki gelişmeler ve çeşitlenmeler insanların denizden yararlanma imkânlarını arttırmıştır. Önceleri belli bir kesimin denizde spor, eğlenme, dinlenme aracı olarak ortaya çıkan yatçılık, 1960 lı yıllardan itibaren kitleler arasında yaygınlaşmış ve uluslar arası bir nitelik kazanmıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 13). Yat turizmi kavramının literatürde değişik şekillerde tanımlandığı görülmektedir. Yat turizmi, turistin yata ulaşması, belirli bir gezinti sonunda tekneyi terk etmesi arasında gerçekleşen tüm turistik faaliyetlerdir. Yat turizmine katılım iki şekilde gerçekleşmektedir. Birincisi, özel yatlarla ticari bir amaç olmaksızın gezerek turizme katılım, ikincisi ticari bir amaçla charter yapma veya yatların charter firmalarına kiralanması yoluyla katılımdır (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 19). Hıraca (1996: 1) ya göre yat turizmi; gezi, eğlence, dinlence ve spor amacıyla pek büyük olmayan özel ve ticari teknelerle, insanların doğal, tarihi ve turistik değer ve bölgeleri kapsayan bir rota boyunca yaptıkları turistik faaliyetlerdir. Đnsanların kendilerini daha özgür hissetmelerini sağlayan ve doğaya yakınlık, spor zevkinin tatmini, şehirlerin gürültü ve kalabalığından kaçma isteklerine cevap veren yat turizmi, nispeten pahalı bir uğraş olmasına karşın refah düzeyindeki artış ile birlikte turizmin önemli bir kolu olarak sektördeki yerini almıştır Yat Turizmine Đlişkin Kavramlar ve Tanımlar Yat turizmine ilişkin kavram ve tanımların açıklanması, konunun kavranması bakımından önem arz etmektedir. Tezin kapsamı çerçevesinde konuya ilişkin kavramlar ve tanımlar aşağıda kısaca açıklanacaktır.

29 Yat Uluslararası bir deyim olan yacht, ticaret ve savaş dışında kullanılan, insan gücünden başka bir güç ile yürütülen yelken veya motorlu tekneleri kapsayan bütün deniz araçlarıdır (Özer, 1990: 16). Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) ne göre yat deyimi; yat tipinde inşa edilmiş, gezi ve spor amacı ile yararlanılan, taşıyacakları yatçı sayısı 36 yı geçmeyen, yük veya yolcu gemisi niteliğinde olmayan, tonilato belgelerinde Ticari Yat veya Özel Yat olarak belirtilen deniz araçlarını ifade eder. Diğer bir tanımla yat; konaklama, mutfak, banyo (duş-wc) gibi yaşam bölümlerinden oluşan, suda yüzen, seyahat ve turizm amaçlı kullanılan deniz aracıdır (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 18). Yatlar hareket yeteneklerini ya yelken kullanarak rüzgârdan, ya da motor gücünden elde ederler. Yatlar kullanış amaçlarına göre özel ve ticari, kullanış şekillerine göre yelkenli, motorlu ve karma, yapım türlerine göre ahşap, beton, fiberglas ve sac yatlar olarak sınıflandırılırlar. Birçok yatta hem yelken hem de motor bulunmaktadır. Klasik olarak adlandırılan yatlar ise ahşap imal edilmektedir. Bu tip teknelere, Bodrum yöresi ile özdeşleşmiş olan ve ahşaptan imal edilen gulet stili tekneler örnek verilebilir. Yabancı bir ülkenin karasularından başka bir limana giriş yapan yatlar, sarı bayrak (Q Flag) çekmek zorundadırlar. Bu yatlara Sarı Bayraklı Yat denilmektedir. Bir geminin kayıtlı olduğu ülkenin bayrağına ise bandıra denilmektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 18) Yatçı-Yatçılık Yatçı, yat seyahatine fiilen katılarak yat kullanan insanlara denir. Yatçı, turist nitelikleri taşıyan kişilerin turizm olayı içinde, yat denilen teknelerin kullanılmasıyla rekrasyonel faaliyetlerde bulunarak psikolojik tatmin sağlayan kişidir (Olalı, 1986: 34). 16

30 Yatçılar mürettebatlı veya mürettebatsız yat kiralayarak veya yeterli ehliyete sahip iseler kendi yatlarını kullanarak yat turizmi faaliyetlerinde bulunmaktadırlar. Bu durumda yatçı; gezi ve spor amacıyla geçici bir süre mürettebatlı yat kiralayan veya yeterli ehliyeti olduğu takdirde kendine ait veya kiraladığı yatı kullanabilen kişi veya kişilerdir şeklinde tanımlanabilir (Çağlayan, 1995: 227). Yatçılık, limanlar arasında düzenli yolcu ulaşımını sağlamaktan çok, gezi, eğlence, dinlenme ve spor amacıyla az sayıda kişinin hizmetine sunulan, tonaj olarak pek büyük olmayan gemilerle yapılan turistik/ticari bir faaliyettir (Çağlayan, 1995: 227) Yatçılık Bölgesi Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) ne göre yatçılık bölgesi, yat turizminin ülke içinde geliştirilmesi için yat turizmi açısından potansiyel oluşturan, Bakanlar Kurulu ve Genelkurmay Başkanlığı nın uygun görüşü ile ilan edilen yerlerdir. Askeri güvenlik ve özel güvenlik bölgeleri, askeriye tarafından yasaklanan bölgeler ile Genelkurmay Başkanlığı nca yat turizmi yapılması sakıncalı görülen bölgeler dışında kalan Türkiye sahillerinin tamamını içine almaktadır Yat Limanı Yat limanı teriminin yabancı dildeki karşılığı olan marina Đngiltere de, denizden yararlanma imkânlarını tanımlamak için kullanılmaktadır (Dinçer, 1987: 21). A.B.D deki National Association of Boat and Engine Manufactures (Ulusal Makine ve Gemi Yapımcıları Derneği) toprak, su ve özel servis kolaylıklarının gelişimini içeren bir yat limanı tanımı vermiştir. Söz konusu derneğe göre marina; gemicinin uyuma, yemek yeme, tamir yapma ve gemisinin yakıt ve gıda talebini 17

31 karşılayan, yelkenlerini gerebileceği, alışveriş yapabileceği, haberleşmenin, teçhizatın ve ile ulaşımının sağlanabildiği bir faaliyet alanı yaratan yerdir (Dinçer, 1987: 20). Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) ne göre yat limanı deyimi; Ana Yat Limanı, Tali Yat Limanı, Yat Yanaşma Yerleri ve Çekek Yerleri olarak belirlenen mahaller olarak ifade edilmektedir Ana Yat Limanı Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) nde ana yat limanı; dalga etkisinden uzak kapalı bir alanı kapsayan, büyük çapta kışlama, bakım ve onarım imkânları veren, bünyesinde akaryakıt iskelesi, hava ve deniz durumları ile ilgili bilgi sağlayan cihazlar, yatları karaya çekme ve denize indirme teçhizatı, yatların karada park etmelerine imkân verecek alanlar, en az iki teknenin birden onarımının yapılabileceği bir atölye, yiyecek-içecek tesisleri, spor tesisleri, yangın ikaz sistemi, satış üniteleri, telsiz, telefon ve teleks sistemi, eşya emanet deposu, kapalı depo, otopark, emniyetli bağlama sistemi, çamaşır yıkama, yıkatma imkânı ve teknik servis bulunduran yat limanları olarak belirtilmiştir Tali Yat Limanı Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) nde tali yat limanı; tabii veya yapılmış kapalı bir su alanına sahip olan, uzun süreli kalış ve onarım imkânları yanında, akaryakıt satışı, 5 tona kadar tekneleri denizden karaya ve karadan denize çekebilecek nitelikte vinç, meteoroloji ve denizle ilgili bilgi imkânı, yangın ikaz sistemi, yatçıların dinlenmeleri için sosyal bir mahal, satış üniteleri, telefon ve telsiz sistemi ve imkânlar ölçüsünde teleks sistemi, çamaşır yıkama ve yıkatma imkânı, eşya emanet deposu, teknik servis, kapalı depo, otopark, yiyecek-içecek ünitesi, 18

32 emniyetli bağlama sistemi ve en az yabancı dil bilen bir personel bulunduran yat limanları olarak belirtilmiştir Yat Yanaşma Yerleri Yatlara kısa süreli, küçük çapta ve sadece deniz üzerinde park etme imkânı sağlayan, karada ise park etme imkânının mümkün olmadığı yat limanlarıdır Çekek Yerleri Deniz üzerinde yapılaşma zorunluluğu olmayan, yatlara kışlama, karada muhafaza, bakım ve küçük çapta onarım hizmetlerini verebilecek niteliklere sahip yerlerdir. Yat çekek yerlerinde giriş ve çıkış kontrolü ile teknelerin güvenliğinin sağlanması, karada ve denizde çevre kirliliğini önleyici tedbirlerin alınmış olması gerekir Yat Kayıt Belgesi (Transit Log) Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) ne göre yat kayıt belgesi; Türk Bayraklı yatlar ile yabancı limanlardan gelen veya Türkiye de kışlayan yabancı bayraklı yatların vardıkları ilk Türk Limanında veya kışlamak üzere kaldıkları son bağlama yerinde yapacakları beyan ve işlemlerin yer aldığı, Türk Limanları Yat Kayıt Belgesini ifade etmektedir Yat Đşletmeleri Yat Turizmi Yönetmeliği (1983) ne göre yat işletmeleri; sahip oldukları veya kiraladıkları, yerli ve yabancı bayraklı yatları, mürettebatlı veya mürettebatsız olarak 19

33 gezi, eğlence ve spor amacıyla kullanımları için yatçıların geçici kullanımlarına vererek faaliyette bulunan, Bakanlıktan belgeli yatırım ve işletmelerdir. Yat işletmeciliğinde uygulanan iki çeşit yat turizmi organizasyonu vardır. Bunlar mürettebatlı ve mürettebatsız yat işletmecilikleridir Mürettebatlı Yatçılık Boyları 15 metreden büyük yatlar günlük, haftalık olarak kiraya verilerek mürettebatlı yatçılık gerçekleştirilir. Bu yatların konfor ve lüks derecesi müşterinin isteğine bağlı olarak değişmektedir. Ülkemizde uygulanan mürettebatlı yatçılık türleri olarak flotilla (grup) ve crewed (mürettebatlı) charter işletmecilikleri bu gruba girer. Crewed Yatçılığı; genellikle 4-16 kişilik grupların, mürettebatıyla birlikte kiraladıkları yatlarla yaptıkları seyirlerdir. Klasik yatçılık veya mavi yolculuk olarak da adlandırılan bu yatçılıkta tüm hizmetler yat mürettebatı tarafından görülür (Özer, 1990: 23). Bu tür yatçılık, seyir ücretinin yüksekliği nedeniyle daha çok üst gelir grubuna hitap etmektedir. Flotilla Yatçılığı (Grup Yatçılığı); yol gösteren öncü bir tekne önderliğinde, (genellikle 9-9,5 metre boyunda) yedi veya daha fazla yatın birbirinin peşi sıra grup halinde yaptıkları seyirlerdir. Seyirlere katılan her yatta, kaptanlık lisansına sahip yerli veya yabancı bir yatçının bulunması gerekmektedir. Bu tip organizasyonlarda kullanılan yatlar küçük ve bazı olanakları kısıtlı olduğundan, müşterilerin kara harcamaları üst düzeyde gerçekleşmekte ve kıyı yerleşim alanlarının gelişmesinde etkili olmaktadır. 20

34 Mürettebatsız Yatçılık (Bare-boating Yatçılığı) Mürettebatsız olarak kiralanan bir veya birkaç yatın toplu şekilde seyir etmesi şeklinde yapılan yatçılıktır. Bu tür yatçılıkta yatı kiralayan kişiler kiralama süresi içerisinde istedikleri programı uygular, kiraladıkları yatları kendileri kullanır ve süre sonunda kontratta belirlenen limanda teslim ederler. Ülkeye gelen turistlerin kara harcamasının yüksek olduğu bu yatçılık türü, talebi fazla olan çağdaş bir uygulamadır. Talebin fazlalığı, çalışma süresinin uzunluğu (7-8 ay) ve kıyılarımızın bu tür yatçılığa uygun olması nedeniyle, üzerinde en çok durulması gereken yatçılık dalıdır Dünyada Yat Turizminin Gelişimi Đlk yelkenli tekne, M.Ö li yıllarda Nil Nehri nde, firavunların zevk amaçlı gezintilerinde kullanılmıştır. Vikingler de aynı amaçla, gezintilerinde özel teknelerinden yararlanmışlardır. M.Ö. 100 yıllarına ait tekne kalıntılarında, güvertenin ön tarafında ikinci direğe rastlanmış, 1400 yıllarında ise üç direkli yelkenli tekneler kullanılmaya başlanmıştır. 14. yüzyılda Flemenkler (Hollandalılar) küçük ve hızlı teknelerini kaçakçı ve korsanları yakalamakta kullanmışlar ve bunlara avcı anlamına gelen jaght ismini vermişlerdir. Daha sonra Amsterdam zenginleri büyük yük gemilerini karşılamaya gönderdikleri teknelerine avcı gemisi anlamına gelen jaghtschippen ismini vermişlerdir. Büyük yük gemilerini karşılamaya giden avcı gemileri, işini bitirip geri dönerken limana ilk varma isteği avcı gemileri arasında yarışları ortaya çıkarmış ve zamanla bu yarış zevki yatçılığı bir spor olarak geliştirmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 13). Dünyada yat turizminin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan Đngiltere nin 1600 lü yıllara kadar uzanan bir geçmişi vardır yılında Hollandalılar Đngiltere kralına Mary adında bir sürat teknesi hediye etmişler, Đngiltere ye gelen bu tekneden sonra jaght kelimesi yacht a dönüşmüştür. 21

35 Tarihte ilk yat kulübü olan Cork Water Club, 1720 yılında Đrlanda da kurulmuştur. Đlk Đngiliz kulübü ise 1773 yılında kurulmuş, bunları diğer ülkelerde kurulan kulüpler takip etmiştir. Yat yapımındaki gelişme hızı ülkeden ülkeye değişmiştir. Denge, emniyet ve hız dikkate alınarak sürekli araştırma yapılmış, 1890 da ilk alüminyum yat gövdesi üretilmiş ve genişlikleri daraltılmıştır. 19. yüzyılda düzenli planlar olmaksızın yat yapılıyorken, daha sonraları yat yapım eksperleri ortaya çıkmış ve bugünün modern yatlarının ilk prototipleri yapılmaya başlanmıştır yılında naylon ilk defa yelken bezi olarak kullanılmış, 1950 li yıllarda ilk polyester ve fiber tekneler inşa edilmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 13). Okyanus ötesi adalar Avrupalı ve Amerikalı yatçıların ilk gezi noktaları olmuş, Atlantik kıyıları takımadaları Avrupa nın soğuğundan kaçmak isteyenler için uğrak yöreler haline gelmiştir. Yat turizmi dünyada yeni bir turizm çeşidi olarak, sınırlı bir kesime hitap ettiği için uzun bir süre beklenen talebi yaratamamıştır. Ancak charter olayına olan ilginin artması ve bu olayın gelişmesi, yat turizmine olan talebi arttırmıştır. Đtalya, Đspanya ve Yunanistan charter olayı ile yat turizmini geliştiren ilk ülkeler olmuştur. Uzun yıllar Avrupa charter piyasasında müşteri olarak iştirak eden Amerikalı chartercılar, Karayip Adaları nı keşfettikten sonra Akdeniz de 4 ay ile sınırlı yat turizmini alternatif olarak kış aylarında Karayip Adaları na taşımışlardır. Yat turizmi dünyada popüler olarak Akdeniz çanağı ve Karayip Adaları nda gelişimini sürdürmektedir (Gökmen, 2001: 5-6). 22

36 Tablo-1 Dünya da Yatçılığın Yapıldığı Kıyılar ANAKARA BÖLGE SEZON Kuzey Amerika Orta Amerika Güney Amerika Alaska Valdez ve Juneau Bölgeleri Haziran-Eylül Kanada Büyük Esir Gölü Haziran-Eylül Bahama Adaları Kasım-Temmuz Büyük ve Küçük Antiller Kasım-Temmuz Virgin Adaları Kasım-Temmuz Rio De Janerio Bütün Yıl Norveç Güney ve Batı Kıyıları Haziran-Ağustos Đsveç Danimarka Stockholm Archipelago Adaları ve Batı Kıyıları Limfjort Bölgesi Göller ve Su Yolları Mayıs-Eylül Mayıs-Eylül Hollanda Ijsselmeer Gölü Zuider Zee Bölgesi Mayıs-Eylül Avrupa Đngiltere Devon ve Cornvall Kıyıları, Wight Adası, Solent Kıyıları, Kanal Adaları, Milford Kıyıları, Güney Batı Đrlanda Kıyıları, Herbridges Adaları Mayıs-Eylül Đskoçya Đskoçya'nın Batı Kıyıları Nisan-Ekim Fransa Korsika ve Akdeniz Kıyıları Nisan-Ekim Đspanya Galicia Kıyıları Mayıs-Ekim Cebelitarık ve Akdeniz Kıyıları Bütün Yıl Đtalya Adriyatik Kıyıları, Sardunya ve Elba Adası Kıyıları, Tireniyen Denizi Kıyıları Nisan-Ekim Yugoslavya Adriyatik Kıyıları, Nisan-Ekim Yunanistan Adriyatik Kıyıları ve Ege Denizindeki Adalar Nisan-Ekim Afrika Kanarya Adaları Bütün Yıl Güney Tayland Kıyıları Bütün Yıl Asya Malezya Kıyıları-Penang Bütün Yıl Avustralya Whit Sunday Adaları Bütün Yıl Güney Pasifik Yeni Zelanda Adaları Aralık-Ocak Fiji Kıyıları Bütün Yıl Tonga Adaları Bütün Yıl Kaynak: Özer, 1990:40 23

37 2.3. Akdeniz Çanağında Yat Turizmi Son yıllarda oldukça popüler olmaya başlayan yatçılık, Karayip Adaları ve Akdeniz de ön plana çıkmakla birlikte, Amerika, Afrika, Asya ve Güney Pasifik te de yapılmaktadır. Akdeniz Bölgesi, doğal ve tarihi zenginlikleri, ılıman iklimi ve korunaklı koyları ile dünyanın önde gelen yat turizmi merkezlerinden biridir. 20. yüzyılın başından itibaren, mutedil rüzgarlara, korunaklı tabii koylara sahip, turizm mevsiminin uzun olduğu Akdeniz kıyılarına ilgi artmış ve ilk önce Fransa daha sonra Đtalya ve Đspanya yat turizmi alanında önde gelen ülkeler olmuştur (Dinçer, 1987: 19-20). Fransa, yat turizmine yönelik getirdiği yasal düzenlemeler, kıyılarını korumaya yönelik aldığı tedbirler ve bu sektöre sağladığı teşviklerle Akdeniz in ilk yat turizm merkezi olma özelliğini kazanmıştır. Yat turizmi açısından uygun imkânlara sahip olan fakat yeterli bilgisi ve deneyimi olmayan ülkeler, geçici olarak Fransa modelini uygulayarak ulusal yat turizm politikalarını oluşturmuşlardır. Yat turizminin önemini kavrayan ülkeler büyük çapta yat limanı yapımına girişmişlerdir. Pahalı yatırımlar olan yat limanları devlet tarafından sübvanse edilmiş, ucuz kredilerle desteklenmiştir. Hobi ve spor amaçlı yapılan artan giderler nedeniyle yatlar kiraya verilerek bir canlılık getirilmiş, tekne sahibi olmadan bu olanaklardan yararlananların sayısı artmıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 32). Akdeniz de özellikle Fransa, Đtalya, Đspanya ve Yugoslavya (eski) kıyıları zengin marinalarla bezenmiştir lı yıllarda yatçılığa başlayan Fransa, Đtalya ve Đspanya Doğu Akdeniz ülkeleriyle kıyaslanmayacak marina ve bağlama kapasitesine sahipken, özellikle son yıllarda Batı Akdeniz deki deniz kirlenmesi ve fiyatlardaki artış, Doğu Akdeniz i yatçılar için daha cazip hale getirmektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı YTMP, 1992: 33). Akdeniz e kıyısı olan ülkeler II. Dünya Savaşı sırasında ekonomik sarsıntılardan dolayı yat turizmi alanında bir süre yeni yatırımlara gidememişlerdir. 24

38 Savaş yıllarının geride kalmasından sonra, çöken ekonomileri için Akdeniz çanağında en fazla gelir getiren turizm türü olan yat turizmini geliştirmeye çalışmışlardır. Kuzey Akdeniz kıyıları, kapasitesi geniş çok sayıda büyük marinaya sahiptir. Güney Akdeniz kıyıları ise, yat turizmi arzının yetersiz oluşu nedeniyle kuzey kıyılarına oranla marina işletmeciliği bakımından yeterince gelişememiştir; marina sayısı az, bağlama kapasiteleri düşüktür (Açıkbaş, 2006: 20-21). Akdeniz Bölgesi nde yat turizmindeki hızlı talep artışına bağlı olarak özellikle Akdeniz in kuzeybatı sahillerinde yat limanı yatırımları çoğalmıştır. Akdeniz çanağında bulunan yüksek sayıdaki yatlara karşı, bu yatların yanaşıp barınabileceği tekne bağlama kapasitesi TÜRSAB (TÜRSAB, 2007: 1) ın raporunda Fransa için 227 bin, Đspanya için 107 bin, Đtalya için 128 bin, Hırvatistan için 13 bin ve Yunanistan için de 7 bin olarak verilmektedir. Bu rakamlara göre, Akdeniz çanağındaki yat bağlama yeri kapasitesi yaklaşık 500 bin civarındadır. Akdeniz Bölgesi ne karşı büyüyen iştah da göz önüne alınırsa, önümüzdeki 10 yıl sonunda Akdeniz çanağında dolaşan tekne sayısının 800 bin civarında olacağı söylenebilir. Buna göre bugün için, Akdeniz Bölgesi için marinaların yat bağlama kapasite eksikliği % 80 marina doluluk oranına göre 240 bin civarındadır. Akdeniz çanağındaki yat bağlama yeri ve marina eksikliği veya marinalara karşı talep fazlalığı nedeniyle, bölgedeki pek çok ülke mevcut marinalarını genişletme/rehabilite etme yanı sıra yeni marina yatırımlarına da girişmektedir. 72 adet marina yatırımının tartışıldığı Fransa da 2009 a kadar ilave 7 bin yat bağlama kapasitesi yaratacak 20 adet marina yatırımına yol verilmiştir ( ( ). Benzer şekilde Đtalya 2014 e kadar 60 adet marina yatırımını, Hırvatistan ise 10 yıl içinde bağlama kapasitesini 31 bine yükseltecek marina yatırımlarını hedeflemiştir (TÜRSAB, 2007: 1). 25