14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Erzurum (25-27 Mayıs 2006) İŞYER YERİNDE YILDIRMA KKTC DEK. Korhan KARACAOĞLU Metin REYHANOĞLU

Transkript

1 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Erzurum (25-27 Mayıs 2006) İŞYER YERİNDE YILDIRMA KKTC DEK DEKİ SAĞLIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞANLARA ANLARA YÖNELY NELİK K BİR B R ARAŞTIRMA Korhan KARACAOĞLU Metin REYHANOĞLU 1

2 Yıldırma Eşit veya eşit e olmayan güce g dayalı olmak üzere bir kişinin; inin; sık, s tekrarlı ve sistematik bir şekilde ayrımc mcılığa a uğramasu raması Leymann (1996) ve Zapf vd. (1996) Literatürde rde yıldy ldırmaya benzer özellik gösteren; g stres, çatışma, taciz gibi kavramlarla bağlant lantılı ele alınmakla birlikte genelde bir şemsiye kavram olarak incelenmektedir. 2

3 Araştırman rmanın n Amacı KKTC deki sağlık k sektöründe çalışanların, n, kültk ltürel farklılığ ığa a dayalı kimlik algılamalar lamalarından kaynaklanan bir yıldy ldırmaya uğrayu rayıp p uğramadu ramadıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kültürel farklılığ ığa a dayalı kimlik algısı; ; 1974 den sonra Kıbrıs a a yerleşen en Türkiye kökenliler lele daha önceden yerleşik olup da şu u anda kuzeyde yaşayan ayan Kıbrıslı Türkler in kültürel kimlik farklılıklar klarına dayanmaktadır. Ayrıca demografik özelliklere bağlı olarak kimlik farklılığı ığı üzerinde bir yıldy ldırma olup olmadığı da araştırılm lmıştır. 3

4 Araştırman rmanın n Kapsamı Yıldırma, ırk/etnik bağlamda görgg rgül l araştırmalarda rmalarda (Fox ve Stallworth 2005) çok az ele alınm nmış olmasına rağmen, kültk ltürel kimlik farklılığı ığına dayalı olarak pek fazla incelenmemiştir. Ayrıca, gruba ait olmama durumu nedeniyle gerçekle ekleşen en yıldy ldırma (Einarsen( 1999), kimliğe e dayalı yıldırma uygulamalarında da kendini gösterebilmektedir. Araştırmada rmada yıldy ldırmanın n grup düzeyinde d uygulanıp uygulanmadığı ığı,, kim tarafından [veya kime], ne sıkls klıkta kta yapıld ldığı ve ne kadar süreyle s devam ettiği i gibi kriterler (Rayner 2002) esas alınmam nmamış,, sadece ortaya çıkışış biçimleri imleri ve çeşitleri tespit edilmeye çalışılmıştır. 4

5 Araştırman rmanın n Kapsamı Kuzey KıbrK brıs ta 1974 te TürkiyeT rkiye nin KıbrK brıs a a müdahalesi m sonrasında nda Kültürel Kimlik Algılamas laması na ilişkin üçlü ayırım (Kuş 2003; GüvenG ven-lisaniler Lisaniler ve Rodriguez 2002): 1. Kıbrıslılık k yalnızca coğrafi nitelemedir. KıbrK brıs ta iki büyük b k millet vardır (Rumlar ve Türkler). T Dolayısıyla yla KıbrK brıslı Türk olabileceği i savunulmaktadır den sonra Anadolu dan dan gelenler ile 1571 den beri KıbrK brıs ta yaşayanlar ayanlar arasında kültk ltürel ve siyasi bir ilişki ve de ikilem doğmu muştur öncesi Kıbrıslılar lar ile TürkiyeT rkiye den gelenler arasında; dile, kültk ltüre, tarihe ve coğrafyaya dayalı Kıbrıslı Türk ve Türkiye li ayırımı vardır. r. 3. Türkler ve Rumlar olmak üzere iki toplumun 1571 de Türklerin T adaya gelmesinden 1974 e e kadar bir arada yaşad adıklarını ve bir ortak kültk ltür oluşturduklar turduklarını iddia eden Kıbrıslılık tır. Araştırma, rma, 2006 KışK ış-bahar döneminde d yapılm lmış ve cevaplayıcılar ların n kendi kişisel isel görüşlerinden g yola çıkılarak yıldırma algılar ları esas alınm nmıştır. 5

6 Araştırman rmanın n YöntemiY Veri toplama tekniği i olarak anket kullanılm lmıştır. Genel YıldY ldırma algısını ölçmek için i in Dick ve Rayner (2004), Zapf vd. (1996), Fox ve Stallworth (2005); Kimliğe e Yönelik Y Yıldırma için i in de Fox ve Stallworth ın (2005) hiçbir zaman, çok ender, bazen, genellikle, her zaman şeklindeki 5 li 5 likert tipi ölçüm m araçlar larından yararlanılm lmıştır. Ortak kültk ltürel kimlik algısına ilişkin değerlendirme erlendirme için i in Kuş (2003) tarafından geliştirilen tirilen ölçekten yararlanılm lmıştır. Benimsenen tanım çerçevesinde evesinde ölçeklerde süre s ölçütü olarak en az altı ay boyunca düşmanca davranış ışa a maruz kalınmas nması esas alınm nmıştır. (Leymann 1996; Dick ve Rayner 2004). Araştırma rma KKTC nin Gazimağusa usa,, Lefkoşa a ve Girne şehirlerinin en büyük b üç hastanesinde çalışan toplam 1053 kişi esas alınarak yapılm lmıştır. Anakütlenin tamamına ulaşı şılmaya çalışılmış ve dağı ğıtılan anketlerden 322 sinden kullanılabilir labilir veri elde edilmiştir. Geri dönüşd oranı % 31 olarak gerçekle ekleşmiştir. 6

7 Tanımlay mlayıcı İstatistikler Anakütle Cevaplayıcı Sayıları Hastane Uzman ve Pratisyen Doktor Meslek Hemşire Memur İşçi Lefkoşa 22 (129) 73 (319) 73 (176) 33 (63) 201 (687) Gazi Mağosa 13 (39) 41 (101) 13 (44) 13 (51) 80 (235) Girne 8 (26) 14 (42) 18 (50) 1 (13) 41 (131) Toplam 43 (194) 128 (462) 104 (270) 47 (127) 322 (1053) Not: Parantez içindeki veriler anakütleye ilişkindir. Toplam 7

8 Tanımlay mlayıcı İstatistikler Cevaplayıcıların Demografik Özelikleri Demografik Değişkenler n % Demografik Değişkenler n % Cinsiyet Yaş Ait Hissedilen Yer Evli ,9 Kadın ,0 Medeni Bekâr 99 30,9 Durum Erkek ,8 Dul 12 3,2 25 ve altı 52 16,1 Ebeveynlerden Biri Türkiyeli 23 7, ,7 Köken Her İkisi de Türkiyeli , ,7 Her İkisi de Kıbrıslı ,8 46 ve üstü 42 13,0 İlköğretim 42 13,0 KKTC ye ,2 Lise ve dengi 94 29,2 KKTC ve TC ye ,7 Eğitim Düzeyi Meslek Yüksek Okulu 83 25,8 Kıbrıs a 83 25,8 Lisans 55 17,1 Diğer 24 7,5 Lisansüstü/Uzman 48 14,9 8

9 Analizler ve Hipotez Testleri Genel Yıldırma Ölçeği İle İlgili Faktör Analizi Sonuçları (α = 0,92) Faktör/Değişken Açıklanan Varyans Alpha Faktör 1: Özel Yaşama Yönelik Yıldırma (3 madde) 10,92 0,84 Faktör 2: Görevin Yapılmasına Yönelik Yıldırma (5 madde) 9,09 0,80 Faktör 3: Kurbanı Aşağılamaya Yönelik Yıldırma (4 madde) 8,97 0,68 Faktör 4: Sözlü ve Fiziksel Yıldırma (4 madde) 8,97 0,75 Faktör 5: Dışlama (3 madde) 8,45 0,69 Faktör 6: İletişim Kurmamaya Yönelik Yıldırma (4 madde) 8,10 0,65 Faktör 7: Kişisel Gelişimi Engellemeye Yönelik Yıldırma (3 madde) 8,02 0,67 Açıklanan Toplam Varyans 62,52 Kaiser-Meyer-Olkin - KMO 0,84 9

10 Analizler ve Hipotez Testleri Kimliğe Dayalı Yıldırma Ölçeği İle İlgili Faktör Analizi Sonuçları (α = 0.87) Faktör/Değişken Açıklanan Varyans Alpha Faktör 1: Kimliğe Yönelik Aşağılama (4 madde) 33,17 0, 87 Faktör 2: Kimliğe Dayalı Dışlama (5 madde) 30,63 0, 79 Açıklanan Toplam Varyans 63,80 Kaiser-Meyer-Olkin - KMO 0, 86 Cevaplayıcıların KKTC nin Ortak Kültürel Özelliklerine İlişkin Algılamaları (α = 0,93) Faktör/Değişken Açıklanan Varyans Alpha Faktör 1: Liberallik (10 madde) 31,42 0, 93 Faktör 2: Kültür ve Geleneklere Bağlılık (5 madde) 20,50 0, 88 Faktör 3: Dini ve Milli Duyarlılık (4 madde) 14,89 0,71 Açıklanan Toplam Varyans 66,81 Kaiser-Meyer-Olkin - KMO 0,92 10

11 Değerlendirme erlendirme Ebeveynlerin kökeni k keni ile ait hissedilen yer arasında ilişki vardır. r. Kökeni K Kıbrıslı olanlar kendilerini daha çok KKTC ve KıbrK brıs a, ebeveynleri Türkiye T kökenli kenli olanlar ise öncelikle KKTC-TC ve daha sonra KKTC ye bağlı hissetmektedirler. Bu sonuçtan hareketle KKTC nin uluslararası alanda tanınmamas nmaması ve yeni bir devlet olmasına karşı şın n her iki kesim tarafından da ortak devlet olarak kabul edildiği i yorumu yapılabilir. Kimlik algılamalar lamaları ile ebeveynlerin kökenleri k kenleri arasında bir farklılık k vardır. r. Farklılığı ığın nedeni, Scheffe testine göre g Liberallik faktörü açısından ndan ebeveynlerinin her ikisi de Türkiyeli T olanlar ile KıbrK brıslı olanlardan kaynaklanmaktadır r (p 0,04). Kimlik algılamalar lamaları ile ait hissedilen yer arasında bir farklılık k vardır. r. Farklılığı ığın nedeni, Scheffe testine göre g Liberallik faktörü açısından KKTC ve TC ye ait hissedenler ile KıbrK brıs a a ait hissedenlerden (p 0,057); Dini ve Milli Duyarlılık k faktör r değişkeni açısından a da yine aynı kesimlerden (p 0,01) kaynaklanmaktadır. 11

12 Değerlendirme erlendirme Kimliğe Yönelik Yıldırmaya göre ebeveynlerin kökenleri arasında bir farklılık vardır (her ikisi de Türkiye kökenli olanların ortalaması 1,60 ve Kıbrıs kökenlerinin ise 1,19). Scheffe testine göre farklılığın kaynağı Kimliğe Yönelik Aşağılama faktörü açısından her ikisi de Türkiyeli olanlar ile biri Türkiyeli olanlar (p, 0,05) ve kökenlerinin her ikisi de Kıbrıslı olanlar arasındaki (p 0,00) farklılıktan kaynaklanmaktadır. Ebeveynleri her ikisi de Türkiyeli olanlar 1,82, biri Türkiyeli olanlar 1,25 ve her ikisi de Kıbrıslı olanlar ise 1,23 ortalamayla Kimliğe Yönelik Aşağılama faktörü bakımından kısmen yıldırmaya uğradıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca Kimliğe Yönelik Dışlama faktörü bakımından ebeveynlerinin her ikisi de Türkiye kökenli olanlar ile Kıbrıslı olanlar arasında da (p 0,02) bir farklılık vardır. Her ikisi de Türkiyeli olanlar 1,42 ve Kıbrıslı olanlar ise 1,14 ortalamasına sahiptir. Kimliğe Yönelik Yıldırmaya göre ait hissedilen yer bakımından bir farklılık vardır. KKTC-TC ye ait hissedenlerin ortalaması 1,59, sadece KKTC ye ait hissedenlerin ortalaması 1,16 ve Kıbrıs a ait hissedenler ise 1,21 dir. Scheffe test sonuçlarına göre Kimliğe Yönelik Aşağılama faktörü açısından cevaplayıcıların kendilerini KKTC-TC ye ait hissetmeleri ile KKTC ye ait hissetmeleri ve kendilerini Kıbrıslı hissetmeleri arasında bir farklılık vardır (her ikisi için p 0,00). Kendini KKTC-TC ye ait hissedenler 1,81, KKTC ye 1,22 ve yalnızca Kıbrıs a ait hissedenler ise 1,27 ortalamayla Kimliğe Yönelik Aşağılama faktörü bakımından kısmen yıldırmaya uğradıklarını belirtmişlerdir. 12

13 Değerlendirme erlendirme Genel Yıldırma bakımından Mesleklere göre bir farklılık vardır. Scheffe testine göre farklılığın nedeni Sözlü ve Fiziksel Yıldırma faktörü açısından Doktorlarla Yüksek Hemşirelerden kaynaklanmaktadır (p 0,02). Kimliğe Yönelik Yıldırma bakımından Mesleklere göre bir farklılık vardır (uzman ve pratisyen doktorların ortalaması 1,09, yüksek hemşirelerin 1,43, hemşire 1,72, memur 1,25 ve işçilerin ortalaması 1,25 dir). Scheffe test sonuçlarına göre Kimliğe Yönelik Aşağılama faktörü açısından Hemşirelerin tüm meslek gruplarına göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Meslek ile ebeveynlerinin doğum yeri arasında ilişki vardır. Hemşire ve yüksek hemşirelerin büyük çoğunluğunun (% 73) ebeveynlerinin Türkiyeli olduğunu belirtmiş olmaları Kimliğe Yönelik Yıldırmanın hangi kesime yönelik olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca Hemşirelerden kendilerini ait hissettikleri yer olarak KKTC-TC yi işaretleyenlerin oranı da % 51 iken diğer mesleklerde bu oran KKTC ve Kıbrıslılığa kaymaktadır. Demografik değişkenlerden; eğitim, yaş, cinsiyet, medeni durum ve araştırmanın yürütüldüğü hastanelere göre Genel ve Kimliğe Yönelik Yıldırma bakımından herhangi bir farklılığa rastlanmamıştır. 13

14 Hipotez Testi Sonuçlar ları Hipotezler Test Sonuç Ait hissedilen yer ile ebeveynlerin kökenleri arasında bir ilişki vardır. Pearson x 2 (p 0,00) Kabul Kimlik algılamaları ile ebeveynlerin kökenleri arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,05) Kabul Kimlik algılamaları ile ait hissedilen yer arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,01) Kabul Farklı kimlik algılamaları ile Genel Yıldırma arasında bir ilişki vardır. Korelasyon testi Red Farklı kimlik algılamaları ile Kimliğe Yönelik Yıldırma arasında bir ilişki vardır. Korelasyon testi Red Genel Yıldırma ile ait hissettikleri yer arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,58) Red Genel Yıldırma ile ebeveynlerin kökenleri arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,26) Red Kimliğe Yönelik Yıldırma ile ebeveynlerin kökenleri arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,00) Kabul Kimliğe Yönelik Yıldırma ile ait hissettikleri yer arasında bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,00) Kabul Genel Yıldırma bakımından Mesleklere göre bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,02) Kabul Kimliğe Yönelik Yıldırma bakımından Mesleklere göre bir farklılık vardır. Hotelling s (p 0,00) Kabul 14

15 Sonuç Araştırma rma ile; Kimliğe e yönelik y yıldy ldırma olgusunun genel yıldy ldırmanın n yanında nda ayrı bir boyut olarak da ele alınabilece nabileceği i görülmg lmüştür. Ebeveynlerinin her ikisi de Türkiye T kökenli k kenli olanlarla KıbrK brıs s kökenliler k kenliler arasında kimliğe e yönelik y yıldy ldırma arasında kısmi k bir farklılığı ığın n olduğu u tespit edilmiştir. Kimliğe e yönelik y yıldy ldırma bakımından cevaplayıcılar ların n kendilerini ait hissettikleri yere göre g de bir farklılığı ığın n olduğu u ortaya konulmuştur. Demografik değişkenler bakımından ise, meslek açısından a yıldy ldırmaya ilişkin analizlerinde de farklılık k olduğu u ortaya konulmuştur. Meslekler, köken k ken ve aidiyet itibariyle kimliğe e yönelik y yıldy ldırmanın n var olmasının n birbiriyle örtüşmesinin nedeni, meslekler itibariyle hemşirelerin kimliğe e yönelik y yıldy ldırmaya maruz kaldıklar klarını belirtmelerinden kaynaklanmaktadır. Çünk nkü sağlık k sektöründe çalışan hemşirelerin büyük b çoğunluğunun unun ebeveynlerinin köken k ken olarak TürkiyeT rkiye den olması ve ayrıca kendilerini TürkiyeT rkiye ye de yakın n hissetmeleri bunun başlıca nedenidir. 15

16 Öneriler Bundan sonraki araştırmalarda göz önünde bulundurulması gerekenler: İşyerinde yıldırma olarak hangi faktörlerin ele alınacağı gibi kişiden kişiye değişebilen (Rayner ve Cooper, 1997:211) objektiflik problemi vardır. Örneğin yıldırma olduğunu söyleyen cevaplayıcının işyerindeki yönetimi politik etkenlere bağlı olarak kötülemek için de bunu söylemiş olabileceği gözden uzak tutulmamalıdır. Bu nedenle, politik değişkenlerin de hesaba katılması ve farklı dönemlerde çalışmanın tekrar edilmesi gerekir. Bu çalışmada çalışanların kıdem ve pozisyonları dikkate alınmamıştır. Bundan sonraki yapılacak araştırmalarda da bu noktaların göz önünde bulundurulması daha sağlıklı sonuçların ortaya çıkmasını sağlayabilecektir. Elde edilen sonuçlar Kıbrıs özelinde ve sağlık çalışanları ile sınırlı olduğundan genellenemez. Daha büyük evrende ve farklı boyutları da içerecek şekilde yapılması olgunluğunu tamamlamamış olan yerli literatüre önemli katkılar sağlayabilecektir. 16

17 14. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi Erzurum Mayıs 2006 İŞYER YERİNDE YILDIRMA KKTC DEK DEKİ SAĞLIK SEKTÖRÜNDE ÇALIŞANLARA ANLARA YÖNELY NELİK K BİR B R ARAŞTIRMA dinlediğiniz için teşekkürler Korhan KARACAOĞLU Metin REYHANOĞLU 17