Rumlar Zaruret Doktrinini Kullanma Haklarını Yitirmişlerdir

Transkript

1 Rumlar Zaruret Doktrinini Kullanma Haklarını Yitirmişlerdir Son dönemde, yıllardır uluslararası gündemi meşgul eden ve Güney Kıbrıs ın AB üyeliği ile beraber Türkiye-AB ilişkilerinin kilit noktalarından biri haline gelen Kıbrıs sorunu için, 2008 yılının çözüm yılı olabileceğine dair tartışmalar yapılmaktadır. Sorunun taraflarından Güney Kıbrıs ta Şubat ayı itibariyle seçimlerin sonuçlanacak olması, Kuzey Kıbrıs ta ise herhangi bir erken seçim beklentisinin olmaması ve Türkiye nin de seçim sürecini geride bırakması, söz konusu tartışmaların çıkış noktasını oluşturmaktadır. Muhtemel bir çözüm için 2008 yılının önemli bir fırsat sağlayacağı düşüncesi, siyasi konjonktürün değerlendirilmesi yanında, sorunun temel parametrelerinin ve geçmişte çıkmaz yaratan noktaların ortaya konulması ve en önemlisi tarafların sosyal ve siyasi iradelerinin de göz önünde bulundurularak analiz yapmayı gerektirmektedir. Bu bağlamda Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) AB Uzmanı Fatma Yılmaz, Kıbrıs sorunu konusunda yetkin isimlerden biri olan Doğu Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Kıbrıs Politikalar Merkezi Direktörü Dcç. Dr. Ahmet Sözen ile bir röportaj gerçekleştirmiştir. Beyin fırtınası şeklinde gerçekleştirilen ve sorunun geçmişten günümüze tüm parametreleriyle tartışıldığı görüşmede, muhtemel bir çözüm için gerekli alt yapının sağlanması adına açılım noktaları ele alınmıştır. Tarihi, siyasi, sosyal ve ekonomik gibi farklı perspektiflerden bakılarak Kıbrıs sorununa yaklaşılan bu görüşmede sorunun çözümündeki kilit nokta, güven bunalımının aşılıp halkların inandırıcılığının sağlanması olarak saptanıp bu yönde atılabilecek adımlar üzerinde durulmuştur. Röportajın tam metni aşağıdadır. USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 1

2 Fatma Yılmaz: Konuyu dilerseniz öncelikle biraz tarihsel perspektiften ele alalım. Doç. Dr. Ahmet Sözen: Tabi. F.Y.: 1970 li yıllara gidip, gelecekte atılacak adımlara ışık tutması açısından o dönemde artısıyla eksisiyle neler yapıldı bir göz atalım. Öncelikle Türkiye yi doğrudan ilgilendiren bir konu ile başlarsak, 1970 li yıllarda acaba müdahale dışında başka bir yol izlenebilir miydi? Söz konusu dönemde Rumların politikaları nedeniyle 1960 Anayasası adada yaşayan Türkler açısından aslında tam anlamıyla işletilemiyordu. Kıbrıslı Türkler anayasadan kaynaklanan hakları olan cumhurbaşkanı yardımcılığı pozisyonunu ya da meclisteki haklarını kullanamıyordu. Kıbrıslı Türklerin devlet yönetimine katılımının engellenmesiyle ilgili o dönemde gerekli hukuki yollar sizce yeteri kadar arandı mı? 1960 Anayasasının gereklerinin işletilememesine yönelik olarak hukuki mercilere başvurular yapıldı mı ya da başka hangi yollar denenebilirdi? A.S.: Aslında 20 Temmuz 1974 tarihinde yapılan müdahaleyi anlayabilmek için çok daha gerilere gitmek gerekiyor. Sadece 1974 te donmuş bir kareyi alıp bunu anlamak çok zor. Şimdi isterseniz ben çok çok gerilerden başlayayım ve quantum sıçramalarıyla bu günlere geleyim tarihinde imzalanan Westphalia Anlaşması neydi? Modern devletlerin çıkışı ve modern devletlerin egemenlik kavramına dayanmaları ve tabi daha sonra 1789 Fransız devrimiyle ulus-devlet kavramının ortaya çıkması ve uluslararası siyasi sistemin en önemli aktörünün ulus devlet olması ve bir yerde uluslararası siyasi sitemin ulus devlete dayanması. Peki böyle bir sistem içinde çok etnikli bölgeler ne olacaktı, esas soru bu diye düşünüyorum. Yani tek bir ulusun olmadığı birçok farklı etnik topluluğun ya da birçok farklı ulusun bir arada yaşadığı bölgelerde hangi modeli uygulayacaksınız? Eğer geçerli olan ve hep kabul gören ulus devlet modelini uygularsanız yeni dünya düzeninde en az 500 tane ulus devlet ortaya çıkar. Kıbrıs da bunun dışında değil. Bildiğiniz gibi 1960 yılına kadar Kıbrıs bir İngiliz sömürgesi olarak devam etti ve 1950 lerde birçok sömürge devletinin o bölgeleri terk ettiği dönemde Kıbrıs da bunlardan bir tanesi oldu. Dediğim gibi bu da ayrıcalıklı bir şey değildi. O yüzden yıllarında Kıbrıs a baktığımız zaman, iki tane temel, asli toplum görüyoruz. Birisi Kıbrıs Rum toplumu diğeri ise Kıbrıs Türk toplumu, yani adanın ahalisi çok etnikli çok uluslu bir halk. Peki, bu toplum nasıl bir şekilde yönetilecek? Benim iddia ettiğim aslında o dönemde Kıbrıs a çok ilerici bir çözüm şekli bulunmuştu. İlk oydaşmacı demokrasi, bir tabiri caizse fonksiyonel federasyon. Yani bildiğiniz gibi normal federasyonlarda bir coğrafi ayrım USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 2

3 da vardır. Fakat burada öyle bir ayrımdan ziyade yetkilerde ayrılıklar prensibi var. Bu nedenle fonksiyonlar açısından federal bir sistem; çünkü cumhurbaşkanı yardımcısı Türk oluyor, yasama yürütme ve yargıda iki toplum arasında yetki paylaşımına dayalı belli oranda temsiliyet hakkı var da kurulan cumhuriyetin, diğer devletlerin kuruluşuna baktığımız zaman bir farklılığı var. Kıbrıs Cumhuriyeti uluslararası antlaşmalarla kurulmuş bir devlettir: da Londra-Zürih Antlaşmaları, bir Kurucu Anlaşma, İttifak Anlaşması ve Garanti Anlaşması yılının sonunda, o dönemin Cumhurbaşkanı Makarios, anayasanın çok karmaşık ve işleyen bir anayasa olmadığını iddia ederek düzeltilmesini söylüyor. Ve Kasım 1963 te 13 madde değişikliği öneriyor. Bunlara baktığınız zaman aslında, Kıbrıslı Türklere verilen ayrıcalıkların veya veto hakkı gibi veya ayrı çoğunluk hakları gibi hakların ellerinden alındığını görüyoruz Noel inde ise etnik çatışmalar başlıyor ve 1964 yılına geldiğimiz zaman zaten Kıbrıs Cumhuriyeti dediğimiz yapı de facto olarak tamamen Kıbrıs Rum Cumhuriyeti ne dönüşüyor. Kıbrıslı Türkler tamamen devlet mekanizmasının dışında kalıyor ve ne Cumhurbaşkanı vekili ne parlamentodaki %30 temsilci ne de devlet dairelerindeki %30 oranında olması gereken memurlar devlet mekanizmasındaki yerlerinde kalıyor te başlayan bu durum 1974 e kadar fiilen devam ediyor. O yüzden 1974 te yeni bir durum yoktu aslında yılının sonundan 15 Temmuz 1974 e kadar de facto olarak Kıbrıslı Türklerin olmadığı bir Kıbrıs Cumhuriyeti devam ediyor ve bu konuda Türkiye nin, Türk tarafının girişimleri oluyor. Bunun en büyük örneği de 1968 yılında toplumlararası müzakereler başlamasıdır. Denktaş ile Klerides arasında Lübnan da Beyrut ta başlayıp Lefkoşa ya aktarılan müzakereler 1974 e kadar sürüyor, fakat sonuç alınamıyor. Aslında kağıt üzerinde oldukça çok konuda anlaşma sağlanmıştı. Kıbrıslı Türkler bazı konularda haklarından feragat edip geniş otonomi kazanmışlardı - en azından kağıt üzerindeki anlaşmalarda. Fakat bunlar özellikle Makarios tarafında reddedildiği için hayata geçmedi. 15 Temmuz da da Makarios a karşı adayı Yunanistan a bağlamak amacıyla faşist Yunan cuntasının Kıbrıs ta gerçekleştirdiği bir darbe var. Şimdi bu açıklamalardan sonra sizin 1974 Türk müdahalesi ile ilgili sorunuza geri dönelim te Kıbrıs a yapılan Türkiye nin müdahalesi Garanti Antlaşmasının 2. ve 4. maddelerine dayandırılıyor. Antlaşmanın 2. maddesine baktığınız zaman şöyle diyor: 3 garantör ülke Yunanistan, Türkiye ve İngiltere, Kıbrıs Cumhuriyeti nin güvenliğini, toprak bütünlüğünü ve anayasal düzenini garanti etmekle yükümlüdürler. Ve Kıbrıs ta güvenlik, toprak bütünlüğü veya anayasal düzen ihlal edildiği zaman garantör ülkeler -bu da 4. maddede geçiyor- USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 3

4 birbirleri ile konuşarak ve beraber hareket ederek, eğer beraber hareket etmek mümkün değilse de tek başına Kıbrıs a müdahale etme hakkına sahiptir. Bir amaç için Bu amaç da 1960 ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti nin anayasal düzenini, toprak bütünlüğünü yeniden tesis etmektir. Bu maddeleri bu şekilde okuduktan sonra Türk müdahalesine daha iyi bakabiliriz. 20 Temmuz da gerçekleşen 1. Kıbrıs barış harekatı, uluslararası toplum tarafından oldukça kabul görmüştü, meşru idi. Ağustos ayında gerçekleştirilen 2. barış harekatından sonra uluslararası toplumdaki algılama ve imaj negatife doğru gitmiştir. Müdahale meşru muydu değil miydi tartışması bence bu kadar yıl geçtikten sonra artık çok anlamsız. Tartışılması gereken soru şu: Türk tarafı tek başına 1960 ta kurulan anayasal düzen ve toprak bütünlüğünü yeniden tesis etme gücüne sahip miydi? Ben sahip olduğunu düşünmüyorum. İngilizcede bir deyim vardır: It takes two to tango, yani tango yapmak için iki kişiye ihtiyaç var. Tek başınıza tango yapamazsınız, yaparsınız da çok komik görünürsünüz. O yüzden Rum tarafının da 1960 Anayasasına ve toprak bütünlüğüne, anayasal düzene dönmek istemesi gerekiyordu ve bunu beraber yapmaları gerekiyordu, başarılamadı Türkiye müdahalesi gerekli miydi diye sorarsanız bence gerekliydi. Niye gerekliydi diye sorarsanız. Kıbrıs Türk ü gözüyle size söyleyeceğim şu olur: Türkiye nin müdahalesi olmasaydı tüm Kıbrıs bugün Yunanistan ın bir parçası olacaktı. Türkiye nin bütün güneyi Yunanistan ın olacaktı. Ve bununla beraber Kıbrıs taki Kıbrıs Türk toplumu 1960 Anayasasının ve anayasa ile kurulan düzenindeki siyasi ortak pozisyonundan hukuki haklarını kaybederek büyük Yunanistan içinde, çok küçük bir azınlık durumuna düşecekti - ki bunu önleyen de Kıbrıs ta gerçekleştirilen Türkiye nin müdahalesidir. Konuya biraz uzun bir giriş yapmış oldum ama bunların bir perspektife oturması gerekiyor. F.Y. : Önemli değil. Zaten artık müdahale gerekli miydi değil miydi tartışması yapılmıyor; ama belki acaba hukuki platformda yeterince hak arayışına gidilip gidilmediğini sorgulamak uluslararası hukuku gerektiği gibi günümüzde kullanmaya da etkili bir örnek olması açısından yararlı olabilir. Tabi o dönemde ortam buna ne kadar müsaitti onu da hesaba katmak gerekir. A.S. : 2. ve 4. maddelere baktığınız zaman garantörlerden biri ne yapmış? Yunanistan, Kıbrıs Cumhuriyetinin anayasal düzenini, toprak bütünlüğünü koruması gerekirken ve buna yükümlüyken geliyor tüm Kıbrıs ı kendine bağlamaya çalışıyor. Bir kere bu bir garantör tarafından yapılan büyük bir ihanet. İkinci garantör ülke olan garantör İngiltere ne yapmış? Türkiye, aslında Ecevit hükümeti, müdahaleden önce İngiltere ile ortak müdahale yapalım diye konuşuyor ve öneride bulunuyor. İngiltere buna karşı çıkıyor. Yani ikinci garantör de USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 4

5 yükümlülüklerini yerine getirmiyor. Çünkü Garantörlük Antlaşması, garantör ülkelere sadece haklar tanımakla kalmayıp aynı zamanda bu ülkelere yükümlülükler de getiriyor. Sonuçta birisi ihanet ediyor diğeri ise yükümlülüklerini yerine getirmiyor. O yüzden üçüncü garantör olan Türkiye de çok doğal bir şekilde müdahalede bulunuyor. Benim tarihi okumam bu şekilde. F.Y. : Annan Planı referandumu öncesi ve bir süre sonrasına kadar uzun bir dönem kamuoyu araştırmalarına baktığımızda genelde federal bir devlet çatısı altında iki toplum iki devletli bir yapının desteklendiği görülmüştü. Ancak son dönemde Kuzey Kıbrıs tarafında gerek BM Barış Gücü tarafından yapılan gerekse Kıbrıs ta yapılan diğer anket çalışmalarına baktığımızda artık yavaş yavaş iki ayrı devletli bir yapının oluşturulması yönünde bir eğilim görülmekte. Türk tarafında artık ayrılalım, iki devletli bir yapıya dönelim diye yavaş yavaş bir düşünce yükselmeye başladı. Sizce bu konuda işleyebilecek sağlıklı model hangisi olabilir? Ya da söz konusu sağlıklı modelin işletilebilmesi için neler yapılması gerekir? A.S. : Tarafların uzun yıllar içinde şekillenen en önemli müzakere konularındaki pozisyonlarına baktığınız zaman her zaman arada bir uçurum var. Yani siyasi yapıya baktığınızda bir tarafta Kıbrıslı Rumların yönetiminde Kıbrıslı Türklerin de azınlık olabileceği üniter bir devlet var, yapının diğer tarafında ise iki devletli bir sistem var. Ama bunun arasında güç paylaşımına dayalı belki de binlerce farklı model oluşabilir. Otonomiden tutun federasyon, gevşek federasyon, konfederasyon vs. Tarafların önceliklerine baktığımız zaman, Kıbrıs Rum tarafının önceliği her zaman için Kıbrıslı Türklerin azınlıkta olacağı üniter bir devlet. Ve uzun bir müddet Kıbrıslı Türklerin de poziyonu iki devlete yakın bir şey olduğu için arada bir uzlaşma çok zor olur. Annan Planı ile aslında constructive ambiguity denen yani diplomaside kullanılan yapıcı muğlaklık prensibi ile bir gri alan yaratıldı ve taraflar o alan içinde işbirliği yaparak güç paylaşımına dayalı bir modeli müzakere ettiler. Ve 1968 de başlayan ve 2004 e kadar devam eden toplumlararası müzakerelere baktığımız zaman Annan Planı 40 yıla yakın bir sürede masaya konan tek bitmiş kapsamlı çözüm anlaşmasıdır. Kimisi tarihli Doruk Anlaşmaları veya 1992 Galli fikirler dizisinin daha iyi olduğu yönünde bazı yanlışlıklar yapıyor. Annan Planını bu anlaşmalarla kıyaslayamazsınız; çünkü onlar sadece prensipleri ortaya koyan çerçeve anlaşmalarıdır. Annan Planı ise bu anlaşmaların üzerinden giderek ve bunlara dayanarak işi detaylandıran bir anlaşmaydı, ve tabii referandum sonucunu biliyoruz. Bugünkü kamuoyu araştırmalarına baktığımız zaman, tabi ki yine biraz önce bahsettiğim iki tarafın öncelikli pozisyonları anket sonuçlarına yansıyor. Kıbrıslı Rumlar USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 5

6 için birinci tercih hala üniter bir devlet. Kıbrıslı Türkler için de birinci tercih aslında iki devlete yakın bir çözüm modelidir. Fakat ikisinden birisi Kıbrıs ta mümkün mü? Bugünkü şartlara baktığımız zaman, ikisi de şu veya bu nedenden dolayı çok mümkün görünmüyor. O yüzden Kıbrıs ta iki tarafın da kabul edebileceği ama yüzde yüz mutlu olmayacağı fakat biraz mutsuz olacağı bir aslında yine belli bir federatif sisteme ve güç paylaşımına dayanan bir çözüm modeli olması gerekiyor diye düşünüyorum. Çünkü üniter bir devlet Kıbrıslı Türkleri mutsuz ederken iki ayrı devletli sistem ise Kıbrıslı Rumları büyük oranda mutsuz eder. Taraflardan birinin tamamen mutlu ve birinin tamamen mutsuz olacağı bir sistem Kıbrıs ta gerçek anlamda barışı ne kadar getirebilir acaba bunu sorgulamak gerekiyor. F.Y. : Kıbrıs sorununun çözümü için yetki paylaşımı sisteminin iyi işlediğine inanılan Belçika hep örnek olarak gösterilirdi. Ama Belçika da 6 ayı aşkın bir süre hükümet kurulamadı ve bir hükümet krizi yaşadı. Örnek olarak gösterilen bir ülkede dahi yetki paylaşımının sekteye uğradığını gören bazı akademisyenler yetki paylaşımı devrinin artık bittiğine dair bir yaklaşım içine girdiler. A.S. : Felsefi bir tartışma bu. Aslında bakarsanız İsviçre gibi birçok ülkede federasyon sistemi hala devam ediyor. Çekoslovakya ayrıldı fakat AB içinde daha değişik bir formülle yine birleşmiş durumdalar en azından ekonomileri entegre olmuş durumda. Yani bilmiyorum Kıbrıs ta şu andaki pozisyonlara baktığımız zaman, sizinde bahsettiğiniz BM Barış Gücü misyonunun yaptırdığı kamuoyu araştırması gibi araştırmalarda Kıbrıslı Rumlar federasyonu hoş görülebilir (tolerable) buluyorlar. Kıbrıslı Türkler ise tatmin edici (satisfactory) buluyorlar. Ama ince çizgi burada, Kıbrıslı Rumlar üniter devleti memnun ve tatmin edici bulurken, Kıbrıslı Türkler iki devletli modeli memnun edici fakat federasyonu tatmin edici olarak buluyorlar. Kıbrıslı Rumlar ise federasyona hoş görülebilir olarak bakıyor. Bu biraz da algılama ile alakalı bir şey. Yani Kıbrıs Rum kesiminde, Kıbrıs Türk kesiminden farklı olarak, Doruk Antlaşmalarında aslında kağıt üzerinde imzalarında da federasyonu kabul etmelerine rağmen siyasi elitler federasyon, güç paylaşımına dayalı sistem ya da federatif demokrasiler nedir konularında kendi halklarını hiçbir zaman hazırlamamışlar. Ve kendi halklarını bu fikirlere açamamışlar veya kendi siyasi çıkarları doğrultusunda açmamışlar. Çünkü her zaman için eski mallarınıza geri döneceksiniz, Kıbrıs taki Türk yerleşikler adadan ayrılacak gibi söylemlerde bulunuyorlar. Bunların aslında gerçekleşemeyeceğini çoğu biliyor fakat kısa dönemli siyasi çıkarları nedeniyle tabiri caizse bu masalları söylemeye devam ediyorlar ve halklar - maalesef Kıbrıs Rum halkı özellikle - güç paylaşımına dayalı federatif USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 6

7 demokrasinin ne olduğunu bilmiyor. Rum tarafında demokrasi dediğiniz zaman çoğunluk yönetir gibi algılanıyor. Fakat Türk tarafında özellikle yılları arasında sokak gösterileri, mitingler çok büyük bir dönüşüm yarattı. Kıbrıs Türk tarafını aslında güç paylaşımına dayalı federatif demokrasi sistemine aşina etti ve buna hazırdılar. Fakat tekrardan bugünkü kamuoyuna dönecek olursak, son 3 yılda özellikle uluslararası düzlemde Kıbrıslı Türklere verilen vaatlerin yerine tam anlamıyla gelmemiş olması nedeniyle Kıbrıslı Türklerde güç paylaşımına ve federatif sisteme karşı bir yöneliş yükselmeye başladı. Yani mademki Kıbrıslı Rumlar bizimle güç paylaşımı istemiyor, madem ki uluslararası topluluk da bize verdiği vaatlerini yerine getirmiyor - tamamen Kıbrıslı Türklerin ağzından söylüyorum bunu - biz de o zaman niye uğraşıyoruz bu iş için, en azından tanınmamış dahi olsa şu anki devletimizin daha iyi bir yere gelmesi için uğraşmamız gerekiyor diye bu fikir Kıbrıslı Türkler arasında daha çok taraftar bulmaya başlıyor. F.Y. : O zaman reel politikte 1960 Anayasası ile kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti nin işletilmesinin artık mümkün olmadığını söylemek mümkün. A.S. : O 1964 ten beri fiilen ve özellikle 1974 olaylarıyla zaten ortadan kalkmıştır. F.Y. : Meşruiyet konusu? A.S. : Kıbrıslı Rumlar 64 ten sonra 1960 Anayasasını tek başlarına tadil ettiler ve bazı maddelerini değiştirdiler. Bunu yaparken de doctrine of necessity denen zaruret doktrinini kullandılar. Dediler ki: Kıbrıslı Türkler ayrılıkçıdır, asidir bunlar ayrı bir devlet kurmak istiyor. Bu yüzden Kıbrıs Cumhuriyeti nden kendi rızaları ile kendi liderliklerinin baskısı ile ayrıldılar. O yüzden bu olağanüstü durumda biz bütün Kıbrıs Cumhuriyeti adına bu sistemi devam ettireceğiz dediler ve anayasada tadilat da yaptılar. Ve o anayasa maalesef şu anda uluslararası toplumda da problem yaratmıyor. Bu yüzden 1960 Anayasasının meşruiyetini Kıbrıs Türk tarafı ve Türkiye dışında sorgulayan güçler pek yok maalesef. F.Y. : Rumlar hala 1960 Anayasasının işletildiğini A.S. : E tabi. AB, Kıbrıs Cumhuriyetini hangi anayasayla Birliğe dahil etti. Yine 1960 ta yapılan ve daha sonra tadil edilen anayasayla. Ama 1960 taki orijinal anayasaya baktığımız zaman, maddelerinin üçte birinin bugün aslında Kıbrıslı Rumlar tarafından ihlal edilmeye devam edildiğini görüyoruz. USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 7

8 F.Y. : Bunu duyduğumda şaşırmıştım ve belki de akılcı buldum Rum tarafı adına. Rum tarafında hala Cumhurbaşkanı yardımcısı kürsüsünün boş olduğunu ve meclisteki Türklere ayrılan koltukların boş olduğu biliyoruz A.S. : Tabi, 1964 ten beridir. F.Y. : Dolayısıyla Rumlar aslında biraz da kendilerini savunacak meşru bir zemin yaratmış oluyor. A.S. : Biraz önce bahsettiğim zaruret doktrininin arkasına sığınıyorlar te Rumlar, Kıbrıslı Türklerin bu sistemden kendi rızaları ile çıktığını, ayrılıkçı ve asi olduğunu iddia ettiler. Ve Kıbrıs Cumhuriyeti bu şekli ile sürüyor. Uluslararası hukukta zaruret doktrinine baktığınız zaman bildiğim kadarıyla şu şekilde uygulanıyor: Eğer bir olağanüstü durum varsa ve o olağanüstü durumu sizin kaldırma gücünüz yoksa zaruret doktrinini siz kullanabilirsiniz. Kıbrıslı Rumlar da bunu yaptılar. Fakat bizler gibi bu konuları yakından çalışanlar özellikle 2004 yılından sonra özellikle uluslararası platformlara çıktığımız zaman şunu iddia ediyoruz: 2004 referandumundan sonra Kıbrıslı Rumların zaruret doktrinini kullanma hakları artık ortadan kalkmıştır. Niye kalkmıştır? Çünkü olağanüstü durumun normalleşmesini kendi oylarıyla ortadan kaldırmamışlardır. Buna muktedir olmalarına rağmen hayır oyu ile olağanüstü durumun kalkmasını kendileri engellediği için artık zaruret doktrini kullanma meşruiyetleri ortadan kalkmıştır diye biz bağırıyoruz. Fakat sesimiz uluslararası platformlarda yeni yeni duyulmaya başladı. Yani duyanlar var fakat bu hala bir realite olmadı. Aslında uluslararası toplumda Kıbrıs Cumhuriyeti nin meşruiyeti tartışılmaya başladığı zaman bu da ortaya çıkacaktır. F.Y. : 2004 ten sonra yani Kıbrıs Türk tarafının Annan Planına evet demesi ertesinde KKTC ye yönelik özellikle AB tarafında bir yumuşama gözlendi ve çeşitli vaatlerde bulunuldu. Bu yumuşama ve vaatlerin üzerine ne kadar ve nasıl gitmek gerekir? A.S. : Ama bakın biraz da insaflı olarak bakmak lazım. AB nin kesinlikle avukatlığını yapmıyorum hatta zaman zaman yazı ve görüşlerimde AB ye oldukça yükleniyorum da. Fakat son 3 yıldaki duruma baktığınız zaman, bir kere Kıbrıslı Türkler üzerinde fazla bir uluslararası baskı kalmamıştır - ki 2004 e kadar ben çok iyi biliyorum Kıbrıslı Türkler üzerinde çok büyük uluslararası baskılar vardı. Türkiye üzerinde Kıbrıs konusuyla bağlantılı baskılarsa zaten ayyuka çıkmıştı. Türkiye her gittiği uluslararası platformda Kıbrıs konusuyla USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 8

9 ilgili olmayan konularda dahi Kıbrıs konusu dile getiriliyordu ve Türkiye ye sen Kıbrıs ta işgalcisin diye söylemlerde bulunuluyordu ve haklı olduğu konularda dahi Türkiye bundan dolayı çok sıkışıyordu. Annan Planı sonrasında konuştuğum birçok Türk diplomatı yurtdışında, bana hocam, biz dış platformlarda hiç bu kadar rahat hissetmemiştik diyorlar. Yani Annan Planında Kıbrıslı Türklerin evet oyuyla moral(ahlaki) üstünlük (moral superiority) Türk tarafına geçmiştir. Bu büyük bir kazanımdır. Bunu nasıl açıklarsınız derseniz, çok basit açıklaması kuru bir sempati derim ama bununla beraber birçok baskının azalması olumlu. Son 3 yıldır Kıbrıslı Türkler müthiş bir inşaat sektörüyle eskiden Rumlara ait olan mallara ev yapmaya devam ediyorlar ve kimse de bunu engellemeye çalışmıyor açıkçası. AB nin Yeşil Hat Tüzüğünden dolayı bugün artık Ercan Havaalanı veya Magosa veya Girne Limanlarına AB vatandaşları adaya yasal olarak girebiliyorlar ve oradan da Kıbrıs Rum Kesimine geçebiliyorlar e kadar bu yoktu. Çünkü Avrupa vatandaşları veya herhangi bir ülkeden gelen insanlar kuzeye geldiği zaman güneye geçemiyorlardı; çünkü Güney onları ülkeye yasadışı limanlardan giriş yaptığı iddiasıyla hemen tutuklayıp ilk uçakla geldikleri ülkeye gönderiyordu. Şimdi Rumlar bunu yapamıyor. Aslında çok kızmış durumdalar. Yani bir Alman bir Fransız bir İsveç vatandaşı Ercan a gelecek ve oradan dilediği gibi güneye veya Larnaca ya gelecek, oradan kuzeye geçip kuzeydeki bir otelde tatil yapabilecek. Bu da aslında büyük bir kazanımdır. F.Y. : Durum turizmde sizin de söylediğiniz gibi ama mesela A.S. : Yeşil Hat Tüzüğü hem Avrupa vatandaşlarının dolaşımıyla ilgili hem de mal ve hizmetlerin. Ancak mal ve hizmetler konusunda çok kısıtlı gelişmeler. F.Y. : Evet, kamyonlara teknik engeller getiriliyor örneğin. A.S. : Tabi tabi. Bu durum devam ediyor, yani Kıbrıslı Türkler çok az mallarını Rum kesimine satabiliyorlar onu biliyorum. Fakat biraz önce bahsettiğim çok önemli bir kazanım. İkincisi aslında baktığınız zaman Kuzey Kıbrıs a ve Kuzey Kıbrıs tan dışarıya yapılan uluslararası siyaset anlamındaki trafik çoğalmıştır. Bugün birçok ülkenin diplomatı artık Kuzey Kıbrıs taki yetkililerle gerek cumhurbaşkanı gerekse hükümetteki yetkililerle görüşüyorlar. Bilim adamları, araştırmacılar ve gazeteciler geçmiş yıllarla kıyasladığımızda çok artan bir sayıyla Kıbrıs a geliyorlar. İslam Konferansına baktığınız zaman, orada Kıbrıs Türk tarafı artık sadece bir toplum ya da bir cemaat olarak değil Kıbrıs Türk Devleti olarak tanınıyor. Ve buna benzer birçok konuda küçük küçük adımlar atılmış. Tabi biz Kıbrıs Türk USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 9

10 toplumu olarak bunları yeterli görmüyoruz muhakkak. Çok daha fazlasını istiyoruz, yani geriye kalan dünya ile bütünleşmek ve demokratik ülkelerdeki vatandaşların özellikle AB içindeki insanların sahip olduğu haklardan yararlanmak istiyoruz. Bunu sadece bireysel anlamda değil, toplumsal ve ayrı bir halk olma anlamında da söylüyorum. F.Y. : Aslında daha sonra soracaktım ama gelmişken Bu sürecin tanınmaya doğru gitmesi için hem Türkiye hem Kıbrıs Türk tarafı uluslararası alanda acaba neler yapmalıdır? A.S. : Ben bugün Kıbrıs Türk tarafının 2003 ten sonraki izlediği politikayı tamamen terk edip ayrı bir devlet olarak tanınmak istiyorum politikasına dönüşünün şu anda yanlış olduğunu düşünüyorum. Ve biraz önce bahsettiğim uluslararası alandaki ahlaki üstünlüğün kaybolacağına ve tahrip olacağına inanıyorum. O yüzden eğer bir tanınma olacaksa bunun evrimsel bir tanınma olacağını düşünüyorum. Bu ilk başta Tayvanlaşma ile başlar. Bu tabiri kullanabilirsek zaten bu süreç başlamıştır. Biraz önce bahsettiğim hususlar neticesinde bu süreç başlamıştır. Gerçi bu süreç ne kadar sürer onu kestirmek mümkün değil. Fakat Rum tarafı Kıbrıslı Türklerle işbirliğine ve siyasi eşitliğe dayalı bir çözüme yaklaşırlarsa Kıbrıslı Türklerin bundan kaçması zordur diye düşünüyorum. Zaten bu olacaksa da olsun. Siyasi eşitlik, güç paylaşımı olacaksa zaten olsun. Ha bu olmayacaksa en azından Kıbrıslı Rumlar bugünkü tutumlarını devam ettirdikleri sürece, Tayvanlaşma sürecinin uzun yıllar sonra da uluslararası hukuktaki yasal tanınmaya doğru gideceğine inanıyorum. F.Y. : Belki dediğiniz gibi mevcut durumda Türk tarafı eğer tanınma istiyorum derse 2004 ten beri savunduğu iddiaların temelini kaybedebilir. Acaba bir yandan Tayvanlaşma süreci devam ederken diğer da bakın aslında iki toplumun bir arada yaşayamadığını gösteren ve AB içinde özellikle Kıbrıs Cumhuriyeti adı altında Birliğe üye olan Rum Kesiminin gerçekte Türk tarafını temsil etmediğini gösteren bir çalışma yürütülebilir mi? A.S. : Tabi tabi. Yani yapılması gereken eğer çok somut önerilere gelecek olursak, birincisi gerek Kıbrıs Türk tarafının gerekse Türk diplomasisinin her uluslararası alanda bugünkü Kıbrıs Cumhuriyeti nin meşruiyetini sorgulaması, masaya yatırması gerekiyor. İkincisi, Kıbrıslı Rumlar özellikle Kıbrıs meselesinin çözümünde çok eskiden beri uluslararası hukukun enstrümanlarını kullanmaya başlamışlar. Bizse buna çok yeni yeni başlıyoruz. Uluslararası hukukun enstrümanlarını kullandığınız zaman, hemen çok kısa vadede sonuçlar getirmez; bu uzun vadeli bir stratejidir yıl sonra bunun meyvelerini görmeye başlarsınız. Biz burada çok geç kaldık. Bu konularda da Kıbrıs Türk tarafının yapabileceği USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 10

11 dünya kadar şey var. Özellikle Kıbrıs Rumlarının aleyhine açabilecekleri birçok dava konusu var. Kayıplar konusu olsun, güneydeki mallar olsun, 1960 Cumhuriyetindeki haklar olsun birçok konuda gerek Rum mahkemelerine ve orada sonuçlanmadığı zaman veya menfi şekilde sonuçlandığı zamanda AİHM e taşıyabilmeleri gerekiyor. Tabi bunun yanında bir de benim 3 4 yıldır söylediğim gibi çok geniş ama nokta atışlı lobi faaliyetleri Bu konuda maalesef Kıbrıs Türk tarafı biraz zayıf fakat bu zayıflık ille de yanlış politikalardan kaynaklanmıyor. Bir yerde yıllardır Kıbrıs Türkleri izole edilmiş, dış dünya ile bağlantıları olmamış. Bu nedenle bunlar biraz da el yordamı ile yavaş yavaş bulunuyor. Eskiden böyle bir fırsat pek olmazdı. Örneğin, ben geçen hafta Avrupa Parlamentosunda konuşma yapma fırsatı buldum. Sayın Talat şimdi artık gidip Avrupa Parlamentosunda, AB Komisyonunda vb. yerlerde görüşme ve konuşmalar yapabiliyor. F.Y. : Önceden Rum tarafının iddiaları hep tek taraflı dinleniyordu. A.S. : Evet, eskiden sadece Kıbrıs meselesi gündeme geldiği zaman, birçok Avrupa ülkesinde elçilikleri olduğu için Kıbrıslı Rumların seslerini duyurması gayet normaldi. Aslında Kıbrıs Rum diplomatlarının enerjileri ve zamanlarının %90 ı Kıbrıs meselesi için harcanıyor. Rumların yurt dışındaki girişimleri ise her zaman için Türk diplomatları tarafından reaksiyon görüyordu. Ama birincisi, bir Türk diplomatı Kıbrıs konusunu bir Kıbrıslı Türk kadar iyi bilemez, yani bunu kabul edelim. İkincisi, zaten bu kadar zamanı ve enerjisi yok. Çünkü düşünün Paris te Türkiye Büyükelçiliği nde çalışan bir Türk diplomatı için ilgilenmesi gereken Türkiye-AB ilişkileri, NATO ve PKK sorunu, OECD, doğal kaynaklar konusu gibi birçok konu var. Kıbrıs sadece dağarcığındaki ve artık çok fazla da öncelikli olmayan konulardan bir tanesidir. O yüzden zaman ve enerjisinin %90 ını Kıbrıs a ayıran Kıbrıslı Rum diplomatlarının karşısına Türk diplomatlarını değil, Kıbrıslı Türk entelektüellerini, siyasileri ya da bilim adamlarını çıkarmak gerekir. F.Y. : Aslında saydığınız kadroyu da yetiştirebilmek için Türk tarafının Türkiye den yardım alması gerekiyor yine de. A.S. : Tabi muhakkak. F.Y. : Türk tarafı ile Rum tarafı kıyaslandığında, Türk tarafı adına saydığınız dezavantajların yanında bir de üçüncü dezavantajı aslında bir taraftan Rumlar kendi iddialarını savunma imkanı bulurken diğer yandan Yunanistan tarafından uzun yıllar destek gördü ve görmeye de USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 11

12 devam ediyor. Ama sadece Rumların iddialarını dile getiren taraf Yunanistan olmuyor çünkü Rumlar zaten özellikle AB üyeliği sonrasında bu durumu kendi lehine çok iyi kullanabiliyor. KKTC açısından ise çoğu platformda Türkiye üzerinden iddialarını, kendi tezlerini duyurmaya çalışan bir durum ortaya çıkıyor. Bu durumda da uluslararası arenada bağımsızlığı sorgulanan bir izlenim ortaya çıkıyor. A.S. : Bir de o dezavantaj var tabi. Bu defa Kuzey Kıbrıs taki etkin ve fiili kontrol Türkiye dedir algılamasını pekiştiriyorsunuz ki bu da size uluslararası platformlarda çok fazla yardımcı olmuyor. O yüzden benim hep söylediğim, çok iyi yetişmiş küçük bir lobi ordusu; yabancı dil bilen, dış deneyimi olan, halkla ilişkiler konusunda iyi bir seviyede olan, nispeten genç - çok çok da genç demiyorum, çok toy değil - ama belli bir enerjisi olan kişilerden oluşan Kıbrıslı Türklerin bir lobi ordusunun oluşturulması. Ve bütün Avrupa başkentlerine bu kişilerin giderek nokta atışları yapması gerekiyor. F.Y. : USAK tarafından yayımlanan Kasım 2006 tarihli Kıbrıs raporunda da getirdiğimiz bir öneri bu aslında. Uluslararası alanda Türk tezlerinin ve çıkarlarının yeterince savunulabilmesi sağlamak adına hem KKTC de hem de Türkiye de uzman uluslararası hukukçu yetiştirmek Hatta Dışişleri Bakanlığı nın koordinesinde ancak düşüncelerinde bağımsız olmak üzere uluslararası hukuk konusunda yetkin bir danışma kurulu önerisinde dahi bulunmuştuk ki bu kurulun akademisyen, hükümet temsilcisi, muhalefet partisi temsilcisi, mecliste temsil edilmeyen diğer siyasi parti temsilcileri, askeri temsilcilerin oluşturduğu geniş tabanlı bir uzlaşı birimi oluşturulması olarak önerilmişti. Sizin söylediklerinizle paralel bir bakış açısı aslında. Hazır konu Türkiye-KKTC arasındaki ilişkinin bazı boyutlarının KKTC bağımsızlığın sorgulanmasına neden olduğu ya da olabileceğine ve bu durumun uluslararası alanda negatif bir izlenim yarattığına gelmişken, KKTC de bulunan Türk ordusu ile ilgili görüşlerinizi de almak yerinde olabilir. Adadaki Türk ordusunun varlığı en fazla eleştiri alan konulardan birisi. Türkiye den gelen 30,000 askerden oluşan bir ordu var hatta komutanı da Türkiye tarafından atanmış durumda. Sizce daha önce haklı sebeplere dayanarak yerleşen adadaki Türk askeri varlığı günümüzde de böyle mi kalmalı yoksa küçülmeli midir? İngiliz askeri üslerinin adadaki varlığını ve yapılanma şeklinden yola çıkarsak, güvenlik ve işbirliği antlaşmalarıyla daha küçük fakat teknik açıdan daha donanımlı bir Türk askeri varlığı daha anlamlı ve savunulabilir bir gerçeklik oluşturamaz mı? Yoksa USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 12

13 A.S. İşin güvenlik boyutunu ben çok iyi bilmiyorum asker olmadığımı hesaba katarsak. İlk başta, muhakkak Kıbrıs Türklerinin Kuzey Kıbrıs ın güvenliği için ne gerekiyor bir çalışma yapılması lazım. Bunun için kaç adet askere ne kadar tanka, tüfeğe, topa gereksinim var bunun analizinin yapılması gerekir ve bu seviyede tutmakta bir kere fayda var diye düşünüyorum. Yani belki bir miktar asker azaltılması, asker azaltılsın sözleri edildiği zaman değil de tek taraflı bir jest şeklinde de iyi olabilir. Bu belki KKTC ile Türkiye arasındaki bir savunma anlaşması gibi bir temele dayandırılarak yapılabilir. Çünkü, bilindiği gibi, Türk ordusu şu anda KKTC Anayasasının geçici 10. maddesi ile adada. Bir içerde bugünkü durumda bir çarpıklık var diyebiliriz - ilk başta tabi kurulduğu zaman çarpık değildi - çünkü Kıbrıs ta hala bir ateşkes var. Yasal durum bir ateşkestir. Ama KKTC kurulalı nerdeyse 25 yıl olmuş. Bugün hala, Kıbrıs Türklerinin polisi, itfaiyesi kolorduya bağlı, yani dolaylı olarak Genelkurmaya bağlı, bu artık çok hoş bir görüntü değil. O yüzden de mesela Loizidou ya da Arestis gibi AİHM kararlarına baktığımız zaman, Kıbrıs ta etkin ve fiili kontrole sahip olan otorite Türkiye dir. Bu nedenle de Türkiye dava edilmektedir. O yüzden, özellikle Annan Planından sonra, Kıbrıs taki etkin ve fiili kontrolün artık Türkiye otoritelerinden Kıbrıslı Türk otoritelerine geçmesi gerekir diye düşünüyorum. F.Y. : Çünkü aksi bir durum egemenliğin Türkiye de olduğu imajını veriyor. Rumlar nasıl bunu hukuken farklı belgeler ile yapıyorsa Türk tarafı da hukuken farklı belgelerle yine aradaki güvenlik bağını koparmadan yapabilmesi mümkün aslında. A.S. : Yapabilirsiniz, ama KKTC tanınmadığı için o iki ülke arasındaki anlaşma da çok fazla tanınmayacaktır. Yine de en azından faydalı olabilir. Bu konuda muhakkak ciddi bir çalışmanın yapılıp fakat hamasetten uzak gerçek anlamda objektif verilere dayalı yani gerçekten Kıbrıslı Türklerin ve Kuzey Kıbrıs ın güvenliği ve toprak bütünlüğünü sağlamak için ne kadar büyüklükte bir orduya, bir güvenlik birimine ihtiyaç olduğuna dair bir çalışma yapılması gerekiyor. Ayrıca, dediğim gibi, bunun hamasetten uzak tutulması gerekiyor; fakat hamasetten uzak tutulmasının ne kadar zor olduğunu da biliyorum. Özellikle de bugünkü Türkiye şartlarına baktığımız zaman, çok daha açık konuşacak olursak, sivil hükümet ile asker arasında tansiyonun yaşandığı son 3 4 yıldır yaşanan duruma baktığımız zaman, bunun da çok zor olduğunu görüyoruz. Çünkü küçük küçük de olsa birçok örnekler yaşadık. Mesela Kıbrıs ta Lokmacı Barikatı nın açılması konusunda Mehmet Ali Talat ile Genelkurmayın USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 13

14 yaşadığı gerginlik şeklinde şeyler Bundan ben şunu şöyle algılıyorum, aslında Genelkurmay Talat ı dövmek peşinde değil, AKP yi dövmek peşinde veya AKP yi tokatlamak peşinde. AKP yi direk tokatlayamadığı için AKP ye en yakın müttefik kimdir? Kıbrıs da bu cephelerden bir tanesi. CTP yönetimi ve Talat AKP ye yakın olduğu için, bir yerde Talat üzerinden bugünkü AKP hükümetinin fırçalanması operasyonu gibi olarak da algılanabilir. F.Y. : Bunun dışında ayrıca çoğu zaman bazı şeyleri iç siyasetten ayırmak mümkün olmuyor. Belli adımlar atılıyor ya da adım atmak çeşitli planlar yapılıp öne sürülüyor fakat iç siyasi olaylar sonucu bu adımlarınızı ilerletmeniz mümkün olmayabiliyor. Mesela seçim Genel seçimler öncesinde hem AB ile ilişkilere yönelik hem de Kıbrıs konusunda 2006 yılında çeşitli uyum programları ve eylem planları hazırlandı ve bu konudaki kararlılık gösterilmeye çalışıldı. AB ülkelerinde her iki konuya yönelik lobi faaliyetlerinde bulunmaya başlandı. Ancak 2007 seçimleri gündeme gelmeye başladığında, iç siyasete mesaj verme adına, bir anlamda bu adımlarda uyuma dönemine girildi. Bu durum AB için de geçerli. A.S. : Evet, doğru tabi. O yüzden ben bir başka röportajda şunu önermiştim: Örneğin Cumhurbaşkanı Talat ın askerle olan ilişkilerinde hükümeti ve o dönemde Dışişleri Bakanı olan Abdullah Gül gibi kişileri araya koymadan kendisinin doğrudan o günün komutanlarıyla, Genelkurmay Başkanıyla çok açık yüreklilikle bir iletişim içine geçmesi gerektiğini düşünüyordum. Fakat tabi asker içinde de Cumhurbaşkanı Talat ve CTP hakkında geçmişe dayalı çok hoş olmayan imajlar var ve bunlar maalesef devam ediyor. Yani CTP ve o gelenekten gelen insanlar Türk askerini sevmiyorlar, Türk askerinin adada kalmasını istemiyorlar gibi imajlar var ki bunların birçoğu aslında doğru değildi. O yüzden CTP yönetimi ve Talat ın askerle birebir ilişki içinde bir iletişim içinde olması gerekiyor. Çok açık yüreklilikle bunların masaya yatırılması gerekiyor. F.Y. : Yani süreci siyasetin ve güncelin dışına çıkarmak gerekiyor diyebiliriz. Bu süreç belki hükümet politikası şeklinde yürütülmekten ziyade devlet politikası şeklinde olmalı A.S. : Ben devlet politikası kavramına katılmıyorum. Demokratik ülkelerde devlet politikası olur mu? Bu da belki biraz felsefi bir tartışma ama demokratik ülkelerde politikayı hükümetler yapar ve o politikalarından dolayı halktan yetki alıp, o politikalar doğrultusunda belirlenen dönemde icraatlarını yaparlar. Eğer o politikalarda başarılı değillerse halk da onları USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 14

15 bir sonraki seçimlerde alaşağı eder veya başarılı iseler bir sonraki dönem için tekrar yetki verir. Ama belli politikalarda devamlılık kastediyorsanız o olur. F.Y. : Elbette. Kastettiğim politikalarda devamlılık ve tutarlılık gereğidir ki örneğin batılılaşma politikası bu tarz bir süreci içermektedir. Bu nedir aslında? Kim hangi hükümet gelirse gelsin yine de Türkiye yüzünü batıya döner ve o artık bir devlet politikası haline gelmiştir. A.S. : Ben ona dış politikada devamlılık diyorum. F.Y. : Farklı terimlerle ifade etmek diyelim Mülkiyet konusuna bakarsak, siz az önce Kuzey kesiminde Rumların malları üzerinde şu anda inşaatlar yapılıyor, kimse sesini çıkarmıyor ve bir hoşgörü mevcut dediniz. Fakat birçoklarının Kıbrıs sorununun temeli olarak gördüğü mülkiyet sorunu konusunda siz nasıl bir çözüm önerirsiniz? Her iki tarafta da farklı uygulamalar mevcut. Güneyde Rumların uyguladığı kiralama yöntemine dayanan farklı bir politika var. Kuzeyde ise devletleştirme ve tapu dağıtımı söz konusu A.S. : O yanlış, bunu en baştan söyleyeyim. Tahsisat ile başlamıştır, daha sonra tapuya döndürdüler. Bunun çok yanlış olduğunu düşünüyorum açıkçası ve Kıbrıslı Rumların bıraktığı mallar KKTC topraklarıdır gibi bir anayasa değişikliği çok da temelli değil. Yani bu durum tahsisat olarak devam edebilirdi. Gerektiği zaman Rumlar da yapıyor devletleştirme olarak - diyelim ki kamu yararı için bir hastane, okul veya bir ibadet yeri yapılması gerekiyordu. Kıbrıslı Rumların Guardian Law diye bir vasilik yasası var ve onlar sadece kiralama yolunu seçiyor. Ama yine ihtiyaç duydukları zaman - bu kadar da masum değil onu da söyleyeyim, sadece ihtiyaç duydukları zaman değil, birçok kere kılıfına uydurarak - Kıbrıs Türk mallarını da istimlâk ederek, devletleştirerek kullanıyorlar. Yani birçok yerde yollar biraz daha zikzak geçiyor, bakıyorsunuz Türk malları üzerinden geçiyor. Yani bugünkü uluslararası havaalanı diye adlandırdıkları Larnaka Havaalanının da bulunduğu toprağın bir kısmı Kıbrıs Türklerine aittir. Onlardan izin almadan bunu yaptılar. F.Y. : Ama herhalde kılıfına uydurmak dediniz ya o yüzden Rumların eylemleri daha temelli görünüyor A.S. : Tabi, ama onların da bugünkü vasilik yasası çok fazla sağlam temellere dayanmıyor. Çünkü bu yasada Kıbrıs problemi çözülene kadar Kıbrıslı Türkler mallarını kullanamaz ve satamaz diyorlar. Değişiklik yaparak şöyle dediler: Bir Kıbrıslı Türkün malını tekrar USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 15

16 alabilmesi için en az altı ay güneyde ikamet etmesi gerekiyor. Ama mesela diyelim ki bir Kıbrıslı Türk kuzeyde değil de İngiltere de yaşıyor. O kişi gelip malını alabilir veya satabilir diye bir de ayrım var. O yüzden çok sağlam temellere dayanmış değil. Bir taraftan Kıbrıslı Türklere AİHM, malın iadesine dair formüller üretin diyor. Onun için de Taşınmaz Mülk Komisyonu kuruldu. Hem tazminat veriyor, hem takas ve hem de mülkün iadesi seçeneklerini sunuyor. Şimdi Türk tarafı bunu yapıyor, Rum tarafı ise hayır çözüme kadar malınızı kullanamazsınız ve satamazsınız diyor. O yüzden çok sağlam temeller üzerine dayanmıyor. Bu nedenle ben bu konularda Kıbrıs Türk tarafının davalar konusunda yapabileceği girişimler var diye düşünüyorum. F.Y. : Peki, tapular verildikten sonra mirasçılar arasında el değiştiren, parça parça bölünen arsalar konusunda Mal Komisyonunun tüm bu davaları tek tek ele alınmasının zor görünmesi konusuna ne gibi bir yorum getirirsiniz? Türk tarafının global takas önerisi bu yüzden değil midir? A.S. :Öneriyordu. F.Y. : Şimdi nasıl değişti? A.S. : Annan Planına baktığınız zaman karma bir formül olduğunu görürsünüz. Annan Planındaki mal mülk rejimi, belki de Planın en karmaşık en çok hacim tutan yeriydi, sanıyorum sayfalık bir mülk rejimi. Buna göre hem tazminat hem de mal iadesi vardı. Fakat belli kısıtlamalar da vardı; mesela sadece toprağının üçte birini geriye alabilme gibi karışık bir formülasyon, yani planda karma bir rejim mevcuttu. Mal mülk konusu yine bu şekilde çözülebilir diye düşünüyorum. Yani sadece böyle siyah-beyaz şekilde yani hiç kimse malına geri dönemez, global takasla mülkiyet sorununu halledeceğiz derseniz uluslararası hukuka bunu uydurmada bireysel özgürlüklerden dolayı problem yaşarsınız. Veya herkes malına dönecek dediğiniz zamanda bu yine pratik olarak olmaz; çünkü 1974 üzerinden 33 yıl geçmiş 1963 ten günümüze ise 44 yıl geçmiş. Yani, gerçekçi olarak, bu dönem içinde evinizin aynı yerde durmasını veya mülkünüzün hiç değişmemiş olmasını bekleyemezsiniz. O yüzden toprak ayarlaması üzerine bir anlaşma olacaksa zaten bu çok barizdir, Kıbrıs Türk tarafı bir miktar toprak verecek, yani bugünkü yeşil hat biraz kuzeye doğru çıkacak. O toprak ayarlamasından dolayı birçok Kıbrıslı Rum göçmen bu topraklardan hak sahibi olabilir, bu bir parçası çözümün. İkincisi tazminatlar, üçüncüsü takas. Yani bir Kıbrıslı Türkün güneydeki malına karşılık kuzeyde mal alabilmesi veya tam tersine bir Rumun kuzeyde bıraktığı malına USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 16

17 karşılık güneyde bir Türk malı alması gibi Bir dördüncüsü ise mümkün olduğu yerlerde malın iade edilmesi veya malın bir kısmının iade edilmesidir. O yüzden yani İngilizcede bir laf vardır there are no quick fixes yani her konuda öyle çok kolay cevaplar, basit reçeteler yoktur. Çok karmaşık bir konu bu konu ve karmaşık konu da karmaşık bir çözümle çözümlenir diye düşünüyorum. Yani bir düğüm olduğu zaman, işin kolayına kaçıp bunu makasla bıçakla keselim olsun bitsin diyebilirsiniz; fakat daha sonra siz o ipi bir araya getirecekseniz, o kestiğiniz kısım eksik kaldığı için kolay kolay bir araya getiremezsiniz. F.Y. : Geçtiğimiz Ekim ayı içinde Ankara daki KKTC büyükelçisi ile görüşmüştüm. Mülkiyet konusu artık hem miras paylaşımı nedeniyle karmaşıklaştığını hem de değerlerde bir değişikliğin söz konusu olduğunu söylemişti. Bizim kendi algılamamızda Rum tarafında olan malların değerinin çok yükseldiği, Türk tarafında ise malların düştüğü şeklindedir. Tersine Sayın Büyükelçi, örneğin tarihi eserdir, korunması gereken yerlerdir diye Rum tarafında bulunan Türk mallarına yatırım yapılmadığını ve değerlerinin düştüğünü belirtmişti. Ancak havaalanı yapımı gibi gerekli bir inşaat sürecinde bu malların bir kısmının üzerine işlem yapıldığından bahsetmişti. A.S. : Size çok basit bir örnek vereyim. Benim ailemin Baf ta yani merkezden birkaç kilometre uzakta, dağın yamacında bulunan Türk köylerinden bir tanesinde 120 dönüm malı var. O köyler, Türk köyleri olduğu için Kıbrıslı Rumlar gidip yerleşmemiş. O yüzden oraları diyelim ki bir buçuk kilometre uzaklığında bir Rum yerleşim birimiyle kıyasladığımızda onlar kadar para yapmıyor. Ama 1963 ve 1974 hadiseleri olmasaydı, o 120 dönüm malın bugün belki her bir dönümü bin dolar civarında bir paraya satılacaktı ki bir buçuk kilometre ilerde Rum köylerinde bulunan muadil malların bir dönümü çok rahat bu fiyatlardan satılıyor. 120 dönümden bahsediyorum, az bir yer değil. Fakat, bugün çok fazla para etmiyor. Yani bugün ben onu satmak istesem - ki zaten sattırmıyorlar biliyorsunuz - fakat diyelim ki ben gittim 6 ay orada ikamet ettim o hakkı da aldım ve onu ben satacağım. Yine değerinin çok çok altına bir paraya satabileceğim. F.Y. : Kuzeydeki Rum mallarında oturan Türkler, tapusunu alıp bu malları artık kendi malları diye gördükleri için, Rum tarafına oranla buradaki mallarda bir ekonomik gelişme söz konusu. Dolayısıyla kuzeydeki Rum mallarının değerinin güneydeki Türk mallarının değerine kıyasla daha çok olduğunu söylemek mümkün USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 17

18 A.S. : Yani değerleri yükseldi ama yine güneydeki mallarla kıyasladığınız zaman kuzeydeki fiyatlar daha aşağıdadır. Daha iyi anlaşılabilmesi için şunu söyleyebiliriz: Eğer Annan Planı kabul edilseydi ve bugün Birleşik Kıbrıs, AB üyesi olsaydı bugünkü durumda kuzeyde diyelim ki 50 bin dolara satılan bir mal 100 bin dolara satılacaktı. Çünkü tapusu, her şeyi meşru-yasal bir hal alacaktı. Böyle bir de problem var. F.Y. : Bazı konulara görüşme arasında değindiğimiz için atlayarak giderek Kıbrıs sorunu ile ilgili başka bir konuya geçmek istiyorum. A.S. : Tabi F.Y. : Geçtiğimiz dönemde Rumlar tarafından güneyde petrol arama çalışmaları başlatıldı. Bu konu uluslararası hukuk açısından tartışıldı ve pek çok hukukçu tarafından hukuken yanlış bir uygulama olduğu savunuldu. A.S. : Türkiye uluslararası denizcilik sözleşmesine dahil değil biliyorsunuz. F.Y. : Evet. Türk tarafı hukuki ve siyasi açıdan bu duruma ne tür alternatifler geliştirebilir? Ya da hangi platformlarda sesini duyurmaya çalışması gereklidir? Sonuçta tek taraflı bir arama söz konusu. A.S. : İşin hukuksal kısmını çok yakından bilmiyorum ama 1960 ta kurulan Cumhuriyetin yine bir Ortaklık Cumhuriyeti olduğu ve bugünkü Cumhuriyetin meşruiyetini sorgulayan bir argümanla ortaya çıkmak gerekiyor. Bunun dışında gerek Kıbrıs Cumhuriyeti orijinal anayasasında gerekse Annan Planında doğal kaynakların her iki toplumca da paylaşılması gerektiği ilkelerini de öne çıkararak bir siyaset izlemek gerekiyor diye düşünüyorum. F.Y. : Ekonomik açıdan baktığımızda, Kıbrıs Türk tarafına yönelik belli bir önyargının mevcut olduğunu da görüyoruz. Türk tarafının ekonomik açıdan Rumlardan görece daha kötü olan durumu, Rumlar tarafında birleşme olursa ekonomik refahlarını Türklerle paylaşmak zorunda kalacaklarına yönelik bir algılamanın yer edinmesine neden oluyor. Rum tarafındaki mevcut algılamayı tersine çevirmek adına belki de en önemli adım, iki tarafın ekonomilerini birbirine eşit hale getirmek olabilir. Rum tarafının korkularını en azından ekonomik anlamda elimine etmek adına etkili bir adım olabilir. A.S. : Tabi tabi. Kuzeyin ekonomisinin iyileştirilmesi ve ekonomi seviyesinin yukarıya çekilmesi Kıbrıslı Rumların bir çözüm olursa bir anlaşma olursa Kıbrıslı Türklerin de refahını USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 18

19 biz karşılayacağız argümanını büyük oranda ortadan kaldırabilir veya yumuşatabilir diye düşünüyorum. F.Y. : Bunun için Kıbrıs ta ekonomik açıdan somut olarak ne yapılabilir? A.S. : Ekonomist olmadığım için yine bu konuda çok fazla bir şey söyleyemeyeceğim ama Kıbrıslı Türklerin özellikle de Türkiye den bağımsız kendi ekonomik büyümelerini sağlayacak politikalar izlemesi lazım diye düşünüyorum. Bunun için potansiyel alanlara bakmak gerekir. Özellikle turizm, üniversiteler, yüksek eğitim gibi konular belki yan başka sektörler olabilir. Mesela bir ara özellikle Güzelyurt bölgesinde narenciye çok önemliydi fakat çok iyiye gitmedi özellikle dışarıya çok fazla satamıyoruz. Alternatif üretim geliştirilebilir. Duyumlarıma göre, sanırım AB nin alternatif üretim konusunda yardımları vardı. Eskiden narenciye ekili tarlalara şimdi nar ekilmesi gibi. Belki bu alanlar araştırılabilir. Endüstri olarak Kuzey Kıbrıs ta bir potansiyel yok ama belki hafif endüstri diye tabir edilen meyilli Türk firmaları operasyonlarının bir kısmı adanın kuzeyine kaydırabilir. Ama bunlar biraz da teşvik isteyen konular. Yatırımcıyı oraya çekebilecek albeni sunmanız gerekiyor. Ayrıca Türkiye nin de motivasyonu gerekli. F.Y. : Tarım açısından düşününce, Doğrudan Ticaret Tüzüğü geçmediği için normalde de aslında doğrudan yasak olmasa da Kuzey Kıbrıs tercihli ticaret rejiminden yararlanamadığı için AB ülkeleri açısından adanın kuzeyi ile ticaret cazip hale gelemiyor. Bu nedenle ticarete alternatif sektörler sizce ne olabilir? Örneğin, İstanbul da göz ameliyatlarına yönelik tıp turizmi başlamıştı bir ara. Göz ameliyatı olmak için insanlar Hollanda dan uçak kaldırmaya başlamıştı. Aynı şekilde KKTC de de alternatif bir tıp turizmi oluşturulabilir mi? A.S. : Çok küçücük de olsa tüp bebek sektörü mevcut durumda Türkiye de özellikle donörlü tüp bebek konusu yasal olmadığından dolayı bu tür hastalar Yunanistan a, İsrail e, Avrupa ülkelerine veya Kuzey Kıbrıs a geliyorlar. Ama bunun gibi başka alternatif alanlar yaratılması için üzerinde çalışılması gerekiyor. F.Y. : Belki de ekonomik açıdan, ekonominin canlanması için hangi sektörlere yönelim yapılmasının analizinin yapılabilmesi açısından işin uzmanları ile konuşulmalıdır. A.S. : Ama dediğim gibi bu yapılırken muhakkak Kıbrıslı Türklerin Türkiye ya bağımlı olmayacak bir şekilde planlanması gerekir. Yani Türkiye nin maddi kaynakları belki başta kullanılabilir ve Türkiye altyapı için yardımlar yapar. Ama daha sonra Kuzey Kıbrıs ın kendi USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 19

20 ayakları üzerinde kendi büyümesini sağlayacak bir yöntem ile yapılması gerekir. Mesela su konusu çok önemli. Yani Kıbrıs biliyorsunuz çok az su alan ve kuraklık yaşayan bir bölge, sadece kuzey değil güney de öyle. Mesela yıllardır bahsi geçen Türkiye nin Manavgat su projesi F.Y. : Evet, Barış Suyu Projesi olarak adlandırılıyor, hatta atılan imzalar vardı. A.S. : Ne güzel. Bu çok önemli. Örneğin, o suyu İsrail e götürürken Kuzey Kıbrıs a da götürüp hatta güneyi de bir şekilde dahil edip kendinize bağımlı hale dahi getirebilirsiniz. Tabi bu iş yine fizibilite çalışılması gerektiriyor, izlenecek yol, miktar, maliyet vs. Adanın iki tarafının da suya ihtiyacı var. F.Y. : Bunun dışında petrol açısından da Rumlar yüzde yüz dışarıya bağımlı durumda. Belki Türkiye üzerinden geçecek bir petrol boru hattının aynı zamanda KKTC ve oradan da güneye bağlanması söz konusu olabilir. Ama yine de güneyin bir şekilde siyasi iradesini ortaya koyması gerekir. A.S. : Yapılabilir tabi, muhakkak. F.Y. : Rumları bu adımları atmaya zorlayıcı bir unsurun varlığı çok önemli bu aşamada. AB nin zorlayıcı olarak devreye girmesi ne kadar olası? A.S. : Tahmin ediyorum, yani Kıbrıslı Rumlar üzerine dışardan bir miktar bir tazyik gelmesi lazım. Sadece bu iş tazyikle değil bir ortam yaratmakla, yani bir ara formül yaratmakla da mümkün. Yıllardır söylüyorum çünkü biraz da duygusal bağım var. Biliyorsunuz 1992 yılında BM Genel Sekreteri Butros Galli nin 100 paragraflık bir fikirler dizisi vardı. Bu bir çerçeve çözüm metniydi. Ve bu çerçeve çözüm 1993 te çöktüğü zaman, 1993 yılı çok enteresandır Kıbrıs meselesinde, çok kişi bilmez, vurgulamaz. BM Genel Sekreteri Kıbrıs konusunda yeniden bir tanıda bulunmuştu. Neydi o yeni tanı? Kıbrıs ta gerçek problem özlü konulardaki anlaşmazlıklar değil, iki taraf arasındaki güven uçurumudur. O yüzden Kıbrıs ta bir çözüme ulaşmak için ilk önce bu güven uçurumunu halletmemiz gerekiyor. Taraflar arasında güven tesis etmemiz gerekiyor ki bu özlü konuların müzakerelerde daha kolay çözülebilmesini sağlayacaktı. O yüzden 1993 te Genel Sekreter iki tarafa 15 maddelik bir güven yaratıcı önlemler paketi sunmuştu. O zaman kapılar da açık değildi ve bunun içinde iki taraftaki uzmanların sağlık, çevre, su, elektrik konularında işbirliği yapmaları, iki tarafın ticaret odalarının ortak projeler yapması ve iki tarafın sportif faaliyetlerde bulunmaları gibi USAK / Kıbrıs Politika Merkezi 20