Araştırma Makalesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 24 (3): (2010) ISSN:

Transkript

1 2 Sorumlu Yazar: Araştırma Makales Selçuk Ünverstes Selçuk Tarım ve Gıda Blmler Dergs 24 (3): (2010) ISSN: KAYNAKLARIN RASYONEL KULLANIMININ ÜRETİM MALİYETLERİ ÜZERİNE ETKİSİ: KANOLA YETİŞTİRİCİLİĞİ ÖRNEĞİ Zek BAYRAMOGLU 1,4, Duygu AKTÜRK 2, F. Füsun TATLIDİL 3 1 Selçuk Ünverstes, Zraat Fakültes, Tarım Ekonoms Bölümü, Konya/Türkye 2 Canakkale 18 Mart Ünverstes, Zraat Fakültes, Tarım Ekonoms Bölümü, Çanakkale/Türkye 3 Ankara Ünverstes, Zraat Fakültes, Tarım Ekonoms Bölümü, Ankara/Türkye (Gelş Tarh: , Kabul Tarh: ) ÖZET Bu çalışma kanola üretmnde kullanılan kaynakların etkn kullanımının, üretm malyet üzerndek etklernn ncelenmesn çermektedr. Çalışma Tekrdağ lnde yürütülmüştür. Çalışmanın populasyonunu Önder Çftç Derneğne üye ve sözleşmel kanola yetştrclğ yapan şletmeler oluşturmaktadır. Bu kapsamda faalyet gösteren 130 şletme bast tesadüf örnekleme yöntem le belrlenmş ve anket uygulaması yapılmıştır. Yüzyüze anket yöntem le elde edlen verler Ver Zarflama Yöntem kullanılmak suretyle analz edlmştr. Ver zarflama analz le kanola yetştrclğnde kaynakların etkn kullanılmanın malyet üzerndek etks, etknlğn kaynağı dkkate alınarak ncelenmştr. Çalışmada ekonomk etknlk, kaynak kullanım etknlğ, teknk etknlk, ölçek etknlğ ve saf teknk etknlk hesaplanmıştır. Sonuç olarak şletmelern yaklaşık % 40 ının ekonomk olarak etknsz olduğu ve bu şletmelerde kanola üretm malyetnn 0,664 TL/kg olarak yaklaşık % 20 daha fazla olduğu belrlenmştr. Ayrıca dğer etknlk ölçütler de dkkate alındığında genel olarak etknsz şletmelerde malyetn yüksek, fayda masraf oranın ve vermn düşük olduğu tespt edlmştr. Çalışmada kanola yetştrclğnn dekara gayrsaf üretm değer 344,57 TL/da ve net kar 144,33 TL/da olarak hesaplanmıştır. Ayrıca İşletmelerde ortalama kanola verm 321,43 kg/da olup, br kg kanola malyet 0,623 TL olarak hesaplanmıştır. Anahtar Kelmeler: Kanola, etknlk, üretm malyet, ver zarflama analz. THE EFFECT OF RATIONAL SOURCE USAGE ON PRODUCTION COSTS: A CASE STUDY OF CANOLA PRODUCTION ABSTARCT In ths study, t was exanmated that effects of effectve usage of sources used n canola producton on producton cost. Ths study was conducted n Tekrdağ provnce. The populaton of study ncludes the members of Progressve Farmers Counsultancy Assocaton who produce canola under contract. 130 agrcultural farmng whch produce canola under contract was selected and surveyed accordng to smple random samplng method. The data obtaned by face to face surveyng method was analyzed by usng data envelopment method. The effect of effectve usage of sources n canola producton on cost was nvestgated wth data envelopment method by consderng effcency source. In ths study, economc effcency, allocatve effcency, techncal effcency, scale effcency, pure techncal effcency was calculated. As results, about 40% of agrcultural farmng was found economcally non-effectve and canola producton costs was determned as TL per kg and ther producton costs was found 20% hgher than others. In addton, when other effcency crtera consdered, t was determned that the costs are hgh and cost beneft rate and yeld are low. Canola producton gross product value and net proft per decare was calculated as 344,57 TL and 144,33 TL respectvely. However, mean canola yeld was determned as 321,43 kg per decare and canola cost was calculated as 0,623 TL per decare. Key Words: Canola, effcency, product cost, data envelopment analyss. GİRİŞ Tam rekabet koşullarında karın maksmzasyonu esas amaçtır. Bu amaca ulaşmak çn k temel prensp vardır. Bunlardan brncs belrl br masrafla en yüksek gelr elde etmek, kncs belrl br gelre en düşük masrafla ulaşmaktır. Her k prenspte de kaynakların rasyonel kullanımı önemldr. Üretmde rekabetn ön plana çıktığı son 30 yılda kıt kaynakların etkn kullanımı üretm ekonomsnn en öneml konusudur. Ntekm rekabetn en öneml üç unsuru fyat, kalte ve hzmettr. Tam rekabet pyasasında br malın fyatı toplam talep hacmne dahl olan şletmelern en yüksek malyetle çalışanının malyet düzeynde oluşur. Bu nedenle rekabet gücünün yüksek olması çn üretm malyetnn pyasa fyat düzeynden düşük olması gerekmektedr. Gerek tarımsal üretmde, gerekse tarım dışı sektörlerde üretm yapan şletmelern en öneml uğraşıları malyet düşürmektr. Malyet düşürmenn en blnen yolu üretm etknlğnn artırılmasıdır. Bu çalışmada Tekrdağ lnde kanola üretmnn etknlğ ncelenmştr. Tekrdağ Türkye genelnde tarım potansyel yüksek ve entansf tarım yapısına sahp br ldr. İlde son 8 yıldır kanola üretm yapılmaktadır. Kanola yağ hammaddes olması açısından öneml br ürün olup, Tekrdağ lnde ve yetştrclğnn yapıldığı bölgelerde buğday, arpa ve ayççeğ le münavebe edleblmektedr. Dünya genelnde çevre krllğne duyulan tepklern ve ham petrol fyatlarındak aşırı artışın ön plana çıkardığı byoyakıt kullanımı yağ btklernn yetştr-

2 clğn artırmıştır. Ntekm 2001 le 2007 yılları arasında Tekrdağ da % 964, Tükye de % 3682 ve dünyada kanola üretm alanı % 134 artmıştır(fao, Tuk 2009). Kanola en öneml byoyakıt hammaddesdr. Üretlen byoyakıtların %84 ü kanoladan üretlmektedr (Ol World Annual, 2006 ). Yüksek tarım potansyelne sahp Tekrdağ lnde kanola yetştrclğ yağ üretm çn hammadde sağlama, bölgede uygulanan münavebeye dayalı teknk tarım açısından zengnlk sağlaması, üretc gelrnn çeştlendrlmes, şgücü ve makne çek gücü steklernn farklı zamanlara yayılmasından dolayı etkn br bçmde kaynakların planlanması açısından da önemldr. Ayrıca son yıllardak aşırı kuraklığa bağlı olarak yazlık olarak eklen ayççeğnn vermlerndek düşüklük kanolanın kışlık br ürün olarak terch edlmesne sebep olmaktadır. Bu çalışmada kanola yetştrclğnn etknlğ araştırılmıştır. Lteratürde tarımsal ürünlerde etknlğ araştıran çalışmalar bulunmakta olup, bunların bazıları aşağıda verlmştr. Aktürk ve Kıral (2002) Türkye de pamuk üretmnn, Ören and Alemdar (2006) Türkye de tütün üretmnn etknlğn ncelemşlerdr. Bayramoglu ve Gundogmus (2008) Türkye de, Tzouvelekas et al. 2001/a,b, Tzouvelekas 2002, Yunanstan da, Oude Lansnk et al. (2002) Fnlandya da, Larsen and Farsen (2005) İsvçre de organk ve geleneksel üretm yapan tarım şletmelernn etknlklern ncelemşlerdr. Madau (2005) İtalya da tahıl şletmelernn, Lachaal et al. (2005), Tunus da zeytn üretmnn, Hallam and Machado (1996) Portekz de süt sığırcılığı şletmelernn ve Amara et al. (1999) patates üretmnn etknlklern ncelemşlerdr. Bu çalışmada farklı olarak, etknlğn kaynağına göre grd kullanımı, malyet ve verm ele alınarak değerlendrmeler yapılmıştır. Kanola üretm şletmeler bazında ncelenmş ve ölçek analz yapılmıştır. Ayrıca şletmelern ölçeğe getrler etknlğn kaynağına göre üretmde kullanılan grdlern mktarları le malyet ve vermllk analzler yapılmıştır. MATERYAL VE METOT Bu araştırmanın materyaln, Tekrdağ lnde Önder Çftç Danışmanlık Derneğne üye olan ve sözleşmel kanola yetştren tarım şletmelernden anket yoluyla elde edlen verler oluşturmaktadır. Kanola üretmndek masraf unsurlarını, fzk grd kullanım düzeylern ve brm ürün malyetn ve üretm etknlğn hesaplamaya yönelk olarak yapılan bu çalışmanın verler 2008 üretm yılını kapsamaktadır. Araştırma bölgesnde, Önder Çftç Danışmanlık Derneğne üye olan şletme sayısı 555 dr. Bu şletmelerden 130 aded dernek le sözleşmel kanola yetştrmektedr. Bu şletmelern tamamı araştırma kapsamına alınarak anket yapılmıştır. Tekrdağ lnde Önder Çftç Danışmanlık Derneğ le sözleşme yapan kanola yetştren tarım şletmelernn tamamı le yüzyüze dolduran anket formları le 63 elde edlen verler kullanılarak bütçe yaklaşımından hareketle brm ürün malyetler hesaplanmıştır. Ürün malyetnn masraflarının hesaplanmasında her br üretm şlem çn yapılmış olan masrafların gerçek değerler esas alınmıştır. Kullanılan grdlern mktar ve değerler şlemn yapıldığı andak fyatları le değerlendrlmştr. Bu nedenle değşken masraflar çn döner sermaye faz de hesaplanmıştır. Fzk grdlern mktarları verlrken gübrelerde saf madde oranları göz önüne alınarak hesaplamalar yapılmıştır. Çek gücü ve İşgücü le lgl verler se makne çek gücü saat ve nsan şgücü saat olarak (EİB cnsnden) hesaplanmıştır. Kullanılan değşken ve sabt masraflar toplamı üretlen ürün mktarı le oranlanarak malyetler hesaplanmıştır. Kanola üretm etknlğnn malyetler üzerndek etksn ncelemek amacıyla yapılan etknlk analznde se aşağıdak yöntem kullanılmıştır. İşletmelern üretm etknlğn ortaya koymak amacıyla kullanılan br ölçüm yöntem olan ekonomk etknlk, kaynak kullanım etknlğ ve teknk etknlk olmak üzere k bleşenden oluşur. Teknk etknlk bell br mktar grd le maksmum üretm mktarına ulaşma yeteneğn göstermektedr. Kaynak dağıtım (tahss) etknlğ se şletmelern üretmde kullandıkları grdler fyatları le orantılı olarak dağıtma yeteneğnn br fadesdr (Farrel 1957, Ceyhan vd.2004) Etknlğn ölçülmesnde yaygın olarak parametrk olmayan br yöntem olan Ver Zarflama Analz (VZA) veya parametrk br yöntem olan Olasılıklı Sınır Analz (OSA) kullanılmaktadır. Bununla brlkte, etknlk ölçümlernde k nedenden dolayı VZA, OSA ya göre daha fazla terch edlmektedr. Bunlardan lk VZA yapılırken özel br üretm fonksyonuna gereksnm duyulmamaktadır. İknc neden se etknlğn ölçüsü olarak kabul edlen hata termne at dağılımın tpnn önceden belrlenmes gerekmemektedr. (Coell et al. 2002). Bu nedenle araştırmada söz konusu üretm faalyetnde etknlğn ölçülmesnde parametrk olmayan VZA kullanmıştır. Çftçler çıktılardan daha çok grdler kontrol etme konumunda olduklarından, bu araştırmada Farrell n grdye yönelk etknlk ölçümler kullanılmıştır. Her k şletme gurubu çn de çok grdl-tek çıktılı br model oluşturulmuştur. Her br breysel şletme çn grdye yönelk ekonomk etknlk aşağıdak doğrusal programlama modelnn çözümü le elde edlmştr: Mn x y λ λ x 0, w ' x + Y λ X λ, 0, 0, Burada w nc şletme çn grd fyatları vektörünü, x nc şletme çn hesaplanan grd mktarları

3 64 masraf mnmzasyonu vektörünü ve y se çıktı düzeyn smgelemektedr. λ se Nx1 sabtler vektörüdür. Sözü edlen zarflama formu, daha az kısıtlayıcı çerdğ çn genelde terch edlmektedr. Elde edlen x değer nc şletme çn etknlk değern fade etmekte ve 0 le 1 arasında br değer almaktadır. x değernn 1 e eşt olması şletmenn sınır üzernde bulunduğunu veya Farrell (1957) n tanımına göre teknk etknlğe sahp olduğunu göstermektedr. Etkn olmayan şletmelerde se x değer 1 den küçük olacaktır. Yukarıdak problemn örneğe alınan her br şletme çn çözümü le N sayıda x değer elde edlecektr (Coell et al. 1998). Herhang br şletmenn sahp olduğu etknlk değer, analze dahl edlen dğer brmlere ve faktörlere bağlı olarak değşecektr. İşletmelerde toplam masraf etknlğ veya ekonomk etknlk (EE)= w x /w x formülü yardımıyla hesaplanmıştır. Kaynak kullanım (tahss) etknlğ se AE=CE/TE formülü le hesaplanmıştır (Coell et al. 1998). Banker et al. (1984), ölçeğe göre sabt getr (ÖSG) varsayımına dayalı VZA modeln, ölçeğe göre değşen getry (ÖDG) dkkate alacak şeklde gelştrmşlerdr ve bu model BCC olarak blnmektedr. Gerçekten de, üretm brmlernn tümü optmal ölçekte faalyette bulunmadıkları takdrde, ölçeğe göre sabt getr tanımlamasının kullanımı, ölçek etknlkler le karışmış br teknk etknlk ölçümüyle sonuçlanmaktadır (Günden ve Mran 2001). Bu nedenle ÖSG modelne konvekslğ sağlayan br sınırlayıcı (N1 λ=1) lave edlerek model ÖDG modelne dönüştürülmüştür. Modele bu sınırlayıcının eklenmes ölçek etknlğn hesaplamaya engel olduğundan, ölçek etknlğ hesaplanırken ÖSG koşullarındak mnmum malyet, ÖDG koşullarındak mnmum malyete oranlanarak bulunmuştur (Banker et al. 1984). Etknlk ölçümlernn tahmn, Coell (1996) tarafından gelştrlmş DEAP 2.1 paket programında yapılmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMASI üretm dönemnde sözleşmel kanola yetştren tarım şletmelernde ortalama araz genşlğ 123,25 da., ortalama üretm mktarı 321,43 kg/ da, satış fyatı 0,861 TL/kg, devlet desteğ de 0,207 TL/kg olarak bulunmuştur. Araştırma bulgularına göre, br dekar kanola yetştrclğnde 1,30 saat nsan şgücü, 1,03 saat makne çek gücü kullanıldığı hesaplanmıştır. İnsan şgücü kullanımının %52 s toprak hazırlığı ve ekm şlemnde, % 34 ü bakımda, % 14 ü se hasatta kullanılmıştır. Makne çek gücünde kullanılan 1,03 saatn, %61 nn toprak hazırlığı ve ekm şlernde, %23 ünün bakım şlernde, %16 sının se hasatta kullanıldığı belrlenmştr. Kanola üretm faalyetnde toplam üretm masrafları, sabt ve değşken masraf unsurları olarak analz edlmştr. Dekara düşen toplam üretm masrafları 200,24 TL olup, üretm masraflarının %68 n değşken masraflar, % 32 sn se sabt masrafların oluşturduğu belrlenmştr. Değşken masraflar çersnde en yüksek oran %43 le makne çekgücü le materyal masraflarına attr (Çzelge 1). Çzelge 1. Brm alana üretm masrafları MASRAF UNSURLARI DEĞER (TL/Da) ORAN (%) DEĞİŞKEN MASRAFLAR TOPLAMI 137,09 68,00 İşgücü Masrafları 1,16 1,00 Makne Çekgücü Masrafları 59,60 43,00 Materyal Masrafları 59,28 43,00 Dğer Değşen Masraflar 2,17 2,00 Döner Sermaye Faz 14,88 11,00 SABİT MASRAFLAR TOPLAMI 63,15 32,00 Genel İdare Gderler 4,11 7,00 Tarla Krası 59,04 93,00 ÜRETİM MASRAFLARI TOPLAMI 200,24 100,00 İşletmelerde ortalama kanola verm 321,43 kg/da dır. Toplam üretm masraflarının üretm mktarına oranlanmasıyla br kg ortalama kanola malyet 0,623 TL olarak bulunmuştur. Kanolanın ortalama satış fyatının 0,861 TL ve devlet desteğ de 0,207 TL/kg olduğu dkkate alınırsa, 0,445 TL/kg kar elde edldğ bulunmuştur. Kanola yetştren şletmelerde brm alana brüt ve net karların hesaplanması, üretclern bu üretm faalyetnden elde ettkler gelrn belrlenmesnde öneml br yere sahptr (Çzelge 2). Çzelge 2. Brm alana masraf ve gelrler MASRAF VE GELİR UNSURLARI DEĞER (TL/Da) Gayrsaf Üretm Değer 344,57 Değşken Masraflar 137,09 Üretm Masrafları 200,24 Brüt Kar 207,48 Net Kar 144,33

4 İşletmede kanola üretmnde dekara brüt kar 207,48 TL ve net kar se 144,33 TL olarak hesaplanmıştır. Buna göre, kanola üretmnde dekardan elde edlen brüt karın gayrsaf üretm değerne oranı % 60,21 bulunmuştur. İncelenen şletmelerde kanola üretm faalyetnden sağlanan brüt kar le faalyetn değşen masraflarını karşılamaktadır. Buraya kadar fzk grd kullanım mktarları ve parasal karşılıkları ortaya konulan kanola üretm faalyetnn aynı zamanda üretm etknlğ, etknlğn malyet ve başarı üzerndek etks ncelenmştr. Yapılan bu ncelemeden elde edlen sonuçlar aşağıdak gbdr. İncelenen şletmelerde ekonomk etknlk 0,597 olarak hesaplanmış olup, ekonomk etkn olan şletmelern sayısı 3 tür (Çzelge 3). Buna göre, şletmelern kanola üretmnde kullandıkları kaynakları % 40,30 oranında azaltması gerekmektedr. Yapılan etknlk analzne göre ekonomk etknszlğn sebeb teknk etknlk olarak belrlenmştr. Teknk etknlk 0,760 Çzelge 3:İşletmelern Etknlk Sonuçları 65 olarak belrlenmş olup, kanola üretmnde kullanılan makne çek şgücü, nsan şgücü, tohum ve kmyasal grdlern % 24 azaltılması gerekmektedr. Ayrıca şletmelern % 18 teknk etknlğe ulaşmışlardır. Teknk etknszlğn neden olarak da saf teknk etknlk ve ölçek etknlğ araştırılmıştır. Kanola üretmnde teknk etknszlğn neden ölçek etknlğ olarak belrlenmştr. Ancak saf teknk etknlk le ölçek etknlğ arasında öneml br fark görülmemektedr. Ölçek etknlğ şletmelern sahp oldukları kaynakların rasyonel olarak kullanılmasını sağlayacak büyüklükte olmadığını göstermektedr. Saf teknk etknlk se şletmecnn sebep olduğu (ç faktörler) etknszlkler vermektedr. Ntekm şletmey etkleyen ç faktörlern başında şletmecnn üretm blgs, yönetm kablyet, eğtm vs. gelmektedr. İşletme ç faktörler de, üretmde kullanılan grdlern etkn kullanılmasını etklemektedr. En En Etkn Etkn N=130 Ortalama Varyans Düşük Yüksek İşletme Sayısı İşletme Oranı % Ekonomk Etknlk 0,597 0,245 1,000 0, ,30 Kaynak Kullanım Etknlğ 0,792 0,359 1,000 0, ,50 Teknk Etknlk 0,760 0,297 1,000 0, ,46 Saf Teknk Etknlk 0,874 0,645 1,000 0, ,08 Ölçek Etknlğ 0,861 0,421 1,000 0, ,46 Çzelge 4:İşletmelern Ölçek Analz N=130 İşletme Sayısı Oran (%) Verm Kg/da Alan da Malyet TL/kg F/M Ölçeğe Artan Getr ,62 303,99 118,80 0,680 1,32 Ölçeğe Azalan Getr 4 3,08 439,81 84,50 0,482 1,73 Ölçeğe Sabt Getr 16 12,30 389,69 163,50 0,575 1,52 Toplam / Ortalama ,00 318,73 123,25 0,661 1,36 İşletmelern ölçek analz kanola yetştrclğnden elde edlen verm, alan, malyet ve fayda/ masraf analz açısından ncelenmştr. Ölçeğe getr, şletmelerde üretmde kullanılan grdlern brbrler arasındak oran sabt kalmak koşulu le değştrlmes durumunda üretmn değşmesdr. Dğer br deyşle ölçeğe getr, üretm grdlernde aynı oranda meydana gelen değşmeler karşında üretmn duyarlılığını açıklamaktadır. Kullanılan grdlern artırıldığı oranda üretmn artması ölçeğe sabt getry, grd artış oranından fazla üretm artışı oluyorsa ölçeğe artan getry ve grd artış oranından az üretm artışı oluyorsa ölçeğe azalan getry vermektedr. Kanola yetştrclğ çn yapılan ölçek analzne göre şletmelerde ölçek sorunu olduğu görülmektedr. Ntekm ölçek etknlğ 0,861 olarak hesaplanmıştır (Çzelge 3). İşletmelern ölçek etknszlğ üretm malyetlerne ve vermlerne de etk etmektedr. Çzelge 4 den de görüleceğ gb ölçeğe artan getrl şletmelern ortalama vermler 303,99 kg/da olup, ölçeğe azalan getr ve sabt getr le çalışan şletmelerden düşüktür. Ölçek etknszlğ brm başına elde edlen getry de azaltmaktadır. Kıt kaynaklardan rasyonel faydalanmayı olumsuz etklemektedr. Ölçeğe artan getr le çalışan şletmelerde fayda masraf oranı 1,32 olarak hesaplanmıştır. Üretmde kullanılan 1 brm grd başına en düşük getry ölçeğe artan getr le çalışan şletmeler elde etmektedr. İncelenen şletmelern % 84,62 s ölçeğe artan getr le çalışmaktadırlar. Bu durum bu gruptak şletmelern sahp oldukları kaynakları etkn kullanamadıkları anlamına gelmektedr. Ntekm üretm artış oranından daha fazla üretmn artması optmum şletme ölçeğne ulaşılamadığı anlamına gelmektedr. Optmum şletme ölçeğ marjnal gelrn marjnal malyete eşt yada büyük olduğu (MG MM) noktadır. İncelenen şletmelern ölçeğe getrlerne göre etknlkler ncelendğnde, ölçeğe artan getr le çalışan şletmelern etknszlklernn yüksek olduğu görül-

5 mektedr. Ölçeğe artan getr le çalışan şletmelern ekonomk etknlkler 0,571 olarak hesaplanmıştır. Bu şletmelern üretm masraflarını % 42,90 oranında azaltmaları gerekmektedr. Ntekm ölçeğe artan getr le çalışan şletmelern üretm malyetler 0,680 TL/kg dır. Ekonomk etknlğn kaynağı teknk etknlk (0,721) olarak tespt edlmş olup, üretmde kullanılan tohum, kmyasal grd, makne çekgücü ve erkek şgücü kullanımının % 27,9 oranında azaltılması gerekmektedr. Ayrıca teknk etknszlğn sebeb de ölçek etknszlğ (0,838) olduğu belrlenmştr. Ölçeğe azalan getr le çalışan şletmelerde ekonomk Çzelge 5: Etknlğn kaynağına göre ölçek analz 66 etknlk 0,718 olarak belrlenmş olup, üretm çn yapılan masrafların % 28,20 oranında azaltılması gerekmektedr(çzelge 5). Ölçeğe azalan getr le çalışan şletmelerde ekonomk etknszlğn neden kaynak kullanım etknszlğ (0,816) olarak belrlenmştr. Ölçeğe azalan getrl şletmelern, optmal grd kombnasyonunda kullanılması gerekenden % 18,40 oranında daha fazla grd kullandığı belrlenmştr. Ayrıca ölçeğe sabt getr le çalışan şletmelerde de ekonomk etknszlğn neden se kaynak kullanım etknszlğdr. Etknlk Kaynağı Ölçeğe Artan Getr Ölçeğe Azalan Getr Ölçeğe Sabt Getr Ortalama Varyans Ortalama Varyans Ortalama Varyans Ekonomk Etknlk 0,571 0,021 0,718 0,007 0,749 0,033 Kaynak Kullanım Etknlk 0,798 0,012 0,816 0,005 0,748 0,031 Teknk Etknlk 0,721 0,024 0,880 0,004 0,992 0,001 Saf Teknk Etknlk 0,855 0,010 0,923 0,003 0,992 0,001 Ölçek Etknlğ 0,838 0,021 0,954 0,003 1,000 6,25E-08 Çzelge 6 da şletmeler etknlk kaynağına göre sınıflandırılmış ve etkn şletmelerle etkn olmayan şletmelern grd kullanımları, malyetler, vermler ve fayda masraf oranları karşılaştırılmıştır. Ekonomk olarak etkn olan şletmelerde malyet (0,532 TL/kg) etkn olmayan şletmelerden (0,664 TL/kg) daha düşüktür. Bununla brlkte ekonomk olarak etkn olan şletmelern ortalama araz genşlkler daha büyüktür. Etkn olmayan şletmelern daha küçük üretm alanında gereğnden fazla masraf yaptıkları anlaşılmaktadır. Ntekm bu durum etkn ve etkn olamayan şletmelern kullandıkları grdler ncelendğnde görüleblmektedr. Ekonomk etknszlğn neden aşırı tohum kullanımı olarak görülmektedr. Etkn olmayan şletmeler, etkn şletmelere göre % 19,17 oranında daha fazla tohum kullanmaktadırlar. Ekonomk etknsz olan şletmelerde malyetn yükseklğ le brlkte vermn düşük olması brm üretm masrafı başına getry azaltmıştır (1,35). Brm üretm malyet teknk etknsz olan şletmelerde de yüksek olarak (0,683 TL/kg) hesaplanmıştır. Ntekm ekonomk etknszlğn kaynağı teknk etknlktr. Teknk etknsz şletmeler etkn olan şletmelere göre brm alanda gereğnden daha fazla grd kullanmaktadırlar. Teknk etknsz şletmelern ortalama şletme genşlğ 107,78 da olup, etkn şletmeler ortalamasından (191,54 da) daha küçüktür. Ancak brm alanda kullandıkları üretm grdler fazladır. Dğer etknlk kaynaklarına göre yapılan sınıflandırmada da etkn şletmelern şletme genşlkler etknsz şletmelere göre daha büyük olup, üretmde kullandıkları grdler daha azdır. Ayrıca üretm faalyetlernn başarı krter olarak kullanılan F/M oranı etkn şletmelerde daha yüksektr. SONUÇ Kanola yetştrclğ kullanım alanlarının yaygınlığı ve önem nedenyle dünya genelnde artmaktadır. Özellkle kanolanın byoyakıt hammaddes olması ve byoyakıtın çevreye duyarlı olması kanolaya olan lgy artırmıştır. Bu nedenle kanola yetştrclğnde kaynak kullanım etknlğ ve malyet analz yapılmıştır. Analz sonuçlarına göre kanola malyetnn % 0,6 sını şgücü, % 29,8 n makne çekgücü, % 18,8 n kmyasal gübre ve % 50,9 unu dğer grdler (tohum, zra laç, sgorta bedel, vs..) oluşturmaktadır. Kanola üretmnde net kar 144,33 TL/da olup, fayda masraf oranı 2,39 dur. Bu değer bölge şartlarında yetştrclğ yapılan çeltk (1,39), ayççeğ (1,01) ve buğdayın (1,42) fayda masraf oranından daha yüksektr (İnan ve ark, 2001). Çalışmanın yapıldığı bölgede üretmde kullanılan grdlern kanola tarafından daha rasyonel kullanıldığını söylemek mümkündür. Bu durum kaynak kullanımı açısından dğer üretm faalyetlerne göre rekabet üstünlüğü olduğu anlamına gelmektedr. Bu çalışmada kanola yetştrclğ çn ekonomk etknlk, teknk etknlk ve kaynak kullanım etknlğ hesaplanmıştır. Ayrıca teknk etknlğn bleşenler olan saf teknk etknlk ve ölçek etknlğ de ncelenmş olup, etknlk kaynağına göre de malyet analz yapılmıştır. Sonuç olarak kaynak kullanımındak etknszlğn malyetler artırdığı görülmektedr. Kanola üretm malyetler etknlk kaynağına göre ncelendğnde kaynakları etkn kullanmayan şletmelern malyetler de yüksek olarak hesaplanmıştır. Ayrıca şletmelerde ölçek etknszlğ de belrlenmştr. Ntekm etkn şletmelern malyet düşük olmakla brlkte ortalama

6 Çzelge 6: Etknlk kaynağına göre üretm verler 67 kanola üretm alanları etkn olamayan şletmelerden daha büyüktür. Bölgede kanola yetştrclğ sözleşmel olarak yapılmaktadır. Ancak üretm aşamasında aktarılan blgnn uygulama safhasında başarılı olmadığı düşünülmektedr. Çünkü teknk etknszlğn dğer br neden saf teknk etknszlk olarak belrlenmştr. Ekonomk Teknk Saf Teknk Ölçek Genel Etkn Etknsz Etkn Etknsz Etkn Etknsz Etkn Etknsz Ortalama İşleme Sayısı Malyet (TL/kg) 0,532 0,664 0,564 0,683 0,630 0,677 0,565 0,721 0,661 Alan (da) 155,00 122,50 191,54 107,78 155,79 107,16 149,42 106,89 123,25 Verm (kg/da) 451,99 315,58 366,45 307,92 328,64 313,83 367,88 288,01 321,43 F/M 1,67 1,35 1,56 1,31 1,43 1,32 1,55 1,24 1,36 EİB/da 1,91 1,19 1,19 1,21 1,08 1,27 1,12 1,26 1,21 Mak.Sa./da 1,06 0,81 0,73 0,83 0,69 0,87 0,72 0,87 0,81 Tohum (kg/da) 306,67 365,46 333,83 370,96 333,88 379,05 356,44 368,90 364,11 N (kg/da) 19,91 20,44 18,26 20,91 20,06 20,60 19,78 20,83 20,42 P (kg/da) 2,47 3,55 2,82 3,68 2,77 3,90 3,40 3,60 3,52 K (kg/da) 2,00 3,28 2,35 3,45 2,47 3,63 3,03 3,39 3,25 Kanola yetştrclğ bölgede yetştrclğ yapılan dğer buğday, ayççeğ ürünler le kame edleblr. Hem üretc gelrnn yükseltlmes hemde kanola malyetlernn düşürülmes suretyle pyasa fyatlarının düşürülmesnn sağlanması amacıyla kanola yetştrrlğnde kullanılan grdlern rasyonel kullanımı önemldr. Yapılan bu çalışma sonucunda mevcut teknoloj le % 24 daha az grd kullanarak aynı verm elde etmenn mümkün olableceğ belrlenmştr. KAYNAKLAR Anonm, Anonm, Aktürk, D. ve Kıral, T., Ver Zarflama Yöntem İle Tarım İşletmelernde Pamuk Üretm Faalyetnn Etknlğnn Ölçülmes, Tarım Blmler Dergs, Clt:8, Sayı:3, ss, Amara N., Traore N., Landry R., Roman R., Techncal effcency and farmers' atttudes toward techno-logcal nnovaton: the case of the potato farmers n Quebec. Can J Agrc Econ 47, Banker, R.D., Charnes,A.A. and Cooper, W.W Some models estmatng techncal and scale neffcences n data envelopment analyss, Management Scence, 30(9): Bayramoğlu, Z. and Gündoğmuş, E., Cost effcency on organc farmng: a comparson between organc and conventonal rasn-producng households n Turkey, Spansh Journal of Agrcultural Research, Vol:6(1),pp: 3-11 Ceyhan, V., Cnemre, H.A., Bozoğlu, M., Demryürek, K. ve Kılıç,O Karadenz Bölgesndek Alabalık İşletmelernde Ekonomk Etknlk, Türkye VI. Tarım Ekonoms Kongres, Eylül 2004 Tokat, s Coell T., A gude to DEAP verson 2.1. A data envelopment analyss (computer) program. CEPA Workng Paper 96/08, Dept Econometrcs, Unv New England, Armdale, Australa. Coell, T., Rao, P. And Battese, G An Introducton to Effcency and Productvty Analyss, Kluwer Academc Publshers, Boston, USA. Coell, T., Rahman, S. and Thrtle,C Techncal, Allocatve, Cost and Scale Effcences n Bangladesh Rce Cultvaton: A Non-parametrc Approach, Journal of Agrcultural Economcs, 53(3): Farrell, M.J The Measuremnt of Productve Effcency, Journal of Royal Statstcal Socety, 120(3): Günden, C. ve Mran, B Pamuk Üretmnde Teknk Etknlk: Br Örnek Olay, TZOB Yayın No:211, Ankara, 139 s. Hallan, D. and Machado, F., Effcency Analyss wth Panel Data: A Study of Portuguese Dary Farm, European Revew of Agrcultural Economcs, vol:23, pp:79-93 İnan, H., Kubaş, A. ve Hurma, H., Trakya da Tarımsal Ürün Malyetler (İçersnde: Türkye de Bazı Bölgeler İçn Öneml Ürünlerde Grd Kullanımı ve Üretm Malyetler), Tarımsal Ekonom araştırma Ensttüsü, Sayfa: , Ankara Lachaal, L., Karray, B., Dhehb, B. and Chebl, A Techncal Effcency Measures and Its

7 Determnants for Olve Producng Farms n Tunusa: A Stochastc Fronter Analyss. Afrcan Development Bank, (2005): Madau, F Techncal Effcency n Organc Farmng: an Applcaton on Italan Cereal Farms usng a Parametrc Approach, Paper prepared fpr presentaton at the XI. Congress of the EAAE, August 24-27, 2005, Copenhagen, Denmark. Ol World Annual Vol.1-up to 2005/06,Global Analyss All Major Olseeds, Ols&Olmeals, Supply, Demand and Prce Outlook, ISTA Melke GmbH, Langenberg 25, Hamburg, Germany. Oude Lansnk, A., Petola,K. and Backman,S Effcency and Productvty of Conventonal and Organc Farms n Fnland , European Revew of Agrcultural Economcs, 29(1): Ören, M.N. and Alemdar, T., Techncal Effcency Analyss of Tobacco Farmng n Southeastern Anatola, Turkısh Journal of Agrculture and Forestry, Vol:30, pp Tzouvelekas, V., Pantzos, C.J. and Fotopoulos, C. 2001/a. Techncal Effcency of Alternatve Farmng Systems: the Case of Grek Organc and Conventonal Olve-growng farms. Food Polcy 26(6): Tzouvelekas, V., Pantzos, C.J. and Fotopoulos, C. 2001/b. Economc Effcency n Organc Farmng: Evdence From Cotton Farms n Vota, Greece. Journal of Agrcultural & Appled Economcs 33(1): Tzouvelekas, V., Pnatzos, C.J. and Fotopoulos, C Measurng Multple and Sngle Factor Techncal Effcency n Organc Farmng, Brtsh Food Journal 104(8):