CİNSİYETLER ARASI EŞİTLİK İÇİN: CİNSİYETE DUYARLIBÜTÇE

Transkript

1 1 CİNSİYETLER ARASI EŞİTLİK İÇİN: CİNSİYETE DUYARLIBÜTÇE

2 BÜTÇE NEDİR, NE İŞE YARAR? Devlet bütçeleri hükümetlerin en önemli politika aracıdır. Bütçeler iktisadi, siyasi, toplumsal öncelikleri yansıtırlar. Kamusal ihtiyaçlar devlet ve diğer kamu kuruluşlarınca yerine getirilir. Devletin bu hizmetleri yerine getirebilmesi için birtakım harcamalar yapması (kamu giderleri) ve gelir toplaması (kamu gelirleri) gerekmektedir. Devlet, bu hizmetleri yaparken hangi ihtiyaçlar için ne kadar harcama yapacağını, harcamanın hangi gelir kaynaklarıyla sağlanacağını ve bunların yaratacağı olumlu ve olumsuz sonuçları bilmek zorundadır. Yapılan giderlerin ve sağlanan gelirlerin birbirine denk olması gerekir. Bu dengeyi sağlayan araç bütçedir. Her türlü politikanın başarılı bir biçimde uygulanabilmesi, hangi amaçlar için ne kadar kaynak ayrıldığına bağlıdır.

3 CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇE NEDİR? İzlenen makroekonomik politikaların, ve sunulan kamu hizmetlerinin toplumdaki sonuçlarının cinsiyet boyutu vardır. Kadınlar ve erkeklerin ihtiyaçları, tercihleri, öncelikleri farklıdır. Bu farklılıklar politika tasarlanırken ve uygulanırken göz önüne alınmalıdır Kadınlar ve erkeklerin toplum içinde ekonomik ve sosyal konumları farklıdır ve dolayısıyla devletin yahut belediyelerin iktisadi faaliyetleri kadınları ve erkeleri değişik şekilde etkilemektedir. Cinsiyete duyarlı bütçe, cinsiyet boyutunun bütçe politikalarına dahil edilmesidir. Cinsiyete duyarlı bir bütçe ile gerek yetişkin kadınların ve kız çocuklarının gerekse yetiştin erkeklerin ve erkek çocuklarının gereksinimlerinin ve haklarının eşit şekilde dikkate alınması temin edilir. Klasik cinsiyet eşitliği politikaları ve pozitif ayrımcılık uygulamaları kadınların toplum içindeki yerlerinin iyileştirilmesi ve eşitsizlikle mücadele edilmesi bakımından son derece önemli politika alanları olarak karşımıza çıksa da kadınların yaşamlarında kayda değer bir fark yaratmak ve cinsiyet eşitliği hedefine ulaşmak için ana akım politikalara Cinsiyete Duyarı Bütçeleme uygulanması gerekmektedir. Toplumsal cinsiyet eşitliği kapısının anahtarı, cinsiyete duyarlı bütçe anlayışıdır

4 CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇE NE DEĞİLDİR? Cinsiyete duyarlı bütçe kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı bütçe oluşturulması değildir. Kadınların ve erkeklerin toplum içindeki farklı rolleri, farklı konumları ve ekonomik ve sosyal durumlarındaki farklılıklar, kamu politikalarının ve kamu bütçesinin kadınlar ve erkekler üzerinde değişik sonuçlar doğurmasına yol açmaktadır. Cinsiyete duyarlı bütçeleme, cinsiyet eşitliğine ve kadınların güçlendirilmesine yönelik politikaların, politika belirleme faaliyetlerinin, bütçeleme ve planlama alanlarının merkezine taşınmasını amaçlayan bir stratejidir,

5 BÜTÇELER TARAFSIZ HAZIRLANIR! Bütçeler oluşturulurken genellikle cinsiyet açık şekilde hesaba katılmamaktadır. Bütçenin cinsiyet açısından tarafsız olduğu varsayılmakta ve genelde ekonomi politikalarının özelde bütçe politikalarının kadınları ve erkekleri aynı şekilde etkilediği düşünülmektedir. Bu tarafsızlık cinsiyeti göz ardı etmektedir. Bütçelerin ve politikaların kadınlar ve erkekler üzerinde farklı etkilerini belirlemenin önemini göz ardı etmek var olan eşitsizliği yerleşik hale getirmektir. «Hükümet politikaları toplumsal cinsiyet eşitsizliğini azaltıyor mu, sürdürüyor mu, artırıyor mu?», «Vergilendirme politikaları kadınları ve erkekleri nasıl etkiliyor» sorularına cevap vermeye çalışarak işe başlamak gerekmektedir.

6 CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇE NEDEN GEREKLİ? Eğer toplumsal eşitlik pratikte hayata geçirilecekse bütçeler cinsiyet esasıyla hazırlanmalıdır Kamu kaynaklarının kadınlar göz ardı edilerek paylaştırılması cinsiyet eşitsizliğini teşvik edip geliştiriyor. Kadınların toplumdaki dezavantajlı durumunu ortadan kaldırmanın biricik yolu bütçelerin ve dolayısıyla kamu hizmetlerinin cinsiyet farklılıkları gözetilerek düzenlenmesi gerekiyor, Toplumun kolektif ihtiyaçlarını karşılamak için planlanan merkezi bütçenin, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik sistemi, istihdam, ulaşım başta olmak üzere tüm alanlarda cinsiyetler arası eşitsizliği ortadan kaldıracak biçimde planlanmadığı takdirde kadına yönelik ayrımcılığın önüne geçmek mümkün olmayacaktır. Kadınların güçlendirilmesi ve cinsiyetler arası eşitsizliğin giderilmesi için toplum kaynaklarının adil olarak ve cinsiyet eşitliği finansmanı ve kadının güçlendirilmesi perspektifi ile dağıtılması gerekmektedir.

7 CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇENİN FAYDALARI NEDİR? CİNSİYET EŞİTLİĞİNİN SAĞLANMASI Toplumsal kaynakların kadınlar ve erkekler arasında hakça dağıtılması meselesini önemli bir politika hedefi haline getirir. Cinsiyet eşitliği hedefine ulaşılabilmesi için kadınlar ve erkekler açısından varılan sonuçların eşit olması gerekir. Kamu finans ve politikaların cinsiyetle ilişkili yönlerini belirginleştiren cinsiyete duyarlı bütçeleme yaklaşımı, bilinçlendirme, cinsiyetle ilgili konuların anlaşılması ve cinsiyet eşitliği konusundaki çalışmaların daha iyi sonuç vermesi için siyasi karar zemininin hazır edilmesi açısından temel bir strateji niteliğindedir. KADIN HAKLARININ KAZANILMASI HEDEFİNE ULAŞILMASI Kadın haklarının kazanılması, hakların yeterli kaynağa sahip politikalar haline dönüştürülmesine bağlıdır. Cinsiyete duyarlı bütçelemede amaç, politika taahütleri arasındaki boşlukları kadın haklarına ayrılan kaynaklara bakarak değerlendirmektir. FAKİRLİĞİN AZALTILMASI Fakirliğin kadınlar üzerindeki etkisinin daha şiddetli olduğu artık kabul edilmektedir. Bu alandaki mücadelede kadınların ihtiyaçları eşit şekilde ele alınmadığı takdirde fakirliği azaltma amaçlı politikaların başarıya ulaşmama riski büyüktür. ŞEFFAFLIĞIN ARTIRILMASI Uluslararası çevrelerin, AB nin ve tek tek ülkelerin cinsiyet eşitliği taahütlerinin ve cinsiyet eşitliği hedefine ulaşılması amacıyla tahsis edilen kamu fonlarının miktarının belirgin kılınması açısından cinsiyete duyarlı bütçeleme etkili bir araçtır. Bu yaklaşımla ne kadar para tahsis edildiği ve tahsis edilen miktarın ne kadarının harcandığı takip edilerek hem hesap verilebilirlik hem de şefaflık artırılmaktadır. POLİTİK HEDEFLERİN TUTTURULMASI Cinsiyete duyarlı bütçeleme yaklaşımı, sağladığı araçlarla cinsiyet eşitliği hedeflerinin ne ölçüde tutturulduğunu takip etme imkanı sunmaktadır. KATILIMCILIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Cinsiyete duyarlı bütçeleme, bütçelerin hazırlanması ve kabul edilmesi sürecinde kamuya danışılması ve kamunun katılımının sağlanması süreçlerine ve bu süreçlerin sonuçlarının ve etkilerinin takip edilmesine katkı sağlayacaktır. BM KADIN FONU (UNİFEM) TARAFINDAN KABUL EDİLEN YARARLARDAN BAZILARI

8 ULUSLAR ARASI YÜKÜMLÜLÜKLER? Son yıllarda, başta AB ülkeleri olmak üzere dünyanın gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerinin üzerine çalışmalar yaptığı cinsiyete duyarlı bütçe kamu kaynaklarının hakça kullanımını ve harcamaların kadın erkek eşitsizliğinin ortadan kaldırılmasına yönelik yapılmasını öngörmektedir; AB Parlamentosu, 2003 yılında kabul ettiği bir dizi kararla kamu politikalarının kadınlar ve erkekler üzerinde etkilerinin izlenmesini, kamu bütçelemesinin her aşamasında cinsiyetler arası eşitlik perspektifinin hakim olmasını, gelir ve harcamaların cinsiyet eşitliğini sağlayacak biçimde yapılandırılmasını öngörmektedir. AB Avrupa Akdeniz Ortaklığı EUROMED faaliyeti olarak Kasım 2006 tarihinde İstanbul da toplanan Bakanlar Konferansı nda alınan İstanbul Kararlarının sonuç belgesinin 11 g maddesi Toplumsal cinsiyete duyarlı bütçe girişimleri izlemek ve hem ulusal hem de yerel seviyede yoksulluğu azaltıcı daha etkili stratejiler sağlamayı kararlaştırmıştır de Türkiye BM Kadın Statüsü toplantısında ortaya çıkan metin bütçenin cinsiyete duyarlılık açısından izlenmesi, değerlendirilmesi gibi bağlayıcı kararları içermektedir. Türkiye nin imzaladığı metin üye ülkelere Cinsiyete Duyarlı Bütçe çalışmaları konusunda görev vermektedir.

9 2012 BÜTÇESİ NDE CİNSİYET FAKTÖRÜ Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 2012 bütçesiyle ilgili 24 Ekim de yaptığı konuşmada Bütçemizi toplumsal cinsiyete duyarlı hale getiriyoruz diyerek bu alanda yapılan çalışmaları özetledi: Bakan Şimşek örnek olarak, kız öğrencilerin okullaşması için ayrılan kaynağı, kadın istihdamını artırmak için 18 yaşından büyük kadınlar için sigorta priminin işveren hissesinin belli oranlarını 5 yıl süreyle İşsizlik Sigortası Fonu ndan karşılamasını ve kadın çiftçilere yönelik eğitimleri vermiştir. Bakan Şimşek in Cinsiyete Duyarlı Bütçe çalışması ile ilgili verdiği bir başka örnek de fiziksel ve cinsel istismara ve şiddete uğrayan kadınlar için 2011 de açılan ve 2012 de açılacak olan sığınma evlerine ayrılan kaynaktır.

10 2012 BÜTÇESİ CİNSİYETE DUYARLI MI? Cinsiyete Duyarlı Bütçe kavramının 2012 bütçesine girmesi olumlu bir gelişme olmakla birlikte, sözü edilen çalışmaları CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇELEME olarak tanımlamak mümkün değildir. Bu çalışmalar, kadın ezilmişliğine ve kadın erkek eşitsizliğine karşı alınması gereken önlemlerin cüz ü olarak nitelendirilebilir.

11 TÜRKİYE DE CİNSİYETE DUYARLI BÜTÇELEME YAPILABİLİR Mİ? Haklı Kadın Platformu olarak Cinsiyete Duyarlı Bütçe konusunda konunun uzmanlarının desteği ile yaptığımız araştırmalar, cinsiyete duyarlı bütçe çalışması için gerekli olan istatistik çalışmaların henüz Türkiye de cinsiyetler gözetilerek yapılmadığını göstermektedir.

12 TÜİK İSTATİSTİKLERİ CİNSİYETE GÖRE DÜZENLENMELİ! Kız çocukların okullaşmasını artırmak ve Milli Eğitim Bakanlığı nın bütçesinde gerekli kaynağı ayırabilmek için ilköğretim, lise, meslek lisesi ve üniversitelerde okuyan, yurtlarda kalan kız öğrencilerin sayısını bilmek ve ihtiyaçlarını belirlemek gerekmektedir. Kadın istihdamını geliştirmek için sektörler itibariyle istihdam istatistiklerine ihtiyaç vardır. Kadınların sağlık hizmetlerinden eşit biçimde yararlanmasını sağlamak ve bu alanda Sağlık Bakanlığı bütçesinden kaynak ayırabilmek için bu alanda yapılacak istatistiklerin kadınlar ve erkekler için ayrı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Ulusal kalkınma politika plan ve bütçelerine toplumsal cinsiyet perspektiflerinin yerleştirilmesi için öncelikle Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) kadınlara ilişkin tüm dataları ayrıca toplaması zorunludur.

13 KADINA YÖNELİK ŞİDDETİN NİHAİ ÇÖZÜMÜ DE CDB DİR Türkiye de resmi istatistikler göre yılları arasında 2897 kadın şiddet yüzünden hayatını kaybettiğini gösteriyor. Resmi olmayan verilere göre ise 2010 yılında 217, 2011 yılının ilk 5 ayında ise 105 kadın öldürüldü. Şiddet, kadın erkek eşitsizliğinin en acımasız yanı. Yıllardır sivil toplum kuruluşlarının verdikleri mücadele, medyanın kamuoyu oluşturmak konusunda gösterdiği duyarlılık, devletin yasal düzlemde aldığı ve almaya çalıştığı önlemler dayak, tecavüz, taciz ve öldürme olayların artışını engelleyemiyor. Her ne kadar kadına karşı şiddet cinsiyetler arası eşitsizliğin en çarpıcı ve en aktüel konusu olsa da, eğitime kısıtlı erişim, düşük oranda ve düşük ücretli veya ücretsiz istihdam, istihdamda ayrımcılık, sosyal güvenlikten ve sağlık hizmetlerinden yoksunluk, yönetime ve siyasete sınırlı katılım gibi alanlarda kadınlar aleyhine eşitsizlik sürüyor. Toplumsal ve siyasal hayatın her alanında süregelen bu eşitsizlikler kadına karşı şiddeti yeniden ve yeniden üretiyor.

14 SIĞINMA EVİ AÇARAK ŞİDDETLE MÜCADELE EDİLEBİLİR Mİ? Maliye Bakanı Sayın Mehmet Şimşek in 2012 bütçe sunum konuşmasında cinsiyete duyarlı bütçe örneği olarak verdiği sığınma evlerine bütçe ayrılması, kadına yönelik şiddet konusunda yapılması gerekenlerin son derece eksik bırakıldığını göstermektedir, Kadına yönelik şiddet önlemleri arasında Kadın Sığınma Evleri olmazsa olmaz bir koşuldur ancak asla yeterli değildir. Kadına yönelik şiddet önlemleri, yalnızca Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bütçesi ile sağlanamaz.

15 TÜM BAKANLIKLAR ŞİDDET İÇİN BÜTÇE AYIRMALI Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı bütçelerinde de şiddete karşı erkeklerin eğitimi, şiddete uğrayan kadınların eğitimi, psikolojik, fiziki tedavisi ve istihdamı gibi başlıklar ile bütçe kalemleri oluşturulması zorunludur.

16 TALEP EDİYORUZ; Kamu politikalarının hem de ilgili harcama ve gelir planlarının cinsiyetler arası eşitlik perspektifiyle değerlendirilmesini talep etmekteyiz. Uygulanan politikaların kadınlar ve erkekler üzerindeki etkilerinin ayrı ayrı tanımlanması ve bütçe önerileri geliştirilirken STK lar ve uzmanların katılımının sağlanmasının çalışmaları daha verimli kılacağını düşünmekteyiz.

17 TOPLUMSAL EŞİTLİĞİN SAĞLANABİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER Toplumsal cinsiyet eşitliğinin tüm ana plan ve politikalara yerleştirilmesi Sosyal ve toplumsal cinsiyet bütçe politikalarında kapasite oluşturmak için ulusal çabaları pekiştirmek amacıyla tüm bakanlıklar özellikle maliye bakanlıkları ve ulusal kadın mekanizmaları ile uygun olduğu hallerde yerel yönetimlerde toplumsal cinsiyet eşitliğinin ana plan ve politikalara yerleştirilmesi amacıyla kapasite geliştirilmesi ve kaynak tahsis edilmesi Kamu finansmanlarına toplumsal cinsiyete duyarlı yaklaşımların yerleştirilmesi ve bu yaklaşımların uygulanması başta olmak üzere cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi için finansman konusunda sağlanan gelişmeleri ölçmek amacıyla tüm düzeylerde gerekli girdi, çıktı ve sonuç göstergeleri oluşturulması Tüm politika alanlarında gelir ve giderlerin toplumsal cinsiyete duyarlı analizlerini gerçekleştirilmesi Tüm politika alanlarına cinsiyet eşitliğini yerleştirmek amacıyla tüm düzeylerde bütçe politikalarına toplumsal cinsiyet perspektiflerini sistematik bir şekilde yerleştirmek için ulusal göstergeler dahil olmak üzere, uygun şekilde metodolojiler ve araçlar geliştirilmesi ve uygulanması

18 BAŞVURULAN KAYNAKLAR MURAT GENÇ Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme ve Kamu Hizmetlerinde Etkinlik Sayıştaş Dergisi, Sayı 77 DR. ELISABETH KLATZER Yerelde Cinsiyete Duyarlı Bütçe Kılavuzu TESEV, İyi Yönetişim Programı Yayınları PROF: DR. GÜLAY GÜNLÜK ŞENESEN Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bütçeleme: Türkiye İçin Bir Değerlendirme Bütçe Süreçlerinde Parlamentonun Değişen Rolü Sempozyumu Bütçelemede Yeni Yaklaşımlar Oturumu nda sunduğu tebliğ