AVRUPA BİRLİĞİ NİN DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE GENİŞLEME SÜRECİ

Transkript

1 7 AVRUPA BİRLİĞİ NİN DOĞUŞU, GELİŞİMİ VE GENİŞLEME SÜRECİ Prof.Dr.Coşkun Can Aktan AVRUPA BİRLİĞİ NİN DOĞUŞU Avrupa Birliği barışı korumak, ekonomik ve sosyal ilerlemeyi pekiştirmek amacı ile bir araya gelmiş 15 üye Devlet den oluşur. Birliğin içinde ortak kurumları bulunan üç Topluluk yer alır. Bunların içinde ilk kurulanı Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) olmuştur. Avrupa Kömür ve Çelik Birliği ni kuran ve aynı zamanda bugünkü Avrupa Birliği nin temelini oluşturan Paris Antlaşması, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg arasında 18 Nisan 1951 tarihinde Paris te imzalanmış ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu altı ülke daha sonra 1957 tarihli Roma Antlaşması yla Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) nu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu nu (EURATOM) oluşturmuşlardır. Avrupa Ekonomik Topluluğu, 1957 yılında altı Batı Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) arasında imzalanan Roma Antlaşması ile kurulmuştur. AET ye hukuken ve fiilen uluslararası bir kuruluş olma niteliğini kazandıran Antlaşma, 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AET nin nihai hedefi Avrupa nın siyasal bütünlüğe ulaşmasıdır. Bu hedefe varmak için öngörülen ekonomik dengeyi sağlamak üzere, ilk araç olarak üye ülkeler arasında

2 8 malların, hizmetlerin, sermayenin ve emeğin serbestçe dolaştığı bir ortak pazar ve gümrük birliği kurulması öngörülmüştür. Roma Antlaşması nın 2 nci maddesinde AET nin hedefi şu şekilde ifade edilmiştir: Topluluğun görevi, ortak pazarın kurulması ve üye ülkelerin ekonomik politikalarının giderek yaklaştırılması suretiyle, Topluluğun bütünü içinde ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelişmesini, sürekli ve dengeli bir yayılmayı, artan bir istikrarı, yaşam düzeyinin hızla yükseltilmesini ve birleştirdiği devletler arasında daha sıkı ilişkileri gerçekleştirmektir. Topluluklar bu sürecin sonunda Üye Devletler arasındaki bütün iç sınırları kaldırarak tek bir pazar kurmuşlardır de Maastricht te imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması ile ekonomik ve parasal birlik doğrultusunda ilerleyen ve belirli alanlarda hükümetler arası işbirliğini içeren bir Avrupa Birliği kurulmuştur. Altılardan Onbeşlere yılında La Haye de yapılan Zirve de, Topluluklara katılma talebinde bulunan İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya ilişkin müzakerelerinin başlatılması kabul edilmiştir. İki yıl süren müzakerelerden sonra İngiltere, İrlanda ve Danimarka tam üye olarak, 22 Ocak 1972 tarihinde Topluluğa katılmışlar, Norveç in katılma anlaşması ise, adı geçen ülkede yapılan bir referandum ile reddedilmiştir yılında Yunanistan ın da Topluluğa katılmasıyla üye sayısı 10 a çıkmıştır tarihinde İspanya ve Portekiz in katılmasıyla Topluluğun üye sayısı 12 ye yükselmiştir. 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle, daha önce Avrupa Serbest Mübadele Bölgesi (EFTA) üyesi olan, Avusturya, Finlandiya ve İsveç, Avrupa Birliği ne tam üye olmuşlardır. Yeni Üyelik Başvuruları 1990 lı yılarda Avrupa Birliği ne adaylık için başvurular gündeme gelmiştir. 4

3 9 Temmuz 1990 da Kıbrıs Rum Kesimi, 16 Temmuz 1990 da Malta, 20 Mayıs 1992 de İsviçre, 28 Eylül 1992 de Liechtenstein, 31 Mart 1994 de Macaristan, 5 Nisan 1994 de Polonya, 22 Haziran 1995 de Romanya, 26 Haziran 1995 de Slovakya, 13 Ekim 1995 de Letonya, 24 Kasım 1995 de Estonya, 8 Aralık 1995 de Litvanya, 14 Aralık 1995 de Bulgaristan, 17 Ocak 1996 da Çek Cumhuriyeti, 10 Haziran 1996 da Slovenya AB ye tam üyelik başvurusunda bulunmuşlardır. Türkiye ise 14 Nisan 1987 tarihinde tam üyelik müracaatında bulunmuştur. Bu ülkelerin adaylık başvuruları ile ilgili Komisyon Görüşü çeşitli tarihlerde alınmıştır. Üyelik müzakerelerinin başlatılması ise iki ayrı zirve sonuçlarına göre şekillenmiştir yılında yapılan Lüksemburg zirvesi ile G.Kıbrıs, Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile katılım müzakerelerinin başlatılması kararı alınmış ve 1998 yılında ikili müzakerelere başlanmıştır yılı sonunda gerçekleştirilen Helsinki zirvesinde alınan kararlar ile de Malta, Romanya, Slovakya, Letonya, Litvanya, Bulgaristan ve Türkiye ile üyelik müzakerelerine başlanması kararı alınmıştır. Halen bu belirtilen 13 ülke ile üyelik müzakereleri devam etmektedir. İsviçre nin 6 Aralık 1992 tarihli referandumla ; Liechtenstein in ise 28 Eylül 1992 tarihli referandumla AB ye katılımı reddetmesi üzerine bu ülkelerin adaylığı askıya alınmış bulunmaktadır. AVRUPA BİRLİĞİYENİ YENİ GENİŞLEME SÜRECİ VE ADAY ÜLKELER Avrupa Komisyonu, tarihinde bir dönüm noktası niteliği taşıyan GÜNDEM 2000 (Agenda 2000) paketi ile, genişletilmiş bir topluluk için gerekli kurumların çerçevesini ortaya koyarak, 2006 yılına dek kadar Birliğin alacağı yolun genel hatlarını belirlemiştir. 15 Temmuz 1997 de Amsterdam Zirvesi nde kabul edilen Amsterdam Anlaşması ile Avrupa Birliği nin yeni genişleme stratejisi yönünde bir karar alınmış

4 10 ve aynı zirvede Avrupa Komisyonu, 21. Yüzyılda AB nin gündeminde yer alacak tüm sorunları ele alan ve genişleme ile ilgili bir metin olan Gündem 2000 i kabul etmiştir. Amsterdam Antlaşması nın dört ana hedefi bulunmaktadır: istihdamı ve yurttaşların haklarını Birlik in merkezine yerleştirmek; hareket özgürlüğü önündeki son engelleri de kaldırmak ve güvenliği güçlendirmek; Avrupa ya dünya işlerinde daha güçlü bir ses vermek; yeni üye devletlerin katılmasıyla, Birlik in genişlemesi amacına dönük olarak, Birlik in kurumsal yapısını daha etkin kılmak. Amsterdam Anlaşması sonrasında kabul edilen Gündem 2000, kalkınma, rekabet ve istihdam konularını güçlendirmek, temel politikaları modernleştirmek ve Birliğin sınırlarını Ukrayna, Belarusya ve Moldova yı da içine alacak şekilde doğu sınırlarına kadar genişletmek için ortaya konan bir stratejidir Mart 1999 tarihlerinde gerçekleştirilen Berlin Zirvesi nde Gündem 2000 üzerinde uzlaşmaya varılmıştır. Gündem 2000 Paketi ile şu konularda Birlik içerisinde şu konularda gelişme sağlanması hedef alınmıştır: İşgücü piyasasının iyileştirilmesi. İşgücü piyasasının isleyişinde iyileştirme yapılmalı, böylelikle işsizlik azaltılabilmelidir. İşgücünden alınan vergilerin hafifletilmesi yoluna gidilmelidir. Fırsat eşitliği sağlanmasına önem verilmeli, daha kapsayıcı bir Avrupa için üyeler desteklenmelidir. Çalışma şartlarının iyileştirilmesi, çalışma saatlerinin düzenlenmesi, sanayi rekabeti gibi konulardaki girişimler desteklenmelidir. Parasal Birliğin gerçekleştirilmesi. Ortak para birimine geçilmesi ile Avrupa Para Birimi (ECU), uluslararası alanda da önemli rol oynar hale gelecektir. Dünya

5 11 ekonomisinin gelişmesine olumlu katkıda bulunacak, uluslararası para siteminin istikrarını güçlendirecektir. Birlik politikalarının güçlendirilmesi ve Uyumlulaştırılması. Tek Pazarın kurulması, Topluluğun en büyük başarılarından biri olmuştur. Ancak, tek pazar potansiyeli hala ticarete getirilen birçok engeller yüzünden sinirlidir. Vergilendirme de özel önem hak eden konulardan biridir. Komisyon, Pazarın düzenli isleyebilmesi için zaruri olan rekabet kurallarının uygulanması konusundaki sıkı takibine devam edecektir. Ekonomide rekabetin geliştirilmesi. Firmaların, özellikle küçük ve orta ölçekli işyerlerinin rekabetçiliğini yüksek düzeylere çıkarmak için gerekli adımlar atılacaktır. Eğitim, bilim ve teknolojinin desteklenmesi. Ekonomik kalkınmanın arkasındaki güçlerden biri de eğitim, öğretim, bilgi ve beceri kazanımı gibi konulara yapılan yatırımlardır. Avrupa Komisyonu, bilgi ve beceriyi destekleyen politikalar geliştirecektir. Amaç, Birliği bilgi toplumu için en uygun konuma getirmektir. Araştırma ve keşif, birlik içinde rekabetçiliği arttıran en önemli etkenlerden biridir. Birliğe dahil olan ve aday ülkelerde ekonomide uyumlaşmanın sağlanması. Hızla değişen dünyamızda, uyum gösterme yeteneği de büyük önem kazanmıştır. Gündem 2000 ile Komisyon, başarılı bir geleceğe giden yolun ana hatlarını çizmiştir. Temel reformlar, Topluluğun özellikle şimdi eskisinden daha çok önem kazanan iki önemli faaliyet alanında yapılmalıdır: Birleşme politikası ve Ortak Tarım Politikası. Avrupa Birliğinin genişleme sürecinin başarıyla yürütülmesi. Genişleme hedefi, birlik içinde Ekonomik ve sosyal birleşmeyi ilerletme konusunu daha da önemli hale getirmiştir. Birlik içinde bölgesel kalkınma farklılıklarını azaltmak, siyasi önceliklerden birini teşkil etmektedir.

6 12 Birlik vatandaşlarına daha kaliteli hizmet sunmak. Avrupa halkının yaşam kalitesini iyileştirme hedefi, Komisyonun önceliklerinden biri olmaya devam etmektedir. Bu amaçla Komisyon şu alanlarda önlemler almayı planlamaktadır: Halk sağlığı konuşunda iyileştirmeler yapılmalı, yüksek koruma standartları sağlanmalıdır. Tüketici sağlığı standartları daha iyi hale getirilmelidir. Etiketleme, satış öncesi denetim, sağlık riskleri açısından tüketiciyi koruyucu önlemler alınmalıdır. AVRUPA BİRLİĞİ KURUMLARI Avrupa Birliği nin temel kurumları şunlardır: Demokratik yollarla seçilen Avrupa Parlamentosu; 626 üyeden oluşur ve her 5 yılda bir seçilen üyelerden oluşur. Üye Devletleri temsil eden Bakanlar dan oluşan Avrupa Birliği Konseyi; Avrupa Birliği nin karar alma organıdır. Avrupa Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi, Antlaşmalar ın koruyucusu olan Avrupa Birliği Komisyonu; 20 üyeden oluşur. Kurucu anlaşmaların yürütme organı ve topluluk çıkarlarının koruyucusudur. Topluluk hukukuna uyulmasını sağlayan Adalet Divanı; Üye ülkelerin üzerinde uzlaşmaya vardığı ve altı yıl için atanan 15 yargıç ile onlara yardımcı olan 9 savcıdan oluşur. Birliğin mali yönetimini izleyen Sayıştay; Her üye ülkeden bir olmak üzere toplam on beş üyeden oluşur ve AB nin gelir ve gider denetimini yapmakla görevlidir. Ayrıca ekonomik, sosyal ve bölgesel çıkar gruplarını temsil eden çeşitli danışma kurulları vardır. Konsey ve Komisyona istişari nitelikte görev yapan Ekonomik ve Sosyal Komite ve Bölgeler Komitesi bulunmaktadır. Birliğin dengeli gelişimine katkıda bulunan projelerin finansmanını

7 13 kolaylaştırmak ve kredi sağlamak amacıyla Avrupa Yatırım Bankası kurulmuş bulunmaktadır. Bunların dışında bir de AB nin para politikasını uygulamakla görevli Avrupa Merkez Bankası oluşturulmuştur. Ekonomik ve Parasal Birlik için gerekli koşulların oluşturulmasına yardımcı olmak üzere önce Avrupa Para Enstitüsü adı ile bir kurum oluşturulmuş, ancak bu kurum 1 Ocak 1999 tarihinde Ekonomik ve Parasal Birliğin üçüncü aşamasına geçilmesi ve Avrupa Merkez Bankası nın kurulması ile ortadan kalkmıştır. Avrupa Birliği kurumları arasında bir de Avrupa Ombudsmanı bulunmaktadır. Avrupa vatandaşları, yukarıda sayılan tüm Avrupa topluluk ve kurumları hakkında şikayet etme hakkına sahiptirler. Avrupa Ombudsmanı, yapılan kurumların yönetimi ile ilgili şikayetleri inceleyen ve sorunu çözmeye çalışan bir kişidir. AVRUPA BİRLİĞİ NİN HEDEFLERİ Avrupa Birliği nin temel hedeflerini başlıca yedi başlık altında özetlemek mümkündür. Tek Avrupa Pazarı Kurmak. Dengeli ve sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmayı sağlamak ve bunun için, özellikle iç sınırlardan arındırılmış bir alan yaratmak Avrupa Birliği nin temel hedeflerinden birisidir. Birlik içerisinde fiziki, teknik ve mali engellerin tamamen kaldırılarak tek bir Pazar oluşturulması yönünde günümüze değin çok önemli mesafeler katedilmiştir. Ekonomik ve Sosyal Bütünleşmeyi Güçlendirmek ve Üyelerin Ekonomi Politikalarını Yaklaştırmak. Üye ülkeler arasında ekonomik ve sosyal bütünleşmeyi güçlendirmek için ortak ekonomi politikaları üzerinde uzlaşmak ve bunları yürürlüğe koymak Avrupa Birliği nin diğer bir hedefidir. Bu konuda da günümüze değin çok önemli mesafeler alınmıştır. Hali hazırda AB de çeşitli ortak ekonomi politikaları (

8 14 ortak tarım politikası, ortak ticaret politikası, ortak sanayi stratejisi, ortak rekabet politikası vs.) yürürlükte bulunmaktadır. Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) Oluşturmak. Birliğin hedeflerinden birisi de üye ülkeler arasında tek para birimini içerecek ekonomik ve parasal birliği kurmaktır. Maastricht Antlaşması ile ekonomik ve parasal birliğin aşamaları ayrıntılı olarak karara bağlanmıştır. En geç tarihine kadar Avrupa da tek bir para biriminin (Euro) dolaşıma konulması hedeflenmiştir. Ortak Bir Dış Politika ve Güvenlik Politikası Uygulamak. AB nin bir diğer hedefi ortak bir dış politika ve güvenlik politikası uygulamak, ortak bir savunma politikası oluşturmak suretiyle Avrupa Birliği nin uluslararası alana kendi kimliğiyle çıkmasını sağlamaktır. Avrupa Vatandaşlığı Kavramını Oluşturmak. Avrupa Birliği vatandaşlığını ihdas etmek yoluyla Üye Devletler'in uyruklarının hak ve çıkarlarının daha güçlü bir biçimde korunmasını sağlamak birliğin temel hedeflerinden birisidir. Birlik Vatandaşlığı, Maastricht Antlaşması ile getirilen yeniliklerden birisidir. Avrupa Birliği ne üye ülke uyruğunda olan herkes Birlik Vatandaşı dır. Hukuk ve İç İşleri Alanında Daha Sıkı İşbirliğini Gerçekleştirmek. Adalet ve içişleri konularında sıkı bir işbirliği geliştirmek birliğin bir başka hedefidir. İnsan Haklarını Topluluk Hukukunun Genel İlkesi Olarak Kabul Etmek. Avrupa Birliği nin en önemli hedeflerinden birisi insan haklarına saygının geçerli olduğu, hak ve özgürlüklerin en etkin biçimde güvence altına alındığı ve korunduğu bir birlik yaratmaktır. Topluluk Müktesabatını Korumak ve Buna Uygun Faaliyet Göstermek. Avrupa Birliği nin hedeflerinden birisi topluluk müktesabatı (acquis communautaire)

9 15 olarak adlandırılan hukuksal düzenlemeler bütününü korumak ve bu kuralları tam anlamıyla uygulamaktır. AVRUPA BİRLİĞİNİN TEMEL DEĞERLERİ Avrupa Birliği barış, birlik, eşitlik, özgürlük, dayanışma ve güvenlik temel değerlerini benimsemiş bir bölgesel ekonomik entegrasyon hareketidir. Avrupa Birliği nin bu temel değerlerini kısaca özetlemekte yarar bulunmaktadır. Barış. 20 Yüzyılda Avrupa'da, şimdi Avrupa Birliği ni oluşturan ülkeler arasında iki dünya savaşı yaşandı. O nedenle Avrupa politikası demek aynı zamanda barış politikası demektir; Topluluğun kuruluşuyla, Üye Devletler arasında herhangi bir savaşı imkansız kılan bir Avrupa barışının temeli atılmıştır. Avrupa bütünleşmesi ve Avrupa Birliği olmaksızın gerek Avrupa'da gerek dünyada barışın, demokrasinin, hukukun ve adaletin korunmasının ve gelecekte de güvenceye alınmasının çok güç olduğu pek çok kimsenin paylaştığı bir görüştür. Birlik. Birlik, Topluluğun yol gösterici kavramıdır. Avrupa Birliği ne üye ülkelerdeki sorunların üstesinden gelinebilmesinin ancak Avrupa ülkelerinin onları birliğe götüren yolda ilerlemeleriyle mümkün olacağı görüşüne inanılmaktadır. Eşitlik. Birlik ancak eşitliğin kural olduğu yerde ayakta kalabilir. Bununla kastedilen, yalnız Birlik vatandaşları arasında değil aynı zamanda Üye Devletler arasında da eşitliktir. Hiçbir AB vatandaşının, milliyetinden dolayı mağdur edilemeyeceği ve ayrıma tabi tutulamayacağı Maastrich Antlaşması ile teyid edilmiştir. Bütün AB vatandaşları yasa karşısında eşittir. Üye Devletler arasında eşitlik ilkesi ise hiçbir devletin öbürü karşısında öncelik taşıyamayacağı ve yüzölçümü, nüfus ve yapılanma gibi doğal farklılıkların sadece eşitlik ilkesi doğrultusunda ele alınması gerektiği anlamına gelir. Özgürlük. Avrupa birliğinin temel değerlerinin başında özgürlük gelir. Avrupa Birliği

10 16 dört temel özgürlük hedefini gerçekleştirmek için temelleri atılmış bir girişimdir. Dört temel özgürlük şunlardır: -İşgücünün serbest dolaşımı, -iş kurma özgürlüğü ve hizmetlerin serbest dolaşımı, -malların serbest dolaşımı, -sermayenin serbest dolaşımı. Yaygın deyimle bu temel özgürlükler, kurucu antlaşmalar çerçevesinde işadamlarının karar verme özgürlüğünün, işçilerin işyerlerini seçme özgürlüğünün ve tüketicilerin olabildiğince çok sayıda ürün arasından seçim yapma özgürlüğünün güvencesidir. Rekabet özgürlüğü, işadamlarının mal ve hizmetlerini görülmemiş genişlikte bir müşteri potansiyeline sunmalarına olanak vermektedir. işçiler, AB sınırları içinde her yerde kendi istekleri ve çıkarları doğrultusunda iş arayabilmekte ve işyerlerini değiştirebilmektedir. Rekabetin artması sayesinde tüketiciler büyük ölçüde genişleyen ürün yelpazesi arasından en ucuz ve en iyilerini seçebilmektedir. Avrupa Birliği, sadece yukarıda belirtilen ekonomik özgürlükleri değil, aynı zamanda siyasal ve sosyal hak ve özgürlüklerin en etkin bir şekilde korunduğu ve gözetildiği bir toplum düzeni oluşturulmasını savunmaktadır. İnsan haklarının ve özgürlükleri, Avrupa Birliği nin temel değer ve inanç sistemini oluşturur. Dayanışma. Özgürlüğün dayanışmayla tamamlanması gerekir; çünkü özgürlüğün sınırsızca ve düşüncesizce kullanılması her zaman başkalarının zararına işler. O nedenle, AB, kendi üyeleri arasındaki dayanışmayı temel bir ilke sayarak hem nimetlerin (yani refahı) hem de külfetlerin üyeleri arasında eşit ve adil biçimde paylaştırılmasına inanmaktadır. Güvenlik. Güvenlik ihtiyacı, Avrupa Birliği nin temel değerlerinden bir diğeridir. AB vatandaşlarının barış içinde yaşamaları ancak etkin bir güvenlik politikası ile

11 17 mümkündür. Güvenlik için barış tek başına yetmez. Bireylerin ve kurumların ekonomik karar ve tercihlerini de istikrarlı bir ortamda yapmaları önem taşır. AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK KOŞULLARI: (I) KOPENHAG KRİTERLERİ Haziran 1993 tarihlerinde Kopenhag da gerçekleştirilen zirvede Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri nin birliğe dahil olabilecekleri yönünde çok önemli bir karar alınmıştır. Sözkonusu zirvenin Sonuç Bildirgesi nde tam üyelik için gerekli siyasal ve ekonomik koşullar tespit edilmiştir. Türkiye açısından da geçerli olması dolayısıyla tam üyelik koşullarını özetlemek yararlı olacaktır. Kopenhag da yapılan Avrupa Konseyi zirvesinde üyelik için, aday ülke, demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü, insan haklarını ve azınlık haklarına saygı ve korumayı garanti eden kurumların istikrarını sağlamış olmalıdır görüşü kabul edilmiştir yılında imzalanan Amsterdam Antlaşması nın 6. maddesinde ise şunlar yazılıdır: Avrupa Birliği özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü ilkeleri üzerine kurulmuştur. Halen 5. Genişleme süreci içerisinde bulunan Avrupa Birliği, üyelik için üç temel ilke belirlemiştir: BİRİNCİ KRİTER: (Siyasal Kriter) Aday ülkelerin şu alanlarda Avrupa Birliği standartlarına yakın olması gereklidir: istikrarlı ve kurumsallaşmış bir demokrasinin var olması, hukuk devleti ve hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı, azınlıkların korunması. Genel olarak; ülkenin çok partili bir demokratik sistemle yönetiliyor olması, hukukun üstünlüğüne saygı, idam cezasının olmaması, azınlıklara ilişkin herhangi bir ayrımcılığın bulunmaması, ırk ayrımcılığının olmaması, kadınlara karşı her türlü

12 18 ayrımcılığın yasaklanmış olması, Avrupa Konseyi İnsan Hakları Sözleşmesi nin tüm maddelerinin çekincesiz kabul edilmiş olması, Avrupa Konseyi Çocuk Hakları Sözleşmesi nin kabul edilmiş olması gibi özellikler tam üye olabilmek için gözönüne alınan başlıca hususlardır. Ancak, bu ilkelerin varlığı tek başına yeterli olmamakta, aynı zamanda kesintisiz uygulanıyor olması gerekmektedir. Aday ülkelerin sadece demokrasi ve hukukun üstünlüğü kavramlarını ifade etmekle yetinmemeleri, bunları günlük yaşama bütün unsurlarıyla geçirmeleri önem taşımaktadır. Özetle, üç temel siyasal kriter tam üyelik için önem taşımaktadır: 1.Demokrasi ve hukukun üstünlüğü. Demokrasi ve hukukun üstünlüğü için; siyasal çoğulculuk, ifade özgürlüğü ve din seçme özgürlüğünü kapsayacak anayasal garantinin bulunması;çeşitli devlet birimlerinin normal işlevlerini yerine getirebilmelerine olanak sağlayan demokratik kurumlar, bağımsız yargı ve anayasa kurumlarının bulunması; değişik siyasi partilerin dönüşümlü olarak iktidara gelmelerini sağlayan ve genelde muhalefetin rolünü tanıyan özgür ve dürüst seçimlerin gerçekleştirilmesi vs. hususlar dikkate alınmakta ve değerlendirilmektedir. 2.İnsan hakları. AB ye adaylık için Avrupa Konseyi'nin İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin korunması hakkındaki Sözleşmeye taraf olunması ve Avrupa Konseyi İnsan Hakları Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru'nun kabulü önem taşımaktadır. 3.Azınlıklara saygı. Bu konuda temel referans noktası olarak Avrupa Konseyi'nin Ulusal Azınlıkların Korunması Hakkında Çerçeve Sözleşmesi ile Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından kabul edilen 1201 sayılı tavsiye kararı esas alınmaktadır.

13 19 İKİNCİ KRİTER: (Ekonomik Kriter) Kopenhag Zirve sonuçlarına göre, tam üyelik için ekonomi alanında fonksiyonel bir piyasa ekonomisinin varlığı kadar, AB içindeki piyasa güçleri ve rekabet baskısı ile baş edebilme kapasitesi de aranmaktadır. 1. Etkin bir piyasa ekonomisi. Etkin ve fonksiyonel bir piyasa ekonomisi için; arz-talep dengesinin piyasa güçlerinin bağımsız bir şekilde karşılıklı etkileşimi ile kurulmuş olması, ticaret kadar fiyatların da serbest olması, piyasaya giriş (yeni firma açılması) ve çıkış (iflaslar) için engellerin bulunmaması, mülkiyet haklarına (fikri ve sınai mülkiyet) dair düzenlemeleri kapsayan yasal bir sistemin olması ve bu yasalar ile düzenlemelerin icra edilebilmesi, fiyat istikrarını içeren bir ekonomik istikrara ulaşılmış olması ve sürdürülebilir dış dengenin varlığı, ekonomik politikaların temel ilkeleri hakkında geniş bir uzlaşmanın olması, mali sektörün, tasarrufları üretim yatırımlarına yönlendirebilecek kadar iyi gelişmiş olması, gerekmektedir. 2. AB içinde rekabet edebilme kapasitesinin sağlanması. Tam üyelik için gerekli ekonomik kriterlerden ikincisi aday ülkenin Avrupa Birliği içerisinde rekabet edebilme kapasitesine sahip olmasıdır. Bunun için; ekonomik aktörlerin istikrarlı ve öngörülebilir bir ortamda kararlar almaları için yeterli derecede bir makro ekonomik istikrar ile birlikte, işleyen bir piyasa ekonomisinin varlığı; altyapı (enerji, telekomünikasyon, ulaştırma, vs.), eğitim-öğretim ve araştırma

14 20 alanlarında yeterli kantite ve kalitede beşerî ve fizikî sermayeye sahip olunması; firmaların teknolojiye uyum sağlama kapasitesinin bulunması, hükümet politikasının ve mevzuatın, ticaret politikası, rekabet politikası, devlet yardımları, KOBİ ler için destek, vs. yoluyla rekabet yeteneğini etkileme derecesi; genişleme öncesinde ülkenin Birlik ile sağladığı ticari bütünleşmenin derecesi ve temposu. Bu konu, üye devletler ile ticareti yapılan malların hacmi ve niteliği için söz konusudur. küçük ve orta ölçekli firmaların yeterli sayıda olması, Bu çerçevede rekabet edebilme derecesinin göstergeleri olarak, birliğe girişten önce birlik ile o ülke arasında belirli bir ticaret ortaklığının olması ve ülke ekonomisinde küçük firmaların çok sayıda ve rekabet gücüne sahip olması önem taşımaktadır. ÜÇÜNCÜ KRİTER: (Topluluk Müktesebatına Uyum Kriteri) Tam üyelik için yukarıdaki iki ekonomik koşul yanısıra bir üçüncü koşul daha aranmaktadır. Bu koşul aday ülkenin siyasi birlik ile ekonomik ve parasal birlik hedeflerini kabul etmiş olması ve ayrıca AB nin aldığı ve alacağı kararlara uyum sağlama kapasitesi dir. 1. AB nin siyasi birlik ile ekonomik ve parasal birlik hedeflerini kabul etmek. Birliğin ortak dış politika ve güvenlik politikasına etkin bir katılım için aday ülkelerin buna hazır olması gerekmektedir. Ekonomik ve Parasal Birlik konusunda ise, merkez bankasının bağımsızlığı, ekonomik politikaların koordinasyonu, İstikrar ve Büyüme Paketine katılım, merkez bankasının kamu sektörü açıklarını finanse etmesinin yasaklanması gibi konularda üye ülkelerin aldıkları kararlara katılmak gerekmektedir.

15 21 2. AB nin aldığı karalara ve uyguladığı yasalara uyum sağlamak. Aday ülkelerin gümrük Birliği, malların serbest dolaşımı, sermayenin serbest dolaşımı gibi ortaklık anlaşmalarında belirtilen şartlara uyum sağlaması, tek pazara geçişi gerektiren Topluluk müktesebatına uyum sağlanması, Topluluğun tarım, iletişim ve bilgi teknolojileri, çevre, ulaşım, enerji, taşımacılık, tüketici hakları, adalet ve içişleri, işgücü ve sosyal haklar, eğitim ve gençlik, vergilendirme, istatistik, bölgesel politikalar, genel dış ve güvenlik politikası gibi alanlardaki her türlü düzenlemesine uyum sağlaması şartı aranmaktadır. Kopenhag da yapılan Avrupa Konseyi zirvesi, üyelik için politik, ekonomik ve parasal birlik hedeflerine bağlılık dahil, üyelik yükümlülüklerini üstlenme yeteneğinin şart olduğunu belirtmiştir. Avrupa Konseyi, bu son kriter ile ilgili olarak şu konuların önemini vurgulamaktadır. Müktesebatın benimsenmesi, aktarma, uygulama ve icra süreçlerini kapsar. Topluluk mevzuatını ulusal mevzuata aktarma yanında, uygun idarî ve adlî yapılar yoluyla onun etkin uygulanmasını sağlamanın önemi, Madrid Avrupa Konseyi tarafından vurgulanmıştır ve katılım müzakerelerinin temel bir önkoşulu olduğu vurgulanmıştır. Bu konu, üyeliğe hazırlanmanın çok önemli bir yönüdür ve üyelik için vazgeçilmez olan karşılıklı güvenin yaratılmasının çok gerekli bir ön koşuludur. Gelişmiş bir kamu hizmeti ve yargı, aday ülkelerin üyelik yükümlülüklerini üstlenebilmesi ve AB yapısal fonlarını etkin biçimde kullanabilmesi bakımından merkezî bir yer tutar. Müktesebatı etkili bir şekilde uygulamak ve icra etmek için, mevcut kurumlar güçlendirilmeli ve yeni kurumlar yaratılmalıdır. Uygun beşerî ve malî kaynaklar sağlanmalıdır. Eğitim ve kariyer geliştirme programları bu sürecin kilit unsurlarıdır. Öte yandan Ekonomik ve Parasal Birlik, Topluluk Müktesebatı nın ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak, tüm üye devletler için zorunlu olan Ekonomik ve Parasal Birliğe

16 22 katılım ve Euro nun tek para olarak benimsenmesi arasında net bir ayrım yapılmalıdır. Ekonomik ve Parasal Birliğe katılacak olsalar da, yeni üye devletlerin üyelik sonrasında tek parayı derhal kabul etmeleri gerekli değildir. Aday ülkelerin, mümkün olduğunca erken bir tarihte Euro yu benimsemek amacıyla, Maastricht kriterlerine uyum sağlamak için, ekonomi politikalarını yeniden yapılandırmaları gereklidir. Ekonomik ve Parasal Birliğin anlamı, tek paranın nihaî olarak kabul edilmesi yönünde aday ülkelerin ekonomilerinin kademeli olarak geliştirilmesini içerir. Tam üye olarak katılımla ilgili olarak, aday ülkeler, Amsterdam Antlaşması nın 122.nci maddesinde belirtilen haklar ve yükümlülükler çerçevesinde bir istisna ile (yani Ekonomik ve Parasal Birliğe katılan fakat kendi ulusal parasını kullanmaya devam eden üye devlet statüsü ile gireceklerdir. Bu istisna, Katılım Antlaşmaları nda tanınacaktır. AVRUPA BİRLİĞİ NE ÜYELİK KOŞULLARI: (II) MAASTRİCHT KRİTERLERİ Kopenhag kriterleri AB ye tam üyelik koşullarının esaslarını belirlemektedir. Maastricht kriterleri ise AB ye üye ülkelerin Ekonomik ve Parasal Birliğe katılabilmesi için şartları belirlemektedir Aralık 1991 tarihinde imzalanmış ve 1 Ocak 1993 tarihinde yürürlüğe girmiş olan Maastricht Anlaşması nda Ekonomik ve Parasal Birliğin aşamaları, bu süreçte izlenecek ekonomik ve parasal politikalar ile bunların gerektirdiği kurumsal değişiklikler ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu düzenleme çerçevesinde Ekonomik ve Parasal Birliğin son aşamasına geçiş öncesinde, üye ülke ekonomileri arasındaki farklılıkların giderilebilmesini teminen bazı makro büyüklükler açısından yakınlaşma kriterleri tespit edilmiş ve bunlara uyulmaması durumunda uygulanacak yaptırımlar belirlenmiştir. Maastricht Anlaşması nda tespit edilmiş kriterler şunlardır:

17 23 Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile, ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir. Üye ülke devlet borçlarının GSYİH sına oranı %60 ı geçmemelidir. Üye ülke bütçe açığının GSYİH sına oranı %3 ü geçmemelidir. Herhangi bir üye ülkede uygulanan uzun vadeli faiz oranları 12 aylık dönem itibariyle, fiyat istikrarı alanında en iyi performans gösteren 3 ülkenin faiz oranını 2 puandan fazla aşmamalıdır. Son 2 yıl itibariyle üye ülke parası diğer bir üye ülke parası karşısında devalüe edilmiş olmamalıdır. Üye devletlerin para birimleri diğer Avrupa paraları karşısında yeterince istikrarlı olmalıdır. Üye devletler devalüasyonlar olmaksızın Avrupa Para Sisteminin döviz kurları mekanizmasında öngörülen normal dalgalanma marjlarına uymalıdır. 2-3 Mayıs 1998 tarihinde gerçekleştirilen Avrupa Konseyi zirvesinde Maastricht kriterleri açısından üye ülkelerin durumları değerlendirilerek parasal birliğe dahil olacak ülkeler tespit edilmiştir. Sözkonusu zirvede 15 üye ülkeden 11 i tek para birimi uygulamasına dahil olmuştur. Bu ülkeler şunlardır: Belçika, Almanya, İspanya, Fransa, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Avusturya, Portekiz ve Finlandiya) * Danimarka, İsveç ve İngiltere Maastricht kriterlerini yerine getirmekle beraber, tek para birimi uygulamasına daha sonra dahil olmak istediklerini ifade ederek parasal birlik dışında kalmayı tercih etmişlerdir. Yunanistan ise Maastricht kriterlerine uyum sağlayamadığından parasal birlik dışında tutulmuştur. * Belçika, İtalya ve İspanya esasen yüksek kamu borçları dolayısıyla Maastricht kriterlerinin tamamına tam uyum sağlayamamış, fakat bu ülkelerin kamu maliyesi sistemlerinde önemli iyileşmeler olduğu dikkate alınarak parasal birliğe dahil edilmeleri kabul edilmiştir.

18 24 KAYNAKLAR AB Nezdinde Türkiye Daimi Temsilciliği, Avrupa Birliğine Katılım Süreci ve Türkiye, Şubat (Yayınlanmamış Çalışma.) AKYOL, Nihat., Türkiye-AB İlişkileri: Yeni Dönem, İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Sayı 145, Ocak- Nisan S BAŞBAKANLIK, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Avrupa Birliği ve Türkiye, 4.b. Ankara: EUROPEAN Parliament., EMU and Enlargement A Review of Policy Issues-, EUROPEAN Commission., Treaty of Amsterdam: What Has Changed in Europe, Belgium: EUROPEAN Commission., European Economy, Supplement A, Economic Trends, No 1-2, April EUROPEAN Commission., European Economy, -The EU Economy: 1999 Review, No 69, Belgium: İKTİSADİ Kalkınma Vakfı, Ankara Anlaşması ve Katma Protokol Metinleri ve Ekleri- İstanbul: (Tarih ve yer belirtilmemiş.)

19 25 İKTİSADİ Kalkınma Vakfı, AB Üyeliği, İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Sayı 145, Ocak- Nisan S İKTİSADİ Kalkınma Vakfı, Avrupa Birliği, Türkiye Kavramlar Sözlüğü, İstanbul: OFFICE FOR Official Publications of the European Communities., Serving the European Union A Citizen s Guide to the Institutions of the European Union-, 2 nd ed. Belgium: İNTERNET Aday Ülkelerin Katılım Yönünde Kaydettiği İlerlemeye İlişkin Raporlar , Bkz:AB Türkiye Temsilciliği İnternet Sitesi. Ankara Anlaşmasından Helsinki Zirvesine, Dış Ticaret Müsteşarlığı İnternet Sitesi. Avrupa Birliği ve İnsan Hakları Politikasının Dış Boyutu: Roma dan Maastricht e ve Ötesi, AB Türkiye Temsilciliği. İnternet Sitesi. Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği ve Dünyada İnsan Hakları, AB Türkiye Temsilciliği. İnternet Sitesi. Avrupa İçin Yeni Bir Antlaşma Yurttaş Kılavuzu, AB Türkiye Temsilciliği. İnternet Sitesi.

20 26 Avrupa Birliği ve İnsan Hakları Politikasının Dış Boyutu: Roma dan Maastricht e ve Ötesi, içinde: Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği ve Dünyada İnsan Hakları, Lüksemburg Bkz:AB Türkiye Temsilciliği İnternet Sitesi. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İnternet Sitesi, Helsinki Zirvesi Sonuç Belgesi, International Institute for Management Development (IMD), Competitiveness Ranking, İnsan Hakları ve Demokratik İlkeler İçin AB Desteği ve Sivil Toplum Kuruluşları, AB Türkiye Temsilciliği. İnternet Sitesi. Klaus- Dieter Borchard, Topluluk Hukukunun ABC si, AB Türkiye Temsilciliği. İnternet Sitesi,. Pascal Fontaine, On Derste Avrupa, AB Türkiye Temsilciliği İnternet Sitesi,