ÖNSÖZ Güneydoğu Anadolu Bölgesi buğdayda milyon ha. ekim alanı ve milyon ton üretim, arpada ise 557 bin ha. ekim alanı ve 1.

Transkript

1 ÖNSÖZ Güneydoğu Anadolu Bölgesi buğdayda milyon ha. ekim alanı ve milyon ton üretim, arpada ise 557 bin ha. ekim alanı ve milyon ton üretim ile Ülkemizde buğday ve arpa yetiştiriciliği bakımından oldukça önemli bir yere sahiptir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ülkemizin toplam mercimek ekim alanının % 80'ini kapsamaktadır ve üretiminin % 77'sini karşılamaktadır. Bölgemizde pamuk ekim alanı son yıllarda oldukça artmıştır. Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, kurulduğu 1962 yılından bu yana çeşitli tüketici guruplarının isteği doğrultusunda başta buğday, arpa olmak üzere mercimek, nohut, pamuk, ayçiçeği, çeltik, mısır, soya, susam, kanola, aspir, yem bitkileri, meyve, sebze, tıbbi ve aromatik bitkiler, büyükbaş hayvancılık ile kanatlılarda bir çok araştırma yürütmüş ve sonuçlandırmıştır. Enstitümüzde yürütülen araştırmaların tümü yüksek çekiciliği ve önceliği olan konuları kapsamakta olup, söz konusu araştırmaların büyük bir kısmı Ülkesel Entegre Ürün Yönetimi Projesi nden desteklenirken, bir kısmı da kuruluş döner sermayesi ve özel sektör tarafından desteklenmektedir. Bu güne kadar yapılan araştırmalar sonucunda geliştirilen Diyarbakır-81, Fırat-93, Aydın-93, Ceylan-95, Harran-95, Sarıçanak-98, Altıntoprak-98 gibi makarnalık buğday çeşitleri ile Nurkent ve Karacadağ-98 ekmeklik buğday çeşitleri yağışa dayalı ve ilave sulanan şartlarda Bölgenin çeşit ihtiyacını önemli ölçüde karşılamaktadır. Enstitümüzce geliştirilen Sur-93 ve Şahin-91 arpa çeşitleri bölgede tercih edilen çeşitler olmuşlardır. Enstitümüz tarafından tescil edilen kırmızı mercimek çeşitlerinden Fırat-87 ve Seyran-96, nohut çeşitlerinden ILC-482 ve Diyar-95 bölge çiftçileri tarafından kabul gören çeşitler olmuşlardır. Pamuk araştırmaları neticesinde 2002 yılında Dicle-2002 pamuk çeşidi tescil edilmiştir. Ayrıca diğer pamuk çeşitlerinin Bölgemizdeki performansları araştırılarak çiftçilere Bölgemize uygun pamuk çeşitleri tavsiye edilmektedir. Yetiştirme tekniğine yönelik olarak, ekim nöbeti sistemleri ve diğer yetiştirme tekniği konularında yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen bulgular çiftçiler düzeyinde uygulanmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin başta serin iklim tahılları, tıbbi ve aromatik bitkiler ile yemeklik tane baklagillerin gen kaynağı ve orijini olması ve bu genetik zenginlikten en iyi şekilde faydalanmak gerektiğinden bu konularda araştırmalar başlatılmıştır ve önümüzdeki yıllarda bu konulardaki araştırmalara ağırlık verilecektir yılında mevcut şartlar da dikkate alınarak kuruluşumuzda, buğday, arpa, mercimek, nohut, pamuk, yağlı tohumlu bitkiler, mısır, tıbbi ve aromatik bitkiler, küçükbaş hayvancılık konularında çeşitli araştırmalar yürütülmüş, başta hububat tohumu olmak üzere çeşitli alanlarda üretim faaliyetleri gerçekleştirilmiştir yılı gelişme raporunda kurumda yapılan araştırmalar geniş olarak yer almaktadır. Serin iklim tahılları, yemeklik tane baklagiller, pamuk, yağlı tohumlu bitkiler, tıbbi ve aromatik bitkiler, yem bitkileri, mısır, sebze ve meyve çalışmalarında hem bölgeye uygun çeşit geliştirme, hem de yetiştirme tekniği üzerine çalışmalar devam etmektedir. Ayrıca koyunculukla ilgili bir projede devam etmektedir yılında yaklaşık 165 ton hububat tohumluğu üretilmiştir. Bölgemizin tohumluk ihtiyacının karşılanması konusu, üzerinde en fazla durulması gereken konudur yılı çalışmalarımızın yer aldığı gelişme raporunun Türk ve Bölge Tarımına hayırlı olmasını diler, çalışmaları özveri ile yürüten araştırmacılara ve raporun düzenlenmesinde emeği geçen tüm arkadaşlara teşekkür ederim. Dr.Zübeyir TÜRK Müdür I

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...I GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ...V BÖLGENİN TARIMSAL VE COĞRAFİK YAPISI...VII ENSTİTÜYE GENEL BAKIŞ...XI ENSTİTÜNÜN AMACI...XIII KURULUŞ İLE İLGİLİ BİLGİLER...XIII MEVCUT ELEMAN DURUMU...XIII TEKNİK KONULAR...XV ÜRETİM FAALİYETLERİ... XVII YAYINLAR...XVII DİĞER FAALİYETLER...XVIII TEKNİK KONULARDA HEDEFLER...XVIII BUĞDAY-ARPA ARAŞTIRMALARI ÜLKESEL SERİN İKLİM TAHILLARI Makarnalık Buğday Islah Çalışmaları Ekmeklik Buğday Islah Çalışmaları Arpa Islah Çalışmaları Ülkesel Süne Türleri İle Buğday Hat ve Çeşitleri Arasındaki İlişkilerin Araştırılması Irden Eğitim Ve Kooperatif Faaliyetleri ÖZGEÇMİŞ YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLER ARAŞTIRMALARI YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLER Kırmızı Mercimek Islah Çalışmaları Nohut Islah Çalışmaları ENDÜSTRİ BİTKİLERİ ARAŞTIRMALARI PAMUK ARAŞTIRMALARI Pamuk Islah Çalışmaları GAP Pamuk Entegre Ürün Yönetimi Kuraklık Stresine Dayanıklı Pamuk Çeşitlerinin Geliştirilmesi K Line x Tester Analiz Yöntemi ile GAP Bölgesine Uygun Pamuk Çeşitlerinin Geliştirilmesi Diyarbakır Ekolojik Koşullarında Farklı Pamuk Çeşitlerinin Solgunluk Hastalığı Etmenine Karşı Duyarlılıkları Pamukta Bazı Agronomik Uygulamaların Bitki İzleme Parametrelerine Etkisi ve Bitki Haritalama Üzerine Araştırmalar TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER GAP Yöresi Kapari (Capparis sp.) Geliştirme Projesi Boya Bitkileri ve Doğal Boyamacılıkla İlgili Geleneksel Bilginin Toplanması ve Korunması Sonuçlanan Projeler YAĞLI TOHUMLU BİTKİLER Diyarbakır Şartlarına Uygun Kolza Çeşitlerinin Belirlenmesi Diyarbakır Şartlarında Soya İçin En Uygun Ekim Zamanı ve Tohum Miktarının Belirlenmesi II. ÜRÜN MISIR ARAŞTIRMALARI ÜLKESEL SICAK İKLİM TAHILLARI Diyarbakır Koşullarında II. Ürün Mısır Tarımında En Uygun Toprak İşleme Yönteminin Belirlenmesi Mısır Entegre Ürün Yönetimi Mısır Verim Denemesi BAĞ VE BAHÇE BİTKİLERİ ARAŞTIRMALARI MEYVECİLİK ARAŞTIRMALARI İncir Genetik Kaynakları Muhafaza ve Değerlendirme Araştırma Projesi III

3 MEKANİZASYON VE AGRONOMİ ARAŞTIRMALARI AGRONOMİ ARAŞTIRMALARI Buğday Mercimek Ekim Nöbeti Sisteminde Uygun Anız Bozma ve Toprak İşleme Yöntemlerinin Belirlenme Projesi Yabani Buğday Gen Kaynaklarını Kullanarak Türkiye de Buğdayların Demir ve Çinko İçeriğinin Arttırılması Türkiye de Yetiştirilen Buğdayların Selenyum Konsantrasyonunun Araştırılması Pamuk-Buğday Ekim Nöbetinde Sırta Ekim Yönteminde Bazı Buğday Çeşitlerinin Uygun Ekim Sıklığının Belirlenmesi Arıtma Çamurunun Daneli Bitkiler ve Yağlı Tohumlu Bitkilerde Verim, Verim Bileşenleri ve Toprak Yapısına Olan Etkisinin Araştırılması KOYUNCULUK ARAŞTIRMALARI HAYVANCILIK İvesi Koyunlarının Süt Veriminin Artırılması İvesi Koyunlarının Halk Elinde Islahı TOHUMLUK ÜRETİMİ ÇALIŞMALARI ÜRETİM-İŞETME-ATÖLYE /2006 Kademeli Tohumluk Üretim Raporu IV

4 T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GÜNEYDOĞU ANADOLU TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ V

5 BÖLGENİN TARIMSAL VE COĞRAFİK YAPISI Güneydoğu Anadolu çeşitli bitkilerin yetiştirilebilmesi açısından Türkiye'nin en önemli bölgelerinden biridir. Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ile bu önemi daha da artacak olan bu bölge düz ve hafif meyilli ovalan kapsar. Bölgeyi 3 agroekolojik alt bölgeye ayırmak mümkündür. Bölgenin en önemli bölümünü teşkil eden birinci alt Bölge esas itibariyle, Şanlıurfa, Mardin ve Kilis illerinin düz ovalarını kapsar. Gaziantep, Diyarbakır, Adıyaman ve Batman illerinin bir kısmını da içine alır. Denizden yüksekliği m. civarında olup 600 m.yi geçmez. Bu alt bölgede genellikle kışlar çok sert olmaz. Yağış mm. arasındadır. Yaz ayları çok sıcak olup yağış olmadığı gibi nisbi rutubette çok düşüktür. İkinci alt bölgede yıllık toplam yağış daha yüksek olup mm. arasında değişmektedir. Arazi biraz engebeli ve tarım alanlarının denizden yüksekliği belli başlı tabii yükseltileri hariç tutulur ise m. civarındadır. Bu alt bölgede kış ayları birinci alt bölgeye nazaran daha sert geçer. Fakat ekstrem yıllar hariç kar yağışı ve kar örtüsü kış ayları boyunca birkaç günü geçmez. Bu yörede de yaz ayları çok sıcak ve kurak geçer. Hasat mevsiminden önce olgunlaşma döneminde görülebilen sıcak rüzgarlar hububatta tane kalitesini etkiler. Birinci alt bölgede olduğu gibi ikinci alt bölgede de süne (Eurygaster intericeps Put.) tehlikesi ekilecek buğdaylarda erkencilik vasfını gerektirir. İkinci alt bölge esas olarak Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Batman, Siirt illeri ile Şırnak ilinin bir kısmını kapsar. Üçüncü alt bölgesi esas itibariyle bölgenin kuzey kesimleri ile Elazığ ve Malatya illeri kapsar. Denizden yüksekliği m civarındadır. Kış ayları birinci ve ikinci alt bölgelere göre sert geçmekle birlikte Doğu Anadolu Bölgesinden daha yumuşaktır. Ortalama yıllık yağış birinci alt bölgeden fazla, ikinci alt bölgeden daha az olup mm. arasında değişir. Bu alt bölge, Doğu Anadolu ile Güneydoğu Anadolu bölgeleri arasında bir geçit kuşağıdır Yaz ayları bu alt bölgede de kurak olmakla birlikte diğer alt bölgelere nazaran daha az sıcak olur. Vejetasyon süresi de nispeten daha uzun olur. (Kılıç ve Özberk, 1998). Bölgenin yarı-kurak ve çok sıcak iklim şartları toprak yapısını da etkilemiştir. Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır, Siirt yayı arasındaki kırmızı-kahverengi topraklar iklim özelliklerine göre oluşmuş olup, Bölge toprakları içinde önemli bir yere sahiptir. Bu topraklar düz ve düze yakın eğimlerde, derin veya orta derin, ABC profili zonal topraklardır. Bu profillerde bol miktarda kalsiyum bulunmaktadır. Bölge topraklarının organik madde ve fosfor kapsamları genellikle düşüktür. Güneydoğu Anadolu Bölgesi toprakları çoğunlukla derin ve orta derin olmalarına karşın bazı tarım arazilerinde topraklar çok yüzlektir. Bölge'nin çeşitli yerlerinde yürütülen denemelerde alınan toprak örneklerinin analiz sonuçları bölge topraklarının organik maddece fakir olmasına karşın K 2 O miktarının çok yüksek olduğunu göstermektedir. Kireçli sınıfa giren bu toprakların P 2 O 5 muhtevaları az fosforlu olarak sınıflandırılabilir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde tarım işletmelerinde çalışma durumu, şekli ve diğer hususlar bakımından da yöresel farklılıklar mevcuttur. İşletme büyüklükleri birinci alt bölgede bin dekara kadar çıkabildiği halde üçüncü alt bölgede küçük aile işletmeleri çoğunluktadır. Bu nedenle üçüncü alt bölgede mekanizasyon yeterince yerleşmemiştir. (Alagöz,1990). VII

6 Bugün gerek devlet sulamaları olsun ve gerekse üreticilerin kendi imkanları ile çıkardıkları yer altı sulamaları ile olsun bölgede sulama yapılan arazilerin önemli bir bölümünde pamuk tarımı yapılmaktadır. Bu oran özellikle birinci alt bölgede çok yüksek rakamlara çıkabilmektedir. Pamuğun iklim isteklerine uyan, geniş ve düz ovaları bulunan birinci alt bölgede pamuk tarımına daha fazla yer verilmektedir. Nispeten meyilli topraklar ve küçük aile işletmeleri ile yetiştirme dönemi daha kısa olan ikinci alt bölgede pamuk ekim oranı düşük olmakla birlikte sulanan alanlarda sebze ve tütün gibi ürünler daha fazla yer işgal etmektedir. Bölgenin yağışa dayalı tarım sisteminde tahıl-yemeklik baklagil ekim nöbetine büyük oranda yer verilmesine rağmen, sulanan alanlarda rotasyona çok az rastlanılmaktadır. Bunun en başta gelen sebebi; birinci alt bölgede pamuk, diğer ürünlere nazaran daha yüksek gelir getirmesidir. İlk yıllarda sorunsuz gibi gözüken sürekli pamuk sisteminin yaygınlaşması ve devam etmesi sonucu bazı bölgelerde (Nusaybin) toprakta çoraklaşma ve tuzluluk ile Bölgede çok az görülen beyaz sinek populasyonunda artış görülmesi dikkati çekmiştir. II.ürün bitkilerinin ekim alanı, II.ürün tarımına müsait bölge için nispeten düşük bir oran olarak görülmektedir. II. ürün üretimini sınırlayan sebepler arasında, üreticilerin II.ürün tarımına yabancı olmaları, bölgede mısır kurutma sistemlerinin yetersizliği, çiftçi eğitim yayım hizmetlerinin yetersizliği, çiftçilerin bu ürünlere yabancı olması gibi problemler gösterilebilir. 1 Çizelge-1 : Alt bölgeleri temsil eden Ceylanpınar ve Diyarbakır istasyonlarının çok yıllık kayıtlara göre bazı iklim verileri. Aylar Toplam Yağış (mm) Ort.Sıcaklık ( C) Nisbi Nem (%) Max. Sıcaklık ( C) Min. Sıcaklık ( C) D.Bakır C.Pınar D.Bakır C.Pınar D.Bakır C.Pınar D.Bakır C.Pınar D.Bakır C.Pınar Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz i 14.2 Ağustos Ortalama Bölge Ortalaması Anonim-1986 (Diyarbakır , Ceylanpınar ) VIII

7 2 Çizelge-2 : Ortalama Yağış Miktarlarının Mevsimlere Dağılışı (mm., %) RASAT YERİ Ceylanpınar ( ) Diyarbakır ( ) MEVSİMLER Sonbahar Kış İlkbahar Yaz Yıllık mm % mm % mm /o Mm % Mm % Yağışların mevsimlere dağılışı Çizelge-2'de belirtilmiştir. Her iki alt bölgede de yağışların en çok olduğu devre kış mevsimidir. Bunu ilkbahar ve sonbahar mevsimleri izlemektedir. Yaz mevsiminde ise yağışlar yok denecek kadar azdır. Çizelge-1'den ikinci alt bölgenin yıllık toplam yağış bakımından daha yüksek rakamlara sahip olduğu görülmektedir. Ortalama sıcaklık verilerine göre en sıcak lokasyon Ceylanpınar olmaktadır. Diyarbakır'ın nispeten daha az sıcak olduğu görülmektedir. Ortalama sıcaklık değerlerine göre her iki yörede en soğuk ay Ocak ayı, en sıcak ay ise Temmuz olarak görülmektedir. Bilhassa birinci alt bölgede kış aylarında bile sıcaklık dereceleri vejetasyonun devam etmesini sağlayacak düzeydedir. En yüksek sıcaklığa Temmuz ayında ulaşılmakta olup, 47.6 C ile Ceylanpınar en başta gelmektedir. Veriler incelendiği taktirde kış aylarında bile 20 C nin üzerinde sıcaklıklar görülebilmektedir. Çizelge l'de görüleceği üzere buğday büyüme devresinin sonuna doğru nispi nem % 50'nin altında olmakta hatta bu değerler yaz mevsiminde % 20-30'lara kadar düşmektedir. 3 Çizelge 3 : 2005/2005 Yılı Yetiştirme Sezonuna ait Diyarbakır İli meteorolojik verileri Aylar Ortalama Sıcaklık( C) Ortalama Max Sıcaklık( C) Ortalama Min. Sıcaklık( C) Aylık Top Yağış(kg/m 2 ) Ortalama Nisbi Nem (%) Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Eser Devlet Meteoroloji İşleri Diyarbakır Bölge Müdürlüğü IX

8 T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GÜNEYDOĞU ANADOLU TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ ENSTİTÜYE GENEL BAKIŞ DİYARBAKIR 2007 XI

9 ENSTİTÜNÜN AMACI Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü faaliyet ve sorumluluk alanına giren 11 İlde (Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa, Adıyaman, Kilis, Batman, Şırnak, Malatya, Elazığ, Bitlis, Hakkari) farklı ürünlerin (tahıllar, baklagiller, pamuk, mısır, sebzecilik, meyvecilik vs.) araştırma faaliyetlerini (deneme ve demostrasyonlarını) yürütüp, tohumluk üretimlerini gerçekleştirmektedir. Belirtilen İllerde çeşitli tüketim gruplarının isteklerine uygun olarak başta buğday ve arpa olmak üzere serin iklim tahılları, nohut ve mercimek gibi yemeklik tane baklagillerde çeşit geliştirme ve yetiştirme tekniği çalışmalarını, bunlar dışında pamukta çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, yağlı tohumlu bitkilerde çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, yem bitkilerinde çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, tıbbi ve aromatik bitkilerde kültüre alma olanaklarının araştırılması, çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, II. Ürün mısırda çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, bağ bahçe bitkileri ile ilgili çeşit geliştirme ve agronomi çalışmaları, küçükbaş ve küçükevcil hayvancılıkta Islah ve yetiştirme araştırmaları, hayvan genetik kaynaklarını koruma, çayır mera amenajmanı, yem bitkileri, yemler ve hayvan besleme, hayvan barınakları ve refahı, sosyoekonomik araştırmaları yürütmektedir. Ayrıca, tescil edilen tahıl ve baklagil çeşitlerinin tohumluk üretimleri ile bazı sebze çeşitlerinin fide üretimi ve damızlık tosun üretimi yaparak bölgeye yararlı olma gayreti içindedir. KURULUŞ İLE İLGİLİ BİLGİLER tarihinde kurulan Enstitü, 1974 yılında bugünkü kampusüne taşınmıştır. Diyarbakır şehir merkezine 9 km. uzaklıkta, Dicle nehri kıyısında, Silvan karayolu üzerinde bulunmaktadır dekar arazi üzerinde kurulu Enstitünün yaklaşık 3000 da. tarla arazisi, 500 da. bağ-bahçe arazisi, 1000 da. ağaçlandırma alanı mevcuttur. Geri kalan alan çeşitli amaçlar doğrultusunda kullanılmaktadır. MEVCUT ELEMAN DURUMU Alt yapı bakımından oldukça yeterli olan enstitü yaklaşık 135 teknik eleman barındıracak düzeydedir. 1 Müdür 3 Müdür Yardımcısı dahil toplam 33 Mühendis, 3 Tekniker, 4 Teknisyen, 4 Laborant, 5 Veteriner Hekim, 2 Vet.Sağlık Teknisyeni, 8 Memur, 24 Güvenlik Görevlisi ve 67 daimi İşçi istihdam edilmektedir. MÜDÜR Ziraat Müh.-Doktora Dr. Zübeyir TÜRK MÜDÜR YARDIMCISI Ziraat Yük.Müh. Mehdi SÜMERLİ Ziraat Mühendisi M.Şerif YASAK Ziraat Yük.Müh. Kudret BEREKATOĞLU SERİN İKLİM TAHILLARI Ziraat Müh.-Doktora Dr.Hasan KILIÇ Ziraat Mühendisi Ahmet ALTIKAT XIII

10 Ziraat Mühendisi Ziraat Mühendisi Ziraat Mühendisi Yaşar GÖKDEMİR Enver KENDAL Hüsnü AKTAŞ YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLER Ziraat Mühendisi Medeni YAŞAR Ziraat Yük. Müh. Murat KOÇ Ziraat Yük. Müh. İrfan ERDEMCİ Ziraat Mühendisi Yunus BAYRAM ENDÜSTRİ BİTKİLERİ Lif Bitkileri Ziraat Müh.-Doktora Dr. Emine KARADEMİR Ziraat Müh.-Doktora Dr. Çetin KARADEMİR Ziraat Yük. Müh. Remzi EKİNCİ Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Ziraat Müh.-Doktora Dr. Fethullah TEKİN Yağlı Tohumlu Bitkileri Ziraat Müh.-Doktora Dr. Davut KARAASLAN Ziraat Mühendisi Mustafa YAŞAR SICAK İKLİM TAHILLARI Ziraat Mühendisi Şehmus ATAKUL Ziraat Mühendisi Sevda KILINÇ ÇAYIR-MERA VE YEM BİTKİLERİ Ziraat Yük.Müh. M.Salih SAYAR Ziraat Mühendisi Ercan YILDIZ Ziraat Mühendisi Sertaç TEKDAL BAĞ VE BAHÇE BİTKİLERİ Ziraat Yük.Müh. Mikdat ŞİMŞEK Ziraat Mühendisi A.Murat KAYA Ziraat Mühendisi Mehmet ÇİÇEK Ziraat Teknikeri Abit KAYA AGRONOMİ Ziraat Müh.-Doktora Dr. Songül GÜRSOY Ziraat Yük. Müh. Betül KOLAY Ziraat Mühendisi Murat URGUN LABORATUVAR Ziraat Mühendisi ZiraatYük.Müh. Laborant Laborant Nurettin BAYRAM Fırat PALA M.Veysel AKSAKAL Bırusk KESKİN XIV

11 HAYVANCILIK Veteriner Hekim Ahmet KARATAŞ Ziraat Müh.(Zooteknist) Nalan AKÇA Veteriner Hekim M.Emin VURAL Veteriner Hekim Semih Türker GÖZÜBÜYÜK Veteriner Hekim Nizamettin YÜCEDAĞ Veteriner Hekim Polat İPEK Vet.Sağ.Tek. Mustafa AĞAÇ ÜRETİM-İŞLETME-ATOLYE Ziraat Mühendisi Mahmut TANTEKİN Ziraat Mühendisi Şerif KAHRAMAN Ziraat Mühendisi Abdülkerim HATİPOĞLU TEKNİK KONULAR Bulgular Özeti: Enstitümüz kuruluşundan bugüne kadar bölge çiftçilerinin ve diğer tüketici gruplarının sorunlarını çözmek için bir çok araştırma planlamış, yürütmüş, sonuçlandırmış ve oluşturulan teknolojik paketi çeşitli yollarla çiftçiye ulaştırılmıştır. Yağışa dayalı şartlarda serin iklim tahılları çeşit geliştirme çalışmaları sonucunda Dicle 74 ve Diyarbakır 81 makarnalık buğday çeşitleri ile Kop ekmeklik buğday ve Şahin 91 arpa çeşitleri geliştirilmiştir. Ayrıca yurt içindeki diğer araştırma kuruluşları tarafından geliştirilen çeşitlerden bölgeye uyum sağlayan çeşitler belirlenmiştir. Yeni çeşitlerin adaptasyon denemeleri sürdürülmektedir. GAP ile sulamaya açılacak alanlarda ilk etapta yetiştirilebilecek hububat çeşitlerini saptamak amacıyla tescilli çeşitler kullanılarak yapılan denemeler sonuçlandırılmış ve ilave sulama koşullarında yetiştirilebilecek hububat çeşitleri tespit edilmiştir. İlave sulama yapılan koşullarda gerçekleştirilen çeşit geliştirme çalışmaları sonucunda kaliteli iki makarnalık buğday, Fırat 93 ve Aydın 93 ile Sur 93 arpa çeşidi için "Mayıs-1994" itibariyle üretim izni alınmıştır. Ceylan-95 ve Fırat-95 makarnalık buğday çeşitleri ise 1995 yılında, Altıntoprak 98, Sarıçanak 98 makarnalık buğday ile Karacadağ 98 ekmeklik buğday çeşitleri 1998 yılında tescil ettirilerek çiftçiye sunulmuştur. Hububat ve baklagillerde yetiştirme tekniği ve münavebe konusunda çeşitli çalışmalar yapılmış, hemen hemen tüm problemler çözümlenmiş, çalışmaların bir kısmı tamamlanmış, bir kısmı da devam etmektedir. Yağışa dayalı koşullarda hububat ile rotasyona giren nohut ve mercimekte çeşit geliştirme ve yetiştirme tekniği konularında bir çok çalışma yapılmış, Yerli Kırmızı ve Fırat 87, Seyran-96 mercimek çeşitleri ile Diyar -95 ve ILC-482 nohut hattı tescil ettirilmiş ve çiftçinin yararına sunulmuştur. XV

12 Nohut ve mercimekte gübre miktarı, tohum miktarı, ekim zamanı, ekim şekli, bakteri inokulasyonu, yabancı ot kontrolü, ilave sulama zamanı gibi çok çeşitli konularda yetiştirme tekniği çalışmaları yürütülmüş ve teknoloji paketi oluşturulmuştur. Serin iklim tahılları ile rotasyona girebilecek bir diğer bitki grubu ise yem bitkileridir yıllarında buğdaygil ve baklagil yem bitkileriyle yapılan çalışmalar sonunda yağışa dayalı şartlarda fiğler, mürdümük, burçak ve kara nohut, sulanan şartlarda yonca ve üçgüller ümitvar bulunmuştur. Sulanabilen alanların en önemli bitkisi olan pamukta yürütülen çeşit geliştirme çalışmaları yapılmış, en uygun ekim zamanı ve sıra arası x sıra üzeri gibi yetiştirme tekniği konularında çalışmalar yürütülerek sonuçlandırılmıştır yılında Maraş-92 çeşidinin tohumluk üretimine başlanmıştır. Belli bir dönem Maraş-92 ve Dicle-2002 nin tohumluk üretimi yapılmıştır yılında Dicle 2002 pamuk çeşidi tescil edilmiştir ve bir dönem tohumluk üretimi yapılmıştır. Bölge de yaygın bir şekilde yetiştirilen pamuk bitkisi ile ilgili agronomi ve ıslah çalışmaları devam etmektedir. Sulanır şartlarda münavebe sistemlerini belirlemek üzere 4 yıl sürdürülen ve 1997 yılında sonuçlandırılan projeye göre en uygun ve ekonomik sistemlerin sırasıyla; Pamuk-arpa+silajlık mısır Pamuk-pamuk(sürekli) Pamuk-buğday+ayçiçeği Pamuk-buğday+soya, olduğu tespit edilmiştir. Ayçiçeği yetiştirme tekniği ve çeşit geliştirme çalışmaları 1979 yılında başlanmış, en uygun gübre dozu, ekim zamanı ve sulama gibi konularda çalışılmış, kuru koşullarda Vinimik 8931, sulanan koşullarda ise Türkay I uygun çeşitler olarak tespit edilmiştir. Eleman yokluğu nedeniyle bir süre durdurulan çalışmalar 1995' te tekrar başlatılmıştır. Kuruluşumuzda yürütülen çeltik çeşit geliştirme çalışmalar sonunda yerli Karacadağ çeşidi tescil ettirilmiştir. Bunun dışında bölgeye adapte olan diğer introdüksiyon çeşitleri ana ve ikinci ürün şartlarında denenerek tespit edilmiştir. Ayrıca en uygun ekim zamanı tesbit edilmiştir. Enstitüde yürütülen mısır çalışmalarında en uygun ekim zamanı ana ve ikinci üründe tesbit edilmiştir. Ana üründe TTM 813 ve 815 ve TTM 819 çeşitleri ana ürün olarak ümitvar görülmüştür. Buna rağmen aşırı sıcak ve kuru havanın tozlaşma üzerine olumsuz etkilerinden dolayı bazı yıllar dane tutma azalmakta ve ana ürün mısır verimi düşmektedir. İkinci üründe çevre şartlarının dane tutma üzerine olumsuz bir etkisi görülmemiş, ancak fizyolojik oluma gelen çeşit sayısı sınırlıdır. Brulois (İnra-180) ve G. 188 çeşitleri buğday hasadından sonra iyi sonuç vermişlerdir. II.Ürün silaj mısır çalışmalarında en uygun çeşitler tespit edilmiştir.(ttm 815 ve TTM 8119) II.Ürün soya çalışmaları sonunda bölgeye uyum gösteren çeşitler ve ekim zamanı tespit edilmiştir. Sıra arası mesafesi ve bakteri aşılama konularında da çalışmalar yürütülmüştür. Diğer bir yağ bitkisi olan kolzada ekim zamanı gibi yetiştirme tekniği çalışmaları ile birlikte yürütülen çeşit geliştirme çalışmaları sonucunda kışlık kolza çeşitlerinin yazlıklara göre daha ümitvar olduğu görülmüştür. XVI

13 Meyan kökünde yılları arasında yapılan çalışmalarda karık ve yağmurlama sulama koşullarında yerli Siirt çeşidi uygun çeşit olarak belirlenmiştir. Diyarbakır koşullarında anasonun ekim zamanı, ekim normu, azot ve fosfor dozları tespit edilmiştir. Bağ bölgeleri için standart üzüm çeşitlerinin tespiti projesinde Bölge İlleri taranmış, 195 üzüm çeşidi tespit edilmiştir. Ampelografik özellikleri çıkarılmış, standart olabilecek çeşitler belirlenmiştir. Bağ bölgelerinde anaç adaptasyonu ve affinite çalışmaları kapsamında en uygun anaçlar tespit edilmiştir. Armut adaptasyon çalışmaları sonucu Dr. Jules Guyot çeşidi verim ve kalite bakımından iyi bulunmuştur. Ceviz ve erikte yapılan çalışmalarda da kayda değer sonuçlar alınmıştır. Çilekte adaptasyon denemeleri sonucu Yalova 426 çeşidi en iyi bulunmuştur. Sofralık yer domatesinde WC 156 ve SC 2121 çeşitleri iyi bulunarak fide ve tohumluk üretimleri yapılmıştır. Biber adaptasyon çalışmaları sonucu dolmalık biberde Bağcı Çarliston ve sivri biberde Ilıca 256 uygun çeşitler olarak bölgeye tavsiye edilmektedir. Urfa biberinin saflaştırılması çalışmaları eleman yokluğu nedeniyle bitirilememiştir. Patlıcanda yapılan çalışmalarda bölgenin Şeyhkent patlıcan populasyonundan seleksiyon yapılarak elde edilen bazı hatlar verim denemesine alınmış, çeşit adayları belirlenmiştir. Büyükbaş hayvancılıkta Güneydoğu kırmızısı x Holstein melezleri üzerinde çalışılmış, bölgenin yerli hayvanlarının bu yolla süt verimlerinin artırılmasının mümkün olduğu tespit edilmiştir. Gl melezi tosunlar üretilip bölge çiftçisine satılmıştır. Yumurta tavukçuluğu konusunda yapılan çalışmalarda yerli hibritlerin yumurta ağırlığı yapılan ıslah çalışmaları sonucunda 60 gr'a çıkarılmıştır. Tavukçuluk araştırmaları 1995 yılından itibaren dondurulmuştur. ÜRETİM FAALİYETLERİ Diyarbakır 81, Fırat 93, Aydın 93, Ceylan-95, Harran-95, Nurkent, Sarıçanak-98, Şahin 91 ve Sur 93 hububat çeşitlerinde kademeli tohumluk üretimi. Yerli kırmızı, Fırat 87, Seyran-96 mercimek, ILC 482 ve Diyar-95 nohut çeşitlerinde kademeli tohumluk üretimi. Sera koşullarında tohumdan sebze fidesi üretimi Sığırcılık biriminde süt üretimi YAYINLAR Çeşitli konularda Araştırma Sonuç Raporları Çeşitli konularda Teknik Yayınlar XVII

14 DİĞER FAALİYETLER TYUAP projesi kapsamında sağlanan laboratuvar malzeme, araç ve gereçleriyle toprak, patoloji, teknoloji ve fizyoloji laboratuvarları hızlı bir şekilde faaliyete geçirilmiş ve kuruluşumuzda toprak, su, protein, vs. analizler bedel karşılığı yapılmaktadır. Kuruluş içindeki mevcut su kaynakları değerlendirilmiş ve 4 adet cep gölet yapılmıştır. Göletler sulama suyu, balık yetiştirme ve çeşitli reaksiyon amaçları doğrultusunda kullanılmaktadır. TEKNİK KONULARDA HEDEFLER GAP ve TAP proje hedeflerine uygun olarak tahıllar, yemeklik dane baklagiller, yağlı tohumlar, pamuk, tıbbi ve aromatik bitkiler, gen kaynakları, meyvecilik, sığırcılık, çayır-mera ve yem bitkileri, sıcak iklim tahılları, bağ-bahçe bitkileri, koyunculuk konularında mevcut araştırmaları kuvvetlendirmek ve şimdiye kadar çeşitli nedenlerle yürütülemeyen veya durdurulan araştırmaları başlatmak hedeflenmektedir. Makarnalık buğdayda kalite konusu son yıllarda çok önem verilmesi gereken konu olmuştur. Bu nedenle kaliteli makarnalık buğday ıslah programına ağırlık verilmektedir. Ekmeklik buğdayda, oluşturulan ıslah programının, önemle uygulanması hedeflenmektedir. GAP bölgesinde yemlik arpa çeşitlerinin geliştirilmesine gerek vardır. Gerek kuruluşumuzca tescil ettirilen gerekse yurt içindeki başka araştırma kuruluşlarınca geliştirilen ve bölgemizde yetiştirilmesi uygun bulunan hububat ve diğer ürünlerin tohumluklarının üretimini arttırmak hedeflenmektedir. GAP bölgesinde sulanan koşulların vazgeçilmez bitkisi pamukta yürütülen ıslah ve yetiştirme tekniği çalışmalarının devamı hedeflenmektedir. Yem bitkileri, yağ bitkileri, tıbbi ve aromatik bitkiler, gen kaynaklan sıcak iklim tahılları, bağ ve bahçe konularında bölge öncelikleri, eleman durumu ve TAP projesi hedefleri dikkate alınarak çeşitli araştırmalar yürütmek hedeflenmektedir. TAGEM e sunulan ve onaylanan TAGEM tarafından desteklenen projeler yanında, Avrupa Birliği ve TÜBİTAK gibi Kuruluşlarca da desteklenen projeler üretmek gayretindeyiz. Uluslararası araştırma kuruluşlarıyla öncelikli konularda ikili projeler yürütmek ve bu yolla bir yandan üretim sorunlarını çözerken diğer yandan elemanlarımızın yurt dışı temaslarını arttırmak gayretindeyiz. XVIII

15 T.C. TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞI TARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GÜNEYDOĞU ANADOLU TARIMSAL ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ BUĞDAY-ARPA ARAŞTIRMALARI DİYARBAKIR

16 1. ÜLKESEL SERİN İKLİM TAHILLARI 1.1 Makarnalık Buğday Islah Çalışmaları Proje No : TAGEM/TA /03/03/02/005 Projenin Adı :Güneydoğu Anadolu Bölgesi Serin İklim Tahılları Islah Projesi (Makarnalık Buğday Islah Çalışmaları) Projenin İngilizce Adı :Southeastern Anatolian Region Cool Season Cereals Improvement Project (Durum Wheat Improvement) Yürütücü Kuruluş İşbirliği Yapılan Kuruluş Proje Lideri Yardımcı Araştırıcılar :Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü-Diyarbakır : Diyarbakır, Şanlıurfa, Adıyaman, Gaziantep, Mardin ve Elazığ Tarım İl Müdürlükleri :Dr. Hasan KILIÇ : Ahmet ALTKAT, Enver KENDAL. Projenin Tanımı : Serin İklim Tahılları projesi çerçevesinde Enstitünün kurulduğu 1962 yılından beri makarna ve bulgur sanayisinin istekleri dikkate alınarak bölgenin ıslah amaçları doğrultusunda uygun makarnalık buğday çeşitleri geliştirilmiştir. Geçmişte yalnızca yüksek verim dikkate alınırken, günümüzde tüketici istekleri ve artan rekabet göz önüne alındığında kalitenin ön plana çıktığı görülmektedir. Serbest rekabetin getirdiği yarışma ortamında özellikle öne çıkan kalite özellikleri üzerinde durulmaya çalışılmaktadır Sarı renk pigmenti yönünden zengin Zenit ve Svevo gibi İtalyan menşeli makarnalık buğday çeşitlerinin ithali ve bölgede yaygın ekimleri Enstitümüz ıslah şubesinin bu yönde çeşit geliştirme gayretlerine neden olmuştur. Bu amaçla ilk etapta DPT Çinko projesinden bir adet Minolta Renk tayin Cihazı alınmıştır. Sarı renk pigmenti yönünden hatların seleksiyonunda kolaylık sağlanmıştır. Sahil Kuşağı makarnalık buğday ıslahında kullanılan hat, çeşit, yerel köy populasyonları, ulusal buğday genetik kaynakları ve uluslararası Araştırma Merkezlerinden temin edilen materyalden oluşmaktadır. Açılan materyal içerisinden bölgeye uyum sağlayabilen hatlar, modifiye bulk yöntemi ile seçilerek durulmuş hatlar ön verim, verim ve bölge verim denemelerinde denenerek çeşit adayları belirlenmeye çalışılmaktadır. Bununla birlikte gerek yurt içi ve gerekse yurt dışı (CIMMYT-ICARDA) kuruluşlardan temin edilen durulmuş hatlar da ön verim ve verim denemelerine alınmak suretiyle istifade cihetine gidilmektedir. Denemelerin ekim, gübreleme, sulama, bakım, hasat ve harman işlemlerinde genel olarak bölgedeki yetiştirme teknikleri uygulanmaktadır. Bölge verim denemeleri, ülkesel bölge verim denemeleri ve çeşit çeşit tescil denemeleri Diyarbakır enstitü, Mardin, ve Hazro lokasyonlarında ekilmiştir. Elde Edilen Bulgular: Farklı kademelerde Açılan materyal den (F 1 +F 4 +F 5 +F 6 +) toplam 241 adet üzerinde çalışılmış olup F 6 toplam 95 tek başak seçilerek tek sıralara ekilmiştir. F 3 kademesindeki 3

17 yazlık İzmir materyalinden 31, kışlık Ankara materyalinden 9 ve yazlık Adana materyalinden ise 13 hat seçilerek F 4 kademesine aktarılmıştır. Gözlem bahçesindeki 123 hattın 12 adedi ile ülkesel YDDBG bahçesinden (53) 8 adet, yabancı kaynaklı gözlem bahçelerinden 32 adet hat, ön verim denemelerinde değerlendirilmek üzere seçilmiştir. Ön verim denemesindeki 80 hat kalite ve verim yönünden değerlendirildikten sonra 20 adedi verime denemesi için seçilmiştir. Verim denemesi 1-1 ve verim denemesi 2-1 bir yıl daha değerlendirilmek üzere tekrar ekilmiştir. Verim denemesi 2.2 ise verim ve kalite yönünden 2 yıllık birleşik analiz uygulanarak uygun hatlar BVD ye seçilmiştir. Enstitü laboratuar imkânları ile verim denemelerine ait örneklerin bin tane ağırlığı, hektolitre ağırlığı, mini SDS, protein ve tanede minolta renk analizleri yapılarak kalite yönünden değerlendirilmiştir. Gerek Diyarbakır ve gerekse Hazro ile Kızıltepe lokasyonlarında yapılan gözlemlerde yaygın kahverengi pas ve kök çürüklüğü tespit edilmiştir. Bu duruma söz konusu yetiştirme döneminde yıllık yağışın düzenli ve ortalamanın üstünde kaydedilmiş olması sebep omuştur. Tescilli çeşitlerimizden; Diyarbakır-81, Fırat-93, Aydın-93, Harran-95 ve Sarıçanak-98 Altıntoprak-98, aday-3 ve Aday-18 çeşitlerine ait başak sırası ekilerek elit tohumluk üretimine devam edilmiştir. 2006/2007 yılı için programı gereği seçilen materyaller Enstitü arazisi, Elazığ, Hazro ve Mardin de yazlık ve kışlık dilimden gönderilen deneme setleri ise yalnızca Diyarbakır enstitü arazisinde ekilmiştir. 4

18 Gerçekleşen Deneme Lokasyonları (2005/2006) 1. Diyarbakır 2. Kızıltepe (Çağıl ve Altıntoprak Köyleri) 3. Hazro Sarıçanak Köyü Yılı Makarnalık Buğday Programı (Enstitü Arazisi-Diyarbakır) DenemeninAdı Hat-Çeşit Ekim Şekli Seçilen Tekerrür Sayısı ve Ebadı 1. Melez Bahçesi Elle ekim (2s x 2m) 2. Açılan Materyal Melezleme F 1 single cross 17 Elle ekim (1s x 1m) F 4 Bulk Elle ekim (2s x 2m) F 5 Bulk Elle ekim (2s x 2m) F 6 Bulk tek başak Elle ekim (2s x 2m) DF 3 (İzmir) Elle ekim (2s x 2m) DF 3 (Ankara) Elle ekim (2s x 2m) DF 3 Adana Elle ekim (2s x 2m) 3 Gözlem Bahçesi Elle ekim (2s x 2m) YDDGB (ülkesel) 53 8 Elle ekim (2s x 2m) 4 Ön Verim Denemesi Makine 6 s x 7 m 5. Verim Denemeleri VD Makine 6 s x 7 m VD Makine 6 s x 7 m VD Makine 6 s x 7 m 6. Bölge Verim Denemeleri a) BVD durum sulu Makine 6 s x 7 m b) BVD durum kuru Makine 6 s x 7 m c) KBVD durum Makine 6 s x 7 m d) SBVD durum Makine 6 s x 7 m 7.Tescil ve Sertifikasyon 7 4 Makine 6 s x 7 m 8. Ülkesel BVD 19 4 Makine 6 s x 7 m 9 Dış Kaynaklı Verim denemeleri 35EDUYT (CIMMYT) Makine 6 s x 7 m DYT-06 CA(ICARDA Makine 6 s x 7 m IDON 06 IFA (CIMYT) Elle ekim (2s x 2m IDON HAA (CIMMYT) Elle ekim (2s x 2m 10. Çoğaltma Parselleri a) BVD durum sulu Makine 6 s x 10 m b) BVD durum kuru Makine 6 s x 10 m c) BVD durum kuru Makine 6 s x 10 m VD-1 25 Makine 6 s x 7 m VD Makine 6 s x 7 m VD Makine 6 s x 7 m Ön Verim Denemesi 100 Makine 6 s x 7 m 5

19 Kızıltepe Lokasyonu Denemenin Hat-Çeşit Ekim Şekli Seçilen Tekerrür Adı Sayısı ve Ebadı 1.Tescil ve Sertifikasyon 7 4 Makine 6 s x 7 m 1.Tescil ve Sertifikasyon 7 4 Makine 6 s x 7 m Hazro Sarıçanak Köyü Denemenin Hat-Çeşit Ekim Şekli Adı Seçilen Tekerrür Sayısı ve Ebadı BVD Makine 6 s x 7 m BVD 1.2 Makine 6 s x 7 m 7.Tescil ve Sertifikasyon 7 4 Makine 6 s x 7 m MAKARNALIK ELİT TOHUMLUK ÜRETİMİ (2005/2006) Buğday Ekilen Sıra Sarıçanak Aydın Fırat Harran Altıntoprak Diyarbakır Aday Aday TOPLAM

20 Çeşit No: Deneme Adı: ÖVD.DUR. Deneme Yılı: 2005/2006 Çeşit ve Pedigri Sorgül/Yerli/3/Dack s /Rabi s //Yav s /4/Korifla/5/Mısri/Mexi//Sinepe s #Mudhen s =Me n s GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S Orijin MN-DUR 1 Sorgül/Yerli/3/Dack s /Rabi s //Yav s /4/Korifla/5/ Üveyik.126/ //Yerli GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S 2 Sorgül/Yerli/3/Dack s /Rabi s //Yav s /4/Fırat-93/5/Sorgül/Yerli GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S 3 04 Sorgül/Yerli/3/Dack s /Rabi s //Yav s /4/Fırat-93/5/ Fire s GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S 4 05 AYDIN Bağacak/Dicle-74//Aydın-93/3/Dwarf Durum GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S Dack s /Kiwi s //Giorgio.Vz.385Aa s GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S Devedişi// Akbuğday s / Hevidi s GD D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S Bağacak/Dicle-74//Fırat-93/3/Dwarf Durum GD.3779.B.0D.0D.0D.0D.0D. 0D.0S 010 FIRAT PLATA_3//CREX/ALLA/3/YAZI_10 CDSS95B00336S-0M-2Y-0B-1Y-0B-0Y-0B.0S 012 CRESO MUTANT//CR/USA-SO2229/ UNKNOWN-2207 SA98-05-OSA-0SA-8SA-0SA-8SA.0S 013 HAAHKA_1/3/PLATA_3//CREX/ALLA CDSS95Y00245S-37Y-0M-0Y-0B-2Y-0B.0S 014 RAFI97/RASCON_37//BEJAH_7 CDSS93B00318T-A-5Y-0M-0Y-0B-1Y-0B.0S 015 HARRAN CHEN/ALTAR 84//ALTAR 84/AOS/3/RASCON CDSS92Y3762-4Y-030M-0Y-0M-0B-2Y-0B.0S 017 Murlagost-2 ICD T-0AP-6AP-0AP.0S 018 Omgenil-3 ICD AB-17AP-0AP-4AP-0AP 019 DA-6 Black awns/3/bcr//memo/goo ICD C-0AP-2AP-0AP-9AP-AP-2AP-0AP.0S 020 SARIÇANAK Gcn/4/D A-1A//Ruff/Fg/3/Mtl-5 ICD C-2AP-0AP-3AP-0AP-2AP-AP-3AP-0AP.0S 022 Gcn/4/D A-1A//Ruff/Fg/3/Mtl-5 ICD C-3AP-0AP-1AP-0AP-5AP-AP-3AP-0AP.0S 023 Ouasbar-2 ICD C-3AP-0AP-6AP-0AP.0S YDDBGB IDON-MD Gdr(Check) ZENİT Msbl-1/Quarmal ICD T-0AP-9AP-0AP-4AP-0TR-5AP-AP-3AP-0AP.0S Msbl-1/Quarmal ICD C-1AP-0AP-5AP-0AP-2AP-TR.0S IDON-MD

21 Çeşit No: Deneme Adı: ÖVD.DUR. Deneme Yılı: 2005/2006 Çeşit ve Pedigri Gcn//Stj/Mrb3 28 ICD C-2AP-0AP-1AP-0AP.0S 29 DA-6 Black awns/3/bcr//memo/goo ICD C-0AP-2AP-0AP-1AP-AP-4AP-0AP-5AP-AP.0S 30 FIRAT D A-1A//Ruff//Fg/3/Mtl-5/4/Lahn ICD C-0AP-3AP-0AP-8AP-0AP-3AP-AP-6AP-0AP-6AP-AP.0S Orijin Bcr/Gro1//Mgn/1 ICD T-1AP-AP-5AP-0AP-14AP-0AP.0S /AA//Fg//D a-2a-1a/4/Vitron/5/Bbcrch1 ICD T-13AP-AP-5AP-0AP-1AP-AP.0S /AA//Fg//D a-2a-1a/4/Vitron/5/Bbcrch1 ICD T-13AP-AP-5AP-0AP-16AP-AP.0S HARRAN Icasyr-1 ICD C-0AP-3AP-0AP-5AP-0AP.0S Src2/Azn1 ICD C-17AP-AP-14AP-AP.0S Ter-1//Ossl1/Gdfl ICD C-4AP-0AP-2AP-AP.0S Gdr2(Check) SARIÇANAK Ter-1//Mrf1/Stj2 ICD C-0AP-5AP-AP-5AP-AP.0S Mrb5 (Check) Stj3//Bcr/Lks4/3/Ter-3 ICD T-4AP-AP-2AP-AP.0S Kulrengi/Balikçil8/Aghrass2 ICD T-2AP-AP-11AP-AP.0S ZENİT Ter-1//Mrf1//Mrb16/Ru ICD T-0AP-6AP-AP-6AP-AP.0S Ter-1/3/Stj3//Bcr/Lks4 ICD T-0AP-2AP-AP-9AP-AP.0S Plata-6/Ch1/Brch ICD T-AP-4AP-0AP-13AP-AP-3AP-AP.0S Azeghar-2//Ch1/F1 13 ICD W-AP-2AP-0AP-6AP-AP-6AP-AP.0S AYDIN-93 8

22 Çeşit No: Deneme Adı: ÖVD.DUR. Deneme Yılı: 2005/2006 Çeşit ve Pedigri Azeghar-2//Ch1/F1 13 ICD W-AP-2AP-0AP-6AP-AP-8AP-AP.0S Ammar-10 ICD C-12AP-0AP-6AP-0AP-4AP-AP.0S Orijin IDON-MD Krf (Check) Gdr (Check) HARRAN Bcr/Gro//Mgn1 ICD T-1AP-AP-5AP-0AP-3AP-AP.0S ICAHEFR-1ICD =Bezaiz98-2/Roj1//Agar-1 ICD T-6AP-AP.0S ICAHEFR-1ICD =Otb4/3/HFN94N-8/Mrb5//Zna-1 ICD T-10AP-AP.0S ICAMOR-TA04-2 ICD T-2AP-0AP-9AP-AP-5AP-0AP-2AP-AP.0S SARIÇANAK Gdr (Check) SOOTY_9/Rascon_37 EDUYT CD91B1938-6M-030Y-030M-4Y-0M-0B-1Y-0B.0S 4 63 PATKA_4/THKNEE_9//CABECA_1 CDSS93B00275T-B-4Y-0M-0B-2Y-0B-OBLR-1Y-0B.0S 6 64 SWAHEN_2/KIRKI_8//PROZANA_1 CDSS94Y00783T-C-1M-0Y-0B-2Y-0B-OBLR-2Y-0B.0S 7 65 ZENİT 66 KHP/D31708//KHP/3/BOOMER_33/4/PLATA//CREX/ CDSS95Y00787T-D-1Y-0M-0Y-0B-3Y-0B-OBLR-3Y-0B.0S 9 67 PASITO_15/CHEN_6 CDSS95Y00404S-24Y-0M-0Y-0B-1Y-0B-OBLR-1Y-0B.0S PLATA_22/3/MAGH72/D67.2//FGO/4/MQUE/ALO// CDSS95B00144S-0M-3Y-0B-2Y-0B-0Y-0B-OBLR-1Y-0B.0S SOMAT_4/INTER_8 CDSS95B00181S-0M-1Y-0B-1Y-0B-0Y-0B-OBLR-2Y-0B.0S AYDIN SOMAT_4/INTER_8 CDSS95B00181S-0M-1Y-0B-1Y-0B-0Y-0B-OBLR-3Y-0B.0S OSU /3/STOT//ALTAR 84/ALD/4/KUCUK_2 CDWS97FMB00129T-030TOPEM-1FM-0Y-0B-2Y-5BLR-1Y-0B.0S 73 SOOTY_9/RASCON_37//TILO_1/LOTUS_4 CDSS97Y00567S-8Y-0M-0Y-0B-0B-1Y-0B-OBLR-2Y-0B.0S PLATA_1/SNM//PLATA_9/3/SN TURK MI83 375/ CDSS97Y00544S-1Y-0M-0Y-0B-0B-1Y-0M.0S FIRAT-93 9

23 Çeşit No: Deneme Adı: ÖVD.DUR. Deneme Yılı: 2005/2006 Çeşit ve Pedigri ENTE/MEXI_2//HUI/3/YAV_1/GEDIZ/4/BISU/5/ CDSS97B00631S-11Y-0M-0Y-0B-0B-1Y-0M.0S MEXICALI 75 CM470-1M-3Y-0M.0S STOT//ALTAR 84/ALD CD91Y636-1Y-040M-030Y-1M-0Y-0B-1Y-0B-OBLER-OMEX-1Y...0S CHEN_1TEZ/3/GUIL//CIT71/CII/SORA/.. CDSS96B00750S-OTOPY-2Y-0Y-0M-0Y-0B-2Y-0B-OBLER-1Y.0S 80 SARIÇANAK ARMENT//SRN_3/NIGRIS_4/3/CANELO_9.1 CDSSS97Y00124T-0TOPM--2Y-0M-0Y-0B-0B-2Y-0BLR-2Y-0B.0S Orijin EDUYT 102 IDYN FULVOUS_1/MFOWL_13/3/STOT//ALTAR 84/ ALD CDSSS97Y00577S-3Y-0M-0Y-0B-0B-3Y-0BLR-1Y-0B.0S OSU /3/STOT//ALTAR 84/ALD/4/KUCUK_2 CDWS97FMB00129T-030TOPEM-1FM-0Y-0B-2Y-2BLR-1Y-0B.0S RISSA/GAN//POHO_1/3/PLATA_3//CREX/ALLA CDSSS96Y00601S-9M-0Y-0M-0Y-0B-3Y-0B.0S ZENİT 86 PLATA_6/GREEN_17//SOMBRA_20 CDSSS96Y00366S-2Y-0M-0Y-2B-0Y-0B-0B.0S CHEN_1/TEZ//IMMER/3/AJAIA_3/4/SOMAT_3/5/.. CDSSS97Y00792S-0TOPM-5Y-0M-0Y-0B-0B-2Y-0M.0S CNDO/VEE//7*PLATA_8/3/PLATA_1/SNM//PLATA_9 CDSSS97Y00523S--7Y-0M-0Y-0B-0B-5Y-0M.0S Ammar-6 IDYT-CA 90 AYDIN Miki Bigost Bcr/Gro1//Mgnl Bcr/Gro1//Mgnl FIRAT ICAMOR-TA04-62=F4 13/3/Arthur71/Lahn//Blk2/Lahn/4/Quarmal MDYT-TA 3 97 ICAMOR-TA04-62=F4 13/3/Arthur71/Lahn//Blk2/Lahn/4/Quarmal 9 98 ICAMOR-TA04-6=Aghrass-1/Bezaiz ICAMOR-TA04-47=otb4/3/HFN94N-8/Mrb5//Zna HARRAN-95 10

24 ÖN VERİM DENEMESİ Augumented Design Analizi Çeşit 1. tek 2. tek 3. tek 4. tek Ort kg/da Aydın ,0 690,8 Fırat ,8 553,5 Harran ,0 631,2 Sarıçanak ,8 581,5 Zenit ,0 590,0 Toplam ,5 D.katsayısı 92,3-29,9-236,9 174,5 ÖN VERİM DENEMESİ Gerçek sıra gerçek Blok düz.kat Düzelt. HL Bin tane Baş. Hastalık Seçilenler verim sayıs kg/da ağır. Gün 1 741,2 1 15,4 725,8 75,4 38,7 118,0 0 TR * 2 595,8 1 15,4 580,5 74,3 36,5 118,0 60S 3 370,0 1 15,4 354,6 76,7 36,2 0, ,8 1 15,4 556,5 78,8 41,5 0 TR 5 Aydın ,0 1 15,4 674,6 83,3 40,2 113,0 0TR 6 552,0 1 15,4 536,6 73,6 33,5 20MS 7 582,7 1 15,4 567,3 77,6 41,5 119,0 20MR 8 412,2 1 15,4 396,8 77,2 35,2 119,0 0, ,8 1 15,4 524,5 74,9 33,5 10MR 10 Fırat ,0 1 15,4 570,6 81,7 48,5 119,0 0, ,7 1 15,4 562,3 80,5 39,7 118,0 0TR ,2 1 15,4 601,8 81,7 44,0 040+Helm ,5 1 15,4 623,1 82,2 37,5 118,0 030+Helm ,8 1 15,4 682,5 81,9 46,2 118,0 10MR * 15 Harran- 571,3 1 15,4 556,0 80,8 40,5 119,0 5TR ,8 1 15,4 461,5 73,4 33,7 119,0 0, ,0 1 15,4 405,6 73,4 35,5 118,0 0, ,2 1 15,4 578,8 79,7 34,7 117,0 040+Helm ,0 1 15,4 537,6 77,3 32,7 118,0 0,0 20 S.çanak 598,7 1 15,4 583,3 81,9 34,2 118,0 0, ,0 1 15,4 467,6 74,9 36,7 118,0 0, ,7 1 15,4 373,3 68,6 29,7 119,0 0, ,5 1 15,4 476,1 75,4 32,5 117,0 0, ,2 1 15,4 568,8 79,5 34,0 119,0 0,0 25 Zenit 677,8 1 15,4 662,5 79,4 40,5 118,0 0, ,2 2-5,0 572,2 78,4 36,0 118,0 5TR ,8 2-5,0 640,8 79,3 38,0 118,0 0,0 * ,8 2-5,0 517,8 75,3 35,5 117,0 0, ,0 2-5,0 423,0 76,7 32,5 117,0 0,0 30 Fırat 507,0 2-5,0 512,0 80,3 44,2 119,0 0,0 * ,7 2-5,0 555,7 77,5 45,5 118,0 0, ,2 2-5,0 610,2 81,1 33,0 117,0 0, ,3 2-5,0 630,3 78,4 33,0 119,0 0,0 * ,8 2-5,0 677,8 75,5 28,0 119,0 0,0 * 35 Harran 615,8 2-5,0 620,8 81,1 43,7 119,0 0, ,0 2-5,0 642,0 78,9 41,7 117,0 0,0 * ,3 2-5,0 545,3 81,7 41,7 119,0 0,0 11

25 Gerçek sıra gerçek Blok düz.kat Düzelt. HL Bin tane Baş. Hastalık Seçilenler verim sayıs kg/da ağ. Gün ,3 2-5,0 582,3 81,9 41,5 0, ,8 2-5,0 580,8 81,5 38,5 119,0 0,0 40 S.çanak 545,7 2-5,0 550,7 83,7 40,5 118,0 0, ,7 2-5,0 540,7 76,7 36,5 118,0 0, ,0 2-5,0 635,0 80,9 36,5 117,0 0, ,5 2-5,0 697,5 79,9 37,0 118,0 0,0 * ,8 2-5,0 492,8 78,7 31,5 119,0 0,0 45 Zenit 540,8 2-5,0 545,8 79,5 42,2 118,0 10s ,3 2-5,0 522,3 79,7 37,2 119,0 0, ,7 2-5,0 547,7 77,4 38,5 119,0 0, ,8 2-5,0 653,8 78,5 38,5 119,0 0,0 * ,2 2-5,0 629,2 80,8 36,5 118,0 0,0 * 50 Aydın 812,7 2-5,0 817,7 82,9 40,2 119,0 0, ,3 3-39,5 865,8 83,7 43,2 119,0 0,0 * ,3 3-39,5 611,8 76,2 38,2 118,0 0,0 * ,3 3-39,5 601,8 75,4 34,7 118,0 0, ,2 3-39,5 583,7 81,2 38,0 118,0 0,0 55 Harran 541,7 3-39,5 581,2 80,2 47,0 118,0 5TR ,3 3-39,5 626,8 80,9 37,2 117,0 0, ,2 3-39,5 524,7 79,1 34,2 Geç 0, ,2 3-39,5 665,7 77,4 36,7 118,0 0,0 * ,3 3-39,5 577,8 75,6 38,0 118,0 0,0 60 S.çanak 542,5 3-39,5 582,0 79,0 37,5 118,0 5TR ,5 3-39,5 568,0 81,8 37,7 119,0 0, ,7 3-39,5 680,2 79,0 34,0 119,0 0,0 * ,7 3-39,5 659,2 81,9 39,2 119,0 0,0 * ,8 3-39,5 588,3 78,7 37,0 119,0 0,0 * 65 Zenit 548,5 3-39,5 588,0 78,1 40,0 118,0 0, ,7 3-39,5 634,2 77,5 32,2 118,0 0,0 * ,5 3-39,5 668,0 78,2 35,5 118,0 0,0 * ,7 3-39,5 530,2 84,0 44,7 119,0 0, ,2 3-39,5 585,7 79,0 35,7 117,0 0,0 70 Aydın 664,7 3-39,5 704,2 83,4 38,0 118,0 0TR ,0 3-39,5 575,5 78,5 31,0 117,0 0, ,3 3-39,5 573,8 77,4 30,2 119,0 0, ,3 3-39,5 658,8 79,6 34,5 117,0 0,0 * ,5 3-39,5 571,0 80,9 37,2 118,0 0TR 75 Fırat 552,2 3-39,5 591,7 79,1 42,5 118,0 0, ,8 4 29,1 631,8 80,9 33,0 119,0 5TR * ,7 4 29,1 566,6 75,3 35,5 116,0 0, ,7 4 29,1 598,6 79,8 36,2 119,0 0, ,0 4 29,1 630,9 81,6 39,5 120,0 0,0 * 80 S.çanak 639,0 4 29,1 609,9 83,1 39,2 119,0 0, ,5 4 29,1 549,4 83,7 36,0 119,0 0, ,2 4 29,1 570,1 80,8 35,7 Geç 0, ,0 4 29,1 505,9 73,1 30,0 Geç 0, ,8 4 29,1 523,8 76,6 27,0 Geç 20MS 85 Zenit 592,8 4 29,1 563,8 76,3 37,5 119,0 0, ,5 4 29,1 580,4 80,9 40,7 119,0 0, ,5 4 29,1 604,4 83,3 35,2 118,0 0, ,0 4 29,1 603,9 82,1 40,5 118,0 0,0 12

26 Gerçek sıra gerçek Blok düz.kat Düzelt. HL Bin tane Baş. Hastalık verim sayıs kg/da ağ. Gün ,0 4 29,1 623,9 79,7 42,7 118,0 0,0 90 Aydın 596,0 4 29,1 566,9 70,6 34,2 119,0 0, ,0 4 29,1 518,9 80,6 36,5 118,0 0, ,0 4 29,1 601,9 79,3 38,0 119,0 0, ,2 4 29,1 531,1 79,0 36,0 119,0 0, ,7 4 29,1 586,6 79,6 34,7 118,0 0,0 95 Fırat 568,7 4 29,1 539,6 80,2 46,2 119,0 0, ,2 4 29,1 570,1 78,7 37,7 119,0 0, ,7 4 29,1 554,6 81,1 37,7 118,0 0, ,8 4 29,1 528,8 80,9 38,5 Geç 0, ,7 4 29,1 536,6 78,2 32,7 118,0 0,0 100 Harran 795,8 4 29,1 766,8 81,0 45,5 119,0 0,0 *: işareti konulan hatlar kalite ve verim yönünden verim denemelerine seçilmiştir. Seçilenler Goodness-of-Fit Test Shapiro-Wilk W Test W Prob<W 0, ,0119 ÖVD Populasyon Dağılımı Aralık Ögeler Kg/da Ortalama 582, % maximum 865,82 Std Sapma 79, % 865,82 Std hata ort 7, % 790,93 %95 üzeri ort 598, % 673,95 %95 altı ort 566, % quartile 626, % Ortanca 579,6 25.0% quartile 541, % 506,52 2.5% 385,62 0.5% 354,62 0.0% minimum 354,62 13

27 ,82 ÖVD POPULASYON DAĞILIMI 790,9 673,9 626,1 579,6 541,8 506, ,6 354,6 354, ,5 97, ,5 0,5 Verim kg/da ÖVD Verim ve Kalite özelliklerinde Mukayese T.Rengi Protein Bin tane HL Tane verimi Genel ort 37,5 582,3 Std ort. 41,0 605,6 Seç.ort 36,9 656,2 Hat. ort 36,6 575,6 En yük std 48,5 690,0 En yük hat 45,5 865,8 ÖVD Durum 2005/2006 Verim kg/da ,6 STD ort 690 En yük STD 582,3 656,2 Genel Ort Seçilen Ort 865,8 En yük. Hat Tane verimi 14

28 VERİM DENEMELERİ Deneme Adı: VD.DUR. 1.1 Deneme Yılı: 2005/2006 Çeşit No: Çeşit ve Pedigri 01 Murlagost-2 ICD T-0AP-6AP-0AP 02 Ouaserl-1 ICD C-2AP-0AP-5AP-0AP 03 DA-6 Black awns/3/bcr//memo/goo ICD C-11AP-0AP-3AP-AP-3AP-0AP 04 Saadi 1989/Chacan ICD T-0AP-1AP-0AP-4AP-AP-2AP-0AP 05 Aydın Marsyr-4 ICD T-0AP-9AP-0AP-4AP-0TR Orijin 2004/2005 ÖVD 1 07 Check (Standart) DA-6 Black Aqns/3/Bcr//Memo/Goo ICD C-0AP-2AP-0AP-9AP-AP-2AP-0AP-1AP-AP S.çanak SRN-1/6/FGO/DOM//NACH/5/ALTAR-84/4/GARZ...CDSS93Y70-5Y- 2Y-0B-0Y-2B-0Y AUK/GUIL//GREN CD91Y7-1Y-040M-030Y-3M-0Y-0B-1Y-0B BOOMER_18/LOTUS_4 CDSS93Y82-5Y-2Y-0B-0Y-1B-0Y EMU//CHEN/ALTAR84/3/MTTE/CARC//RU SED S-12S-0S-1S-14S-2S-0S DİYARBAKIR SHAW//FG/CR/3/YAV/4/CNDO/YAV//PAL/5/CHAHBA88/DERAA SED S-6S- 0S-6S-12S-3S-0S 62 SHAW//FG/CR/3/YAV/4/CNDO/YAV//PAL/5/CHAHBA88/DERAA SED S-6S- 0S-14S-4S-2S-0S PLATA_16/UNI CDSS93Y316-2Y-6Y-0B-0Y-1B-OY AUK/GUIL/GREEN CD91Y7-1Y-040M-030Y-3M-0Y-0B-1Y-0B HARRAN E90040/MFOML_13//LOTAIL_6 CDSS94Y00493T-3M-0Y-0B-1Y-0B GALLI_1/BOOMER_20 CDSS94Y00125S-4M-0Y-0B-1Y-0B Quasbar Quasbar-1(8) 24 Quasbar Quasbar(9) 25 A.TOPRAK

29 Hat no Baş. gün sayıs ı VERİM DENEMESİ DURUM /2006 Diyarbakır Bin HL Hast/za Yat Soğuk Tar. tane kg/lt rarlı. ma zararı puanı ağır % g. Potein Renk minolta Tane veri mi ,7 78, ,3 26,8 698,8 A-E ,7 80, ,0 22,5 653,3 B-E ,7 81, ,4 23,0 617,9 C-E ,5 81, ,8 22,0 617,6 C-E Aydın ,5 78, ,9 24,5 622,9 B-E ,5 79,3 YR ,2 22,8 631,3 B-E ,5 77,3 0TR ,0 23,7 677,6 A-E ,0 80, ,1 25,0 715,8 A-D ,0 82, ,2 22,8 769,2 A S.çanak ,0 82, ,9 26,3 689,0 A-E ,7 81, ,5 27,6 627,6 B-E ,5 82, ,2 26,5 700,6 A-E ,2 83, ,8 25,9 734,8 A-B ,2 83, ,2 24,8 700,8 A-E DYB ,7 81,5 LR 5 TR ,7 23,5 640,7 B-E ,5 81,6 LR 10MR ,2 25,6 675,2 A-E ,7 81,9 LR 10MR ,2 24,8 721,4 A-C ,7 79,6 LR OTR ,9 25,7 602,0 D-E ,0 83, ,5 26,8 599,6 E Harran ,7 82, ,7 25,5 639,1 B-E ,0 84 LR 5TR ,1 26,5 643,9 B-E ,5 81,9 LR 10MR ,3 27,6 679,5 A-E ,2 76, ,7 28,8 648,3 B-E ,5 78, ,7 28,8 625,0 B-E A.Toprak , ,1 26,1 653,4 B-E A.Ö.F ,1 VK% 10,5 gru p VD.Durum 1.1 Verim ve Kalite özelliklerinde Mukayese T.Rengi Protein Bin tane HL Tane verimi Genel ort 25,4 11,8 38,7 80,9 663,4 Std ort. 25,2 12,7 38,9 80,7 649,0 En yüksek Std ort 25,4 14,1 45,7 82,9 689,0 Hat.ort 26,3 11,6 38,6 81,0 667,0 En yük.hat.ort 28,8 12,9 43,5 84,0 769,2 16