Açık ifadeler ve eksik belirleme

Transkript

1 İlgililik kuramı İlgililik (bağıntı) kuramının Griceçı yaklaşıma eleştirisi:? Açık ifade + bağlam sezdirim. Dinleyici bağlamın ilgili kısımlarını nasıl teşhis ediyor?? «İlgililik» kavramının tam bir tanımı verilmemiş.? Sezdirimlerin doğuşuna dair açıklamalar açık seçik değil ve duruma özel. İlgililik ilkesi Her samimi dilsel iletişim edimi, salt yerine getirilmesi nedeniyle otomatik olarak, konuşucunun bu edimin en yüksek ilgililik derecesine sahip olduğuna dair inancını barındırır.

2 İlgililik ilkesi İlgililik ilkesi Bir şey söyleyerek konuşucu dinleyiciye şunları diyor: i. Söylediğim şeyin bunu işlemlerken harcayacağın zaman ve çabaya değer olduğunu düşünüyorum. ii. Bundan daha az zaman ve çaba gerektirecek bir sözce ise aynı sonucu vermez. İfade edilen bir bilginin ilgililiğini iki etmen belirler: i. Bağlam etkileri: Bunlardan ne kadar çoğu geçerliyse bilginin ilgililiği o kadar artar. a) Yeni bilgi verilmesi c) Eski bilginin güçsüzleştirilmesi b) Eski bilginin güçlendirilmesi d) Eski bilginin iptali

3 İlgililik ilkesi ii. İşlemleme için gereken çaba: Bir bilgiye ulaşmak için gereken çaba Bilginin ilgililiği a) Daha çok göze çarpan bilgilere erişim, göze çarpmayan bilgilere göre daha az çaba gerektirir. b) Doğrudan çıkarımlar, dolaylı çıkarımlardan daha az çaba gerektirir.

4 Bağlam meselesi Bir sözcenin yorumlanmasında uygun olacak bağlam önceden verilmez; dinleyici tarafından teşhis edilmesi gerek. Ana sorumluluk konuşucuda Dinleyicinin sahip olduğu bilgiyi tahmin etmeli. Dinleyicinin en az bilişsel çabayla doğru çıkarımları yapmasına yarayacak türden bir sözce üretmeli. Dinleyici daha edilgen Erişilebilirlik sırasına göre olası bağlamları dener. Harcanan çabayla orantılı, uygun çıkarımlar yapmaya el veren ilk bağlamı konuşucunun niyet ettiği bağlam olarak kabul eder.

5 Açık ifadeler ve eksik belirleme Açık ifade: Bir sözce yoluyla açıkça iletilen tüm önermeler Açıkça iletilen her şey dille kodlanmaz (=eksik belirleme). Bir kısmı sezdirimlerde kullanılanlara benzer, ilgililik ilkesi ışığında yürütülen çıkarım süreçleriyle çıkarsanır. Açık ifadelerin çıkarım gerektiren üç yönü: i. Belirsizlik giderme Bağlam sayesinde potansiyel anlam belirsizlikleri çok seyrek fark edilir. ör. Rakip şirkete köstebek sokmayı başardılar. («köstebek»?) Belirsizliği gideren bilgi kısmen cümlede AMA «Endüstri casusu» okumasının kullanıldığı kabul edilebilir bir senaryo üretmek için gereken bilişsel çaba < «tüylü bir hayvan» okumasının kullanıldığı bir senaryo üretmek için gereken çaba Daha az çaba daha yüksek ilgililik «casus»

6 Açık ifadeler ve eksik belirleme ii. Göndergelerin belirlenmesi Belirtili gönderimsel ifadelerin göndergelerinin teşhis edilmesinde çıkarım + bağlam ör. A: Salatanın sosunu ben hallederim. B: Yağ en üst rafta.? Hangi yağ? O ana kadar yağ sözü geçmedi. İlgililik Bağlam etkilerini azamiye çıkart! Sözceyi önceki söylemle bütünleştir. ör. Hafızadan bilgi çek. Salataya zeytinyağı konur. «Köprüleme» karş. A ve B araba tamirhanesindeler. Hangi yağ? Önceki söylem yakın bağlamdan öncelikli.

7 Açık ifadeler ve eksik belirleme? Önceki söylemde de yakın bağlamda da gönderge yoksa? Genel bilgi ör. A ve B Galata da bir otel odasındalar. A: Bugün n apalım? B: Kuleye gidelim. Göndergelerin tarama alanı: Önceki söylem > yakın bağlam > genel bilgi iii. Tamamlama ve zenginleştirme ör. Çarpışmadan bir süre sonra benzin deposu patladı. Boşanmadan bir süre sonra intihar girişiminde bulundu. ör. Dişlerimi fırçaladım. Kapadokya yı gördüm.

8 Sezdirim Sezdirimler açık ifadeler ör. A 0 : Sempozyuma kabul edildim mi? B 0 : Konuşman fazla uzundu. B 1 : Sempozyum için hazırladığın konuşma sempozyumdaki standart bir oturum için fazla uzundu. B 1 B 0 ın zenginleştirilmiş ve tamamlanmış hali. Açık ifadesi Çıkarım temelli bağlamsal bilgi + ilgililik ilkesi A 1 : Sempozyuma kabul edilmedim. Eğer konuşman sempozyum için fazla uzunsa sempozyuma kabul edilmezsin. A 1 B 0 ın zenginleştirilmiş ve tamamlanmış hali değil: İkisinin arasında dilsel form açısından bir bağlantı yok. A 1 bir sezdirim. B 0 in açık ifadesi değil.

9 Sezdirim B 1 şu sezdirimi tetikler mi? A 2 : Ahmet sempozyuma katılmayacak.! Nihayetinde B 1 den mantıksal olarak ne A 1 ne de A 2 çıkıyor. A nın çıkarım zinciri şöyle olabilirdi: Eğer konuşman sempozyum için fazla uzunsa, sempozyuma kabul edilmezsin. Eğer ben sempozyuma kabul edilmezsem, hiç edimbilim konuşması olmaz. Eğer sempozyumda hiç edimbilim konuşması olmazsa, Ahmet sempozyuma katılmaz.? A neden B nin mesajının A 1 olduğunu düşünüyor da A 2 değil? İlgililik ilkesi: Dinleyici en düşük işlem maliyetiyle uygun bağlam etkilerini elde edebilmeli. Erişim gereken bilgi birimi + Erişim güçlüğü = Maliyet A 1 tek bir bilgi ile elde edilebildi. B nin iletmeye niyet ettiği mesaj A 1.

10 Sezdirim B cevap olarak neden B 2 yi vermedi? ör. B 2 : Hayır, edilmedin.! A için B 0 ın işlem maliyeti daha fazla. B 0 ın tetiklediği bağlam etkileri daha fazla olmalı. Bu da A nın göstereceği fazladan çabayı meşrulaştırıyor olmalı. B 0 bir taşla iki kuş vuruyor: 1) B 2 nin verdiği bilginin çıkarsanmasına imkan veriyor. 2) Sonradan muhtemelen gelecek «Neden?» sorusuna da cevap vermiş oluyor.

11 Sezdirim Sezdirilen öncüller ve sonuçlar ör. A: Yemeğe yetiştim mi? B: Masayı topladım. A : Yemeğe yetişemedim. Cevap, A nın «yemek senaryosu»nu vs. harekete geçiriyor: A : Masa toplanınca masada yemek vs. kalmaz. Yemek yenebilmesi için yemek vs. nin masaya konması gerekir. Masaya yemek vs. koymak çaba gerektiren bir şeydir. Masayı toplayan kişi tekrar kurmak zorunda kalırsa buna içerler. A sezdirilen öncüller. A da bir sezdirilen sonuç.

12 Sezdirim Güçlü ve zayıf sezdirimler ör. Ahmet: Rolls Royce alır mıydın? Ayşe: Kesinlikle pahalı araba almam. Rolls Royce pahalı bir araba. (Sezdirilen öncül) Ayşe Rolls Royce almaz. Bunlar güçlü sezdirimler: i. Ayşe bunlara tam olarak erişilebileceğini varsayıyor. ii. Ayşe bunların doğruluğundan sorumlu.! Tetiklenebilecek diğer sezdirimler sınırlı bir küme oluşturmayabilir, güçleri de aynı olmayabilir: Jaguar pahalı bir araba. Ayşe Jaguar almaz. Volvo pahalı bir araba. Ayşe Volvo almaz. Pahalı araba almayanlar gösterişi sevmez. Ayşe gösterişi sevmez. Pahalı araba almayanlar dünya gezisine de çıkmaz. Ayşe dünya gezisine çıkmaz.

13 Sezdirim En güçlü sezdirimler: Tamamen belirlenmiş öncüller/sonuçlar. Konuşucunun sorumluluğunda. Güçlü sezdirimler: Dinleyicinin çıkarsamaya «teşvik edildiği» ama şart koşulmadığı öncüller/sonuçlar. Teşvik + İhtimaller = Sezdirimin gücü En zayıf sezdirimler: Dinleyici hiç teşvik edilmez. Sezdirimin sorumluluğu tamamen kendisine aittir.

14 Alıştırmalar

15 Aşağıdaki söyleşilerin her birinde bir miktar tuhaflık var. Bu tuhaflıklar Grice ın ya da Leech in düsturları kullanılarak nasıl açıklanabilir? 1. A: Ahmet i gördün mü bugün? B: Valla, gördüğümü inkar etmesem yalan söylüyor olmazdım. 2. A: Dün n aptın? B: Biraz yüzdüm, mayomu giyip kapalı havuza gittim. 3. A: Yardımın için çok teşekkürler! Çok incesin. B: Öyleyimdir. 4. A: Cem Hoca nın odası nerde acaba? B: Burda değil. 5. A: Yarın Maldivlere gidiyoruz! B: Tadını çıkarabilir misiniz acaba? 6. A: Kahve ister misin? B: Bu Dede Efendi çok fena! 7. A: Biraz daha pasta alır mıydınız? B: Tuvalete gitmem lazım önce.

16 8. A: Ellerine sağlık enfes olmuş. B: Hiç de bile! A: Valla şahane olmuş ya! B: İğrenç olmuş! Çok beceriksizim! 9. A: Elektrikçi geldi mi? B: Zili çaldı. Kapıyı açtım. Asansörü çağırdı A için, B nin sözcesine en az 5 farklı sezdirim tetikletecek çeşitli sözceler bulun. A: B: Siyah elbisesine 2000 lira vermiş. 1. Koçların yemeğini çok önemsiyor galiba? Evet, çok önemsiyor. 2. Balo masraflı mıymış? Evet, çok masraflıymış. 3. Babasından aldığı 2000 liraya n oldu? Hepsini elbiseye harcamış. 4. Hala uyuşturucu satıyor mu? Evet, satıyor. 5. Ahmet in yanındaki kız nasılmış? Çok müsrif.