: EKOYAY Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara 2014

Transkript

1

2 Editör Dil Uzman Görsel Tasar mc Program Gelifltirme Uzman : Dr. Metin OKTAY : Mustafa BEKTAŞ : Hüseyin Turhan SOLAK : Doç. Dr. Ali Murat SÜNBÜL Ölçme De erlendirme Uzman : Hasan PEKTAfi Rehberlik ve Geliflme Uzman Bask : Y ld z TANRIVER : EKOYAY Eğitim Yayıncılık, Matbaacılık - Ankara 2014 Sertifika No:

3 3

4 4

5 Mustafa Kemal Atatürk

6 Ç NDEK LER K TAP TANITIM fiemasi ÜN TE GÜZEL SANATLAR VE EDEB YAT Güzel Sanatlarda Edebiyat n Yeri Edebiyat n Bilimlerle liflkisi Dilin nsan ve Toplum Hayat ndaki Yeri ve Önemi Metin Edebî Metin ÜN TE SONU DE ERLEND RMES ÜN TE COfiKU VE HEYECANI D LE GET REN MET NLER (fi R) fiiir nceleme Yöntemi Şiir Okuma Manzume ve fiiir ÜN TE SONU DE ERLEND RMES ÜN TE OLAY ÇEVRES NDE OLUfiAN EDEBÎ MET NLER Olay Çevresinde Oluflan Edebî Metinleri Tan ma ve Grupland rma (Masal ve Destandan, Hikâye ve Romana; Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) Anlatmaya Ba l Edebî Metinleri nceleme Yöntemi Anlatma Esasına Ba l Metinleri Okuma Göstermeye Ba l Edebî Metinler (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) Göstermeye Ba l Edebî Metinleri Tan ma (Tiyatro) ÜN TE SONU DE ERLEND RMES

7 4. ÜN TE Ö RET C MET NLER Ö retici Metinleri nceleme Yöntemi Ö retici Metinleri Okuma a. Tarihî Metinler b. Felsefi Metinler c. Bilimsel Metinler ç. Gazete Çevresinde Oluşan Metin Türleri d. Kişisel Hayatı Konu Alan Metin Türleri ÜN TE SONU DE ERLEND RMES PROJE ÇALIfiMASI PROJE DE ERLEND RME ÖLÇE ÖZ DE ERLEND RME FORMU PERFORMANS GÖREVİ TER MLER VE KAVRAMLAR SÖZLÜ Ü KAYNAKÇA TÜRK YE HAR TASI TÜRK DÜNYASI HAR TASI

8 KİTAP TANITIM ŞEMASI Der se ha zır lık sü re ci, ders için ge rek li ma ter yal le rin is ten me si ve ya pı la cak araş tır ma ko nu la rı nın ve ril me si ev re le ri ni kap sar. Dü şün sel ha zır lık sü re cin de yer alan so ru lar ve etkinlikler, ders te iş le ne cek ko nu la rın da ha iyi an la şıl ma sı nı sağ la yarak ön bil gi le rin ha re ke te ge çi ril me si ni amaç lar. Haz rl k İn ter net si te si ni zi ya ret ede rek Ata türk ün Türk di li ne ver di i önem hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. 1. Et kin lik: 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın İle ti şim, Dil ve Kül tür ko nu sun da ö - ren di i niz bil gi le ri göz den ge çi ri niz. Dil ve kül tür ilifl ki si ko nu sun da ki bil gi le ri ni zi bafl l k lar hâ lin de defterinize yazınız. Çev re niz de ki in san la r n ko nufl ma la r n göz lem le yi niz. Yaş, cin si yet, sos yal sta tü gi bi de - ğiş ken le rin di li kul lan ma bi çi mi ni et ki le yip et ki le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz - lü ola rak ifa de edi niz. Bu sü reç, ö ren ci le rin elefl ti rel ve ya ra t c dü flün me, ile ti flim kur ma, arafl t r ma-sor gu la - ma, prob lem çöz me, ka rar ver me, bil gi tek no lo ji le ri ni kul lan ma, Türk çe yi do ru, et ki li ve gü zel kul lan ma, sa nat ese rin den zevk al ma be ce ri le ri nin ge lifl ti ril me si amaç la r na yö ne lik ola - rak met nin ya p, te ma, dil ve an la t m ba k m la r n dan çö züm len me sini kap sar. nceleme 1. Me tin EDE Bİ YA TIN GÜ CÜ Ede bi ya t n gü cü de zaa f da kul lan d mal ze me den ge lir. Ede bi yat sa na t n n mal ze me si söz - dür, ke li me ler dir. Yer yü zün de in sa n n va ro lu flun dan be ri söz de var d r.... Gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d mal ze me, ede bi ya t n ifa de va s ta s olan söz ka dar de i - flik lik ge çir me mifl tir. Sö zün, len gü is tik bir kav ram ola rak dil hâ li ne ge li fli, dil den dil le rin do ma s da ha son ra leh çe le rin, fli ve le rin, a z la r n or ta ya ç k fl, bü tün bu grup la r n bir bir le riy le al fl ve rifl le ri; ken di iç ya p s n da bir di lin bü tün ha ya ti ye ti, ke li me le rin do u flu, ölü flü, ma na de ifl tir me si; ke li me - nin de ken di için de bafl ka ke li me ler le bir le fle rek ye ni kav ram la ra yol aç ma s, lü gat le re gi den s t lah, te rim, ta bir, ar go ve me caz lar la ye ni ma na la r n ka za n l ma s ; sa nat kâr la r n, fi lo zof la r n, ilim adam - Bu sü reç, ö ren ci le rin der se et kin bir fle kil de ka t l m la r n sa la mak ama - c y la ya p l ma s is te nen ders içi ve okul d fl et kin lik le ri kap sar. 1. Et kin lik: S n f öğrencileri arasında iki grup oluşturunuz, grupları oluşturan öğrenciler olarak Kal d r m lar fli i ri ni nes re çe vi riniz. Kaldırımlar şiirinin nesir biçimiyle şiiri ahenk bakımından kar - fl lafl t r nız. Ula fl lan so nuç ları tah ta ya ya z nız. 2. Et kin lik: Kal d r m lar ad lı fli i ri, dört lük le ri nin yer le ri ni de ifl ti re rek fli i rin an la m n boz ma - ya cak fle kil de oku yu nuz. Okur ken ba z ke li me le rin yer le ri ni de ifl ti ri niz, ba z la r n n da ye ri ne efl an lam l la r n kul la n n z. Or ta ya ç kan ye ni me tin de ses ör gü sü nün bu de i flik lik ler den na s l et ki - len di i ni belirtiniz. 1. Kal d r m lar fli i rin de ben ze flen ve tek rar edi len ses le rin ve ke li me le rin al t n çi zi niz. Bu ben zer lik ler ve tek rar la r n fli ir de ki ifl le vi ne ler dir? Ör nek ola rak fli i rin ilk dört dört lü ün de ki k ses - le ri ni ifla ret le yi niz. fii ir oku nur ken k se si na s l bir et ki b ra k yor? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Kal d r m lar ad lı me tin de ki di ze le rin he ce sa y la r n n eflit olup ol ma d n be lir le yi niz. Bu du rum fli i re bir ahenk ka t yor mu? Tar t fl n z. Ulafl t n z so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz. 8

9 Bu sü reç te ya p, te ma, dil ve an la t m öge le ri nin iç içe gi re rek olufl tur duk - la r or ga nik bir li in an lam de e ri ile bu an la m n olufl ma s n sa la yan öge ler ara s n da ki ilifl ki be lir le nir. Anlama - Yorumlama 1. Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin de ya zar, ede bi ya tı, mü kem mel bir yo rum cu ola rak ni te len - dir mek te dir. Bu ifa de den ne an lı yor su nuz? Aç k la y n z. 2. Me tin de ge çen Mi ke lanj, meş hur Mu sa Hey ke li ni ta mam la dı ğı za man, çe ki ci ni onun su ra tı na fır la tıp Ko nuş sa na! di ye hay kı rır. Hiç bir söz, böy le bü yük bir sa nat ese ri kar şı sın da sa nat kâ rın sö ze ih ti ya cı nı bu ka dar güç lü his set ti re mez di. cüm le sin den an la d k la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin de yer alan Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi si, mü - zi ko log ta ra fın dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya nır ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta şır. Hâl bu ki bir sez gi va kıa sı olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la zım dır. ifa de siy le ya za rın, sa na tın han gi özel li ği ni vur gu la dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. Bu sü reç, ö re ni len bil gi nin ne de re ce ö re nil di i nin ve kul la n l ma ya ha z r hâ - le ge lip gel me di i nin be lir len me si ama c y la fark l tip ler de ki so ru lar la olufl tu - rul mufl tur. Bu sü reç te ka za n m lar la ör tü flen geç mifl y l la ra ait Ö ren ci Seç me ve Yer - lefl tir me S na v so ru la r na da yer ve ril mifl tir. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ak l n k la vuz lu un da in san l a fay da l ol ma y amaç la yan bi lim ile in san duy gu la r na es - te tik bir ba k fl aç s y la yak la flan... amaç la r ba k m n dan fark l l k gös ter mek te dir. Mimari, heykel, resim... sanatlar olarak nitelendirilir. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Plas tik sa nat lar za naa t ortaya çıkarır, za na at da sa na ta fay da bo yu tu ka zan d r r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Gü zel sa nat la r n s n f lan d r l ma s n da te mel al nan öl çüt ler den bi ri de ese rin ya p l fl ama - c d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Bu bö lüm; ö ren ci le re oku ma sev gi si ve al fl kan l ka zan d r mak, ö ren ci - le ri Mil lî E i tim Ba kan l n ca olufl tu ru lan Li se ler için 100 Eser lis te sin de yer alan eser le re yön len dir mek için oluş tu rul muş tur. Ki tap içe ri sin de, öğ ren ci le rin bir kıs mı - nı me tin ola rak in ce le dik le ri eser le rin ta ma m n oku ma la r n tefl vik et mek ama cı do rul - tu sun da be lir len mifl tav si ye ni te li in de ki eser le rin ad la r n kap sar. Günlük Günefllik fiark lar Ali ÇOLAK 9

10 1. ÜNİTE 1. Gü zel Sa nat larda Edebiyatın Yeri GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Haz rl k Rö ne sans ha re ke ti hak k n da bil gi top la y n z. S n f n za ta rih, fi zik, fel se fe, fli ir, ro man ve hi kâ ye me tin le ri ge ti ri niz. Ata türk ün gü zel sa nat la ra ver di i önem hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Ata türk ün ede bi yat la il gi li söz le rin den ba zı la rı nı bu lup s n fa ge ti ri niz. Bun la r s n f pa no - su na as n z. 1. Et kin lik: Çev re niz de yer alan bir mü ze yi zi ya ret edi niz. Çev re niz de, zi ya ret ede bi le ce ği niz bir mü ze yok sa mü ze ler ya da sa nat eser le ri ile il gi li bir bel ge sel film sey re di niz. İz le nim le ri ni zi def - te ri ni ze ya z n z. 2. Et kin lik: Mü zik, re sim, hey kel gi bi gü zel sa nat lar la il gi li re sim, fo toğ raf vb. mal ze me ler top - la yı nız. Bun la rı oku lu nu zun ve ya sı nı fı nı zın pa no sun da ser gi le yi niz. Top la dı ğı nız fo to raf ve re sim - ler ile il gi li dü flün ce le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. Ne den mü zik din le me ih ti ya c his se di yor su nuz? Sev di i niz bir flar k y din ler ken içi niz de han - gi duy gu lar uya n yor? Def te ri ni ze ya z n z. Mü zik, re sim, fli ir ol ma sa ha ya tı mız da ne ler ek si lir di? Tar t flı nız. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 10

11 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT nceleme 1. Me tin EDE Bİ YA TIN GÜ CÜ Ede bi ya t n gü cü de zaa f da kul lan d mal ze me den ge lir. Ede bi yat sa na t n n mal ze me si söz - dür, ke li me ler dir. Yer yü zün de in sa n n va ro lu flun dan be ri söz de var d r.... Gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d mal ze me, ede bi ya t n ifa de va s ta s olan söz ka dar de i - flik lik ge çir me mifl tir. Sö zün, len gü is tik bir kav ram ola rak dil hâ li ne ge li fli, dil den dil le rin do ma s da ha son ra leh çe le rin, fli ve le rin, a z la r n or ta ya ç k fl, bü tün bu grup la r n bir bir le riy le al fl ve rifl le ri; ken di iç ya p s n da bir di lin bü tün ha ya ti ye ti, ke li me le rin do u flu, ölü flü, ma na de ifl tir me si; ke li me - nin de ken di için de bafl ka ke li me ler le bir le fle rek ye ni kav ram la ra yol aç ma s, lü gat le re gi den s t lah, te rim, ta bir, ar go ve me caz lar la ye ni ma na la r n ka za n l ma s ; sa nat kâr la r n, fi lo zof la r n, ilim adam - la r n n, lü gat le re gir me yen flah si ta sar ruf la r Ha s l de i flen, zen gin le flen, ta ze le nen, can la nan, bü yü yen dil. Onun için gü zel sa nat lar dan hiç bi ri nin kul lan d mal ze me, ede bi ya t n ki ka dar zen gin - lefl me mifl tir. Mi ma ri, hey kel, re sim gi bi plas tik sa nat lar da as r lar bo yun ca tafl, ça mur, harç, tunç, a aç, bo ya gi bi mal ze me ler ara s na, ya k n de vir ler de da ha de i flik un sur lar ka r fl m fl ol sa da yi ne o sa nat la r n ifa de aç s n dan zen gin lefl me si ma na s na gel mez. O za man sa nat kâr, bu ma hi ye ti de ifl me yen mal - ze me ile ye ni ifa de fle kil le ri ara mak su re tiy le zen gin lefl me yi eser de gös ter me ye ça l fla cak t r.... Bu ra da, mal ze me nin s n r l ol ma s n n, o sa nat da l n da eser ya rat ma im kâ n n n da s n r l ol ma s ma na s na gel me ye ce i ni he men be lir te lim. Ge rek plas tik mal ze me ge rek se ses ler, sa nat kâr için na - mü te na hi ter kip ler mey da na ge tir mek im kâ n n her za man mu ha fa za eder. Bah si miz sa nat kâ r n ya - ra t c gü cü ne de il, mal ze me nin s n r l l na ve ya zen gin li i ne da ir dir. Tek rar ede bi ya ta dö ne lim. Dil de di i miz ve di er sa nat la r n ki ne k yas edi le me ye cek de re ce de zen gin olan ve mü te ma di yen zen gin lefl me ye de de vam eden bir mal ze me yi kul la nan ede bi yat, bu - nun la na s l bir güç ka za n yor? Ede bi yat, sö zün zen gin li in den fay da la na rak di er bü tün gü zel sa nat la r ken di bün ye sin de top - la ma gü cü ne sa hip olur. Bü tün gü zel sa nat la r n hu su si yet le ri ni, gü zel lik öl çü le ri ni, ulafl mak is te dik - le ri he de fi ken di nef sin de top lar mi ma ri de, sa nat kâ r n duy gu la r y la sa nat ese ri ni olufl tu ran fle kil, bir bi rin den çok fark l d r. Sa - nat kâ r n elin de ki mal ze me ya ni tafl, a aç, be ton, de mir vs. sa nat kâ ra tam ma na s y la ita at et mez. 11

12 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Çün kü ev vel ce de be lirt ti i miz gi bi bu sa na t n ga ye si gü zel - lik ten iba ret de il dir. Hat ta ilk plan da, gü zel lik de il dir, di - ye bi li riz. Ba r n ma ve onun ne ti ce si olan fi zik, bi yo lo jik ih ti - yaç la r m z için mi ma ri den bir fay da bek le riz. Sa nat kâr bu fay - da un su ru ile be ra ber mal ze me nin fi zik ka nun la r na gö re ita at siz li i ni de he sa ba ka ta rak özel bir tek ni e ta bi ola cak - t r. fl te mi ma ri de gü zel lik bu iki en di fle den son ra ge lir. Bu yüz den mal ze me, sa nat kâ r n ifa de et mek is te di i duy gu yu tam ola rak ak set ti re mez.... Mi ma ri ye sem bo lik sa nat de nil me si bu se bep ten dir. fl te ede bi yat bu ra da üs tün lü ü nü gös te rir. Ger çek ve bü yük bir sa nat kâr olan mi ma r n, ken di ese rin de tam ola rak ifa de ede - me di i duy gu la r n ede bi yat bi ze ak set ti re cek, his set ti re cek - tir. Bu ba k m dan ede bi yat ç (fla ir, ro man c, ne sir ya za r vs.) di er sa nat lar la ara m za gir mifl bir yo rum cu dur. Bu ra da, mal - ze me ola rak yi ne söz den fay da la nan sa nat ta rih çi si nin yo ru - Ren Carson, Monument of Literature mu ile ede bi yat ç n n ki ni bir bi ri ne ka r fl t r ma ma l y z.... S rf mi ma ri için ver di i miz ör nek le ri di er sa nat la ra da tefl mil ede bi li riz. Mi ma ri de sa nat kâ ra asi olan mal ze me, hey kel sa na t n da da ha ita at li dir. fie kil ve duy gu iki li i hey kel de azal m fl t r. Hat ta mi ma ri ye çok hâ kim olan fay da, ye ri ni he men ta ma men gü ze le b rak m fl t r. Mal ze me yi ne tafl, tunç, a aç, al ç gi bi mad di dir. An cak sa nat kâr bun la r de ifl ti rir, yo u rur, ye ni bir fle kil, ha yat ka zan - d r r. Bu nun la be ra ber hey kel de de ek sik olan ruh tur. O ru hu, yi ne ede bi ya t n yo ru mu ile ya ka la - ya bi li riz. Mi ke lanj mefl hur Mu sa Hey ke li ni ta mam la d za man, çe ki ci ni onun su ra t na f r la t p Ko- nufl sa na! di ye hay k r r. Hiç bir söz, böy le bü yük bir eser kar fl s n da sa nat kâ r n sö ze ih ti ya c n bu ka - dar güç lü his set ti re mez di.... Hey kel de ek sik olan ruh, nis pi bir öl çü de, re sim de ta mam la n r. Re sim, mi ma ri bir ese rin ya hut hey ke lin sa hip ol du u üçün cü bo yu tu nu zi hin de ta mam lar. Res sam pers pek tif tek ni iy le bu üçün - cü bo yu tu ka zan d r ma ya ça l fl r sa da onun sa t h ta mey da na ge tir me ye as l gay ret et ti i fley ruh tur. Kla sik re sim de ru hun bir an n tes pit eden sa nat kâr, em pres yo nist re sim de ruh hâl le ri ni da ha uzun bir za man için de sür dür me ye ça l fl r. Bu na ra men re sim sa na t da mad de ye ba l kal ma ya mah kûm - dur. Ger çek ruh sa na t, mü zik le bafl lar. Mü zik, in san ru hun da ki bü tün duy gu la r, bü tün de ifl me le ri, s n r s z bir ifa de ka bi li ye tiy le ve rir.... Mü zi in bu üs tün lü ü, bir ruh sa na t olu flu, hiç flüp he siz, onun mi ma ri, hey kel ve re sim sa nat la - r na gö re üs tün lü ü dür. Hâl bu ki bu vas f na mu ka bil, o da sö zün yo rum ara c l na muh taç t r.... Gü zel sa nat la r n ede bi yat ç lar ta ra f n dan yo ru mu na ait bu ör nek le ri is te di i niz ka dar ço al ta - bi lir si niz. Bun la ra ba ka rak flöy le bir hük me va ra bi li riz: Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi - si, mü zi ko log ta ra f n dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya n r ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta fl r. Hâl - bu ki bir sez gi va k a s olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la z m d r. Bir sa nat ese ri nin yo ru mu, onun de rin li i ne nü fuz an cak o sa nat ese ri ne ve ya sa nat kâ r n ya ra t c mu - hay yi le si ne yak lafl mak, onun la ay ni yet ka zan mak âde ta bir çe flit mis ti sizm yo luy la onun la bir ol - mak su re tiy le müm kün olur. Bu çe flit bir yo ru mun en ide al ale ti söz dür, sa na t ede bi yat t r.... Edebiyatçı, diğer sanatlara nüfuz etmemizde -tıpkı musikinin icrasında olduğu gibi sanatkârla seyirci- dinleyici arasına giren mükemmel bir yorumcudur. M. Or han OKAY 12

13 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 1. Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin den ha re ket le mi ma ri, re sim, hey kel ve mü zik gi bi gü zel sa nat - la rın ge nel özel lik le ri ni be lir le yi niz. Bu özel lik le ri aşa ğı daki noktalı ye rlere ya zı nız. mimari: resim: heykel: müzik: Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin den ha re ket le ede bi ya tın di ğer sa nat dal la rın dan ay rı lan yön - le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Me tin... Şİ İR SİZ DÜN YA HA YA Lİ n san da ha de mir dev rin de iken si la h n n kab za s na kufl ve çi çek re sim le ri ka z yor du. Bu süs fay - da s z d. Si la h n at m ve isa bet gü cü nü ar t r m yor du. An cak si la h ata n n ma ne vi gü cü ne bir fley kat - t için sü sün fay da l ol du u söy le ne bi lir. Fa kat bu fay da n n flar t in sa n n gü zel lik ten zevk al ma s - d r. Ya ni gü zel lik duy gu su, fay da dan ön ce gel mek te dir. n sa n hay van dan ay ran fark da bu dur. n- sa n n il kel dav ra n fl la r n da da fay da y aflan bir idea lin hâ ki mi ye ti gö ze çar p yor. Gü zel li e kar fl bu me yil za ma n m za ka dar en bü yük sa nat la r ya ra ta rak de vam et mifl tir. Bu gün en mad di ih ti yaç la ra ce vap ve ren en düs tri ma mul le rin de bi le ken di ne gö re bir za ra fet ar yo ruz. Es te tik duy gu mad di ha - ya t m z n her par ça s n da sal ta nat sür mek te dir. Su yu bi le za rif bir bar dak tan iç me yi ter cih edi yo ruz. Gü zel li in den tec rit edil mifl bir dün ya da in sa n n ya fla ma ve ya rat ma zev ki ni kay be de ce i, bu yüz - den tek nik icat lar dan aciz ka la ca mu hak kak t r. Çün kü bu icat lar da ha ya le muh taç t r. n san mu - hay yi le si ni ku ru tan bir tek nik, bin di i da l kes me ye mah kûm de mek tir. fii ir siz, mu si ki siz, re sim siz, ah lak s z, fel se fe siz bir dün ya da tek nik de müm kün de il dir. Kül tür süz bir tek nik ha ya li pe flin de ko flan lar, ro bot la r n da bir kül tür mah su lü ol duk la r n unu tu yor lar. En ze ki bir he - sap ma ki ne si, onu ifl le ten bir in san dan mah rum kal d k ça en ba sit he sa b ya pa ma ya cak t r. Pe ya mi SA FA 3. Şi ir siz Dün ya Ha ya li ad lı met ne gö re de mir dev rin de fay da s z ol du u nu bil di i hâl de in - sa noğ lu ni çin si la h n n kab za s na çe flit li re sim ler çiz miş tir? n sa n n sa nat la u rafl ma ih ti ya c duy - ma s n n se bep le ri nin ne ler ola bi le ce ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Et kin lik: a) Afla da ki tab lo da yer alan sa nat dal la rı nın ana mal ze me le ri nin ne ler ol du ğu nu tab lo da ki uy gun yer le re ya zı nız. Sanat Dalı Resim Heykel Mimari Müzik Edebiyat Tiyatro Sinema Opera Bale Pandomim Operet Sanatın Temel Malzemeleri boya, kalem, tuval, palet, fırça... 13

14 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT b) Kul la nı lan mal ze me göz önü ne alın dı ğın da han gi sa nat da lı nın sa nat çı nın duy gu, dü şün - ce ve ha yal le ri ni yo rum la ma sın da da ha kul la nış lı ol du ğu nu belirtiniz. 3. Metin ELEKTRONLAR Her han gi nöt ral bir ato ma ye te ri ka dar ener ji ve ri le cek olur sa iyon la fl r. Bu iyon lafl ma ne - ti ce si po zi tif ve ne ga tif par ça c k lar mey da na ge lir. Po zi tif par ça c k la ra iyon lar de nir ve bun lar ken di si ne ener ji ve ri len ato ma gö re de i flir. Ne ga tif par ça c k la ra elek tron de nir. De ney de kul - la n lan atom ne olur sa ol sun elek tron de nen ne ga tif par ça c k lar de ifl mez. Elek tro nun özel - lik le ri ve bil has sa yü kü ve küt le si elek trik sel ve mag ne tik kuv vet ler yar d m y la öl çü le bi lir. Bu hususta ilk deneyler 1897 y l nda J. J. Thomson (Cey Cey Tams n) taraf ndan yap lm flt r.... Michell J. Sienko (Mişel Cey Siyenko) - Robert A. Plane (Rabırt Ey. Pileyn) 4. Me tin... SOK RA TES TEN ÖN CE FEL SE FE He rak lei tos (He rak lit) ile Par me ni des (Par meni des) iki te mel ol gu nun kefl fe dil me si ne ne den ol mufl tur: Ev ren sel sü reç her çe flit ha re ket siz var l d fl la yan ebe dî bir olufl hâ lin de ger çek lefl mek - te dir. Dü flün me ise ken di ne zo run lu te mel ola rak var l alan bir yar g bi çi mi ne ba l d r. Ev re nin bir par ça s ola rak biz in san lar ka ç n l maz fle kil de sü rek li bir olufl için de bu lu nu ruz. Ancak öte yandan da evreni nesne diye kavrayan anlıklar olarak düşünme tarından mutlak şekilde talep edilen varlığa bağımlı kalırız.... Ca pel le (Kapel) 5. Metin Pİ LAV, AR PA ŞEH Rİ YE Lİ Mal ze me ler 500 g ar pa fleh ri ye si 200 g (13 çor ba ka fl ) te re ya 2 çor ba ka fl sal ça 1 tat l ka fl tuz 7 1/2 su bar da kay nar su ya da et su yu HA ZIR LA NI ŞI Kü çük bir ten ce re ye ya ko yup k z d r n z. Ya k - z n ca flehriyeyi ko yup de lik li kep çe ile sü rek li ka r fl t ra - rak 4-5 da ki ka, sa r m t rak bir renk ala na ka dar ka vu ru - nuz. Salçay ve tu zu ek le yip kay nar su ya da et su yu nu ek le yi niz. Bir kaç kez ka r fl t r p çok a r atefl te 15 da ki - ka, su yu nu çe ke ne ka dar pi fli ri niz. Ten ce re yi atefl ten al p pi la v s t l m fl bir ser vis ta ba na ak ta ra rak ser vis edi niz. AFİ YET OL SUN! Sofra, Resimli Türk ve Dünya Yemekleri Ansiklopedisi 4. Et kin lik: Sı nı fa ta rih, fi zik, fel se fe, şi ir, ro man ve hi kâ ye me tin le ri ge tir miş ti niz. Sı nı fa ge tir - di ği niz ve bu bö lüm de in ce le di ği niz me tin le ri dil, ifa de ve ya zı lış amaç la rı ba kı mın dan kar şı laş tı - rı nız. Kar şı laş tır ma so nuç la rı na gö re me tin le ri fay da sağ la yan öğ re ti ci me tin ler ve sa nat me tin - le ri ola rak grup lan dı rıp tah ta ya ya zı nız. 4. Resim, türkü, heykel vb. sanat eserleri ile karşılaştığınızda neler hissettiğinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. İnsan etkinliklerinin güzel sanatlar içindeki yerini açıklayınız. 14

15 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 6. Me tin SA NAT VE ZA NA AT Adam hem tür kü söy lü yor hem re sim ya pı yor du. Sa nat ile za na at ara sın da ki en ke sin far kı o gün an la dı ğı mı sa nı yor - dum: Sa nat ada mı, ça lı şır ken yap tı ğı işe o ka dar da lar ki tür - kü söy le mek şöy le dur sun ne fe si ke si lir, ba zen uçan si nek ten huy la nır ba zen ya nı ba şın da top pat la sa ora lı bi le ol maz. Tür kü söy le ye rek re sim ya pan ki şi ye Bur sa nın es ki han av - lu la rın dan bi ri sin de rast la mış tım. Bir de çı ra ğı var dı ya nın da. Ara ba bo yu yor lar dı. Bil di ği miz yük ara ba la rıy la üs tü ka pa lı yay lı la rı, çe şit çe şit na kış lar la do na tı yor lar dı. Us ta yal nız tür - kü söy le mek le kal mı yor, bir yan dan ga yet in ce na kış lar çi zer - ken bir yan dan da eşe dos ta laf ye tiş ti ri yor du. Us ta nın ra hat - lı ğı na kar şı lık, çı rak te pe den tır na ğa dik kat ke sil miş ti. Sa de ce dik kat de ğil bu ya! Çı ra ğın ağ zı bur nu bo ya için dey di. Çı ra ğın on mis li iş çı ka ran us ta nın par mak la rın da bi le bo ya dan eser yok tu. Ara sı ra çı rak la şa ka la şı yor. Çı rak sa de ce gü lü yor. Gö - zü nü fır ça nın ucun dan kıl ka dar ayır ma ma ya ça lı şı yor du. Atanur DOĞAN, Bıçakçı Ara ba res sam la rı far kı na var ma dan on la rı git gi de bü yü yen bir sev giy le sey ret tim. Ay nı han av lu sun da, güb re yı ğın la rı üs tün de, nal la nan ba zı hay van la rın çif te le ri ni, ba zı köy lü le rin: Bir sen ek sik tin, yol lu si tem le ri ni si ne ye çe ke rek bir nal bant dük kâ nı res mi ya pa ca ğım di ye çek ti ğim sı kın tı yı, dök tü ğüm ecel ter le ri ni dü şü nü yor dum. Bu ka dar eme ğe kar şı lık, sa bah tan ak - şa ma ka dar on beş gün ça lı şa rak yap tı ğım res min ya rı sın dan ço ğu nu sil miş tim: Bu bi zim ki de mes lek mi san ki, di yo rum. Sen on beş gün de, bir re sim çı ka ra mı yor sun. He rif çi oğ lu gün de on ara ba do na tı yor. Her ara - ba da on re sim var. Te ker lek le rin için de ki na kış lar da ca ba. He le bu te ker lek le rin için de ki na kış - la rı yap mak için bul duk la rı ko lay lık yok mu! Çı rak te ker le ği bir bi ley ta şı gi bi ça buk ça buk dön - dü rü yor. Us ta, ma vi li fır ça yı alı yor; dö nen te ker le ğin mü na sip ta ra fı na do kun du ru yor. Ma vi çev - re çiz gi si kaş la göz ara sın da ka pa nı yor. Ar ka sın dan kır mı zı lı fır ça fır dö nü yor. Der ken si yah fır ça - sıy la be ya zı bi ri sağ dan, bi ri sol dan ay nı an da kar deş bir pa ra lel dök tü rü yor lar. Te ker lek dö nü - yor. Renk li be nek ler bir bi ri ar ka sın dan sı ra la rı nı şaş ma dan yer li ye ri ne otur tu lu yor. Te ker lek du - ru yor. Us ta nın tür kü sü dur mu yor. Be nek le rin öte si ne be ri si ne so ku lan fır ça, bun la rın ki mi si ni ke - le çe vi ri yor, ki mi ni de ku şa, yıl dı za.... Bed ri Rah mi EYU BOĞ LU 5. Sa nat ve Za na at ad lı me tin den ha re ket le sa nat ile za na at, sa nat çı ile za nat kâr kav ram la - rı ara sın da ki ben zer lik ve fark lı lık la rı be lir le yi niz. Be lir le di ği niz özel lik le ri mad de ler hâ lin de tah - ta ya ya zı nız. 6. Sa na t n ge lifl me sin de za naa t n et ki si ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi - niz. 7. Sa nat ese ri nin öz gün ol du ğu ve bu özel li ği ile sa nat çı sı nı tem sil et ti ği ger çe ğin den ha re ket - le sa nat ve sa nat çı ara sın da ki iliş ki yi açık la yı nız. 15

16 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 7. Me tin ATA TÜRK, KÜL TÜR ve SA NAT... Cum hu ri ye tin 10. y l n da ki ko nufl ma s n da; Mil lî kül tü rü mü zü ça dafl uy gar l k dü ze yi nin üze - ri ne ç ka ra ca z. di yen Ata türk, bu ko nu da gü zel sa nat la ra ver di i öne mi flöy le vur gu lu yor du: Yük sek bir in san ce mi ye ti olan Türk Mil le ti nin ta ri hi bir vas f da gü zel sa nat la r sev mek ve on - da yük sel mek tir. Mem le ke ti mi zin yük sek ka rak te ri ni, yo rul maz ça l fl kan l n, do ufl tan ze kâ s n, il me ba l l n, gü zel sa nat la ra sev gi si ni mil lî bir lik duy gu su nu de vam l ola rak ve her tür lü va s - ta ve ted bir ler le bes le ye rek ge lifl tir mek de mil lî ül kü müz dür. (...) Tür ki ye Cum hu ri ye ti nin te - me li Türk kah ra man l ve Türk kül tü rü dür. di yen Ata türk e gö re as ke rî ve si ya sal kur tu lu flu, eko no mik kur tu lu flun ve kül tür ala n n da ge lifl me nin iz le me si ge re ki yor du. Kül tür ala n n da hem mil li le fle rek, ken di ta ri hî kök le ri miz den bes len mek, hem de ça dafl la fla rak dün ya ya aç l mak flart - t. Gü zel sa nat lar ala n n da ya p la cak at l m lar ise kül tür kal k n ma s n n un sur la r idi. Ata türk 1936 da; Gü zel sa nat lar da ba fla r l ol ma yan mil let le rin me de ni yet ala n n da yük sek in san l k s fa - t ile ta n n ma la r im kân s z d r. di yor, cum hu ri ye tin ila n n dan ön ce Mart 1923 de yap t bir ko - nufl ma da, va ta n n önem li mer kez le rin de mo dern ki tap l k lar, kon ser va tu var lar, mü ze ler, gü zel sa nat ser gi le ri kur mak tan söz edi yor, Sa nat s z ka lan bir mil le tin ha yat da mar la r n dan bi ri ko puk de mek tir. di yor du. Ata türk ün çok genç yafl ta ede bi ya ta il gi duy du u, Tev fik Fik ret in üs lu bu ile bir fli i ri nin 1908 de fian l Or du ga ze te sin de ya y n lan d n, ö ren ci lik ve genç lik y l la r n da Na m k Ke mal in, Tev fik Fik ret in, Meh met Emin Yur da kul un, Zi ya Gö kalp in va tan, öz gür lük ve mil li yet çi lik ile il - gi li eser le ri ni oku du u nu bi li yo ruz. Ata türk ün önem li söy lev le ri nin bir çok bö lüm le ri ger çek bir ede bî de er ta fl mak ta, kül tür ala n n da mil le ti ne at l m lar yap t r mak is te yen Ata türk mü zik, re - sim, hey kel, sah ne sa nat la r, mi mar l k gi bi bü tün sa nat dal la r ile il gi len mek te dir.... İs met Gİ RİT Lİ 8. Ata türk, Kül tür ve Sa nat ad lı me tin de Ata türk ün ede bi ya ta olan il gi si ni be lir le yi niz. Ulaş - tı ğı nız so nuç la rı ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 9. Yap mış ol du ğu nuz araş tır ma ile Ata türk, Kül tür ve Sa nat ad lı me tin den ha re ket le Ata - tür kçü dü şün ce de gü zel sa nat la rın öne mi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Ata türk ün gü zel sa nat la ra ver di i öne mi dik ka te ala rak mil let le rin ta n t l ma s n da gü zel sa nat la r n ro lü nün ne ler ola bi le ce ği ni ko nu alan bir ya zı ya zı nız. Anlama - Yorumlama 1. Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin de ya zar, ede bi ya tı, mü kem mel bir yo rum cu ola rak ni te len - dir mek te dir. Bu ifa de den ne an lı yor su nuz? Aç k la y n z. 2. Me tin de ge çen Mi ke lanj, meş hur Mu sa Hey ke li ni ta mam la dı ğı za man, çe ki ci ni onun su ra tı na fır la tıp Ko nuş sa na! di ye hay kı rır. Hiç bir söz, böy le bü yük bir sa nat ese ri kar şı sın da sa nat kâ rın sö ze ih ti ya cı nı bu ka dar güç lü his set ti re mez di. cüm le sin den an la d k la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ede bi ya tın Gü cü ad lı me tin de yer alan Sa nat eser le ri nin her han gi bir sa nat ta rih çi si, mü - zi ko log ta ra fın dan yo ru mu, il mî ve ri le re da ya nır ya ni az çok ob jek tif bir ka rak ter ta şır. Hâl bu ki bir sez gi va kıa sı olan sa nat ese ri ni yo rum la mak için yi ne sez gi den ha re ket et mek la zım dır. ifa de siy le ya za rın, sa na tın han gi özel li ği ni vur gu la dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 16

17 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 4. Şi ir siz Dün ya Ha ya li ad lı me tin de Gü zel lik duy gu su, fay da dan ön ce gel mek te dir. n sa n hay van dan ay ran fark da bu dur. cüm le sin den an la d k la r n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Bil gi sa yar icat edil me mifl ol say d da ha son ra mut la ka icat edi le cek ti. Ama Mi mar Si nan, Se - li mi ye Ca mi si ni yap ma m fl ol say d Se li mi ye Ca mi si hiç ya p l ma m fl ola cak t. cüm le le ri ni sa nat eser - le ri nin öz gün lü ü ba la m n da sa nat ve sa nat ç ilifl ki si ni de dik ka te ala rak yo rum la y n z. Ulafl t n z so nu cu tah ta ya ya z n z. 6. Ay n ye re ait olan afla da ki re sim ile fo to rafı inceleyerek hangisinde sanatçının yorumunun ön plana çıktığını tartışınız. Tartışma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz. Semra DURAN, Ortaköy 7. Çev re niz de yer alan bir mü ze yi zi ya ret et me niz ya da sa nat eser le ri ile il gi li bir bel ge sel sey - ret me niz is ten miş ti. Mü ze de ya da bel ge sel film de yer alan eser le rin top lum sal (fay da l ) ve sa nat - sal (es te tik) özel lik le ri nin ne ler ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Sa nat eser le ri nin ko run ma s n n in san l k ta ri hi aç s n dan öne mi ne dir? Tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la rı tah ta ya ya z n z. 9. Her sa nat ese ri, ya ra t c s n n ken di si dir. ifa de sin den ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Rö ne sans, Av ru pa'n n ge li fli min de dö nüm nok ta s ola rak ka bul edi len ha re ket ler den bi ri dir. Rö ne sans, sa nat yö nüy le ön pla na ç k m fl t r. Bu ba lam da, sa na t n iler le me si me de ni yet le rin ku - rul ma s n da ne de re ce et ki li ol du ğu nu tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Et kin lik: Ata türk ün ede bi yat ve sa nat la il gi li söz le rin den ba zı la rı nı renk li kâ t la ra ya za rak s n f n z n pa no su na as n z. 11. Afla da ki tab lo yu in ce le ye rek ede bi ya t n di er gü zel sa nat lar la olan ilifl ki si ni ko nu alan k - sa bir ya z ya z n z. GÜZEL SANATLARIN ÇEŞİTLERİ PLASTİK SANATLAR FONETİK SANATLAR RİTMİK SANATLAR Resim Heykel Mimari Müzik Edebiyat KARMA SANATLAR Tiyatro Sinema Opera Bale Operet Tiyatro Opera Bale Operet Pandomim 17

18 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ak l n k la vuz lu un da in san l a fay da l ol ma y amaç la yan bi lim ile in san duy gu la r na es - te tik bir ba k fl aç s y la yak la flan... amaç la r ba k m n dan fark l l k gös ter mek te dir. Mimari, heykel, resim... sanatlar olarak nitelendirilir. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Plas tik sa nat lar za naa t ortaya çıkarır, za na at da sa na ta fay da bo yu tu ka zan d r r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Gü zel sa nat la r n s n f lan d r l ma s n da te mel al nan öl çüt ler den bi ri de ese rin ya p l fl ama - c d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Sanat eserleri öznel bir nitelik tafl r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Edebiyatla ilgili aşağıda yer alan yargılardan hangisi yanlıştır? A) Edebiyat insanı ve hayatı konu alır. B) Edebî eserler estetik bir değere sahiptir. C) Edebiyatın malzemesi dildir. D) Edebiyat güzel sanatların bir şubesidir. E) Edebî eserlerde toplumsal fayda bir esastır. 2. Mü zik, re sim, mi mar l k, si ne ma gi bi gü zel sa nat lar dan bi ri olan ede bi ya t n mal ze me si dil dir. Bir bafl ka an la t m la ede bi ya t n ürün le ri dil le ya ra t l r. Na s l ki her ses ürü nü nü mü zik, her renk ve çiz gi ürü nü nü re sim sa ya m yor sak her dil ürü nü nü de ede bi yat sa ya m yo ruz. Bir dil ürü - nü nün ede bi yat ni te li i ka zan ma s n n öl çü sü, gü zel lik tir. Gü zel lik öz le bi çi min uyufl ma s d r. Sa - nat ç n n bu nu sa la ma s da seç ti i bir ko nu yu be lir li bir amaç do rul tu sun da den ge li bir kur - gu, özen li bir bi çem ve iyi bir an la t m la ifl le me si ne ba l d r. Bu par ça da vur gu lan mak is te nen dü şün ce aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Ede bi ya t n et ki gü cü, öte ki sa nat dal la r na gö re da ha faz la d r. B) Her sa nat da l n n ken di ne öz gü mal ze me si ve yön te mi var d r. C) Or ta ya ko nan her ya p t n, her kes ta ra f n dan be e nil me si bek len mez. D) Ede bi yat ürün le rin de ara nan en önem li öge gü zel lik tir. E) Bir ede bi yat ürü nü nün gü zel li i ni be lir le me de ko nu öl çüt ola maz ÖYS Günlük Günefllik fiark lar Ali ÇOLAK 18

19 Bi lim bi ze ger çe i va deder, ba r fl ya da mut lu lu u vadet mez. Gus ta ve le Bon (Gustav Lö Bon) 2. Edebiyatın Bilimlerle İlişkisi Haz rl k 1. Et kin lik: Ro man, hi kâ ye, ti yat ro gi bi ede bî ni te li ğe sa hip me tin ler bu la rak sı nı fa ge ti ri - niz. Bu me tin ler de sos yo lo ji, psi ko lo ji, fel se fe ve ta rih gi bi bi lim dal la rıy la il gi li ne gi bi bil gi le - rin bu lun du ğu nu be lir le yi niz. El de et ti ği niz bil gi le ri def te ri ni ze ya zı nız. Ede bî bir me tin, ta ri hî bir bel ge ni te li i ta fl r m? Ni çin? nceleme 1. Me tin EDE Bİ YAT VE SOS YO LO Jİ Ede bî eser, es te tik bir eser dir ama onun in ce len me si bir bi lim dir. Her bi lim da l n da ol du u gi - bi ede bi yat bi li min de de üze rin de an lafl ma ya va r l m fl bir kri ter ler di zi si mev cut tur ve ede bî eser bu kri ter ler çer çe ve sin de bi lim sel de er len dir me ye ta bi tu tu lur. An cak ede bî ese rin ko nu su, do - ru dan ve ya do lay l ola rak in san ve top lum ol du u için on da, bafl ta sos yo lo jik mal ze me ol mak üze re, in san ve top lum la il gi li bü tün bi lim le rin arafl t r ma ala n na gi ren mal ze me nin bu lun ma s ta bii dir. Ede bî eser de ki in san la r n ha ya t ve ta bia t al g la y fl ve yo rum la r fel se fe nin; sos yal bi rer var l k ola rak bir bir le riy le ilifl ki le ri sos yo lo ji nin; gi yim-ku flam, ge le nek-gö re nek ve âdet le ri et no - lo ji nin; bi lin çalt la r, ruh dün ya la r ve be fle rî has let le ri psi ko lo ji nin arafl t r ma alan la r na gi rer. Ki - mi za man, ede bi yat bi li mi, bu bi lim le rin ve ri le rin den de is ti fa de eder. Fa kat bu is ti fa de et me, ede - bi yat bi li mi çer çe ve sin de ger çek lefl me li dir. Ya ni ede bî ese rin, ede bi yat d fl kri ter le re kur ban edil - me den ede bî kri ter le rin aç k la n p an la fl l ma s n da yar d m c ol mak üze re kul la n l ma s ge re kir. Yok - sa ya p lan in ce le me bir ede bi yat bi li mi in ce le me si ol maz; fel se fe, sos yo lo ji ve ya et no lo ji in ce le - me si olur. Fa kat bu, ede bî eser ve ede bi yat bi li mi, di er bi lim dal la r n dan ta ma men so yut lan ma - l d r, de mek de il dir. Ede bi yat sa nat ç s bir sos yo log de il dir ve olay la ra sos yo lo jik aç dan bak maz. Onun ba k fl aç - s ede bî es te tik tir ama bu ede bî es te tik, sa nat ç n n di ma n da olu flur ken sos yo lo jik ve ri ler le de zen gin le flen bir ar ka pla na yas la n r. Ede bî eser de sos yo lo jik bir eser de il es te tik bir eser dir. Ede - bi yat sa na t fer dî k r l ma lar la olu flur, ya ni sub jek tif tir; sos yo lo ji bir bi lim dir ve ob jek tif kri ter ler - le ha re ket eder. Her tür lü ede bî eser, top lum sal bir ol gu ya da ya n r. Di liy le, ko nu suy la, fla h s kad ro su ve top lum - sal ze mi ni ve me kâ n y la, top lu mun ede bi yat sa nat ç s n n bey nin de ki es te tik k r l ma s y la olu flan eser, so nuç ta bir yan s ma d r; top lum sal bir yan s ma. Ede bi ya t n da sos yo lo ji nin de yö nel di i bafl l ca alan in san d r. Her iki si de in sa n n ken di siy le ve çev - re siy le olan ilifl ki le ri ni ko nu edi nir. Ama sos yo lo ji, do ru dan al g la ma ve do ru dan ifa de edip do ru - dan çö züm ler tek lif eder. Ede bi yat ise ta ma men do lay l bir dil kul la n r. Bun da, ede bi ya t n bir sa nat, sos yo lo ji nin ise bir bi lim ol ma s n n ro lü var d r... Do - la y s y la her iki si nin de bir bi rin den fark l ba k fl aç - la r ve do ru la r var d r. Fa kat bu fark l l k çe lifl ki do - ur maz; her iki si de ay n ola y fark l kri ter le re gö - 19

20 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT re al g lar ve an la t r. Ede bi yat ta bir bi rey sel yan s t ma söz ko nu su dur; sos yo lo ji ise an la ma, al g la ma, çöz me ve çö züm tek lif le ri ge tir me ama c n da d r. Ede bi yat sa nat ç s n n da ese ri ni ya zar ken tefl his, tah - lil ve çö züm üret me en di fle si var d r. Fa kat bu nu ya par ken sos yo lo ji de ol du u gi bi bir do ru dan an - la t m yo lu nu seç mez ve kah ra man la r n di liy le ko nu flur. Ede bi yat, ede bî re to ri i kul la n r; sos yo lo ji, düz, bi lim sel re to ri i... Ede bî re to rik te, bi rey sel ya rat ma hâ kim dir; sos yo lo ji de, te rim le rin hâ kim ol - du u or tak bir bi lim di li kul la n l r. Na mık AÇIK GÖZ, Sor gu la nan Sos yo lo ji 1. Ede bi yat ve Sos yo lo ji ad lı me tin den ha re ket le ede bi yat la sos yo lo ji ara sın da ki be lir gin fark lı lık la rın ne ler ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Ede bi yat ve Sos yo lo ji ad lı met nin de yer alan ede bî ese rin, ede bi yat dı şı kri ter le re kur - ban edil me me si ifa de sin den ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Me tin EDE Bİ YAT VE EĞİ TİM... Ede bi yat eser le ri, baş ta psi ko lo ji ve sos yo lo ji ol mak üze re bir çok alan da ya pı lan araş tır ma - lar için te mel bi rer kay nak ol ma özel li ği ne sa hip tir. O ne den le ruh bi lim ci ler, top lum bi lim ci - ler, eği tim ci ler vb. ede bi yat ürün le ri ne ge nel lik le bi rer top lum sal ve psi ko lo jik bel ge gö züy le ba kar lar. Öne sür dük le ri gö rüş le ri des tek le yip ka nıt la mak için ede bi yat ürün le ri nin ta nık lı ğı - na da baş vu rur lar. Çün kü sa nat çı, ça ğı na ta nık lık eden ki şi dir. Bir ör nek ver mek ge re kir se Türk ede bi ya tın da Hü se yin Rah mi Gür pı nar'ın eser le ri, sos yal araş tır ma lar için de ğer li bi rer mal ze - me dir. Ay nı şe kil de, Tan zi mat tan son ra yo ğun la şan kül tür ve uy gar lık de ğiş tir me ha re ket le - ri sı ra sın da or ta ya çı kan olum lu ve olum suz tip le rin en can lı ve çar pı cı ör nek le ri ni ro man lar da bu la bi li riz. Üs te lik son za man la ra ka dar Do ğu top lum la rın da sos yal ve si ya sal bi lim ler, fel se - fe, Ba tı da ki gi bi ay rı ay rı ge liş me di ği için hep si nin gö re vi ni ede bi yat üst len miş tir. Bu bi lim le - rin ve fel se fe nin söy le ye me di ği ni ede bi yat söy le miş tir.... Ca hit KAV CAR 3. Ede bi yat ve Eği tim ad lı me tin de ede bi ya t n in sa n ko nu alan psi ko lo ji ve sos yo lo ji gi bi bi - lim dal la r y la ilifl ki si na s l ele al n m fl t r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: a) Aşağıdaki tabloda bu bölümde incelediğiniz metinlerde yer alan bazı terim ve kavramlar verilmiştir. Bu terim ve kavramların hangi bilim dalıyla ilişkili olduğunu belirleyerek tablodaki yerlere yazınız. Terimler ve Kavramlar İlgili Bilim Dalı Terimler ve Kavramlar İlgili Bilim Dalı Tanzimat retorik gelenek-görenek eğitim bilinçaltı estetik b) Sınıfa getirdiğiniz roman, hikâye, tiyatro gibi edebî metinlerde bilim dallarıyla ilişkili ne gibi bilgilerin bulunduğunu belirlemiştiniz. Elde ettiğiniz bilgilerden ve yukarıdaki tablo üzerinde yaptığınız çalışmadan hareketle edebiyatın diğer bilim dallarıyla ilişkisini açıklayınız. 20

21 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Anlama - Yorumlama 1. Ede bi yat ve Sos yo lo ji ad l me tin de ya zar, ede bî ese ri top lum sal bir yan s ma ola rak de - er len dir mek te dir. Bu yar g dan ne an la dı ğı nı zı açık la yı nız. 2. Ede bi yat ve E i tim ad l me tin de ya za rın, ede bi ya t n di er bi lim ler le ilifl ki si ni ta bi i ola rak ni te len dir me si nin se bep le ri ni sözlü olarak ifade ediniz. 3. Geç mifl te ki dü flün ce le rin, ha yat tar z n n, sos yal ya p n n vb. özel lik le rin gü nü mü ze han gi araç lar la ak ta r l d n tar tı şı nız. Ede bi ya t n, kül tü rün ye ni ku şak la ra ak ta rıl ma sın da ki ro lü nü açık - la yı nız. 4. Ta ri hî bir ola y n ede bî bir met ne na s l kay nak l k ede bi le ce i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. Türk ede bi ya t n da ko nu su nu ta ri hî bir olay dan alan eser le re ör nek ler ve ri niz. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruları söz lü ola rak ce vap la yı nız. Ede bi ya t han gi bi lim dal la r n dan ne fle kil de ya rar lan ır? Açıklayınız. Farklı bilim dalları ve alanlarından yararlanması edebiyatın hangi özelliğini ortaya koymaktadır? B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Hi kâ ye, ti yat ro ve ro man da bi lim sel bu lufl la ra, ye ni lik le re, fel se fi dü flün ce le re yer ve ren bö - lüm le rin ama c top lum için de kül tü rel et ki le fli mi sa la mak t r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Kur tu lufl Sa va fl n an la tan bir ede bî me tin, ta rih bi li min den ya rar la n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ya zarın in sa n n ruh sal du ru mu nu an la tan bir ede bî ese ri ka le me al r ken psi ko lo ji bi li min den ya rar lan ma s na ge rek yok tur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ru ları cevaplayınız. 1. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bi ya tın doğ ru dan iliş ki li ol du ğu bi lim dal la rın dan bi ri de - ğil dir? A) Sos yo lo ji B) Psi ko lo ji C) Fel se fe D) Je olo ji E) Ta rih 2. Aşağıdakilerden hangisi edebiyat-sosyoloji ilişkisiyle ilgili değildir? A) Edebî eserler yazıldıkları dönemin toplumsal hayatını yansıtır. B) Ede bi yat ve sos yo lo ji or tak bir ama ca hiz met eder. C) Ede bî eser le rin ya z l d sü reç te ya zar, sos yo lo jik arafl t r ma lar dan fay da la na bi lir. D) Edebiyatın toplumu etkileme ve yönlendirme özelliği vardır. E) Edebî metinler sosyal hayatın bir parçasıdır ve sosyal bir çevrede ortaya çıkar. Beş Şehir Ahmet Hamdi TANPINAR 21

22 Dil aynı zamanda milletin ruhunun dış görünüşüdür; milletin dili ruhudur, ruhu da dilidir. Wilhelm Von Humboldt (Vilhelm Fon Humbolt) 3. Dilin İnsan ve Toplum Hayatındaki Yeri ve Önemi Haz rl k İn ter net si te si ni zi ya ret ede rek Ata türk ün Türk di li ne ver di i önem hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. 1. Et kin lik: 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın İle ti şim, Dil ve Kül tür ko nu sun da ö - ren di i niz bil gi le ri göz den ge çi ri niz. Dil ve kül tür ilifl ki si ko nu sun da ki bil gi le ri ni zi bafl l k lar hâ lin de defterinize yazınız. Çev re niz de ki in san la r n ko nufl ma la r n göz lem le yi niz. Yaş, cin si yet, sos yal sta tü gi bi de - ğiş ken le rin di li kul lan ma bi çi mi ni et ki le yip et ki le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz - lü ola rak ifa de edi niz. 1. Me tin nceleme DİL Dil, bir an da dü şü ne me ye ce ği miz ka dar çok yön lü, de ği şik açı lar dan ba kın ca baş ka baş ka ni - te lik le ri be li ren, ki mi sır la rı nı bu gün de çö ze me di ği miz bü yü lü bir var lık tır. O ge rek in san ge rek top lum ge rek se in san ve top lum dan ay rı dü şü nü le me ye cek olan bi lim, sa nat, tek nik gi bi bü tün alan lar la il gi li bu lu nan, ay nı za man da on la rı oluş tu ran bir ku rum dur. Bu ra da, ön ce di lin çe şit li açı lar dan gö rü nü mü ne kı sa ca de ği ne lim. İn san açı sın dan ba kın ca in sa nın dün ya da ki ye ri ni ve de ğe ri ni be lir le yen odur. Ko nuş ma ye te - ne ği, do la yı sıy la dil, in sa nı in san ya pan ni te lik le rin ba şın da ge lir. Onun duy gu la rı nı, dü şün ce le ri - ni, is tek le ri ni bü tün in ce lik le riy le açı ğa vur ma sı na, ya şa mı nı sür dü re bil me si ne ola nak sağ lar. Bir an dü şü ne cek olur sak dil ol ma dan bir in ce duy gu yu, bir şi i ri, önem li bir ola yı, bir bu lu şu, bi zim 22

23 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT için unu tu la ma ya cak ka dar de ğer li bir anı mı zı, bir fi zik ya da kim ya ola yı nı na - sıl an la ta bi lir, na sıl kâ ğı da ge çe bi li riz? Yüz yıl lar bo yu bi lim de, tek nik te el de edi len ge liş me le ri gü nü müz de baş ka la - rı na, ge le cek te de son ra ki ku şak la ra na - sıl ak ta ra bi li riz? Bir su çun sap tan ma sı - na, bir suç lu nun yar gı lan ma sı na, bir mah ke me nin bir yar gı ya var ma sı na, dil ol ma sa ola nak ka lır mıy dı? Dil, ak la bin bir so ru ge ti ren, in sa nın bin bir so ru nu kur ca la ma sı na yol açan sır lar la do lu bir var lık tır: Na sıl olu yor da bir kim se nin biz den is te di ği bir işi, onun bir kaç ağız ha re ke tiy le ger çek le şen bir ses bi le şi - miy le, bir söz le ye ri ne ge ti re bi li yo ruz? Na sıl olu yor da bir şa i rin söz le, ya zıy la di le ge tir di ği bir duy gu, bir kaç söz cük le bi ze ak ta rı lı ve ri - li yor, ki mi za man tüy le ri mi zi ür per te cek ka dar bi zi et ki li yor?... Top lum açı sın dan, top lum bi lim ci gö züy le ba kın ca dil, yi ne en baş ta anıl ma sı ge re ken bir ku - rum dur. Dil ol ma dan in san la rın bir lik te ya şa ma la rı, an la şa bil me le ri, do la yı sıy la bir top lu mu oluş - tur ma la rı söz ko nu su ola ma ya ca ğın dan dil bu açı dan da önem li dir; bir top lu lu ğu top lu ma dö nüş - tü rür.... Bir top lu mun pek çok özel li i, ya şa yı şı, ge le nek le ri, dün ya gö rü şü, ya şam fel se fe si, inanç la rı, bi lim, tek nik ve sa na ta kat kı la rı o top lu mun di li ne yan sır; o top lu mun di lin den iz le ne bi lir: Bun - dan bin yıl son ra bir bi lim ada mı nın Türk ler le il gi li bir araş tır ma yap mak la gö rev len di ril di ği ni var sa ya lım. Türk ler üze rin de hiç bir bil gi si, Türk ler le hiç bir iliş ki si ol ma yan bu araş tı rı cı her han gi bir yol dan, ön ce di li mi zi iyi öğ ren me ola na ğı nı bul sa yal nız ca Türk çe nin söz var lı ğı nı in ce le ye rek ül ke mi zin XX. yüz yıl da han gi ko şul lar için de bu lun du ğu nu, ne gi bi de ği şik lik le re sah ne ol du ğu - nu, biz de han gi kav ram la rın önem ta şı dı ğı nı ve han gi ulus lar la iliş ki kur du ğu mu zu sap ta ya bi lir.... Kı sa ca söy le ne cek olur sa dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay na sı dır; in - sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir. Do ğan AK SAN, Her Yö nüy le Dil 1. Dil ad lı me tin de ya za rın di lin top lum ha ya tın da ki ye ri ve öne mi hak kın da han gi gö rüş - le ri di le ge tir di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. n san la r n ve top lum la r n duy gu, dü flün ce, ya fla y fl la r n k sa ca s kül tür le ri ni da ha son ra ki ku flak la ra ak tar mak için kul la na bi le cek le ri yön tem ve mal ze me ler ne ler ola bi lir? Ya za r n bu ko - nu da ki gö rüş le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Ay n di li ko nu flan in san top lu luk la r or tak kül tür de er le ri ni pay la fl r lar. dü şün ce si nin me - tin de na sıl ele alın dı ğı nı yo rum la yı nız. Bu düşünceyi destekleyen örnekler veriniz. 23

24 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 4. S n f ta otur du u nuz s ra dan mem nun ol ma say d n z bu nu an ne ve ba ba n za, ar ka da fl n za, ö ret me ni ni ze ve okul mü dü rü nü ze an la t r ken ay n ifa de le ri mi kul la n r s n z? Di lin kul la n m n n bi rey le re ve ile ti şim or ta m na gö re fark l lafl ma s n na s l yo rum lu yor su nuz? Bu ko nu da ki düflün - ce le ri ni zi ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 2. Et kin lik: Sev di i niz bi ri hak k n da ki duy gu ve dü flün ce le ri ni zi hiç ko nufl ma dan sa de ce vü cut di li ni zi kul la na rak ifa de et me ye ça l fl n z. Da ha son ra vü cut di li ni kul lan ma dan ay n fle yi an lat ma - y de ne yi niz. Kar fl lafl t n z zor luk la r ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 2. Me tin Bİ RİN Cİ DÜZ CE AYAK LAN MA SI Mar ma ra Böl ge si nde or ta ya çı kan ayak lan ma lar da İn gi liz ler le İs tan bul Hü kû me ti nin ter tip - le ri ve kış kırt ma la rı et ki li ol muş tu.... Müs lü man Türk hal kı nı bir bi ri ne kır dır mak is te yen iç ve dış iha net odak la rı bu is yan la rı ter - tip le miş ler di. Düz ce'ye hâ kim olan asi ler Ber zek Se fer'i Düz ce kay ma ka mı, Ma an Ali'yi jan dar - ma ko mu ta nı, Koç Bey'i be le di ye baş ka nı yap tı lar. Düz ce, Bey pa za rı, Göy nük, Ge re de, Hen dek, Saf ran bo lu gi bi yer ler de et ki li olan is yan cı la rın slo gan la rı da Mil lî Mü ca de le'ye kar şı ta vır al dık - la rı nı gös te ri yor du.... İs yan cı lar, 18 Ni san 1920'de Bo lu'yu da iş gal et ti ler. İs ya nın ge niş le me si üze ri ne An ka ra Hü - kû me ti, Trab zon Mil let ve ki li Hüs rev (Ge re de) Bey baş kan lı ğın da bir na si hat he ye ti ni Bo lu'ya gön der di. An cak asi ler ta ra fın dan re hin alın dı lar. Asi ler, ha re ket le ri ne de vam et ti ler. İs ya nın bas tı rıl ma sı için Çer kez Et hem, Bin ba şı Na zım, Kay ma kam Arif, Bin ba şı İb ra him, Ali Fu at Pa şa ve Re fet Bey em rin de ki bir lik ler is yan böl ge sin de asi ler le mü ca de le ye baş la dı lar. 25 Ni - san da Bey pa za rı, 2 Ma yıs ta Göy nük alın dı. İs yan cı la ra mo ral ver mek is te yen Sad ra zam Da mat Fe rit Pa şa ise İz mit'e gel di. Di er ta raf tan is ya n bas t r mak la gö rev li Ku va y mil lî ye kuv vet le rin den Çer kez Et hem em rin - de ki kuv vet ler 23 Ma y s ta Sa pan ca ve Ada pa za r 'n ala rak asi le rin ile ri ge len le ri ni ce za lan d r d. Çer kez Et hem kuv vet le ri 26 Ma y s ta Düz ce'ye gir di. Ayak lan ma y ç ka ran lar ve yö ne ten ler idam edi le rek Düz ce is ya n bas t r l m fl ol du. Türk İn kı lap Ta ri hi 3. Me tin KAL PAK LI LAR... Ka ra ya ğız mü la z m, ta ban ca sı nı Şev ket Bey'e ver di. Şev ket, iki man ga ya yak la şan ne fer le ri ile ko şar ca sı na, sö ğüt le rin al tın da ki ke si ği at la dı. Öte ki ler, Düz ce'nin yo lu nu tut tu lar. Ka sa ba ya doğ ru si lah lan mak için ko şan la rın en ar dın da Sa lih kal mış tı. Onun ya nın da İl yas yü - rü yor, âde ta elin den çe ki yor du. Sa lih, dur ma dan ko nu şu yor du: Vay anam vay! Diz le ri min ba ğı hâ lâ çö zük, yü rü be Sa lih!.. Düz ce'yi de tes lim al d k Bu ne ifl tir ba ka l m Ku va y in zi ba ti ye'ymiş!.. Bi ze pa di şa hın in zi ba tı sö ker mi? Ne gün le re kal dık Mil - let ço cuk la rı hep biz den ya na, kör mü bun la rın gö zü Mil let ev la dı, mil let ev la dı na kur şun mu atar mış? Bi zi kur şu na di ze cek ti ha!.. İl yas, kıl kal dıy dı ha!.. Şim di sen sey ret ipe çe ki le cek le ri. Bi - zim ar dı mız da ko ca mil let var da pa ça yı öy le kur tar dık İl yas, pek din le mi yor du Efe'yi. Ön de ki le re ye tiş mek sev da s n day dı: 24

25 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Ne ler söy lü yor sun be Efe m!.. An la dık, an la dık Bı rak la f da Yu suf Bey'e ye ti şe lim Ye ti şe lim be İl yas Öl dük mü? Bir den bi re Sa lih, da ha da can la nı ver di. Düz ce'ye gir miş ler di, so kak lar yi ne bom boş tu. Yak la - şan tü fek ses le rin den, ka sa ba nın yü re ği nin çarp ma ya baş la dı ğı bel liy di. Bü tün bir ka sa ba, ta İz mit'ten Bo lu'ya ka dar şe hir ler, ka sa ba lar, düş man lar la bir lik olup ken - di is tik lal le ri ne, ken di var lık la rı na kas te de mez ler di. Ta as su bun ayak lan dır dı ğı ca hil ler, şu ur la rı nın al tın da ki mil let sev gi si ni, hak ve hür ri yet duy gu su nu el bet te, Sa lih Efe gi bi, İl yas gi bi, Ni ya zi gi bi duy mak ta, his set mek te ge cik me di ler. On la rı ya nıl tan la rın men fa at le ri için yü rek le ri ni sa tan la rın fo ya sı iki ay dan az bir za man da mey da na çık tı, mağ lup ol du lar.... Sa mim KO CA GÖZ Savaş Panoramaları, Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi 5. Bi rin ci Düz ce Ayak lan ma sı ve Kal pak lı lar ad lı me tin den ha re ket le aşa ğı da ki yö ner ge - le ri uy gu la yı nız. a) Me tin le ri ya z l fl amaç la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. El de et ti ği niz so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. b) Me tin le ri dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. El de et ti ği niz so nuç la rı tah ta ya ya zı nız. 6. Da ha ön ce in ce le yip sı nı fa ge tir di ği niz de ği şik tür de ki me tin ler de, di lin fark lı ifl lev ler de kul - la nıl ma sı nın se bep le ri ni açıklayınız. Anlama - Yorumlama 1. Dil ad lı me tin de yer alan Kı sa ca söy le ne cek olur sa dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay na sı dır; in sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir. yar gı - sın dan ne an la dı ğı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Dil ad lı me tin de yer alan Dil, ay nı za man da her yö nüy le bir ulu sun kül tü rü nün de ay - na sı dır; in sa nın ve uy gar lı ğın en önem li be lir ti si ve ara cı dil dir. sö zü nü an la m de ifl me ye cek fle - kil de ye ni den ifa de edi niz. Bir duy gu, dü flün ce ve ya ola y n ifa de tar z n n ki fli den ki fli ye de ifl me - si nin sebeplerinin neler olabileceğini belirtiniz. 25

26 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 3. Ül ke mi zin de i flik böl ge le rin de in san lar ko nu şur ken fark lı ağız lar kul la nır lar ama ya zar ken bu fark l l k gö rül mez. Bu nun se bep le ri ni dil ve an la tım ders ki ta bı nı zın İle ti şim, Dil ve Kül tür bö lü mün den fay da la na rak açık la yı nız. 4. Ata türk ün Türk di li ile il gi li gö rüfl ve dü flün ce le ri ni Dil ad l me tin de yer alan Dil ol ma - dan in san la r n bir lik te ya fla ma la r, an la fla bil me le ri, do la y s y la bir top lu mu olufl tur ma la r söz ko - nu su ola ma ya ca n dan dil bu aç dan da önem li dir; bir top lu lu u top lu ma dö nüfl tü rür. cüm le si ba la m n da yo rum la y n z. Yorumlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. n san her tür lü bi ri ki mi ni.. ara c l y la son ra ki ku flak la ra ak ta r r. Gün de lik ha yat ta ko nufl ma di li fark l d r. Bi lim de...., fel se fe de.., sa nat ta...kul la n l r. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Di lin gün lük kul la n m y la bi lim, fel se fe ve ede bi yat eser le rin de ki kul la n m ay n d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ay n di li ko nu flan top lum lar or tak kül tür de er le ri ni pay la fl r lar. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ta rih bo yun ca ken di le ri ne öz gü kül tü rü, ede bi ya t ve me de ni ye ti olan mil let ler bir ya z di li ne sa hip tir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları ce vap la yı nız. 1. Dil - insan ve toplum ilişkisiyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Dil, insanlar arasında iletişimi sağlar. B) Dil, insanlar arasındaki ortak duygu ve düşünceleri geliştirir. C) Toplumlar kültür değerlerini yeni nesillere dil aracılığı ile taşır. D) Gelişmiş toplumlar dillerini istedikleri gibi düzenleyebilir. E) Dil, toplumsal hayatı düzenler ve kolaylaştırır. 2. Ana di li, onu kul la nan bi rey ler ara s n da kök lü sev gi ba la r olufl tu rur. Bi lin çal t na dek uza na rak ki fli nin iç var l n ku fla tan bu ba lar, top lum sal ya flam da çok ge rek li olan gü ven duy gu su nun da kay na d r çün kü bir bi ri ni se vip sa yan, bir bi ri ne gü ven du yan bi rey le rin olufl - tur du u bir top lum da, bi rey le rin ge le cek kor ku su ol maz. Bu par ça da vur gu lan mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Ana di li nin, or tak duy gu lar olufl tur ma da çok önem li bir ifl le vi ol du u B) Ki fli le rin ye tifl tik le ri or tam la ben lik le ri ara s n da s k bir ilifl ki bu lun du u C) Ana di lin de ki ses özel li i nin ki fli le rin dü flün ce ve duy gu la r n et ki le di i D) Ay n di li kul la nan ki fli le rin, ay n do rul tu da dü flü ne bi le ce i E) Ana di li e i ti mi ne a r l k ve re rek ulu sal duy gu la r pe kifl tir mek ge rek ti i ÖSS 26

27 4. Metin Edebiyata sevgiyle kendinizi kapt r n ki size ait olan güzelliklerle buluflabilesiniz. Montaigne (Monteyn) Haz rl k Ha ber ya z s, aç k la ma ya z s, elefl ti ri ya z s gi bi fark l me tinler bu la rak s n fa ge ti ri niz. 9. sı nıf dil ve an la tım ders ki ta bı nın 1. üni te si ni göz den ge çi ri niz. İle ti şim, n san, le ti şim ve Dil, Dil-Kül tür liş ki si ko nu la rın da öğ ren dik le ri ni zi tek rar edi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı def te - ri nize ya zı nız. Sı nı fa man zum ve men sur tarz da ya zıl mış me tin ör nek le ri ge ti ri niz. Ta ri hin ilk dö nem le rin den gü nü mü ze ka dar kul la nı lan ile ti şim araç la rı hak kın da bil gi top la yı nız. nceleme 1. Me tin KE L ME LE R TAT LAN DIR MAK Bir oto büs yol cu lu un da, yü zü ge nifl yay la düz lük le ri gi bi ra hat ve se rin, göz le ri yay la la r n bu lut suz gök le ri gi bi ay d n - l k; ce ke ti nin ya dan ve toz dan kas ka t ke sil mifl ya ka s na, t - rafl s z yü zü ne (...) al d r ma dan ko nu flan isim siz bir Ana do lu köy lü süy le yan ya na otu rur su nuz. Du dak la r n dan dö kü len ke li me ler öy le si ne ta ze dir; afl n ma m fl, ör se len me mifl Da - l n dan ye ni ko pa r l m fl, sa bah so uk lu u nu yi tir me mifl ye mifl - ler gi bi Yi ne bir gün, gü ne fli göz be bek le ri ne dol dur mufl, dört ya n ba har kö pü ren bir ço ba na rast lar s n z, si ze bir fley - ler söy ler. Ak flam der, da der, rüz gâr der Söy le di i ke li - me le rin o gün ya ra t l d n sa n r s n z. Ku lak la r n z öy le si ne do yar, içi ni ze ses le rin flav k vu rur. Ke li me ler, sa hi bi nin di lin de ses le ri ifli ti len ama gö rül me yen can l la ra ben zer. Ko nu fla n n ren gi ni, eda s n öy le fl l da t r lar ki ba zen siz on la r ete ke mi e bü rün müfl gö rür sü nüz. Bir gün, bir s tan bul ha n me fen di sin den hül ya ke li me si ni iflit ti im de, in san la r n ke li me le re can üf le dik le ri ne, on la r uz vi yet le ri nin en renk li kö fle le - rin de bes le yip bir gü ver cin gi bi sa l ver dik le ri ne inan m fl t m. O gün ay n za man da, Ye ni Li san c la r n ne - den il le de s tan bul ha n m la r n n Türk çe si, s tan bul ha n m la r n n Türk çe si di ye tut tur duk la r n da an la d m gün dü. Sa int John Per se (Sen Con Pörs), ke li me le ri ni de niz den ya ra t l d na ina n r. Her ke li me nin ay r bir ren gi ol du u na ina nan lar da az de il dir. B ra k n ke li me yi, Rim ba ud (Rim bo), harf le rin de ren gi nin ol - du u nu id di a eder. Ona gö re A si yah, E be yaz, de k r m z d r. Bi le me yiz ve ka n t la ya ma y z bu söy le - nen le ri ama in san la r n ko nu flur ken ve ya zar ken ke li me le re ken di iç le ri nin ve ik lim le ri nin ren gi ni ver - di i ni gö nül ra hat l y la söy le ye bi li riz. A z n dan bal ak yor. sö zü, tat l ve hofl ko nufl mak tan öte, ke - li me le ri uz vi ye ti nin öz su yu ile fler bet len di re rek, a ar ta rak ko nufl mak an la m na ge li yor ol ma l. Yal n z ko nu flur ken mi bal la n r, fler bet le nir ke li me ler? Bir ya z y, bir fli i ri okur ken de bal ta d n al - d n z olur. Ya za r n ha ya li kar fl n za ku ru lur, bafl lar ko nufl ma ya. Ke li me le rin gön lü nü ede bil mifl her us ta sa nat kâ r n giy di rip ku flan d r d söz ler, us ta s n n ko ku su nu es ti re cek, se si ni ün le yip du ra cak t r. 27

28 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Us ta sa nat kâr de dik ya, as l n da o bir ke li me ku yum cu sun dan bafl ka s de il dir. Na s l bir süs le yi ci dir o, han gi il mi kul la n r, ne bü yü ler ya par da ke li me yi ken di se siy le dol du rur bi lin mez. Son ra da o ses - le ri, o bü yü lü gü ver cin le ri ni uçu ru ve rir üs tü mü ze. O gü ver cin ler, ne re ye uç sa lar sa hip le ri ni bel li eder, enin de so nun da ev le ri ne dö ner. Me lal de yin ce ak l m za ilk Ah met Ha flim'in ge li fli, rü ya n n Tan - p nar ça r fl, ufuk sö zü nün en çok Yah ya Ke mal'i ha t r la t fl bun dan d r. Bu ke li me le rin de ru nun - da, on la r n dol dur du u ses ler, ta ze ve s m s cak ç n la y p dur mak ta d r. Bir ke li me, ken di si ni en çok kim sev mifl se onun olur. K ya me te ka dar da sa hi bi nin ha t ra s n sak lar. Ne mut lu Tan p nar'a ki ar d n da rü - ya gi bi bir sev gi li b rak m fl t r. Gün le ri miz, sa bah tan ak fla ma ke li me de niz le rin de ku laç at mak la ge çer. Gün bo yu, ar o u lu gi bi et ra f m z da v z l da fl r ke li me ler. Bun la r n için de ka ç o se rin yüz lü ada m n, o göz le ri gü nefl do lu ço - ba n n ya hut s tan bul ha n me fen di si nin söy le dik le ri gi bi fl k lan d r l p fler bet len mifl tir, ka ç bi zi he ye - can lan d r r? Az d r böy le le ri. Ku la m za ça l nan la r n he men hep si hiç e len me den, ko nak la ma dan gü rül tü le re ka r fl r, unu tu lur. Ke li me le ri ana gi bi, yâr gi bi gör me dik çe uz vi ye ti mi zin ay r l maz bir par ça s gi bi üze ri ne tit re me dik - çe on la r n bi zim ola ca ve ha t ra m z ya fla ta ca yok tur. Ya zar de nen ada m n ifli ne dir ki? Harf ler di zi sin den caf caf l sa ray lar kur mak Al lah' n ken di si ne üf le di i can dan bir ne fes de ke li me le re üf le mek. Ke li me le ri can lan d r mak, son ra on la r n içi ne ken di dün ya s n kur mak, süs le yip giy dir mek ve oku run yü re i ne sa l ver mek. Okur ad n da bi ri le ri do kun sun ona, için de çar pan yü re i gör sün, se si ni ço alt s n di ye Ya zar la oku run al fl ve ri fli bu ra da bafl lar ifl te. Ke li me nin, va r p atefl gi bi oku run yü re i ne do kun du u yer de. Ve ifl te, se nin le be nim ko nufl mam da ora da bafl l yor ey okur! K ya met ora da ko pu yor. Bir ke li me - de kar fl la fl yo ruz se nin le. Ken di mi ze bir yer aç p otu ru yo ruz. Otu rup söy le fli yo ruz. Ses le ri miz bir bi ri - ne ka r fl yor; ka nat la n yo ruz. Ka nat la r m z yo ru lun ca ya dek ka l yo ruz gök yü zün de. Sen be nim kal bi - mi tu tu yor sun, ben de se nin ki ni. Far k n da m s n sev gi li okur, ke li me ler ba fl m za ne ifl ler aç yor? Gün or ta s se ni al p ne re le re gö tü rü yo rum? Hep o kar fl lafl ma n n, o ke li me nin ma ri fe ti bun lar Bir ke li me de kar fl lafl ma yagö re lim, kim bi lir da ha ne yol cu luk la ra ç ka ca z bir lik te? Ali ÇO LAK, Gün lük Gü nefl lik fiar k lar 1. Kelimeleri Tatlandırmak adlı metni ken di için de an lam l kü çük par ça la ra ay r n z. 2. Metni oluşturan pa rag raf ların kaçar cüm le den olufl tu u nu be lir le yi niz. Metindeki cümlelerin ve anlamlı birliklerin birbirlerine nasıl bağlandığını açıklayınız. 3. Oku du u nuz bu met ni bi yo lo ji, co raf ya, ta rih ders le ri niz de oku du u nuz me tin ler le ya z l fl amaç la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Ya za ra gö re ke li me le rin ha ya t m z da ki ye ri ne dir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. S n fa ge tir di i niz man zum ve men sur me tin ör nek le ri ni oku yu nuz. Me tin ler ara sın da ifa - de bi çi mi ba kı mın dan han gi fark lı lık la rın ol du ğu nu be lir le yi niz. Man zum ve men sur me tin le ri oluş tu ran bi rim le rin fark lı olup ol ma dı ğı nı açıklayınız. 1. Et kin lik: Bir oto büs yol cu lu un da, yü zü ge nifl yay la düz lük le ri gi bi ra hat ve se rin, göz le ri yay la la r n bu lut suz gök le ri gi bi ay d n l k; ce ke ti nin ya dan ve toz dan kas ka t ke sil mifl ya ka s na, t rafl s z yü zü ne (...) al d r ma dan ko nu flan isim siz bir Ana do lu köy lü süy le yan ya na otu rur su nuz. Ke li me le ri Tat lan d r mak ad l me tin den al nan yu ka r da ki par ça ya gö re aşa ğı da ki yö ner ge - le ri uy gu la yı nız. a) Me tin de ke li me le rin olufl tur du u ke li me grup la r n (tam la ma lar, edat grup la r, zarf-fi il grup la r vb.) lis te le yi niz. 28

29 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT b) Ke li me le rin ke li me grup la rı nı oluş tu rur ken bir bir le ri ne ya pı ca ve an lam ca na sıl bağ lan dık - la rı nı belirleyiniz. c) Ke li me ve ke li me grup la rı nın cüm le yi na sıl oluş tur du ğu nu açık la yı nız. ç) Cüm le ile cüm le le rin olufl tur du u me tin le rin ben zer ve fark l yön le ri ne ler ola bi lir? Tar t fl n z. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. d) Me tin de ki par ça lar ara s n da bü tün lü ü sa la yan ba la r n neler olduğunu açıklayınız. 6. Afla daki ke li me le ri, an lam l bir cüm le hâ li ne ge ti ri niz. Karışık hâlde verilen kelimeleri cümle hâline getirirken nelere dikkat ettiğinizi sözlü olarak ifade ediniz. s r r n, için, gü lüm se me yi, ha ya t, bir hâ le, bu la bil mek, hofl, her fley den, gü ler yüz lü, ö ren - me yi, ön ce, ol ma y, ge tir me nin 2. Et kin lik: Sı nı fa ge tir di ği niz man zum ve men sur me tin ör nek le rin de yer alan ke li me ler den temel ve yan an lam da kul la nı lan la rı nı bu lu nuz. Bu ke li me le rin kul la nı lış amaç la rı nı be lir le yi niz. Yan an lam da kul la nıl mış ke li me le rin siz de bı rak tı ğı et ki ve an lam lar üze rin de tar tı şı nız. Me tin - ler de an la tıl ma yan bö lüm le ri na sıl an lam lan dır dı ğı nı zı ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 3. Et kin lik: Ke li me le ri Tat lan d r mak met nin den alı nan aşa ğı da ki ke li me le ri yer le ri ni de ğiş - tir me den bir cüm le hâ li ne ge ti ri niz. Or ta ya çı kan cüm le yi aşa ğı da boş bı ra kı lan noktalı ye re ya - zı nız. Bu ke li me le rin ne an la ma gel dik le ri ni, cüm le de ve me tin için de han gi an lam la r yük len - dik le ri ni be lir le yi niz. Ke li me le rin tek baş la rı na yük len dik le ri an lam ile cüm le için de yük len dik le - ri an lam la rın fark lı ol ma sı nın se bep le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz. Us ta, sa nat kâr, de mek, as lın da, o, bir, ke li me, ku yum cu, baş ka, de ğil Me tin EL Lİ TÜRK RO MA NI... Ro man c la r m z ro man la r n da ka d n tip le ri ni in ce le me ye pek ya nafl maz lar, ro man da ka d n kah ra man lar ol sa bi le bun lar ge nel ola rak ka l n çiz gi ler le ge çifl ti ri lir. Oy sa Ha lit Zi ya, Fir devs Ha - n m' ol sun Bih ter'i ol sun, bir bi ri ni ko va la yan olay lar için de, çok ya k n dan iz le mek te ve on lar - da ki de i fli mi gün lük ger çek le re, ki fli ler ara s ilifl ki le re ba la ya rak fla fl r t c bir us ta l k la an lat mak - ta d r. Ne var ki Ni hal için ay n fle yi söy le mek zor. Ni hal'de ro man c n n ken di ni zor la d, ya - flam la pek ili fli i ol ma yan bir ti pi gün lük ger çek ler ve ilifl ki ler d fl n da ya fla t p ge lifl tir me ye ça l fl - t gö rü lür. Bu nun için de Ni hal okur da ya fla m yor. Ha lit Zi ya, ruh çö züm le me le ri ne, faz la önem ve ri yor. Ne var ki za man za man sö zü uzat t - n söy le mek ge rek. Bir de flu nu: Za man za man ruh çö züm le me le ri nin, ro man ki fli le ri nin so mut du rum la r n dan ha re ket le de il de ki tap lar dan edi nil mifl bil gi ler le ya p l m fl ol du u iz le ni mi ni edin me mek müm kün de il. Söz ge li mi Ni hal'in be lir li bir olay kar fl s n da ki du ru mu an la t l r ken do ru dan Ni hal'in de il de bir genç k z n o olay kar fl s n da ki ruh sal du ru mu nu an la tan ki tap - lar dan ya rar la n la rak her han gi bir genç k z n ruh sal du ru mu an la t l yor gi bi ge li yor. Aşk-ı Mem nu, ro ma na öz gü ha re ket ba kı mın dan da ku sur suz bir ör nek ola rak gös te ri le bi - lir. Ro man da ki hiç bir ha re ket ge li şi gü zel dü zen len me miş tir, her ha re ket be lir li bir ama ca hiz - met eder. Bu amaç da ka rak ter le rin ge liş me si, iyi ce be lir me si ve so nun da unu tul ma ya cak bir ro - man ki şi si hâ li ne gel me si dir.... Fet hi Na ci 29

30 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 3. Me tin BEŞ ŞE HİR Kon ya, boz kı rın tam ço cu ğu dur. Onun gi bi ken di ni giz le yen es rar lı bir gü zel li ği var dır. Boz kır ken di ne bir se rap çeş ni si ver mek ten hoş la nır. Kon ya'ya han gi yol dan gi rer se niz gi rin, si zi bu se - rap veh mi kar şı lar. Çok arı za lı bir ara zi nin ara sın - dan uf ka dai ma bir ışık oyu nu, bir rü ya gi bi ta kı - lır. Se rin göl ge le ri ve çeş me le ri su suz lu ğu mu za uzak tan gü len bu rü ya, yo lun her dir se ğin de si li - ne kay bo la bü yür, ge niş ler ve so nun da ken di ni zi Sel çuk sul tan la rı nın şeh rin de bu lur su nuz.... Ah met Ham di TAN PI NAR 4. Me tin 1984 SON RA SI KON YA Kon ya ilin de düz lük ler ve boz kır lar, bü - yük yer kap lar. İlk ba har ya ğış la rıy la be ra - ber düz lük ler de çe şit li ot lar züm rüt gi bi ye - şe rir. Renk renk çi çek ler açar. Fa kat ili miz - de ilk ba har çok kı sa sür dü ğün den tür lü ye - şil ot lar ve gü zel çi çek ler le be zen miş var lı - ğın öm rü de çok kı sa olur. Ya ğış sız yaz sı - cak la rıy la be ra ber çe şit li ot ve çi çek ör tü sü sa ra rır ve ku rur, ova lar bir step (boz kır) du - ru mu na gi rer. hzl.: Ko mis yon 5. Me tin ÖSS ŞAM Pİ YON LA RI SIR LA RI NI AN LAT TI (ha ber ya zı sı) Ö ren ci Seç me S na v 'nda de re ce ye gi ren ö ren ci le rin ba z la r okul da ba fla r l ol ma d k la - r n söy ler ken ba z ö ren ci ler de ba fla r y ai le le ri ne ba la d. Bu y l n en ba fla r l ö ren ci si Y l - maz, Her kes gi bi te le viz yon sey ret tim, NBA y hiç ka ç r ma d m, bas ket bol oy na d m. An cak di sip lin li ça l fl t m. de di. Sa li ha ÇO LAK 30

31 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 6. Me tin DENİZ UFKUNDA Deniz ufkunda batan günefl Ve keskin ç l kufllar n; Rabb im bu u ultu, bu atefl Ve bu ümitsiz uçufllar n Dolduruldu u akflam havas, Akflam n mercan dallar gibi Suda olgunlaflan rüyas... Ahmet Hamdi TANPINAR 4. Et kin lik: Yu ka r da ki fli i ri 2, 3, 4 ve 5. me tin ler le ifa de fark l l k la r, ifllevleri ve gerçeklikleri ba - k m n dan kar fl lafl t r n z. Ulaştığınız sonuçları söz lü ola rak ifa de edi niz. Anlama - Yorumlama 1. Ke li me le ri Tat lan dır mak ad lı me tin de yer alan Ya zar de nen ada mın işi ne dir ki? Harf ler di - zi sin den caf caf lı sa ray lar kur mak Al lah'ın ken di si ne üf le di ği can dan bir ne fes de ke li me le re üf le - mek. Ke li me le ri can lan dır mak, son ra on la rın içi ne ken di dün ya sı nı kur mak, süs le yip giy dir mek ve oku run yü re ği ne sa lı ver mek. ifa de le ri ni yorumlayınız. 2. Grup lar olufl tu ru nuz. 3, 4, 5 ve 6. me tin le rin ya z l fl amaç la rı nı be lir le yi niz. Bu me tin ler den han gi si nde duygu la rın yo ğun bir bi çim de di le ge ti ril di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Sı nı fa ge tir di ği niz ha ber ya zı sı, açık la ma ya zı sı, eleş ti ri ya zı sı gi bi me tin ör nek le ri ni ifa de bi - çim le ri ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. Me tin le rin ya zı lış amaç la rı ile kul la nı lan dil ara sın da na sıl bir iliş ki ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Ta ri hin ilk dö nem le rin den gü nü mü ze ka dar kul la nı lan ile ti şim araç la rın dan bel li baş lı la rı - nı tah ta ya ya zı nız. Bu ile ti şim araç la rı için de ya zı nın ye ri ni ve öne mi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. Sa nat me tin le ri ile öğ re ti ci me tin ler ara sın da ki fark lılıklar Sa nat Me tin le ri Öğretici Me tin le r 1. Me tin ler çok an lam l l k içe rir. 2. Ö ret me yi de il, his set tir me yi he def ler. 3. Ve ril mek is te nen me sa j n do ru lu u - nun ya da yan l fl l n n ka n t lan ma s dü flü - nül mez. 1. Me tin ler, her kes çe bi li nen ger çek an - lam lar ta fl r. 2. Amaç, ö ret mek ve bil gi ver mek tir. 3. le ri sü rü len fi kir le rin do ru lu u ya da yan l fl l tar t fl la bi lir. 5. Yu ka rı da ki tab lo da sa nat me tin le ri ile öğ re ti ci me tin ler ara sın da ki ba zı fark lı lık lar yer al mak - ta dır. Tablodaki bilgilerden hareketle bu bölümde incelediğiniz metinlerin hangilerinin sanat, hangilerinin öğretici metin olduğunu belirleyiniz. 31

32 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Me tin ler ifl lev le ri ba k m n dan iki ye ay r l r: Öğ ret mek ve bil gi ver mek ama cıy la ka le me alı nan ya zı la ra..... me tin adı ve - ri lir. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Cüm le ve cüm le le rin an lam bi rim le ri ola rak bir lefl me si met nin ana dü flün ce si ni ya da te - mas n olufl tu rur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Sa nat me tin ler inde ve ril mek is te nen me sa j n do ru lu u nun ya da yan l fl l n n ka n t lan - ma s ge re kir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö retici metinler sanat metinlerinden gerçeklikle olan iliflkisi bak m ndan ayr l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi metin ile ilgili özelliklerden biri değildir? A) İletişim aracı olması B) Yapı ve anlamca bütünleşmiş birimlerden oluşması C) İçerdiği anlamın kişiden kişiye değişmeyecek biçimde sabit olması D) Farklı anlatım biçimleriyle oluşturulabilmesi E) Ortaya çıktığı dönemin izlerini taşıması 2. Ki tap lar la ta n fl t k tan son ra ya fla m m an lam ka zan d, di ye bi li rim. n san lar la ile ti fli mim çok de ifl ti; ko nu flur ken, ya zar ken, okur ken, dü flü nür ken ne re dey se hiç bir so run ya fla m yo rum. Dün ya ya da ha ge nifl bir pen ce re den bak ma y ö ren dim. Ken di mi çok da ha ra hat an la ta bi li yo - rum. Kefl ke her kes za ma n n na s l de er len di re ce i üze rin de dü flün se ve bu nun bir k s m n oku - ma ya ay r sa. Böy le ce in san lar da ken di ni bir bafl ka s n n ye ri ne koy ma duy gu su ge li flir ve bi rey - ler bir bir le riy le da ha ra hat ile ti flim ku ra bi lir. Bu par ça da oku may la il gi li ola rak afla da ki ler den han gi si ne de i nil me mifl tir? A) Za ma n n bi linç li kul la n l ma s y la ba lan t l ol du u na B) Bi rey le rin, olay la r al g la y fl bi çi mi ni de ifl tir di i ne C) n san la r n bir bir le ri ni an la ma s n ko lay lafl t r d na D) Ki fli le rin, ken di le ri ni ta n ma la r na ola nak sa la d na E) n san la ra, bafl ka la r n yön len dir me gü cü ka zan d r d na ÖSS Harman Yavuz Bülent BÂKİLER 32

33 Ye ni bir sa nat ya pı tı kar şı sın da du yu lan şaş kın lık, ye ni bir dün ya kar şı sın da du yu lan dan fark sız dır. Fe rit Ed gü 5. Ede bî Me tin Haz rl k Ca hit Sıt kı Ta ran cı nın Otuz Beş Yaş şi i ri ni ar ka da fl n za, ai le bü yük le ri ni ze oku yu nuz ve fli i rin on lar da bı rak tı ğı et ki yi göz lem le yi niz. Sınıfa şi ir, hi kâ ye, tiyatro metinleri ve kısa bir haber yazısı ge ti ri niz. 9. sı nıf dil ve an la tım der si ni İn san, İle ti şim ve Dil ko nu su nu göz den ge çi ri niz. Di lin iş lev le riy le bil gi le ri ni zi def te ri ni ze ya zı nız. Bu üni te nin Me tin ko nu sun da yer alan Befl fie hir ile 1984 Son ra s Kon ya ad l me - tin le rini göz den ge çi ri niz. Bu me tin ler de yer alan nes nel bil gi le ri tah ta ya ya z n z. Han gi me - tin de d fl dün ya ya ait nes nel bil gi le re (do al ger çek lik) da ha faz la yer ve ril di i ni aç k la y n z. Da ha ön ce oku du u nuz ede bî eser le ri göz önü ne ala rak afla da ki so ru la r ce vap la y n z. a) Bir ede bî eser de an la t lan la r n ol du u gi bi ya flan ma s müm kün mü dür? Ni çin? b) Ede bî me tin ler de yer alan olay ve kah ra man la r n ben zer le ri ne ger çek ha yat ta rast la n p rast la na ma ya ca n tar t fl n z. Ul afl t n z so nuç lar dan ha re ket le ede bî eser ile ha yat (ger çek - lik) ara s n da na s l bir ilifl ki ol du u nu söz lü ola rak ifa de edi niz. nceleme 1. Me tin... EDE Bİ YAT VE HA YAT Di lin ana mal ze me si ke li me ler; ede bi ya t n ana mal ze me si dil ve gün lük ha ya t n ge lifl me ay - na s na kur gu ile kat k da bu lu nan en do al araç, ede bî eser dir. Her ede bî eser de kar fl lafl t - m z dün ya, kim se yi ra hat s z et me den ve sos yal ha ya t n ger çek le ri ni de ifl ti rip ka r fl t r ma dan bi - zim dir. Ge nel ola rak sa na t n ve özel ola rak ede bi ya tın, sos yal ha ya ta ak se den bir çok ye ni li ği, ör nek ve ya tem si lî ha yat lar di ye bi - le ce ği miz kur gu dün ya sın da tem sil edip yo rum lar ken baş ka bil gi da ire le ri ne, baş ka di sip lin le re ve ka bul le re ih ti ya cı var dır. Sa nat, fel se fe, din ve bi lim hak kın da - ki gö rüş ler, ih ti ya cı mız olan bil gi ve ka bul le ri ve rir.... Ede bi ya tın ifa de mal ze me si ke li me ler dir ama ede bi ya tın asıl mal ze me si ni, bü tün açık ve gi rift yön le riy le in san kav ra mın da ara mak la zım dır. Araş tı rı cı, ede bî eser le ri in ce ler ken bir ba kı ma en ge niş bi lim mal ze me si olan in sa nı ya ni ken di si - 33

34 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT ni de tet ki ke im kân bul muş olur. Bu ma na da ede bî eser ler, in san ın ve ona yan sı yan var lı ğın ay na sı dır.... İn san ve var lık et ki le şi mi nin, man tık ve akıl süz ge ciy le ger çek kav ra mı et ra fın da yan sı ma - sı nı, bi lim sel ça lış ma lar da; duy gu, dü şün ce ve ha yal süz ge ciy le gü zel kav ra mı et ra fın da yan sı - ma sı nı, sa nat ve ede bi yat ese rin de bul mak müm kün dür. Sa nat eser le ri şek li, muh te va sı ve üs lu bu ile hem ay rı ay rı hem de bir ter kip hâ lin de, için de doğ du ğu ha ya tın, kül tü rün, zih ni ye tin, ge le ne ğin, alış kan lık la rın en gü zel yo rum la rı nı ve rir. Gün lük ha ya tın yan sı ma sı nı sa nat eser le rin de gö ren sa nat kâr lar gi bi bir psi ko log, bir eko no - mist, bir sos yo log ken di bi lim da lı ile il gi li, söz ge li mi ta ri hî bir ge liş me nin ha ya ta ve zih ni ye te da ya lı kıs mı nı da sa nat eser le rin de gö re bi lir.... Sos yal ha yat ta ge rek li olan uyum, bi ri kim, kom po ze, ahenk, ifa de, id rak, sez gi, zevk, ümit, ha yal gi bi da ha bin ler ce kav ra mın sa nat ve ede bi yat eser le rin de in san ve ha yat iliş ki si ni ve re cek şe kil de yo rum lan dı ğı gö rül mek te dir. Ölüm lü ha ya tın ger çek ka bul et ti ği miz mad di ve ma ne vi dü ze ni ile ede bî ese rin iti ba ri ka bul et ti ği miz ha ya lî kur gu su, bir bi ri ne ör nek ola bi le cek iliş ki ler için de dir. Bir sa nat ese ri nin kur gu sal dün ya sı na da lan in sa nın ger çek ha yat la sa nat ara sın da, ay rım dan da ha çok ben zer lik bu la ca ğı mu hak kak tır. Ya zı lı ve söz lü bü tün ile ti şim le ri; geç miş top lum la rın ge le nek ve gö re nek le ri ni, sos yal ya pı la - rı nı, si ya si ör güt le ri ni ve bü tün ku rum la rı nı; hâ li ha zır da ki top lum la rın he men gö rü nen ve gö rü - ne me yen bü tün özel lik le ri ni; fer din il gi mer kez le ri ni ve psi ko lo jik açı lım la rı nı, sos yal pay la şım la - rı; kül tür ler ara sı iliş ki le ri; ce mi yet le rin zevk mu hit le ri ni; en te lek tü el ve ya po pü list grup la rı; yu - ka rı da an lat ma ya ça lış tı ğı mız iliş ki zin ci ri ni, kom po ze ve bü tün lük fik riy le, es te tik yo rum lar la ve da ha pek çok yön le riy le ede bî eser ler de gör mek müm kün dür.... Ede bî eser de duy gu, dü şün ce ve ha ya li ve ren ke li me ler, ha ya tın ke li me le ri dir; ke li me le rin kı - rı lıp dö kül me si, şa ha kal kıp di ren me si, de rin bir an lam ile sa tıh ta ki ma na la rı çe şit len dir me si, üzü - lüp se vin me si, do nuk iken ak ma sı ve akar iken uç ma sı hep ha yat tan alın mış tır. Bu şe kil de ha ya ti yet bu lan ke li me ler, bir ter cih, bir ta vır ve ni ha yet bir üs lup oluş tu rur. Üs lup ile ruh hâ li ara sın da çok ya kın bir iliş ki var dır. Gün lük ha yat ta ne şe li iken seç ti ği miz ke li me ler, kul - lan dı ğı mız te laf fuz ve ses to nu; üzün tü lü iken kul lan dı ğı mız ke li me ler ve te laf fuz lar la kar şı laş tı - rır sak psi ko lo jik du ru mu muz or ta ya çı kar. Söz le ri miz, o an ki me ra mı mı zı an la tır ken de ru nu muz - da ki hâl ler ke li me le re akar.... Meh met ÖNAL, En Uzun As rın Hi kâ ye si 1 1. Ro man, hi kâ ye gi bi ede bî eser ler de an la t lan la r n bafl ka bir ile ti flim ara c y la da an la t l p an - la t la ma ya ca n söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Ede bi yat ve Ha yat ad lı me tin de dış dün ya ya (ya şa nı lan ger çek lik) ait un sur la rın ede bi ya - ta ak ta rıl ma sı han gi ifa de ler le di le ge ti ril miş tir? Ya za ra gö re ede bi ya tın dış dün ya ya ve in sa na ait han gi un sur la rı bün ye sin de ba rın dır dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Yazar, okuduğunuz yazıda, ede bî met nin han gi özel lik le rin den bah set mek te dir? Be lir le di - ği niz özel lik le ri tah ta ya ya zı nız. 34

35 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 4. Me tin de, ede bî ese rin var lık se be bi nin han gi ifa de ler le di le ge ti ril di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Ya zar, ede bî me tin le rin ya zıl dık la rı dö nem le iliş ki li ol duk la r n na sıl ifa de et mek te dir? Açıklayınız. 6. Ede bi yat ve Ha yat ad lı met nin ya pı bi rim le ri ni be lir le yi niz. Ya pı bi rim le ri ara sın da ki an - lam bü tün lü ğü nün han gi un sur lar ara cı lı ğıy la sağ lan dı ğı nı açık la yı nız. Met nin ya pı bi rim le ri ni bir şe ma üze rin de gös te ri niz. Bu bi rim le rin me tin de ki an lam bü tün lü ü nü na s l sa la d n tar - t fla rak met nin is ke le ti ni gös te ren bir fle ma olufl tu ru nuz. 7. Ede bi yat ve Ha yat met nin de, ya za rın di lin han gi iş lev le ri ni kul lan dı ğı nı se bep le ri ile bir - lik te açık la yı nız. 1. Et kin lik: Ca hit Sıt kı Ta ran cı nın Otuz Beş Yaş şi i ri ni fark lı ki şi le re oku muş ve fli i rin on lar - da bı rak tı ğı te sir le ri göz lem le miş ti niz. Otuz Beş Yaş şi i rin den ha re ket le ede bî bir met nin fark lı ki şi ler de fark lı te sir ler bı rak ma sı nın se bep le ri nin ne ler ola bi le ce ği ni aşa ğı daki noktalı ye re ya zı - nız Et kin lik: Sey ret ti i niz bir fil mi k sa ca an la t n z. Film de an la t lan la r n ve gö rü len le rin ay n s - n n ger çek ha yat ta ya şa nıp ya şa na ma ya ca ğı nı tar t fl n z. Tar tış ma so nun da ede bî met nin de ya - fla n lan ger çek li i ol du u gi bi yan s t p yan s ta ma ya ca ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Metin BEKLENEN Ne has ta bek ler sa ba hı Ne ta ze ölü yü me zar Ne de şey tan bir gü na hı, Se ni bek le di ğim ka dar. Geç ti, is te mem gel me ni, Yok lu ğun da bul dum se ni. Bı rak veh mim de göl ge ni. Gel me, ar tık ne ye ya rar. Ne cip Fa zıl KISAKÜREK 35

36 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 3. Me tin Öm rün de hiç fil gör me miş olan Hint li ler, me rak la ahı - ra koş tu lar. İçe ri si ka ran lık tı, kim se bir şey se çe mi yor du. Hay va na do ku nu yor, her kes an la dı ğı gi bi fi li ta rif edi - yor du. Bi ri hor tu mu nu tu ta rak Fil, bir bo ru dur. di yor du. Bir di ğe ri ku la ğı na do ku na rak Ha yır! di yor du. Fil bir yel pa ze dir. Bir baş ka sı aya ğı na tu tu na rak Bir sü tun... di yor du. Ko ca man bir sü tu na ben zi yor. Öte ki sır tı nı el - le ye rek, Fil taht gi bi dir. di yor du. Her kes do kun du ğu ye ri ne gö re fi li ta rif et ti. Bi ri nin ni te le yi şi di ğe ri ni tut ma dı. FİL Mevlânâ (temsilî resim) Mevlânâ 4. Me tin... LÜT FEN DO KUN MA YIN İkin ci Per de Top ka pı Sa ra yı Kü tüp ha ne si. Sev gi ye ni gel miş tir. Ki tap la rı nı bı ra kır, otu rur, ça lış ma ya ha zır - la nır. Kü tüp ha ne ci içe ri gi rer. OK TAY (Ka pı dan ba kar.) Ko lay gel sin. SEV Gİ O, siz mi si niz? Hay ret bu gün tu rist gez dir mi yor su nuz? OK TAY Bu gün izin gü nüm. SEV Gİ İzin gü nü nüz ma dem, ne den Flor ya ya git me di niz? OK TAY (Yüz bul muş tur.) Se be bi ni söy le ye mem. Mü saa de eder mi si niz? (Otu rur.) SEV Gİ Hay hay Se be bi ni ne den söy le mez miş si niz? OK TAY Bü yük bir sır, ken di me ait. Ma ma fih bel ki si ze söy le ye bi li rim. SEV Gİ Ya!.. OK TAY O da ıs rar eder se niz. SEV Gİ Ni ye ba na? OK TAY Çün kü Çün kü Si zi her kes ten ay rı tu tu yo rum da on dan. SEV Gİ (Müf te hir) Te şek kür ede rim. Söy le yin öy ley se.... OK TAY Hiç kim se ye aça ma mış tım şim di ye ka dar. SEV Gİ Ol sun. OK TAY (Bir sır tev di eder gi bi) Bir şey var be ni bu ra da çe ken... SEV Gİ Çok tu haf? OK TAY Hep bu ra lar da do laş mak is ti yo rum. Bel ki de Kat hrin (Ket rin) gi bi ben de es ki pa di - şah lar dan bi ri nin ru hu te cel li edi yor dur. Za man za man.... Hal dun TA NER Bü tün Oyun la rı/5 36

37 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 8. Bek le nen, Fil ve Lüt fen Do kun ma yın ad lı me tin le rin han gi ifa de tar zı ile ya zıl dı ğı nı aşa ğı da ki tab lo da işa ret le yi niz. Me tin le ri ifa de tarz la rı ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. Ulaş tı ğı nız so - nuç la rı mad de ler hâ lin de tah ta ya ya zı nız. Anlatmaya Bağlı İfade Tarzı Göstermeye Bağlı İfade Tarzı Coşku ve Heyecana Bağlı İfade Tarzı Beklenen Fil Lütfen Dokunmayın 9. Bek le nen, Fil ve Lüt fen Do kun ma yın ad lı me tin ler, bilgi edinme konusunda te le fon, te le viz yon, İn ter net gi bi ile ti flim araç la r y la han gi fark lı lıkları gös ter mek te dir? 3. Et kin lik: Sı nı fa ge tir di ği niz şi ir, hi kâ ye ve ti yat ro me tin leri ile Bek le nen, Fil ve Lüt fen Do kun ma yın ad lı me tin ler de yan an lam la rıy la kul la nıl mış ke li me le ri bu lu nuz. Bu ke li me le rin me tin için de ki iş lev le ri ni be lir le yi niz. Yan an lam de ğer le ri ne sa hip ke li me ler en çok han gi me tin - de yer al mak ta dır? Me tin lerin an la tım bi çim le riy le (an lat ma, gös ter me, şi ir) me tin ler de kul la nı - lan ke li me le rin an lam de ğer le ri ara sın da iliş ki olup ol ma dı ğı nı, yan anlamın ifadelere çağrışım ve duygu bakımından neler kattığını söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Et kin lik: Sı nı fa ge tir di ği niz ha ber ya zı sı ile Fil ad lı hi kâ ye yi me tin ler de ki di lin iş le vi, ifa de tar zı, ke li me le rin yan an lam de ğer le ri ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı tab lo daki uy gun yer le re ya zı nız. Haber Yaz s Fil Dilin İşlevi İfade Tarzı Kelimelerin Yan Anlam Değeri 37

38 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 5. Et kin lik: Yu ka rı da ki şe ma yı in ce le yi niz. Bek le nen, Fil ve Lüt fen Do kun ma y n ad l me - tin ler de ki d fl dün ya ya ve ya za r n iç dün ya s na ait un sur la r be lir le ye rek fle ma üze rin de ki uy gun yer le re ya z n z. D fl dün ya ya ait un sur lar la ya za rın iç dün ya sı na ait un sur la r n ede bî eser bün ye - sin de na s l bü tün lefl ti i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 38

39 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 5. Me tin BİR EY LEM, KAÇ AN LAM? Ye re dü flen ek mek par ça s n ala - rak özen le du va r n üs tü ne kal d r d. Na im Sü ley ma no lu, 1992 Bar ce - lo na (Bar se lo na) Olim pi yat la r n da ko - par ma da 132,5 kg; silk me de 165 kg ve top lam da 297,5 kg kal d ra rak al t n ma dal ya ka zan d. Ah met Bey in bor cu nu öde me si üze ri ne ban ka, ifl ye rin de ki ipo te i kal d r d. Soy gun cu lar, bu son olay da yük lü mik tar da pa ra kal d r d lar. Ki ra l k ka til, Fun da Ha n m or ta dan kal d r mak için in ce bir plan yap m fl fa kat ba fla r l ola - ma m fl t. s tan bul da top ra a gö mü lü kim ya sal at k lar bu lun du u ha be ri du yu lun ca si vil top lum ku - ru lufl la r or ta l aya a kal d r d. Küs kün lük le ri, dar g n l k la r ara dan kal d r maz sak ne re de ka l r bi zim in san l m z? Sa bah la r ço cuk la r n er ken kal d r ma y bir al fl kan l k hâ li ne ge tir mifl ti. Du var al çak ol mufl, iki s ra da ha örün de du va r kal d ra l m. de di. Sab ri Bey va kur bir ta v r la Mus ta fa Bey, bu ha ka ret le ri ni zi ar t k kal d ra ma ya ca m, is ti fa edi yo rum. de di. n gi liz gü dü mün de ki s tan bul Hü kû me ti, Ana do lu da bafl la yan Ku va y mil li ye ha re ke ti nin li de ri Mus ta fa Ke mal i dev le te bafl kal d ran bir asi ola rak ilan edi yor du. 6. Et kin lik: Bir Ey lem Kaç An lam baş lı ğıy la ve ri len cüm le ler de kal dır mak fi ili nin han gi an - lam lar da kul la nıl dı ğı nı be lir le yi niz. Be lir le di ği niz an lam la rı aşa ğı daki noktalı yere ya zı nız Kal d r- fi ili nin an la m n n cüm le ler de ki ba la ma gö re de ifl me si ni na s l yo rum lu yor su nuz? Aç k la y n z. 39

40 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 6. Me tin ME SUT İN SAN LAR FO TOĞ RAF HA NE Sİ O ak şam işim den er ken çı ka bil miş tim. Şöy le Be yoğ lu na ka dar bir uza na yım, de dim. Köp rü den, sa at ler dir pis ha va ile dol muş ci ğer le ri min te nef füs hak kı nı ve re rek Haliç i ve Bo ğa zi çi ni se lam - la ya rak tan geç tim. Bir za man lar otur du ğum semt le rin va pur la rı yi ne hep o ha re ket te la şı için dey di ler. İş te Ka dı - kö y e kal ka cak 6 va pu ru nun zi li çal ma ya baş la dı. İş te Bo ğaz ın Ana do lu sa hi li ni ya pa cak 6,5 Bir za man lar sa ni ye le ri bi le kıy met li olan bu kâh kü sur lu kâh kü sur suz ra kam lar şim di be nim için es - ki ehem mi yet le ri ni ne ka dar kay bet miş ler! Zil is te di ği ka dar alı şa bi lir, me mur de mir ka pı yı ka pa - mak teh di di ni is te di ği ka dar ile ri gö tü re bi lir; ben ar tık o va pur la rın yol cu su de ği lim, be nim ora - lar da ar tık kim sem kal ma dı. Yük sek Kal dı rım dan is te di ğim ka dar ya vaş, es ki ki tap sa tan dük kân - la rın ca me kân la rı önün de is te di ğim ka dar oya la na oya la na çı ka bi li rim. Tü nel e va rın ca tram vay bek li yor muş gi bi üzün tü lü bir hâl ala rak tram va ya bi nen le ri sey re der son ra ya yan git me ye ka rar ver miş bir in san tav rıy la et ra fı sey re de ede Ga la ta sa ray a, Tak sim e ka dar yü rü ye bi li rim. Kar şım dan in san lar ge li yor, ar kam dan in san lar ge li yor. Ar kam dan yü rü yen ler ni ha yet be ni ge çi yor lar, kar şım dan ge len le rin ba zı la rıy la bir an ba kı şı yo ruz; ba zı la rı be ni gör mü yor lar, be nim de gör me dik le rim olu yor, ba na sür tü nen ler, çar pan lar olu yor. Er kek ler, ka dın lar, uzun boy lu lar, kı sa boy lu lar, yaş lı lar, genç ler, gü zel ler, çir kin ler, zen gin ler, fa kir ler İki ya nım da bu in san la rı giy dir me ye, do yur ma ya, eğ len dir me ye bir kat da ha me sut et me ye mah sus dük kân lar, sa lon lar var. On la rın ca me kân la rı önün de dur mak tan, ha ya le dal mak tan ken - di mi ala mı yo rum. Şu oda ta kı mı ne gü zel! İn san ye mek ten son ra şu ge niş kol tuk ta kim bi lir ne ka dar ra hat eder! Şu aba jur, elin de ki ör gü sü ne dal mış ka rı sı nın yü zü ne kim bi lir ne tat lı bir pem - be lik ve rir. O za man ko ca, ga ze te si ni bı ra ka rak ka rı sı nı sey re da lar Şu ma sa kar şı ki ma ğa za da sa tı lan rad yo lar için bil has sa ya pıl mış gi bi tam uy gun ge le cek. Zi ya Os man SA BA 10. Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı me tin de an la tı lan la rın ger çek ha yat ta ya şa nıp ya şa - na ma ya ca ğı nı tar tı şı nız. Me tin de in sa na öz gü özel lik le rin, ha yat tan bi rebir mi yoksa kur gu la na - rak mı alın dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı met nin dil özel lik le rin den, me tin de söz edilen va pur, ga ze te ve rad yo gi bi araçları göz önünde bulundurarak ede bî ese rin ya zıl dı ğı za ma nı be lir le me - ye ça lı şı nız. Me tin den ha re ket le ede bî ese rin ya zıl dı ğı dö ne min özel lik le rinin ya zar ta ra fın dan met - ne na sıl yan sı tıl dı ğı nı açık la yı nız. 12. Fark lı bi lim dal la rı na ait bil gi le re sa hip ol mak, kül tür lü ve bi ri kim li ol mak, be lir li bir yaş ve ol gun lu ğa sa hip ol mak gi bi özel lik le rin bir met nin yo rum lan ma sın da ne gi bi et ki le ri ola bi le - ce ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nun da ede bî bir met nin an lam lan dı rıl ma sı na ne lerin et ki et ti ği ni lis - te hâ lin de tah ta ya ya zı nız. 13. İnsanların sabah işlerine gitmek için toplu taşım araçlarına koşuşturmaları, geç kalma telaşı içinde olmaları konusunu hangi edebî tür içinde iş le me yi ter cih eder si niz? Dış dün ya da ki so mut ob je le rin ya da iç dün ya mı za ait duy gu, dü şün ce ve ha yal le rin ede bî bir met nin te ma sı olup ola ma ya ca ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 14. Bi lim sel ger çek lik ve ede bî ger çek lik kav ram la rı ara sın da ki fark lı lık la rın ne ler ol du ğu nu tar tı şı nız. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı mad de ler hâ lin de tah ta ya ya zı nız. 40

41 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 15. Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı met nin ya zıl dı ğı dö ne min özel lik le ri ni yan sı tan han - gi ifa de ler yer al mak ta dır? Be lir le di ği niz ifa de ler den ha re ket le met nin ka le me alın dı ğı dö ne min sos yal ha ya tı ile il gi li çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 16. Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı metinde dile getirilen gerçekliğin yalnız bir kişiye veya olaya özgü bir durum olup olmadığını tartışınız. Edebî bir metinde farklı dönemlerin, farklı görünüş ve değişik kişilerin eserin yapısı içinde verilip verilemeyeceğini açıklayınız. Ortaya çıkan sonuçlara göre Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı metnin tikelde tümeli temsil etmesine örnekler veriniz. 17. Bek le nen, Fil, Lüt fen Do kun ma yın ve Me sut İn san lar Fo toğ raf ha ne si ad lı metinlerin temalarını belirleyiniz. Her edebî metnin belirli bir tema etrafında oluşup oluşmadığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 7. Me tin... SA NAT GE NE Lİ YA DA ÖZÜ YAN SI TIR Ya zar; ha ya tı, in san la rı, on la rın tut ku la rı nı, özel lik le ri ni an la tır ama bu, ger çek ha ya tı ol du ğu gi bi an lat mak de ğil - dir. Ya zar, bir ada mın ha ya tı nı gü nü gü nü ne en kü çük ay - rın tı sı na ka dar an lat sa sa nat yap mış ol maz. Her gün ye di ği ye mek le ri, yap tı ğı işi, bü tün ko nuş tuk la rı nı, çe şit li duy gu la - rı nı an lat sa mey da na ge ti re ce ği oyun, hi kâ ye ya da şi ir kar - ma ka rı şık, çor ba gi bi bir şey olur. Bun la rın hep si ger çek ha - yat tan alın mış da ol sa bi ze ha ya tın an la mı hak kın da pek bir şey bil dir mez. Bir ada mı ol du ğu gi bi an lat mak ta ri hin işi dir, sa na tın de ğil. Sa nat çı nın ha ya tı, in sa nı, dün ya yı yan sıt ma sı baş ka an lam da dır. O bir tek ada mın ha ya tı nı doğ ru ola rak an lat ma ya kal kış maz, bir ada mın ha ya tın da ge nel lik le ha ya - tı, in sa noğ lu nun ha ya tı nı ya ni ha yat ta ev ren sel olan un sur - la rı yan sı tır. Ola nı de ğil, ola bi lir ola nı. Bu nun için de an lat - mak is te di ği nin özü ne ait ol ma yan un sur la rı ay rın tı la rı, rast - lan tı sal olan la rı atar, ge rek li ola nı ayık lar, se çer ve bun la - Alaybey KAROĞLU (İsimsiz) rın ara sın da bir bağ gö ze te rek olay lar ör gü sü nü bir tek çiz gi üze rin de ku rar. Seç me işi hem ese - re ya pı ba kı mın dan bir bir lik hem de in san dün ya sıy la il gi li bir an lam sağ lar. Eğer ha ya tı ay nen kop ya et sey di bir sü rü ge rek siz ay rın tı, an lam sız olay lar, ko nuş ma lar işe ka rı şa cak, tek ola nı yan - sıt mak tan ile ri ye gi de me ye cek ti ya zar. Oy sa seç me so nu cu, ki şi li ğin ne gi bi olay la ra yol aç tı ğı nı, du rum la rın ki şi li ği ni na sıl et ki le di ği ni, bir du ru mun na sıl ge li şe bi le ce ği ni gös ter mek te dir ki ya zar, tek ola nı kul la na rak ge nel ola nı açık lar. Ak si hâl de ada mın ha ya tın da ki olay lar bir çu va la dol du - ru lur gi bi bir ara ya top la na cak ve açık lan mak is te nen önem li ne den- so nuç bağ la rı bu la na cak, açık ça be lir me ye cek tir.... Ber na MO RAN, Ede bi yat Ku ram la rı ve Eleş ti ri 18. Sa nat Ge ne li ya da Özü Yan sı tır met nin de ta ri hî ger çek lik le kur gu ya da ya lı ger çek lik ara - s n da ki fark la rın na s l or ta ya ko nul du ğu nu be lir le yi niz. Be lir le di i niz fark l l k la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 19. Sa nat Ge ne li ya da Özü Yan sı tır ad lı met ne gö re sa nat çı nın, ha ya t ve in sa n yan s t r ken iz le nim le ri ni na s l ak tar dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 41

42 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Anlama - Yorumlama 1. Sev di i niz fli ir le ri ye ni den oku ma ih ti ya c his set me ni zin se bep le ri ne ler dir? Şi ir le rin her okun du un da fark l an lam lar ka za n p ka zan ma d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Fil ad l me tin de temel an lam la r d fl n da kul la n lan ke li me ve ifa de le rin alt la r n çi zi niz. Bu ke li me ve ifa de ler den yo la ç ka rak ede bî bir me tin de an lam la r n ba la ma gö re de i flip de ifl - me di i ni be lir le yi niz. Ulafl t n z so nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 3. Edebî metin özel bir iletişim aracıdır. ifadesinden ne anlıyorsunuz? Edebî bir metni di er iletiflim araçlar ndan ay ran belirgin farklar nelerdir? Düflüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 7. Et kin lik: Belirlenen, Lütfen Dokunmayın ve Fil metinlerinin anlatım bakımından aralarındaki farklılıkları belirleyiniz. İnsan, her mekânda ve zamanda anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme biçimleriyle kendini ifade eder. İncelediğiniz bu metinlerin hangi anlatım biçiminde değerlendirilebileceğini sözlü olarak ifade ediniz. 4. Edebiyat ve Hayat metninden ede bî eser -kur ma ca- ger çek lik kav ram la rı nın han gi an - lam la rda kullanıldığını söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Sa nat Ge ne li ya da Özü Yan sı tır ad lı me tin de ge çen Ger çi ya zar, ha ya t, in san la r, on la - r n tut ku la r n, özel lik le ri ni an la t r ama bu, ger çek ha ya t ol du u gi bi an lat mak de il dir. ifa de - si ni yo rum la y n z. 6. Sa nat Ge ne li ya da Özü Yan sı tır ad lı me tin de ya zar ede bî me tin ve ger çek lik ilifl ki si ni na - s l ifa de et mifl tir? Aç k la y n z. 7. Ta rih, co raf ya, fel se fe vb. bi lim dal la r n da bil gi sa hi bi olan bir ya zar la söz ko nu su alan lar - da bil gi si ol ma yan bir ya za r n or ta ya koy du u ede bî bir me tin ara s n da ne gi bi fark lar var dır? Bi - lim ala nın da ki ye ni bul gu ve bil gi le rin ede bî ger çek li e bir alt ya p oluş tu rup oluş tur ma dı ğı nı tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Et kin lik: Bu üni te nin Me tin ko nu sun da yer alan Kon ya ile il gi li 3 ve 4. me tin le ri göz den ge çir miş ti niz. Me tin ler ara s n da ger çek lik aç s n dan ne gi bi fark l l k lar ol du u nu tar t şı nız. Her iki me tin de fark lı bi lim ve bil gi alan la rı na ait han gi ve ri le rin bu lun du ğu nu be lir le yi niz. Be lir le di - ği niz un sur la rı aşa ğı da ki tab lo daki noktalı ye rlere ya zı nız. Beş Şehir 1984 Sonrası Konya

43 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ede bî me tin ler de dilin.. ifl levi kul la n l r. İnsanın kendini ifade etme biçimlerinden olan coşkuyu dile getirmeyle... türü kastedilmektedir. Ede bî met nin... en ge nifl an la m y la do a ilifl ki hâ lin de ki du yan, dü flü nen, ta sar la yan, ya fla yan insandır. Edebiyat, insana özgü özellikleri,... dünyasında dile getirir. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Edebî metin her okundu unda yeni anlam de erleri kazanır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Edebî metinlerde daima yaflan lan gerçeklik yans t l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Edebî metinler farklı anlatım biçimleriyle oluşturulabilir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî me tin, ya z l d dö ne min il mî, fel se fi, tek nik ve sos yal alan da ki ve ri le ri ni; si ya sal tar t fl ma la r n kur ma ca n n ola nak la r y la de er len di rir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bi yat di er bi lim ve bil gi alan la r n n or ta ya koy du u ve ri ler den ya rar lan maz. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî me tin, ya z l d dö ne min özel lik le ri ni ve o dö nem de ki her tür lü ger çek li i ay nen yan s t r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. I) "Ede bi ya t n te mel öge si ne dir?" so ru su na ve ri len ce vap lar bir nok ta da bir lefl mek te - dir. (II) Ede bi yat ya p t n n en önem li ara c, ya p ta fl dil dir. (II I) Ama dil, bir ede bi yat ya p t n n de e ri ni tek ba fl na be lir le mez an cak kur gu su ve konu nun ifl le nifl bi çi miy le bir lik te bir öl çüt ola bi lir. (IV) Bir ya p t, yal n z dil aç s n dan yü celt mek ya da onun de er siz ol du u nu be lirt - mek ye ri ne onu bü tün öge le riy le bir lik te ele al mak, de er len dir mek ge re kir. Bu par ça da nu ma ra lan m fl cüm le ler den han gi le ri an lam ca bir bi ri ne en ya k n d r? A) I ve II B) I ve III C) I ve IV D) II ve IV E) III ve IV ÖSS 2. Oku du u muz ro man lar, öy kü ler ya z n sal l n top ra n da üre til mifl uy dur ma ca lar d r bir ba k ma. Ne var ki oku ma ey le mi nin do a s n dan ge len bir yön len dir mey le unu tu yo ruz bu nu. Okur ken için de bu lun du u muz or tam dan ko pu yor, ya z n sal ürün le rin bi ze sun du u dün ya - y ger çek ya fla m n üs tü ne ç ka r yo ruz. Bu par ça da ki al tı çi zi li söz le an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Yan s t lan çir kin lik le ri gör mek ten ka ç n ma B) As l ger çe in oku duk la r m z ol du u na inan ma C) An la t lan la r düfl gü cüy le s n r lan d r ma D) Ya fla m de i flik bo yut la r y la al g la ma E) Olay la r, ol gu la r ki fli sel öl çüt ler le de er len dir me ÖSS 43

44 GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT 3. Ben ce bir ede bi yat ya p t n da önem li olan onun ne an lat t de il dir. Bir öy kü den bir ro man dan her kes ken di ne gö re bir an lam ç ka ra bi li yor sa o za man sa nat ya p t ger çek ama - c na ulafl m fl sa y l r. Çün kü bir sa nat ya p t her ke se ay n fle yi söy le mez. An la m n bir bo yu tu oku yu cu ya ba l d r. Bu ba k m dan, her kes be nim an lat t m dan ken di ne gö re bir dün ya ku - ra bi li yor, onun için de ya fla ya bi li yor sa ama c ma ulafl t m sa y l r. Bu par ça n n ya za r na gö re, bir ede bi yat ya p t n da önem li olan afla da ki ler den han gi si - dir? A) Her oku run, ken din ce bir yo rum yap ma s na im kân ver me si B) n san la ra, ger çek d fl fley ler dü flün dür me si C) Çok de i flik ko nu la r bir ara da ifl le me si D) Oku yu cu yu bel li bir dü flün ce ye yön len dir me si E) An la t la n de il, an la t fl bi çi mi ni ön plan da tut ma s ÖYS 3. çe ri i ni çok iyi bil di i miz ki tap la r bi le ye ni den oku ma l y z. Çün kü ki tap lar da kefl fe dil - me yi bek le yen ni ce ha zi ne var d r. Ben zer bi çim de, re sim le re de tek rar bak ma l y z. On la ra bak t k ça ye ni len di i mi zi an la r z. Bir mü zik ya p t n da ye ni den din le me li yiz. O ya p t din le - dik çe dün ya m z n zen gin lefl ti i ni, de ifl ti i ni gö rü rüz. Bu par ça dan sa nat ya p t la r y la il gi li ola rak afla da ki yar g la r n han gi si ne va r la maz? A) De er le ri an cak üze rin den y l lar ge çin ce an la fl l r. B) On lar la bir kez kar fl lafl m fl ol ma m z yet mez. C) Tüm gü zel lik le ri nin ay r m na var mak za man al r. D) Duy gu la r m z çe flit li yön ler den bes le yip ge lifl ti rir. E) Her se fe rin de biz de ye ni duy gu lar uyan d r r ÖSS 2. Ha ya t m ro man olur. di yen ler den özür di le ye rek söy le ye lim: Ya flan m fl ger çe i öy - kü le mek bir ya z n ya p t olufl tur ma ya yet mez. Ya flan m fl bir olay, bir ro ma n n, bir fli i rin ç k fl nok ta s n olufl tu ra bi lir ama bir ya p t ta, ya flan m fl ger çek le re yer ver me, ya z n sal tür le rin ge rek li ni te lik le rin den de il dir. Çün kü in san lar sa nat ya p t la r n da... Bu par ça da boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler den han gi si ge ti ri le bi lir? A) Ya flan m fl, ya flan mak ta olan ger çek le ri yaz ma n n da ha ko lay ol du u nu dü flü nür ler. B) An la t lan la r n ne ka dar et ki le yi ci ol du u nun far k n da d r lar. C) Düfl sel öge le re a r l k ve ril me si nin, okur la r n il gi si ni çek me di i ni bi lir ler. D) Ken di ya flam ger çek le riy le an la t lan la r n ör tüfl me si ni is ter ler. E) Ger çe e ben zer li i, ger çek lik ten üs tün tu tar lar ÖSS Çile Necip Fazıl KISAKÜREK 44

45 1. ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. Sa nat ve ede bi ya t n in san ha ya t n da ki ye ri ne dir? Aç klay n z. Bir met ni, ede bî me tin ya pan özel lik ler ne ler dir? B. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Fo ne tik ve rit mik sa nat la ra öz gü mal ze me le rin ka r fl m y la sa nat lar olu flur. De i flik ede bi yat tür le rin de ka le me al n m fl, sa nat de e ri ta fl yan eser le rin her bi ri ne de nir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe ne - ği işa ret le yi niz. Bi lim ile gü zel sa nat lar ara s n da ki en te mel fark l l k bi li min fay da y, gü zel sa nat la r n ise es te - ti i ön plan da tut ma s d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî me tin ler de an la t lan lar ya fla m n bi re bir ay n s d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Edebî metinlerde dilin fliirsel ifllevi kullan l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. lk ça lar dan gü nü mü ze ka dar in sa no lu nun sa nat la u rafl t n, eko no mik ve kül tü rel dü zey - leri düflük in san la r n bi le sa na ta il gi duy duk la r n, sa nat ese ri ol du un dan kufl ku du yu la ma ya cak ça - l fl ma lar or ta ya koy duk la r n bi li yo ruz. Bu söz le ri iz le ye bi le cek en uy gun cüm le aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Bu ba k m dan sa nat ko nu la r n n tar t fl l ma s her za man olum lu so nuç lar do u rur. B) Bel ki de in sa n hay van dan ay ran ni te lik le rin ba fl n da onun bu ya n gel mek te dir. C) Çün kü sa nat ese ri nin ya ra t l ma s, sa nat ç n n düfl gü cü ne s k s k ya ba l d r. D) Bu ra da söz ko nu su olan; ki fli ye, onun çev re si ne ilifl kin top lum sal ko flul lar d r. E) Böy le ce sa nat, in san l n her dö ne min de fark l bir bi çi me bü rün müfl tür ÖSS 2. Ne ro man bir top lum bi lim ki ta b ne de fli ir bir do ru lar top lu lu u dur. Bir sa nat ese ri ni yal - n z ca bil gi ler ve do ru lar top lu lu u ola rak ka bul et mek, sa na t n var l ve özü nü gör me mek de mek - tir. Bal zac (Balzak) ya fla d dö ne min top lum olay la r n ö ren mek için oku du u nu kim söy le ye bi - lir? Böy le ol say d bu olay la r an la tan say fa lar bi rer ta rih bel ge si sa y l maz m y d? Bu par ça dan aşa ğı da ki so nuç la rın han gi si çı ka rı la bi lir? A) Kla sik eser ler, ya ra t l d k la r dö ne min önem li olay la r n yan s t r. B) Sa nat ese ri ile fi kir ese ri ni bir bi rin den ay r mak ko lay d r. C) Sa nat ese rin de ke sin bil gi le re ve do ru la ra yer yok tur. D) Top lum so run la r n yan s tan ya da bil gi ve ren eser ler ka l c ol maz. E) Bil gi ver mek, ede bî eser le rin te mel ifl le vi de il dir ÖSS 3. Ger çek te ede bi ya t n gö rü nür ama c be tim le me, bi li min ki de aç k la ma d r. Bu nun la bir lik te so - nuç ta her iki si de in sa n n an la ma ça ba s n ge rek ti rir. Bu ba k mdan bir bir le ri ne kar fl t ol duk la r n dan söz edi le mez. An cak çok kü çük bir fark söz ko nu su ola bi lir. fiöy le ki bi lim, bi lim sel bil gi nin olufl ma - s na yar d m ede cek bir an la t m yo lu iz ler. An lat t k la r n ka n t la ma ya ça l fl r. Ede bi yat ise bun dan ka ç n r. O, hiç bir fle yi ka n t la mak zo run da de il dir. Bu da ede bi ya t da ha öz gür k lar. Bu par ça da aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me miş tir? A) Ede bi yat la bi li min or tak yö nü ne B) Ede bi ya t bi lim den ay ran ki mi özel lik le re 45

46 C) Bi lim le ede bi ya t n z t alan lar ol du u gö rü flü nün yan l fl l na D) Bi li min ifl lev yö nün den ede bi yat tan üs tün ol du u na E) Ede bi ya t n ve bi li min an la t m bi çim le ri ne ÖYS 4. Genç li im de oku du um ki tap la r ye ni den oku ya cak ya fla gel dim. de mifl bir ya zar. Ne ka dar do ru! On ya da yir mi y l ön ce oku du u muz bir ki ta b ye ni den eli mi ze al d m z da ya da es ki bir fil mi tek rar iz le di i miz de ne ka dar de i flik iz le nim ler edi ni yor, na s l da fark l yo rum la ra va ra bi li yo - ruz! Ay n du rum, kufl ku suz, ti yat ro için de ge çer li. On y l ön ce iz le di i miz bir oyu nu, ay n yö net me - nin on y l son ra ki yo ru muy la sey re der ken bu ger çe i da ha iyi al g l yo ruz. Bu par ça da asıl an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) De i flik sa nat ya p t la r te mel de ben zer ni te lik ler ta fl r. B) Ti yat ro yö net men le ri ay n oyu nu za man za man fark l yo rum lar la su nar lar. C) Ya zar lar yafl lan d k ça ya rat ma güç le ri art mak ta d r. D) n san la r n ba k fl aç la r, de er len dir me öl çüt le ri yafl la bir lik te de ifl mek te dir. E) Ti yat ro ya p t la r, de i flik bi çim ler de yan s t l ma ya uy gun dur ÖSS Oku -yo rum kıs mın da si ze öneri len ki tap lar ile oku du ğu nuz di ğer ki tap la rı aşa ğı da ki Ki tap Oku ma Öz Değerlendirme Ölçeği ne gö re değerlendiriniz. KİTAP OKUMA ÖZ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Ölçütler Dereceler Evet K smen Hay r Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

47 2. ÜNİTE COfi KU VE HE YE CA NI D LE GE T REN ME T N LER (fi R) 1. Şi ir İn ce le me Yön te mi Haz rl k Zih ni yet kav ra mı hak kın da bil gi top la yı nız. Tema kavramının anlamını sözlük ve değişik kaynaklardan öğreniniz. Ede bî söz sa nat la rı ve im ge kav ra mı hak kın da bil giler derleyiniz. La le Dev ri ve s tik lal Sa va fl y l la r n da ki sos yal, kül tü rel ve si ya si or tam hak k n da bil gi edininiz. Sı nı fa bu dö nem le re ait ede bî me tin ler ge ti ri niz. Ahenk ve ri tim ke li me le ri nin an lam la r n bu la rak def te ri ni ze ya z n z. Ders te kul lan mak üze re s tan bul dan bah se den bir ha ber ya z s ve bir co raf ya met ni ge ti ri niz. Sı nı fa Türk ede bi ya tı nın fark lı dö nem le ri ne ait fli ir me tin le ri ge ti ri niz. Cahit Sıtkı Tarancı, Âfl k Vey sel, Arif Ni hat As ya, Meh met Emin Yur da kul, Cahit Külebi ve Da da lo lu nun ha yat, eserleri, fikirleri hakkında bilgiler toplayınız. Halk şiiri, divan şiiri, modern şiir, serbest şiir, saf şiir vb. şiir anlayışları hakkında araştırma yapınız. Bir fli i ri, yap bo za ben ze tir sek fli i ri mey da na ge ti ren par ça lar ne ler olur? Bu par ça lar fle kil ve an lam ca bir ara ya ge le rek bir bü tü nü na s l olufl tu rur? Söz lü ola rak ifa de edi niz. Bir m h bir nal, bir nal bir at, bir at bir kah ra man, bir kah ra man bir or du, bir or du bir ül - ke kur ta r r. sö zün den ha re ket le par ça la rın, bir bü tü nü oluş tur ma da na sıl bir iş le ve sa hip ol du - ğu nu açık la yı nız. fii i rlerde çoğunlukla ele alınan konular nelerdir? fii ir s r r n di li dir. sö zü ne an la ma gel mek te dir? Yo rum la y n z. Bi lim sel dil, hu kuk di li, t p di li gi bi söz grup la r n dan ne an l yor su nuz? Bun la r n gün lük ko nuş ma di lin den farklılıkları ne ler dir? fiar k söy le mek - soh bet et mek, dans et mek - yü rü mek, fo to raf çek mek - re sim yap mak eş leş tir me ler inde verilen ey lem ler ara s n da ne gi bi benzerlik ve fark l l k lar var dır? Söz lü ola rak ifa - de edi niz. Ge le nek ne de mek tir? Ge le nek le tak lit ara s n da ki fark ne dir? Re sim, mü zik, mi ma ri, fli ir gi bi alan lar da ge le nek ten söz edi le bi lir mi? Na s l? Aç k la y n z. 47

48 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 1.1. Metin nceleme Ya l n ayak la r n la kofl tun mu tar la tar la... Duy dun mu ç p lak top ra n, ç p lak in sa n n ya s n? A la yan ka d n lar la, ih ti yar lar la Ya fla d n m bir ya mur du as n? ANA DO LU GER ÇE Ğİ Ge ce le ri süt ko kan, güb re ko kan ev le rin Top rak t r hep dam la r, du va rlar ysa ker piç. Se fer ber lik y l la r n din ler ken ür pe re rek Tan d r bafl la r n da uyu dun mu hiç? Boz bu la n k r mak lar da çim din mi? Ku lak ver din mi yü rek ten ka va la, sa za? Bir ipek sec ca de üs tün de gi bi hu zur la... Dur dun mu top rak ta na ma za? Bi lir mi sin köy ler de ak flam olun ca Çe ki lir el ayak or ta l k tan... Bir hü zün lü ay do ar ka ran l a sap sa r, Bafl lar bir a t gi bi su lar dan, ka p lar dan... Kur ba a fer yat la r, kö pek ulu ma la r... K fl gün le ri tren ler le geç tin mi uzak köy ler den Gör dün mü deh fle ti ni, ti pi nin, ka r n? Çek tin mi hiç ac s n is tas yon lar da Tan d r ek me i sa tan, yu mur ta sa tan Ya r ç p lak ço cuk la r n? K l n k ya fe tin sar ma d be ni, Söy le di in tür kü ler bi zim tür kü müz de il. Bafl ka çefl me ler den dol dur mufl sun ta s n Yü re in de na k fl yok, ac yok biz den Bu lut lar rah me ti ni kes me den ya vafl ya vafl n san lar se la m n esir ge me den Sa vufl git içi miz den. Ya vuz Bü lent BÂKİLER 1. Ana do lu Ger çe ği ad lı me tin de fla ir, fli i ri ne yan s t t Ana do lu yu zih nin de na s l kur gu la - m fl t r? Bu nu han gi ke li me, ben zet me ve ör nek ler le an lat mak ta d r? Bu bil gi ler fl n da fli i rin ya - z l d dö nem de ki hâ kim zih ni ye ti be lir le yi niz. 2. Aşa ğı da yer alan 1.2. ve 1.3. me tin ler ara s n daki zih ni yet fark l l k la r n be lir le me ye ça l fl n z. Be lir le di i niz fark l l k la r sözlü olarak ifade ediniz Metin Bir kez gö nül y k dun sa bu k l du un na maz de ül Yit mifl iki mil let da h elin yü zin yu maz de ül... Yunus bu sözleri çatar sanki bal ya katar Halka metâ lar n satar yüki güherdür tuz de ül Yu nus Emre 1.3. Metin CIMBIZLI ŞİİR Ne atom bombas, Ne Londra Konferans ; Bir elinde c mb z, Bir elinde ayna; Umurunda m dünya! Or han Ve li KANIK 1.4. Metin... s lâm imifl Dev le t e pâ-bend-i te rak kî Ev vel yo idi iflbu ri vâ yet ye ni ç k t Mil liy e ti nis yân ede rek her ifli miz de Ef kâr- Fi ren ge te ba iy yet ye ni ç k t... Zi ya Pa şa 1.5. Metin Bir dev let için çer he te men nâ dan usan d k Bir vasl için a yâ ra mü dâ râ dan usan d k... Hicrân çekerek zevk-i mülâkât unutduk Mahmûr olarak lezzet-i sahbâdan usand k... Nâbî 48

49 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 3. Anadolu Gerçeği şiiriyle 1.2, 1.3, 1.4 ve 1.5. me tin le rin ya z l d dö nemlerine ilişkin sos - yal, si ya sal ve kül tü rel ha ya t n özel lik le ri ni yansıtan ke li me ve ifa de le ri aşağıdaki tab lo ya ya z n z Metin 1.2. Metin 1.3. Metin 1.4. Metin 1.5. Metin sayfadaki 1.4 ve 1.5. me tin le rini in ce le yi niz. Bu fla ir le rin ya fla d k la r dö nem le rin sos yal, si ya sal ve kül tü rel ha ya t na ait özel lik le ri ta rih ders le ri niz den ha t r la y n z. Söz ko nu su be yit ler de dö ne min tar t fl lan han gi ko nu la r na yer ve ril di i ni be lir le yi niz. Be yit lerin ya z l d k la r dö ne min özel lik le ri ni na s l yan s t tığını, dönemin kültür ve sanat hayatıyla şair arasındaki ilişkiyi söz lü ola - rak ifa de edi niz. 5. Ana do lu Ger çe i ad lı fli ir den ha re ket le fla i rin sa nat an la y fl hakkında çıkarımlarda bulununuz. Çıkarımlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 6. Di van şi i ri, halk şi i ri, ser best şi ir kav ram la rı hak kın da da ha ön ce yap tı ğı nız araş tır ma so nuç la - rın dan da ya rar la na rak bu bö lüm de yer alan şi ir le rin ait ol duk la rı şi ir ge le nek le ri ni afla da ki tab - lo ya ya zı nız Metin 1.2. Metin 1.3. Metin 1.4. Metin 1.5. Metin 7. Ana do lu Ger çe i fli i ri ile 48. say fa da ki 1.3 ve 1.4. me tin le rin ifa de tarz la r dik ka te alın dı - ğın da Türk fli i rin de bir yer gi ge le ne in den söz edi le bi lir mi? Me tin ler de fla ir le rin dö nem le rin de - ki zih ni ye ti han gi yön le riy le yer dik le ri ni söz lü ola rak ifa de edi niz me tin de, fla i rin fli i ri ne Ana do lu Ger çe i is mi ni ver miş ol ma sı nın se bep le ri ne ler ola bi lir? 9. Ana do lu Ger çe i ad lı me tin de fla i rin ama c Ana do lu yu an lat mak m yok sa Ana do lu in sa - n n dan ko puk ol du u nu dü flün dü ü bir zih ni ye ti elefl tir mek mi dir? Dü şün ce le ri ni zi ar ka daş la rı nız - la pay la şı nız. 10. Ana do lu Ger çe i ad lı me tin de fla i rin Sa vufl git içimizden. di ye ses len di i ki fli nin duy gu ve dü flün ce dün ya s hak k n da ç ka r m larda bu lu nu nuz. 49

50 Şiir, düşüncelerle değil, sözcüklerle yazılır. Mallarme (Malarm) 2.1. Metin Hak yo lu na gi den le rin Asâ ol sam el le ri ne Er pir vas f n eden le rin Kur ban ol sam dil le rin e SE MAİ Bir kâ mi lin yo lun tut sam Aflk odu na ya n p tüt sem Bül bül gi bi fer yat et sem Mu hab be tin gül le ri ne To ru nu yuz bir de de nin To hu mu yuz bir be de nin Mün kir ile cenk ede nin Si lah ol sam bel le ri ne Bir üs tada ol sam ç rak Bir olur du ya k n rak Ke mi im yap sa lar ta rak Yâr zül fü nün tel le ri ne Vü cu du mu ka vur sa lar Yö nüm yâ re çe vir se ler Har man gi bi sa vur sa lar Mu hab be tin yel le ri ne Sey râ nî kal d r par ma n Vak ti dir Hakk a dur ma n Der ya ya akan r ma n Kat re ol sam sel le ri ne Seyrânî 1. Semai adlı şi ir de, di ze ler na s l dü zen len mifl tir? Bu dü zen le nifl ile fli i rin bü tü nü nü olufl tu - ran an lam par ça la r ara s n da ki ilifl ki yi açık la yı nız. 2. Semai adlı metinde son la r n da ki ben ze flen ses le ri bu la rak uyak dü ze ni ni bir fle may la gös - te ri niz. Bu fle ma ya gö re fli ir de ki di ze le rin s ra la n fl ile ahenk un sur la r ara s n da na s l bir ilifl ki ol - du ğu nu açık la yı nız. 3. Semai adlı şi i rin te ma s n be lir le yi niz. Dört lük ler de an la t lan lar ile fli i rin te ma s ara s n da - ki ilifl ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. S n fa ge tir di i niz fli ir ler ile Se ma i şi i ri üze rin de bi rim le ri bir lefl ti ren bir dü flün ce nin, bir ga - ye nin olup ol ma d n, bu bi rim le rin na s l bir lefl ti i ni fli ir ler de gös te ri niz. Bi rim le ri bir lefl tir me tar z dö nem den dö ne me de i flir mi? Söz lü ola rak ifa de edi niz Metin GAZEL Menüm tek hîç kim zâr ü perîflân olmasun yâ Rab Esîr-i derd-i flk u dâ - hicrân olmasun yâ Rab (...) Görüp endîfle-i katlümde ol mâh budur derdüm Ki bu endîfleden ol meh peflîmân olmasun yâ Rab Ç karmak etseler tenden çeküp peykân n ol servün Ç kan olsun dil-i mecrûh peykân olmasun yâ Rab Demen kim adlî yoh yâ zulmü çoh her hâl ile olsa Gönül taht na andan özge sultân olmasun yâ Rab Cefâ vü cevr ile mu'tâdem anlarsuz n'olur hâlüm Cefâs na had ü cevrine pâyân olmasun yâ Rab Fuzûlî buldu genc-i âfiyet meyhâne küncinde Mübârek mülkdür ol mülk vîrân olmasun yâ Rab Fuzûlî GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Hiç kimse benim gibi inlemesin ve periflan olmas n ya Rab Ayr l k yaras n n ve aflk derdinin esiri olmas n ya Rab O ay yüzlü beni öldürmekten endifle duydu unu görünce derdim O ay sak n bu endifleden piflman olmas n ya Rab O servi boylunun okunun ucunu bedenimden ç karmak isteseler Ç kan yaral gönlüm olsun da onun okunun ucu olmas n ya Rab Onun adaleti yok zulmü çoktur demeyin Ondan baflkas gönül taht na sultan olmas n ya Rab Onun eziyetine ve cefas na al fl m. Onlar olmadan hâlim ne olur? Onun ne cefas n n s n r ne de eziyetinin sonu olsun ya Rab Fuzûlî meyhanenin köflesinde sa l k hazinesi buldu. Bu mülk mübarek mülktür viran olmas n ya Rab 50

51 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) sayfadaki 2.2. metin ile aşa ğı da ki 2.3, 2.4 ve 2.5. me tin ler de ki fli ir le ri ya p ba k m n dan kar - fl lafl t r n z. fii ir le rin ya z l fl dö nem le ri ile ya p özel lik le ri ara s n da ba kur ma ya ça l fl n z Metin KARANFİL Yârin duda ndan getirilmifl Bir katre alevdir bu karanfil, Rûhum ac s ndan bunu bildi! Düfltükçe vurulmufl gibi yer yer, K zg n kokusundan kelebekler, Gönlüm ona pervane kesildi. Ahmet Haşim, Ahmet Haşim in Şiirleri 2.4. Metin SANA Bu akflam sessiz ve güzel, Senin gülüflün kadar tatl ; Ruhumun kap lar aç k gel... Dolaflal m bu yollarda beraber, l k, Bu, an lar m n ilk ve sonu olsun, Solsun bütün eski duyufllar, Bahardaki uyan fllar Senin olsun... Necdet EVLİYAGİL, İstanbul Düşü 2.5. Metin AŞK ÖLÜMCÜL BİR HÜLYADIR hülya tatl bir and r süzülür dibine servi a açlar n n zambaklar n, sevda çimenlerinin da larda duman duman tütüyor s la s lada garibin omuzlar na güvercin gibi konan sada nda mumçiçe i, serzenifl m zraklar cazibesiyle k ran saçlar darmada n bitimsiz bir hicrand r ne fettan saraylar n cilvekâr yaln zl ne de bezirgânlar küçümseyen sultand r gezinir içimizde hülya tatl bir ând r (...) Nurullah GENÇ, Aşk Ölümcül Bir Hülyadır 1. Et kin lik: a) Semai, Gazel, Karanfil ve Sana adlı fli ir le rin ya p la r y la il gi li bil gi le ri dik ka te ala rak afla da ki tab lo yu dol du ru nuz. Şiiri oluşturan birimlerin bir tema etrafında, bir düzen içinde birleşir; anlam ve ses kaynaşmasından oluşan bu birimlere beyit, bent, kıta, şiir cümleleri denir ve bunlar şiir metnini meydana getirir. Buna göre na z m bi ri mi, te ma, uyak dü ze ni ve öl çü nün na z m bi çi mi nin olufl ma s n da ki ifl lev le ri ni be lir le yi niz. Naz m birimi Birimleri birlefltiren ortak noktalar (tema) Ölçü Uyak flemas Naz m biçimi 2.1. Metin 2.2. Metin 2.3. Metin 2.4. Metin 2.5. Metin b) Tab lo üze rin de yap tı ğı nız ça lış ma dan ha re ket le na zım şe kil le ri nin na sıl oluş tu ğu nu be lir le yi - niz. Her dö ne min ve her şa i rin ken di şi ir an la yı şı nı or ta ya koy ma sı nın na zım şek li nin olu şu mun da na sıl bir rol oy na dı ğı nı açık la yı nız. 2. Et kin lik: Her şiirin kendine özgü bir yapısı olduğu düşüncesinden hareketle oku du u nuz me tin ler de fli i ri olufl tu ran ya p, dil, an lam, ahenk gi bi öge ler den bi ri nin ek sik ol ma s fli i rin bü tün lü - ü nü na s l et ki ler? Ulafl t n z so nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 51

52 İnsan tükenir şiir tükenmez: Gökteki bazı yıldızlar gibi yerde henüz nuru insanlara ulaşmamış şiirler vardır. Cenap Şahabettin 3.1. Metin Bir çocuksam Kucaks z, Oyuncaks z; Bir delikanl ysam Ats z, Pusats z Olabilirim... Bayraks z olamam! Tafl p yirmi yafl dileklerinden Ufuk ufuk süzülen Bir gemiyim ben... Rüzgârs z kalabilirim, Yelkensiz olabilirim... Bayraks z olamam! Eflsizsem, yaln zsam; K smetini bekleyen bir genç k zsam Ve gelirse e er mutlu günüm Yap l rsa bir gün dü ünüm Telsiz, duvaks z olabilirim... Bayraks z olamam! ster erkek, ister kad n Çocu uyum bu vatan n Ve gazada can borcuyum... Serhatte kale burcuyum... Susuz olabilirim, Uykusuz olabilirim, Bayraks z olamam! Ölürsem tafl m, yaz m Kayg olmas n yak nlar ma... OLAMAM Bir fley istemem, Yeter ki ay do sun mezar ma! Tafls z olabilirim, Yaz s z kalabilirim; Bayraks z olamam! Konaks z, sarays z; Evsiz, yuvas z, köysüz Kalabilirim... Sevdiklerim gidebilir, Sevenlerim ihanet edebilir... Her fleysiz kalabilirim, her fleysiz olabilirim Bayraks z olamam, Bayraks z olamam! Bizans önlerinde bir yeniçeri... K l ç tutar, bayrak tutar elleri... Bu kimdir? diye sorarsan Benim: Ulubatl Hasan Benim... Elim kesilebilir, Aya m eksilebilir Ve oklar delebilir, atefller eriyip Yakabilir beni... Kollar m kanatlar m bir bir B rakabilir beni... Kolsuz olabilirim, Kanats z olabilirim; Bayraks z olamam; Bayraks z olamam! Arif Nihat ASYA 1. Olamam adlı metinde, bi rim ler de ki ses ve an lam kay nafl ma s n dan olu flan dü flün ce le ri, fli - i rin bö lüm le ri ni dik ka te ala rak s ra la y n z. Her bi rim de an la t lan la r bi rer cüm ley le ifa de edi niz. Şi i ri oluş tu ran bi rim le rin bir tema etrafında birleştiği, başka bir değişle şiirdeki birimlerin ortak paydasının en kısa ifadesine şiirin teması dendiğine göre bu metinde birimlerin han gi te ma et - ra f n da bir lefl tiği ni sözlü olarak ifade ediniz. 2. Te ma n n so yut bir kav ram ve ya dü flün ce ola rak eser d fl n da da var ol du u nu, me tin de so - mut la flan te ma ya da ko nu de nildi i ni dik ka te ala rak Olamam adlı fli i rin ko nu su nu be lir le yi niz. 3. Arif Ni hat As ya hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. fia i rin ha ya t ve dü flün ce le ri ile Ola mam fli i rin de ki te ma ara s n da pa ra lel lik ler kur ma ya ça l fl n z. fia i re ni çin bay rak fla i ri de nil di i ni açık la - yı nız. 4. Ola mam ad lı me tin de fla ir, bay rak s z ola ma ma ne den le ri ni fli ir de na s l bir dü zen içe ri sin - de su nu yor? Aç k la y n z. 52

53 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 3.2. Metin GÜN EK S L ME S N PEN CE REM DEN Ne do an gü ne hük müm ge çer, Ne hâl den an la yan bu lu nur; Ah ak l m dan ölü müm ge çer; Son ra bu kufl, bu bah çe, bu nur. Ve gö nül Tan r s na der ki: Per vam yok ver di in elem den; Her mih net ka bu lüm, ye ter ki Gün ek sil me sin pen ce rem den! Ca hit Sıt kı TARANCI 5. Gün Ek sil me sin Pen ce rem den fli i ri han gi duy gu ve dü flün ce ler ne ti ce sin de or ta ya ç k m fl ola bi le ce ği ni aç k la y n z. 1. Et kin lik: Ola mam ve Gün Ek sil me sin Pen ce rem den şi ir le ri nin te ma la rı nı afla da ki tab - lo ya ya z n z. fii ir de te ma han gi aç dan ele al n m fl ve na s l ifl len mifl tir? Aç k la y n z. Şiir Tema Olamam Gün Eksilmesin Penceremden 6. Ola mam ve Gün Ek sil me sin Pen ce rem den ad lı fli ir le rin ya z l d k la r dö nem ile te ma la r ara sın da ki iliş ki yi be lir le yi niz. El de et ti ği niz so nuç lar dan ha re ket le te ma nın, met nin ya zıl dı ğı dö - ne me gö re de ği şip de ğiş me di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz Metin KİMSESİZLİK Y llard r ki bir k l c m, kapal k nda, Kimsesizlik dört yan mda bir duvar gibi. Mustaribim, bu duvar n d fl taraf nda fiefkatine inand m biri var gibi. (...) Gözlerimde par lt s bak r bir tas n, Kulaklar m komflular n ayak sesinde. Vars n gene bir yudum su veren olmas n, Bafl ucumda biri bana Su yok. desin de. Kemalettin KAMU 7. Gün Ek sil me sin Pen ce rem den ve Kim se siz lik şi ir le ri ni dil ve an la t m tarz la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. fii ir de ki dil ve ifa de tar z n n ben zer ve fark l yön le ri ni be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 8. Gün Ek sil me sin Pen ce rem den ad lı me tin de ki fli i rin 1 ve 2. dört lü ün de ki ifa de tarz la r n kar fl lafl t r n z. fia i rin ruh hâ li ile kul la n lan ifa de bi çi mi ara s n da ba kur ma ya ça l fl n z. 53

54 4.1. Metin Şiir öyle ayrı bir dildir ki başka hiçbir dile çevrilemez. Hatta yazıldığı dile bile. Jean Cocteau (Jan Kokto) MER Dİ VEN A r a r ç ka cak s n bu mer di ven ler den, Etek le rin de gü nefl ren gi bir y n yap rak Ve bir za man ba ka cak s n se ma ya a la ya rak. Su lar sa rar d... Yü zün per de per de sol mak ta K z l ha va la r sey ret ki ak flam ol mak ta. E il mifl ar za, ka nar, mut ta s l ka nar gül ler Du rur alev gi bi dal lar da kan l bül bül ler, Su lar m yan d? Ne den tun ca ben zi yor mer mer? Bu bir li san- ha fi dir ki ru ha dol mak ta K z l ha va la r sey ret ki ak flam ol mak ta. Ah met Haşim, Ah met Haşim in Şiirleri Jim Warren, Over the Rainbow 1. fii ir de kul la n lan ke li me le rin an lam la r n gün lük kul la n m la r n da ki an lam la r y la kar fl lafl t r - d n z da ne gi bi fark l l k lar gör mek te si niz? Bu fark l l k la r n se bep le ri ne ler ola bi lir? Aç k la y n z. 2. Ana renk le rin d fl n da ki renk le ri (kah ve ren gi, f s t k ye fli li vb.) na s l ifa de eder si niz? Bu do rul - tu da cofl ku ve he ye can la r m z ifa de eder ken ne den im ge ye ih ti ya c m z n ol du u nu tar t fl n z. Ulafl - t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Şi ir di lin de im ge le rin da ha çok so yut dü şün ce le ri ve duy gu la rı ifa de et me de bir araç ola rak kul la nıl ma sı nın se bep le ri ni be lir le me ye ça lı şı nız. İm ge ler le so yut duy gu ve dü şün ce ler ara sın da - ki iliş ki yi açık la yı nız. 4. Yü zün per de per de sol ma s, gül le rin ka na ma s, su la r n yan ma s ifa de le ri ni fla i rin kul lan ma ama c ne dir? Bu ifa de ler den ne anladığınızı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Mer di ven ad lı me tin de fla i rin mer di ven ifa de siy le in san öm rü nü kas tet ti i ni dü flü ne rek in - san öm rüy le il gi li ça r fl m ya pan ke li me le ri aşağıdaki yere yazınız. Bul du ğu nuz çağ rı şım la rın şi - ir di lin de ki öne mi ni söz lü ola rak ifa de edi niz Mer di ven ad lı me tin de yer alan im ge ler de ki söz sa nat la r n bu lu nuz. m ge ler le söz sa nat - la r ara s n da ki ilifl ki yi be lir le me ye ça l fl n z. 7. Mer di ven ad lı fli ir de bir bi ri ni ses ve an lam ba k m n dan ça r fl t ran ke li me le ri belirleyerek aşağıdaki boş yere yazınız

55 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 4.2. Metin İLAHİ Tafldun yine deli gönül sular gibi ça lar m s n Akdun yine kanlu yaflum yollarum ba lar m s n N idem elüm irmez yâre bul nmaz derdime çâre Oldum ilümden âvâre beni bunda e ler misin... Yu nus Em re GAZEL Aflk bir flem i ilâ hî dir be nim per vâ ne si Zevk bir zin cîr dür gön lüm an n di vâ ne si Ha ya lî GAZEL Mende Mecnûn dan füzûn âfl kl k isti dâd var Âfl k- sâd k menem Mecnûn un ancak ad var Fu zû lî KOŞMA... Bir gü ze lin âfl k y m a a lar An n için ta fla tu tar il be ni Gün düz ha ya lim de ge ce dü flüm de Kum dan ku ma sa vu ru yor yel be ni... Pir Sul tan Ab dal SERENAD Ye flil pen ce ren den bir gül at ba na, Ifl k lar la dol sun kal bi min içi. Gel dim ifl te mev sim gi bi ka p na Göz le rim de bu lut, saç la r m da çi.... Ah met Mu hip DIRANAS SİTEM... Yâr yâr Ca n m n çe kir de in de di ken Gö zü mün be be in de si tem var Bed ri Rah mi EYU BOĞ LU ŞAİRİN SEYİR DEFTERİ fiimdi bu durulukta bu saydam Hiçbir anlam içermeyen bu Gökyüzü orman nda Varoluflun o garip hüznü.... Edip CAN SE VER BEN SANA MECBURUM ben sana mecburum bilemezsin ad n m h gibi akl mda tutuyorum büyüdükçe büyüyor gözlerin ben sana mecburum bilemezsin içimi seninle s t yorum a açlar sonbahara haz rlan yor bu flehir o eski istanbul mudur karanl kta bulutlar parçalan yor sokak lambalar birden yan yor kald r mlarda ya mur kokusu ben sana mecburum sen yoksun... Attil a İLHAN MİHRİBAN... Yâr de yin ce ka lem el den dü flü yor; Göz le rim gör mü yor, ak l m fla fl yor. Lam ba da tit re yen alev üflü yor... Aflk, kâ da ya z l m yor Mih ri ban.... Ab dur ra him KARAKOÇ 8. Yukarıdaki fli ir me tin le rin den ba z im ge ler se çip bu im ge le ri do al dil le ifa de ede rek her iki ifa de flek li ara s n da ki fark la r tah ta ya ya z n z. 9. Yukarıdaki fli ir le ri dil ba kı mın dan kar fl lafl t r p me tin ler ara sın da ki fark l l k la r be lir le yi niz. Be - lir le di i niz fark la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Yukarıdaki fli ir par ça la r n da ilk an lam la r d fl n da kul la n lan ke li me ve ke li me grup la r n n alt - la r n çi zi niz. Bu ke li me le rin ilk an lam la r d fl n da kul la n l ma se bep le ri ne ler dir? Aç k la y n z. 55

56 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 4.3. Me tin... RO MAN SA NA TI Ro man, te mel ni te li i iti ba r y la kur ma ca bir özel lik ta fl r. Bir an lam da ha yat tan al d n, ken - di man t na gö re ku rar, kur gu lar. Bu ba lam da ro ma n n, bi ri ha ya ta, di e ri ede bi ya ta aç lan ka - p la r var d r. Ro man, bu iki de e rin; ha yat la ede bi ya t n, mut lu bir sen te zin den do ar. Bu sen tez - de önem li gö rev, ede bi ya ta düfl mek te dir. Çün kü or ta da bir sa nat ha di se si var sa ora da mut la ka es te tik bir olu flum var de mek tir. Sa nat, en ge nel an la m y la ha ya ta bir ba k fl, ha ya t es te ti ze edifl bi çi mi dir.... Meh met TE KİN 11. Mer di ven şi i ri ile Ro man Sa na tı ad lı met ni dil ba k m n dan kar fl lafl t ra rak afla da ki so - ru la r ce vap la y n z. a) Han gi me tin de im ge ye da ya l bir dil kul la n l m fl t r? b) Han gi me tin de söz sa nat la r a r l k l ola rak kul la n l m fl t r? Söz sa nat la r n n fli ir de ki ifl le - vi ne ler ola bi lir? Aç k la y n z. 1. Et kin lik: Mer di ven ad lı şi ir de mer di ven, ya flam; mer di ven den a r a r ç k mak, ya fla mak; an la mın da kul la nıl mış ve böy le lik le açık is tia re sa na tı ya pıl mış tır. Top ra a e i len gül ler, sü rek li ka na yan bir ya ra ya; dal lar, ale ve; su lar, ya nan bir nes ne ye; mer - mer, tun ca ben ze ti le rek ben zet me sa na t ya p l m fl t r me tin baş lı ğı al tın da yer alan fli ir ler de - ki ben zet me le ri bu lu nuz. Bu ben zet me ler le il gi li bil gi le ri afla da ki tab lo ya ya z n z. Ana Ögeler Yardımcı Ögeler Benzeyen Kendisine Benzetilen Benzetme Yönü Benzetme Edatı Söz sa nat la r (ben zet me, e re ti le me, ad ak tar ma s vb.) ile fla ir, ke li me le ri te mel an lam la r n - dan fark l ola rak kul la n r. Bu ba lam da söz sa nat la r n n im ge le rin olufl ma s n da ki ifl le vi ne ola bi lir? İnsan hayali ve düşüncesinin sınırsız olmasına karşın dil göstergeleri sayılıdır. Sınırlı olanla sınırsızı ifade etme arzusu imgelerin çıkış nedeni olabilir mi? Açıklayınız. 13. fiar k söy le mek - soh bet et mek, dans et mek - yü rü mek, fo to raf çek mek - re sim yap mak ey lem le ri ara s n da ki fark l l k la r lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Yaz d k la r n z dan ha re ket le düz ya - z da kul la n lan dil le fli ir di li ara s n da da ben zer fark l l k la r n olup ol ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: a) Bir hi lal u ru na ya Rab ne gü nefl ler ba t yor!, her ta raf k r k dö kük/ dal la r n boy - nu bü kük/ ke der li yiz der gi bi söz grup la r n da ne, ne ye, han gi ba k m dan ben ze til mifl tir? b) Bilinen, tanınan, her gün gördüğümüz insanları ve durumları anlatmak için imgeye gerek duymayız ancak yeni karşılaşılan oturumu, görünümü anlatmak için imgeye başvururuz. Siz de yeni gördüğünüz bir yeri imgeler kullanarak anlatınız. 3. Et kin lik: Afla da ki ifa de le rin han gi le ri da ha et ki le yi ci dir? Duy gu la r m z do ru dan ifa de et mek ye ri ne im ge le ri kul lan mak fli i rin an la m na na s l kat k sa l yor? Siz de ben zer ifa de ler bularak arkadaşlarınızla paylaşınız. göz le rin göz le ri me de in ce kar fl lafl t m z za man haf ta lar el le rim de ufa la n yor gün ler ge çi yor 56

57 Düz yaz yürümeye, fliir ise dansa benzetilebilir. Yürümenin kendisi d fl nda bir amac vard r. Dans n amac ise kendisidir. Valery (Valeri) 5.1. Metin KALDIRIMLAR Sokaktay m, kimsesiz bir sokak ortas nda; Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum. Yolumun karanl a saplanan noktas nda, Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum. Kara gökler kül rengi bulutlarla kapan k; Evlerin bacas n kolluyor y ld r mlar. n cin uykuda, yaln z iki yoldafl uyan k; Biri benim, biri de serseri kald r mlar. çimde damla damla bir korku birikiyor; San yorum, her sokak bafl n kesmifl devler... Üstüme camlar n, hep simsiyah, dikiyor; Gözüne mil çekilmifl bir âmâ gibi evler. Kald r mlar, çilekefl yaln zlar n annesi; Kald r mlar, içimde yaflam fl bir insand r. Kald r mlar, duyulur, ses kesilince sesi; Kald r mlar, içimde k vr lan bir lisand r. Bana düflmez can vermek, yumuflak bir kucakta; Ben bu kald r mlar n emzirdi i çocu um! Aman, sabah olmas n, bu karanl k sokakta; Bu karanl k sokakta bitmesin yolculu um! Ben gideyim, yol gitsin, ben gideyim, yol gitsin; ki yan mdan aks n, bir sel gibi fenerler. Tak, tak, ayak sesimi aç köpekler iflitsin; Yolumun zafer tak, gölgeden tafl kemerler. Ne sabah göreyim, ne sabah görüneyim; Gündüzler size kals n, verin karanl klar! Islak bir yorgan gibi, s ms k bürüneyim; Örtün, üstüme örtün, serin karanl klar. Uzan verse gövdem, tafllara boydan boya; Alsa buz gibi tafllar aln mdan bu atefli. Dal p sokaklar kadar esrarl bir uykuya, Ölse kald r mlar n kara sevdal efli... Necip Fazıl KISAKÜREK 1. Et kin lik: S n f öğrencileri arasında iki grup oluşturunuz, grupları oluşturan öğrenciler olarak Kal d r m lar fli i ri ni nes re çe vi riniz. Kaldırımlar şiirinin nesir biçimiyle şiiri ahenk bakımından kar - fl lafl t r nız. Ula fl lan so nuç ları tah ta ya ya z nız. 2. Et kin lik: Kal d r m lar ad lı fli i ri, dört lük le ri nin yer le ri ni de ifl ti re rek fli i rin an la m n boz ma - ya cak fle kil de oku yu nuz. Okur ken ba z ke li me le rin yer le ri ni de ifl ti ri niz, ba z la r n n da ye ri ne efl an lam l la r n kul la n n z. Or ta ya ç kan ye ni me tin de ses ör gü sü nün bu de i flik lik ler den na s l et ki - len di i ni belirtiniz. 1. Kal d r m lar fli i rin de ben ze flen ve tek rar edi len ses le rin ve ke li me le rin al t n çi zi niz. Bu ben zer lik ler ve tek rar la r n fli ir de ki ifl le vi ne ler dir? Ör nek ola rak fli i rin ilk dört dört lü ün de ki k ses - le ri ni ifla ret le yi niz. fii ir oku nur ken k se si na s l bir et ki b ra k yor? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Kal d r m lar ad lı me tin de ki di ze le rin he ce sa y la r n n eflit olup ol ma d n be lir le yi niz. Bu du rum fli i re bir ahenk ka t yor mu? Tar t fl n z. Ulafl t n z so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz. 57

58 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 3. Kal d r m lar ad lı me tin de fla i rin, fli i ri ya zar ken için de bu lun du u ruh hâ li ni ve fli ir de ki fi - zi ki or ta m gün lük ko nufl ma di liy le an lat ma ya ça l fl n z. Si zin tas vir le ri niz le fli ir ara s n da ki fark l - l k la r be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 4. Kal d r m lar ad lı me tin de, di ze son la r n da bu lu nan uyak l ke li me le ri belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız. Bu ses ben zer lik le ri nin fli i rin ahenk ve uyumuna kat k s n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz Et kin lik: Aşa ğı da ki Bi zim Aş kı mız, Bi zim Hüz nü müz ad lı met ni fli ir gi bi oku yu nuz. Me tin, siz de şi ir et ki si bı rak tı mı? Söz lü ola rak ifa de edi niz Metin Bİ ZİM AŞ KI MIZ, Bİ ZİM HÜZ NÜ MÜZ Ba r fl Man ço'nun mü zi in de bi zim kül tü rü müz ve ha ya t m z var d. Onun flar k la r n da bir gün Sa r Çiz me li Meh met A a n n ma ce ra s n din li yor du nuz, bafl ka bir gün at tar ko ku la r ge li yor du. Ve bafl ka bir gün so kak sa t c la r n n fer ya d n din li yor du nuz: Do ma tes, bi ber, pat l caa an! Mi za h ve ço cuk su lu u da ih mal et me mifl ti, ço cuk la r m z Ar ka da fl m Eflek ve Ay flar k la r n din le ye rek ve te le viz yon prog ram la r n da Ba r fl Çe le bi'yle dün ya y ge ze rek bü yü dü ler. Ba z flar k la r var d ki hik - met yük lüy dü. Gül pem be gi bi ba z flar k la r n mis tik aç dan bi le yo rum la ya bi lir si niz. Be şir AY VA ZOĞ LU, Sîretler ve Sûretler 5.3. Metin ÖLÜMDEN SONRA Öldük, ölümden bir fleyler umarak. Bir büyük bofllukta bozuldu büyü. Nas l hat rlamazs n o türküyü, Gök parças, dal demeti, kufl tüyü, Al flt m z bir fleydi yaflamak.... Cahit Sıtkı TARANCI 5.5. Metin EKMEK VE YILDIZLAR Ekmek dizimde Y ld zlar uzakta ta uzakta Ekmek yiyorum y ld zlara bakarak Öyle dalm fl m ki sormay n Bazen flafl r p ekmek yerine Y ld z yiyorum Oktay Rifat HOROZCU 5.4. Metin AHU GÖZLÜM Ahu gözlüm tut elimden Vazgeçmeden emelimden Aflk n beni temelimden Y kmadan gel yakmadan gel Derde salmadan bafl m Noksan etmeden iflimi Damla damla göz yafl m Dökmeden gel akmadan gel... Feymânî yim kaçma benden Usanmad gönül senden Ecel tatl can tenden Çekmeden gel ç kmadan gel Feymânî 58

59 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 5.6. Metin KAHRAMANLIK Kahramanl k ne yaln z bir yükselifl demektir, Ne de y ld zlar gibi parlay p sönmemektir. Ölmezli i düflünmek bofluna bir emektir; Kahramanl k: Sald r p bir daha dönmemektir. S zlasa da gönüller düflenlerin yas ndan Koflar ad m gitmeli onlar n arkas ndan. Kahramanl k: çerek ac ölüm tas ndan leriye at lmak ve sonra dönmemektir. Y r t c lar az ya flar... Uzun sür mez do an l k... Her fl n ar d n da giz li dir bir ka ran l k. Ad s z san s z ol sa da en bü yük kah ra man l k; Göz k rp ma dan sal d r p bir da ha dön me mek tir. Kah ra man l k ne yal n z bir yük se lifl de mek tir, Ne de günefller gi bi par la y p sön memek tir. Bu nun için ölü me bir at l fl ge re ktir. At l d k tan son ra da bir da ha dön me mek tir... Hü se yin Ni hal ATSIZ 5.7. Metin SEN VARSIN Gönül tezgâh mda fliir dokudum, plik iplik nak fl nda sen vars n. Aflk yolunun kanununu okudum, Madde madde yokuflunda sen vars n Fikir vadisinden bir rmak geçer, E ilir serviler suyundan içer... Ba r nda ay do ar, zambaklar açar; Sessiz sessiz ak fl nda sen vars n Öz suyusun hayat denen fliflenin; Nedenisin keder ile neflenin Sevda cephesinde flehit düflenin Donuk donuk bak fl nda sen vars n Hep senin renginde görünür bahar; Yaprakta yeflilin, gülde kokun var Yama yama kalbimdeki yaralar; S ra s ra dikiflinde sen vars n. Gidip de yorulma çok uzaklara, Sen seni gel benim içimde ara... Umut güneflimin mor bulutlara Girip girip ç k fl nda sen vars n. Abdurahim KARAKOÇ 5.8. Metin GAZEL Cihan-ârâ cihân içindedür ârây bilmezler O mâhîler ki deryâ içredür deryây bilmezler... Hayâlî 4. Et kin lik: Grup lar olufl tu ru nuz. Ölüm den Son ra, Ek mek ve Y l d z lar ve Ga zel ad l me tin - ler de ki fli ir le rin ri tim fark l l n n ne den kay nak lan d n bu lu nuz. So nuç la r grup söz cü le ri ara c l - y la aç k la y n z. 5. Et kin lik: fii ir le rin te ma la r söy le yifl tarz la r n et ki le mek te dir. Ahu Göz lüm fli i ri aflk, Kah ra - man l k ad l fli ir ise kah ra man l k te ma l d r. Bu fli ir le rin söy le yifl tarz la r n da ki fark l l k la r sez me ye ça - l fl n z. Grup lar olufl tu ra rak bu fli ir ler de ahen gi sa la yan un sur la r bu lu nuz. Bu un sur la r tah ta ya ya - z n z. 6. Et kin lik: Bir ro bo tun ko nufl ma s y la in san ko nufl ma s n kar fl lafl t r n z. Ki ta b n z da ki fli ir ve ne - sir par ça la r n dan bir ka ç n ro bot ko nufl ma s flek lin de oku ma y de ne yi niz. Ses ak fl n da ki fark l l n se bep le ri ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 59

60 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 5.9. Metin KOŞUK Öpkem kelip ograd m Arslanlayu kökredim Alplar bafl n tograd m Emdi meni kim tutar... Kan ak p yufluldı Kab kamug teflildi Ölüg bile kofluldı Togmıfl küni ufl batar... Kaklar kamug kölerdi Taglar bafl ilerdi Acun t n y l rd Tütü çeçek çerkeflür... Etil suv aka turur Kaya tübi kaka turur Bal k telim baka turur Kölüng tak küflerür GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Öfkelenip dışarı çıktım Arslan gibi kükredim Yiğitler başını doğradım Şimdi beni kim tutabilir. Kanı akıp boşandı Derisi baştan başa deşildi Ölülerle bir oldu Doğan güneş işte batıyor Kuru yerler hep gölerdi Dağ başları göründü Dünyanın soluğu ılıdı Türlü çiçekler sıralandı İtil suyu akar durur Kaya dibini oyar durur Bütün balıklar baka durur Gölü bile taşırırlar Divanü Lûgati t Türk ten A. Aydın BAYKARA, Ateş Üstünde Dans Metin GAZEL Hattum hisâb n bil didün gavgâlara saldun beni Zülfüm hayâlin k l didün sevdâlara saldun beni Geh âb-vefl giryân idüp geh bâd-vefl pûyân idüp Mecnûn- ser-gerdân idüp sahrâlara saldun beni Vaslum dilersin çün didün lutf idüben olsun didün Yar n didün bir gün didün ferdâlara saldun beni Yûsuf gibi izzette sen Ya'kub-vefl mihnetde ben Dil sâkin-i beytü'l hazen tenhâlara saldun beni GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Ayva tüylerimin say s n bil! dedin, beni kavgalara sald n; Zülfümü hayal et! dedin, beni sevdalara sald n. Kâh bu lut gi bi a la y p kâh rüz gâr gi bi se ir tip ba fl bu - lan m fl bir Mec nun hâ li ne ko yup be ni sah ra la ra sal d n. Ma dem ki ba na ka vufl mak di li yor sun de din, Lüt fe - de yim, ol sun. de din; Ya r n de din, Bir gün de - din, be ni ya r n la ra sal d n. Sen Yu suf (pey gam ber) gi bi iti bar gö rü yor sun, ben Ya - kup (pey gam ber) gi bi mih net te yim; gö nül gam evin de otu ru yor, be ni tek ba fl ma b rak t n. Bâkî-s fat virdün elem itdün gözüm yafl n yem K ldun garîk-i bahr- gam deryâlara saldun beni Bâkî Bâkî gibi elem verdin, gözümün yafl n deniz yapt n, gam denizine bo dun, beni denizlere sald n. 60

61 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 5. Sen Var s n ve Ko fluk ad l me tin ler ile Bâ kî nin Ga zel in de ki ses ve ri tim un sur la r n bu - lup def te ri ni ze ya zı nız. Fark l dö nem le re ait bu me tin ler de ki ses ve ri tim an la y fl la r n kar fl lafl t ra - rak fli ir le rin ya z l d k la r dö nem de hâ kim olan ses ve ri tim an la y fl la r n be lir le yi niz. 6. Kahramanlık, Sen Varsın, Bâkî nin Gazel şiirlerinin temalarını inceleyiniz. Şiirlerde söyleyicilerin özelliklerini saptayınız. Şairler, şiirlerinde hangi özellikte söyleyicilere yer verdiğini aşağıya yazınız Et kin lik: Şiirde ahenk, ses akışı, söyleyiş, ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır. İn ce le - di i niz fli ir ler de bulunan ahenk un sur la rı, aşa ğı da ki tab lo da bu lu nmakta mıdır? Bulunanları ifla - ret le yi niz. Kaldırımlar Redif Kafiye İç Kafiye Aliterasyon Asonans Ölümden Sonra Ahu Gözlüm Ekmek ve Yıldızlar Kahramanlık Sen Varsın Koşuk Gazel (Bâkî) 8. Et kin lik: Kal dı rım lar ad lı fli i rin te ma s na uy gun bir hi kâ ye yaz ma y de ne yi niz. Yaz d n z hi kâ ye yi s n f ta ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 61

62 Gü zel şi ir, ger çek ol ma ya nı te ren nüm eder ama bu te ren nüm et ti ği şey hem ger çek ten da ha gü zel - dir hem de ger çek ten da ha ger çek tir. Tur gen yev 6.1. Metin Her fley yerli yerinde; havuz bafl nda servi Bir dolap g c rd yor uzaklarda durmadan, Eflya aksetmifl gibi t ls ml bir uykudan, Sarmafl klar ve böcek sesleri sarm fl evi. Her fley yerli yerinde; masa, sürahi, bardak, Serpilen ayd nl kta dallar n aras ndan Büyülenmifl bir ceylan gibi bak yor zaman Sessizlik dökülüyor bir yerde yaprak yaprak. Biliyorum gölgede senin uyudu unu Bir deniz ma aras kadar kuytu ve serin Hazlar n âleminde yumulmufl kirpiklerin Yüzünde bir tebessüm bu a r ö le sonu. HER ŞEY YERLİ YERİNDE Belki rüyâlar nd r bu taze açm fl güller, Bu yumuflak ayd nl k dallar n tepesinde, Bitmeyen aflk türküsü kumrular n sesinde, Rüyas ömrümüzün çünkü eflyaya siner. Her fley yerli yerinde bir dolap uzaklarda Azapta bir ruh gibi g c rd yor durmadan, Bir fleyler hat rl yor belki maceram zdan Kuru güz yapraklar uçufluyor rüzgârda. Ahmet Hamdi TANPINAR, Şiirler 1. Her fiey Yer li Ye rin de ad l fli ir de ger çek an lam la r d fl n da ye ni an lam lar ka zan m fl ke li me - le ri bu la rak bun la r n alt la r n çi zi niz. Ke li me le re ger çek an lam la r d fl n da ye ni an lam lar yük le me - nin di li mi ze ka zan d r d k la r n aç k la y n z. 2. Ses siz li in yap rak yap rak dö kül me si, ay d n l n ser pil me si ifa de le rin den ne an l yor su nuz? Bun lar fli i rin an la t m n na s l et ki le mek te dir? Aç k la y n z. 3. Oku du u nuz fli ir de an lam bü tün lü ü han gi öge ler le sa lan dığını belirtiniz. 4. Her Şey Yer li Ye rin de ad lı şi ir de dış dün ya ya ait han gi un sur lar yer al mak ta dır? Şa i rin ya - şa nı lan ger çek li ğe (dış dün ya) ait un sur la ra ken di iç dün ya sın da (sez gi le ri, du yuş la rı, ta sa rım la rı, iz le nim le ri) han gi ye ni an lam la rı yük le di ği ni be lir le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç lar dan ha re ket le dış dün ya ya ait ger çek lik le şi i re öz gü ger çek lik kav ram la rı hak kın da çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka - rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Rü ya s öm rü mü zün çün kü efl ya ya si ner. di ze sin de an la t l mak is te ne ni ken di cüm le le ri niz - le ifa de edi niz. 6. Her fiey Yer li Ye rin de fli i ri nin siz de uyan d r d duy gu la r ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 62

63 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 1. Et kin lik: Afla da ba z fla ir le rin s tan bul u an la tan fli ir le ri yer al mak ta d r. Grup la ra ay r la rak bu fli ir le ri an lam ve ger çek lik yö nün den kar fl lafl t r n z. Bu fli ir ler de her fla ir s tan bul ile il gi li fark l bir ger çek lik or ta ya koy mak ta d r. Şiirlerde gerçek ve gerçekliğin somut algılayışla sınırlı olup olmadığını tar t fl n z. Ulaştığınız sonuçları arkadaşlarınızla paylaşınız Metin B R BAfiKA TEPEDEN Sana dün bir tepeden bakt m azîz stanbul! Görmedim gezmedi im, sevmedi im hiçbir yer. Ömrüm oldukça gönül taht ma keyfince kurul! Sade bir semtini sevmek bile bir ömre de er. Nice revnakl flehirler görünür dünyâda, Lâkin efsunlu güzellikleri sensin yaratan, Yaflam flt r derim, en hofl ve uzun rü yâda Sende çok y l yaflayan, sende ölen, sende yatan. Yahya Kemal BEYATLI 6.3. Metin İS TAN BUL... Bir da ha gö rü yo rum se ni dün ya gö züy le Gö ün hep üs tüm de, ha van ci er le rim de dir, Ey do up ya fla d m, yer de her ta fl n Öpüp ba fl ma koy mak is te di im fle hir! Ziya Os man SABA 6.4. Metin S S Sarm fl yine âfâk n bir dûd- mu annid, Bir zulmet-i beyzâ ki pey-â-pey mütezâyid Tazyîkinin alt nda silinmifl gibi eflbâh, Bir tozlu kesâfetten ibâret bütün elvâh;... Örtün, evet, ey hâ ile... Örtün, evet, ey flehr; Örtün, ve mü ebbed uyu, ey fâcire-i dehr!.. Tevfik Fikret Metin KASİDE Bu flehr-i Stanbul ki bî-misl ü bahâd r Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâd r Bir gevher-i yekpâre iki bahr aras nda Hurflîd-i cihântâb ile tart lsa sezâd r Bir kân- niamd r ki anun gevheri ikbâl Bir Bâ - rem dir ki gülü izz ü alâd r Alt nda m üstünde midir cennet-i a lâ El-hak bu ne hâlet bu ne hofl âb u havâd r... Nedim 6.6. Metin CA NIM İS TAN BUL Ru hu mu eri tip de ka l p ta don dur mufl lar; Onu s tan bul di ye top ra a kon dur mufl lar. çim de tü ten bir fley; ha va, renk, edâ, ik lim; O be nim, za man, me kân afl p geç mifl sev gi lim. Çi çe i al t n yal d z, su yu tel li pul lu dur; Ay ve gü nefl ezel den iki s tan bul lu dur. De niz le top rak, yal n z on da er mifl vi sa le, Ve ka vufl mufl rü ya lar, on da, on da mi sâ le. s tan bul be nim ca n m; Va ta n m da va ta n m... s tan bul,.. s tan bul Ne cip Fa zıl KISAKÜREK 7. Ca nım İs tan bul ad lı şi ir de şa i rin s tan bul sev gi si ni an la t r ken kul lan d ifa de le ri ger çek lik yö nün den in ce le yi niz. fia irin şiirde gerçekliği nasıl yorumladığı ve değiştirdiğini, duy gu la r n ak - tar mak için na s l bir yol izlediğini açıklayınız. 8. Bir Bafl ka Te pe den fli i ri ile s n fa ge tir di i niz ha ber ya z s ve co raf ya met ni ni kar fl lafl t r n z. a) Bu me tin ler den han gi si ya fla d m z ger çek li e uy gun dur? b) Han gi me tin de ha yal un sur la r da ha hâ kim dir? c) Han gi me tin de me caz lar ve söz sa nat la r var d r? ç) Han gi me tin da ha öz nel bir yak la fl m la ya z l m fl t r? Söz lü ola rak s n f ta su nu nuz. 2. Et kin lik: Ne cip Fa z l K sa kü rek in Ca n m s tan bul fli i ri ni, şiirde gerçekliğin bireyin yalnızca yaşadıklarıyla değil; sezgileri, tasarımları, izlenimleri ve ilgili olduğu yönüyle inceleyiniz. fii ir de ki an - lam, ahenk, dil ve ger çek lik si zin yaz d n z dan han gi ba k m lar dan fark l l k gös ter mifl tir? Aç k la y - n z.

64 Hiçbir ozanın, hiçbir sanatçının tek başına tam bir anlamı yoktur. Onun anlamı, değerlendirilmesi, ölmüş ozan ve sanatçılarla olan bağının değerlendirilmesidir. T. S. Eliot (Eliyıt) 7.1. Metin GÖZLERİN Ruhumda gizli bir emel mi arar, Gözlerime bak p dalan gözlerin? Akl ma gelmedik bilmece sorar, Beni hülyalara salan gözlerin! Nigâh n gönlüme -ey peri peyker!- Leyâl-i hasretin hüznünü döker; Karanl klar gibi y l r çöker, çimde yer edip kalan gözlerin! Huzurunda bazen benli im erir, Tavr n hulusumdan flüphe gösterir. Bazen de ne olmaz ümitler verir, Sabr ü karar m alan gözlerin! Gamzende zahir ey ömrümün var Füsûn- hüsnünün bütün esrar. Neflr eder âleme reng-i bahar Koyu menekfleye çalan gözlerin! Sihirdir, flüphesiz, bütün bu fleyler; Bak fl n zihnimi periflan eyler. Bana aflk elinden efsane söyler, Aflka inanmayan yalan gözlerin! Rıza Tevfik BÖLÜKBAŞI 7.2. Metin GAZEL Bîmâr- aflka cân verir ey cân lebin velî Münkir san r kim ol flefeteynin flifâs yok Gel gel beri ki savm ü salât n kazâs var Sensiz geçen zamân- visâlin kazâs yok Sey yid Ne si mî (XIV.yy) GAZEL Ç kal göklere âhum flereri döne döne Yand kandîl-i sipihrün ci eri döne döne Aya yer mi basar zülfüne ber-dâr olanun Zevk ü flevk ile virür cân ü seri döne döne Necatî (XV.yy) KOÇAKLAMA Benden selam olsun Bolu Beyi ne Ç k p flu da lara yaslanmal d r Ok g c rt s ndan kalkan sesinden Da lar sada verip seslenmelidir. Köroğlu (XVI.yy) KASİDE Âfl ka ta n etmek olmaz mübtelâd r n eylesün Âdeme mihr ü mahabbet bir belâdur n eylesün Nef î (XVII.yy) GAZEL Sana kimisi cân m kimi cânân m diyü söyler Nesin sen do ru söyle cân m s n cânân m s n kâfir Nedîm (XVIII.yy) KOŞMA Sen bir ceylan olsan ben de bir avc Avlasam çöllerde saz ile seni Bulunmaz derman yoktur ilac Vursam yaralasam söz ile seni Âşık Veysel (XX.yy) 64

65 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 7.3. Me tin Se nin du dak la r n pem be El le rin be yaz, Al tut el le ri mi be bek Tut bi raz! Hİ KÂ YE Be nim do du um köy ler de n san lar gül me si ni bil mez di, Ben bu yüz den böy le na çar kal m fl m, Gül bi raz! Be nim do du um köy ler de Ce viz a aç la r yok tu, Ben bu yüz den se rin li e has re tim Ok fla bi raz! Be nim do du um köy ler de Bu day tar la la r yok tu, Da t saç la r n be bek Sa vur bi raz! Be nim do du um köy le ri Ak flam la r efl ki ya lar ba sar d. Ben bu yüz den yal n z l hiç sev mem Ko nufl bi raz! Be nim do du um köy ler de Ku zey rüz gâr la r eser di, Hep bu yüz den du dak la r m çat lak t r Öp bi raz! Sen Tür ki ye gi bi ay d n l k ve gü zel sin! Be nim do du um köy ler de gü zel di. Sen de an lat do du un yer le ri, An lat bi raz! Ca hit KÜ LE Bİ 1. Et kin lik: Grup la ra ay r l n z. Fark l yüz y l la ra ait 2. metin başlığı altındaki parçalarla Hikâye me tnini; fli ir di li, zih ni yet, ya p, ahenk un sur la r, fli ir de ger çek lik ve an lam ba k m n dan in ce le yi - niz. fii ir ler ara s n da ki ben zer lik ler den ha re ket le fli ir ge le ne i nin olufl ma s n da da ha ön ce ya fla m fl fla ir le rin et ki si nin olup ol ma dı ğı nı tar t fl n z. Tar tış ma so nuç la r def te ri ni ze ya z n z metin başlığı altındaki parçalarla yu ka rı da ki Hikâye me tnini ya z l d k la r yüz y l la ra dik kat edi niz. fii ir le rin ya z l d dö nem de ki sos yal ve kül tü rel or ta m n fli i re ka zan d r d fark l söy le yifl ve özel lik le ri be lir le ye rek def te ri ni ze ya z n z. Bir şi i rin ya zıl dı ğı dö ne min sos yal ve kül tü - rel or ta mın da na sıl et ki len di ği ni açık la yı nız. 2. Göz le rin ad lı fli i ri ahenk ve yapı unsurları bakımından inceleyiniz. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz Metin KOŞMA Atafl yanmay nca tütün mü tüter? Ak gö sün üstünde çimen mi biter? Vakti gelmeyince bülbül mü öter? Öter gider bir gözleri sürmeli. (...) Karac o lan, kap n zda kul gibi. Gönül küsüverse ince k l gibi. Seherde aç lm fl gonca gül gibi, Kokar gider bir gözleri sürmeli Metin TREN SESİ Garibim; Ne bir güzel var avutacak gönlümü Bu flehirde, Ne de tan d k bir çehre; Bir tren sesi duymaya göreyim, ki gözüm ki çeflme. Orhan Veli KANIK Karacaoğlan 65

66 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 7.6. Metin SES (...) Bir lâh za da bir pan cur aç l m fl gi bi yaz dan Bir bes te nin en gin se si yük sel di Bo az dan. Cofl mufl yi ne bir afl k n uzak ha t ra s y la, Ak set ti uyan m fl te pe ler den s ra s y la, Da da o gü zel ses bü tün et raf ge zin di: Gör müfl ve ge çir mifl de ni zin kal bi ne sin di. Ani bir üzün tüy le bu rü ya dan uyan d m. Tek rar o alev göm le i giy mifl gi bi yan d m. Her yer den o, hem ay n ba k fl, ay n emel de, Bir kan l gül a z n da ve mey kâ se si el de; Her yer den o, hem ay n gü zel lik te gö rün dü, San d m bu bi ten gün be ni ram et ti i gün dü. Yah ya Ke mal BEYATLI 7.7. Metin FATİH İN RESMİ Ayasofya kubbesinde ak bir bulut, Bakt m, gitti gider. Bal rengi tesbihim Kehribar günler, düfltü yaprak ve umut, Güz ya muru indi camdan dü üm dü üm. Benimdi savrulan kaftanlar, benimdi Atlar n boynu, yerinde yeller eser! Surlar n tafllar na sürdüm elimi, Benimdi stanbul, burçlar bana benzer. Alt n sahanlarda afl yedim, su içtim Alt n kupadan, zorlu Tuna dan geçtim, Ben Sultan Mehmet, Avni, tu larla yüce. Bir resimde kald m cüce, ben de ilim, Sar m, so uk kürküm, kokusuz gülüm, Arar m, aran r m yerde delice. Oktay Rifat HOROZCU 2. Et kin lik: a) Halk şiiri, divan şiiri, modern şiir, serbest şiir vb. şiir anlayışları hakkında yapmış olduğunuz araştırma sonuçlarından hareketle bu bö lüm de yer alan me tin le ri n han gi fli ir ge le ne - i içe ri sin de ol du u nu be lir le yip tab lo da gös te ri niz. Halk Şiiri Divan Şiiri Modern Şiir Serbest Şiir Saf Şiir b) Yu ka rı da ki tab lo üze rin de yap tı ğı nız ça lış ma dan ha re ket le Türk şi i rin de halk şi i ri, di van şi - i ri, mo dern şi ir, ser best şi ir an la yış la rı nın her bi ri nin ken di ne ait bir şi ir ge le ne ği nin olup ol ma - dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 66

67 Bir şiir, yalnız o şiire giren değil, bir de girmeyen sözcüklerden oluşur. Salâh Birsel 8.1. Metin Yafl otuz befl! Yo lun ya r s eder. Dan te gi bi or ta s n da y z öm rün. De li kan l ça m z da ki cev her, Yal var mak, ya kar mak na fi le bu gün, Gö zü nün ya fl na bak ma dan gi der. OTUZ BEŞ YAŞ Ayva sar nar k rm z sonbahar! Her y l biraz daha benimsedi im. Ne dönüp duruyor havada kufllar? Nerden ç kt bu cenaze? Ölen kim? Bu kaç nc bahçe gördüm tarumar. fia kak la r ma kar m ya d ne var? Be nim mi Al lah m bu çiz gi li yüz? Ya göz ler al t n da ki mor hal ka lar? Ne den böy le düfl man gö rü nürsünüz; Y l lar y l dost bil di im ay na lar? Za man la na s l de i fli yor in san! Han gi res mi me bak sam ben de i lim. Ner de o gün ler, o flevk, o he ye can? Bu gü ler yüz lü adam ben de i lim; Ya lan d r kay g s z ol du um ya lan. Neylersin ölüm herkesin bafl nda. Uyudun uyanamad n olacak Kim bilir nerde, nas l, kaç yafl nda? Bir namazl k saltanat n olacak. Taht misali o musalla tafl nda. Cahit Sıtkı TARANCI Ha yal me yal fley ler den ilk afl k m z; Ha t ra s bi le ya ban c ge lir. Ha ya ta be ra ber bafl la d m z Dost lar la da yol lar ay r l d bir bir; Git tik çe ar t yor yal n z l m z. Gökyüzünün baflka rengi de varm fl! Geç fark ettim tafl n sert oldu unu. Su insan bo ar, atefl yakarm fl! Her do an günün bir dert oldu unu, nsan bu yafla gelince anlarm fl. Hüsnü Baykara, Benim Sokağım 1. Cahit Sıtkı Tarancı nın hayatı ve sanat anlayışını göz önünde bulundurarak afla da ki yö ner - ge ler do rul tu sun da Otuz Befl Yafl fli i ri ni inceleyiniz. a) fii i rin ya p özel lik le ri ni (na z m bi çi mi, ahenk un sur la r vb.) belirleyiniz. b) fii i ri an la t m un sur la r (ede bî sa nat lar, im ge ler, ça r fl m lar vb.) ba k m n dan in ce le yi niz. c) fii ir de ki bi rim le ri ve bu bi rim le ri bir lefl ti ren or tak te ma y be lir le yi niz. ç) fii ir de ki bi rim le ri tek bafl la r na an lam lan d ra rak bu bi rim le ri an lam, dil ve ya p ba kı mın dan fli i rin bü tün lü ü için de de er len di ri niz. d) fii i rin han gi ge le ne ğe ait ol du u nu be lir le yi niz. 2. yo lun ya r s, bir na maz l k sal ta nat, fla kak la r ma kar m ya d ne gi bi ifa de ler den ne an l yor su nuz? Anlamı aç k ol ma yan bu ifa de le rin ben zer le ri ni fli ir den bu lu nuz. Bul du u nuz bu ifa - de le ri an lam ca aç k olan ifa de ler le bü tün lefl ti ri niz. 1. Et kin lik: Otuz Befl Yafl fli i ri nin siz de uyan d r d duy gu la r di le ge ti ren k sa bir ya z ya z - n z. Bun lar dan be en dik le ri ni zi s n f n z n pa no sun da ser gi le yi niz. 67

68 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 2. Et kin lik: Şi ir de her bir bent te an la tıl mak is te nen le ri bi rer cüm le hâ lin de tah ta ya ya zı nız. Bent ler de an la tı lan lar ile şi i rin te ma sı ve ana duy gu su ara sın da ki iliş ki yi be lir le me ye ça lı şı nız. Şa - ir, şi i ri ni ni çin bent le re ayı ra rak yaz ma ih ti ya cı duy muş ola bi lir. Bent le ri; dil, ya pı ve an lam ba kı - mın dan şi i rin bü tü nü ile iliş ki len di ri niz. Ertuğrul Oğuz FIRAT, Ölümcül 3. Yu ka rı da ki fo to ra f n ve res min ne yi ifa de et ti i ni yo rum la y n z. Bu na gö re afla da ki so - ru la r ce vap la y n z. a) Fo to raf ta m yok sa re sim de mi da ha fark l yo rum lar or ta ya ç k t? Bu nun se be bi ne dir? Dü - flün ce le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. Ay n res min fark l fley ler dü flün dü re bil me sin den ha re ket - le an lam ve yo rum ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. b) fii ir de ki ifa de tar z n yu ka rı da ki fo to ra fa ve res me ben ze tir sek şiirde açıkça dile getirilmiş olanlarla açıkça ifade edilmemiş olanları anlam çevresinde ilişkilendiriniz. c) Şairin şiire yüklediği anlam ile metnin sezdirdiği anlam değeri arasındaki ilişkiyi açıklayınız Metin UZUN İNCE BİR YOLDAYIM Uzun in ce bir yol da y m Gi di yo rum gün düz ge ce Bil mi yo rum ne hâl de yim Gi di yo rum gün düz ge ce Dünyaya geldi im anda Yürüdüm ayn zamanda ki kap l bir handa Gidiyorum gündüz gece (...) Âşık Veysel 3. Et kin lik: Uzun İn ce Bir Yol da yım ad lı met ni yo rum la y n z. Yap t n z yo rum la r ar ka dafl - la r n z n yo rum la r y la kar fl lafl t r n z. Kül tü rü nü ze, an la y fl n za, zev ki ni ze ve için de bu lun du u - nuz psi ko lo jik du ru ma gö re s n f içe ri sin de fark l yo rum lar or ta ya ç k t m? Ben zer bir du ru mun Otuz Befl Yafl fli i ri için de ge çer li olup ol ma d n tar t fl n z. So nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 4. Otuz Befl Yafl fli i ri nin 5. ben di ne gö re fla i rin ha ya t al gı la yış bi çi mi ne den de ğiş mek te dir? 5. Otuz Befl Yafl fli i ri nde bulunan yeni ve farklı anlamların kaynaklarını belirtiniz. 6. Otuz Befl Yafl fli i rin de her parçanın bütün içinde anlamlandırılmasını, bütün parça, parça bütün ilişkisini dil, yapı ve anlam yönünden değerlendiriniz. 68

69 Bazen bir şair, tek şiirle bir başka şairin yüzlerce şiirini yok eder. Behçet Necatigil 9.1. Metin CENGE GİDERKEN Ben bir Türk üm; di nim, cin sim ulu dur, Si nem, özüm atefl ile do lu dur. n san olan va ta n n n ku lu dur. Türk ev la d ev de dur maz; gi de rim! Yaradan n ki ta b n kal d rt mam, Os manc n bay ra n al d rt mam, Düfl ma n m va ta n ma sal d rt mam, Tan r evi vi ran ol maz; gi de rim! Bu top rak lar ec da d m n oca, Evim, kö yüm hep bu ye rin bu ca, fl te va tan! fl te Tan r ku ca! Ata yur dun, ev lat boz maz; gi de rim! Tan r m fla hit, du ra ca m sö züm de, Mil le ti min sev gi le ri özüm de, Va ta n m dan bafl ka fley yok gö züm de, Yâr ya ta n düfl man al maz; gi de rim! Ak göm lek le göz ya fl m si le rim, Ka ra tafl la b ça m bi le rim, Va ta n m çün yü ce lik ler di le rim, Bu dün ya da kim se kal maz; gi de rim! Meh met Emin YURDAKUL 1. Cen ge Gi der ken fli i ri nin te ma s ile Meh met Emin Yur da kul un ha ya t ve fli i rin ya z l d dö - nem ara s n da pa ra lel lik ler kur ma ya ça l fl n z. Ulafl t n z so nuç la r aşağıya yazınız Cen ge Gi der ken fli i ri ni yo rum la ya rak met nin ya z l d dö nem de ki fli ir an la y fl y la kar fl lafl - t r n z. So nuç la r ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 1. Et kin lik: Bir ar ka da fl n z s n fa da ha ön ce ge tir di i niz fli ir le ri ka r fl k ola rak ve fla ir is mi söy - le me den oku sun. Han gi fli i rin han gi fla i re ait ol du u nu be lir le me ye ça l fl n z. Tah min le ri ni zi se bep - le riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 69

70 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 9.2. Metin YURDUM 1917 senesinde Topraklar nda do muflum, Anamdan emdi im süt Çeflmenden, tarlandan gelmifl, Emmilerim s n rlar nda Seninçin dövüflürken ölmüfller. Kalelerinin burcunda Uçurtma uçurmuflum. Çimmiflim derelerinde, Bir and z fidan gibi büyümüflüm, Topraklar n n üstünde. (...) Cahit KÜLEBİ 9.3. Metin KOŞMA Kalk t göç ey le di Av flar el le ri A r a r gi den el ler bi zim dir. Arap at lar ya k n ey ler ra Yü ce da dan aflan yol lar bi zim dir. (...) Be li miz de k l c m z kir mâ ni Ta fl de ler m z ra m n tem re ni Hak k m z da dev let etmifl fer ma n Fer man pa di fla h n, da lar bi zim dir. (...) Da da loğ lu 3. Yur dum ad lı şi ir de Ca hit Kü le bi nin ha ya tı ve sa nat an la yı şıy la il gi li han gi iz le rin bu lun - du ğu nu tar tı şı nız. Tar tış ma so nun da şi ir-şa ir iliş ki si hak kın da çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la - rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. s tik lal Sa va fl y l la r n da ya z l m fl ede bî eser ler dö ne min flart la r n ve zih ni ye ti ni yan s t r. s - tik lal Mar fl m z bu aç dan in ce le ye rek şi ir den dö ne min flart la r ve zih ni ye tiy le il gi li ifa de le ri bu - lu nuz. Bul duğunuz ifadeleri aşağıdaki yere yazınız Koş ma ad lı me tin de fli i rin ya z l d dö ne me ve fla i rin ha ya t na ait ne gi bi iz ler ol du ğu nu açık la yı nız. 6. Avflar içinde ben bir güzel gördüm Kozan aras nda çeker göçünü K nalam fl aya n, bafl n S rma ilen örmüfl sünbül saç n Siz baksanız göremezsiniz Benim yurdumdur orası! Ardıç, gürgenler, tozlu yollar Tokat la gürgenler, tozlu yollar Tokat la Niksar arasında Yu kar da ki şiir parçalarından bi ri Ca hit Kü le bi ye, di ğe ri Da da loğ lu na ait tir. Şa ir le rin ha yat la - rı nı, şi ir an la yış la rı nı göz önün de bu lun du ra rak han gi şi i rin han gi şa i re ait ol du ğu nu se bep le riy - le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 70

71 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Anlama - Yorumlama 2. Et kin lik: Ta rih te La le Dev ri ola rak ad lan d r lan y l lar da ki hâ kim zih ni yet ile dö ne min ede bî eser le ri ara s n da ne gi bi ben zer lik ler var d r? Bu ben zer lik le rin se bep le ri ne ler dir? Dö ne min fla ir - le ri, La le Dev ri nin kül tü rel ha ya t n na s l yan s t m fl lar d r? Ulafl t n z so nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 1. Gün Ek sil me sin Pen ce rem den ad lı me tin de ki Ne do an gü ne hük müm ge çer, Ne hâl den an la yan bu lu nur; Ah ak l m dan ölü müm ge çer; di ze le rin de fla ir ne le ri an lat mak ta d r? Şi ir de şa i rin duy gu la r nın na s l ve ne den de ifl ti ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Sı nı fa ge tir di ği niz fark lı dö nem ler de ya zıl mış şi ir me tin le ri ni ya pı la rı ba kı mın dan kar şı laş - tı rı nız. Şi i ri oluş tu ran ya pı un sur la rı nın dö nem le re gö re fark lı lık gös te rip gös ter me di ği ni tar tı şı - nız. Ulaştığınız sonuçları aşağıdaki noktalı yere yazınız Et kin lik: Bir pa rag ra f olufl tu ran öge ler le bir fli i ri olufl tu ran öge le ri kar fl lafl t r n z. Ben zer lik - le ri ve fark l lık la rı sözlü olarak ifade ediniz. 3. Şi ir öy le ay rı bir dil dir ki baş ka hiç bir di le çev ri le mez. Hat ta ya zıl dı ğı di le bi le. ifa de siy le ne an la tıl mak is ten di ği ni aşağıdaki noktalı yere yazınız Bir şi i ri mi yok sa bir düz ya zı yı mı ez ber le me nin da ha ko lay ol du ğu nu tar tı şı nız. Tar tış ma so - nuç la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Gü zel şi ir, ger çek ol ma ya nı te ren nüm eder ama bu te ren nüm et ti ği şey hem ger çek ten da - ha gü zel dir hem de ger çek ten da ha ger çek tir. sözünü yorumlayınız. 6. Bir şi i rin her oku yu cu ta ra fın dan fark lı yo rum lan ma sı nın se bep le ri ne ler dir? Söz lü ola rak ifa - de edi niz. 7. Şi ir le rin ya pı un sur la rı ile şa ir le rin sa nat an la yış la rı ara sın da ki iliş ki yi söz lü ola rak ifa de edi - niz. 71

72 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruyu söz lü ola rak ce vap la yı nız. Oku du u nuz bir fli i rin han gi fli ir ge le ne i ne ait ol du u nu be lir ler ken ne le ri öl çüt al r s n z? fii ir de ya p y olufl tu ran bi rim le rin özel lik le ri ne ler dir? Aç k la y n z. Her can l ya Hak, la y k olan cev he ri ver di, T r t l iki difl bul sa e er or ma n yer di! fia yet ke di ler haf ta da bir uça bil se Dün ya da bü tün ser çe le rin nes li bi ter di... Be kir Sıt kı ER DO ĞAN Yu ka rı da ki dört lü ğün te ma sı ne dir? Söy le yifl tar z, uyak, re dif, iç uyak, ali te ras yon ve aso nans gi bi ses ben zer lik le ri nin fli ir de - ki ifl lev le ri ne lerdir? Aç k la y n z. Bir fli i rin her okun du un da ye ni ve fark l an lam de er le ri ka zan ma s n n se bep le ri ne ler ola bi lir? B. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan noktalı yeri uy gun ifa dey le dol du ru nuz. fii ir de ses ve an lam kay nafl ma s n dan olu flan bi rim ler te ma y olufl tu rur. fii ir de ki bu te ma - ya... de nir. fii ir de ke li me le rin ken di an lam la r d fl n da kul la n l ma la r y la ka zan d k la r an lam de er - le ri ne.de nir. Bir sözcü ü benzetme amac gütmeden baflka bir sözcük yerine kullanarak yap lan söz sanat na denir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. fiiirler, yaz ld klar dönemin sosyal, siyasal ve kültürel hayat ndan izler tafl r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii irin yapı özellikleri edebî dönemlere göre değişmez. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii ir de ifl le nen te ma n n fla ir le ve ya z l d dö nem le ilifl ki si var d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Şi ir de bi rim ler bel li bir dü şün ce ve duy gu et ra fın da bir le şir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ke li me le rin gün lük kul la n m n da ki an lam la r n n s n r l ol ma s n dan do la y fla ir ler im ge ye bafl vu rur lar. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii ir de ahenk; ses ak fl, söy le yifl, ri tim, öl çü ve her tür lü ses ben zer li iy le sa la n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii ir de her dö ne min ken di ne öz gü bir ses ve ri tim an la y fl var d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii ir ge le ne i, da ha ön ce ya fla m fl fla ir le rin eser le riy le olu flur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) 72

73 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruyu cevaplayınız. 1. fii ir öy le si ne bir dil sel dü zen le me dir ki söz cük ler den bi ri ç ka r l r ya da bi ri nin ye ri de ifl - ti ri lir se fli i rin tüm bü yü sü bo zu lur. Bu cüm le de an la tıl mak is te nen le aşa ğı da ki ler den han gi si ara sın da an lam ca ya kın lık yok tur? A) fii ir de her söz cük bu lun du u yer de gü zel dir. B) Söz cük, fli i rin en önem li öge si dir. C) fii ir de dil, ken di ne öz gü bir bi çim de kul la n l r. D) fii i rin di li, se çi len im ge le rin çe flit li li iy le zen gin le flir. E) fii i rin gü zel li i, söz cük le rin bir bir le riy le uyu mun dan ge lir ÖSS 2. Bir ya zar flöy le di yor: Söz cük le rin de di i ni an l yo rum, bü tün özel lik le ri ni bi li yo rum, hep - si nin ta d na va r yo rum ama on la r yan ya na ge ti rir ken ye ni ça r fl m lar ya ra ta m yo rum. Bu cüm le de ki al tı çi zi li söz le an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Çok kul la n lan söz cük le ri ye le me mek B) Bir bi rin den ko lay ca ay ra ma mak C) Yer le flik kul la n m la r n d fl na ç ka ma mak D) Ara la r n da an lam ilifl ki si ku ra ma mak E) Ya p t n içe ri i ne gö re bi çim len di re me mek ÖSS 3. Ela göz le ri ne kur ban ol du um Yü zü ne bak ma ya do ya ma d m ben b ret için gel mifl der ler ci ha na Nok ta d r ben le rin sa ya ma d m ben Ka ra ca oğ lan Bu dört lük le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır? A) 11'li he ce öl çü süy le ya z l m fl t r. B) Re dif var d r. C) Tam uyak kul la n l m fl t r. D) Kofl ma tü rü nün özel lik le ri ni ta fl mak ta d r. E) Ben zet me sa na t n dan ya rar la n l m fl t r ÖSS 4. Ses le nir se ni ba na ovam, da m, Ne re git sem bu lur be ni ar n m fl. Bir ça ki akar öte le re, Bir ak ki yü ce ata lar, bir al ki ulu o ul lar, Türk çem, be nim ses bay ra m... Fa zıl Hüs nü DAĞ LAR CA Yu ka rı da ki di ze ler de şa ir, di le ge tir mek te dir. Bu cüm le de bofl b ra k lan ye re afla da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir? A) sev gi li si ne olan has re ti ne B) Türk çe ye olan sev gi si ni C) bü yük le ri ne olan say g s n D) do a ya olan hay ran l n E) ya fla ma olan ba l l n 73

74 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 5. (I) Gü nefl ya vafl ya vafl yük se lir ken an tik kent ay d n lan ma ya bafl l yor. (II) Gü nefl le bir lik te, ken tin geç mi flin de ki bi lin me yen yön le rin de or ta ya ç ka ca n sa n yor in san ama bir sü re son ra ya n l d n an l yor. (II I) Yüz y l lar d r yal n z l a al fl m fl, unu tul mufl bu ken tin geç mi fli ni dü flü nü - yor. (IV) Aca ba bu ti yat ro sah ne sin de kaç oyun ser gi len di, ode on da ne gi bi so run lar tar t fl l d, ölü mü ne sa vafl lar na s l ya flan d bu ra lar da? (V) Bu gün, bü tün bun lar dan ha ber siz, ta rih sah ne - sin de ki ro lü nü ta mam la m fl ve ma rur bir ses siz li e gö mül müfl bir kent le kar fl kar fl ya y z. Bu par ça da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han gi le rin de ki şi leş tir me sa na tı var dır? A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV D) III ve V E) IV ve V ÖSS 6. Okur, onun fli ir le ri ni okur ken de ri ne in dik çe ye ni tat lar la, ye ni bul gu lar la kar fl la fla cak - t r. Sö zün gi zem li bo yut la r n n pe fli ne dü fle cek tir. fii i ri ye ni den kur gu la ya cak t r. Bu an lam da, her ke se aç k bir fli ir de il dir onun fli i ri. Art ala n ala bil di i ne ge nifl fli ir ler dir. Ta rih ten fel se fe - ye, de i flik bi lim dal la r n dan dev fli ril mifl ve ri ler, bun lar da bi rer mo tif ola rak ç kar kar fl m za. Ki - mi za man da bu ve ri ler, im ge le re dö nü flür; ben zet me ler, me caz lar, is ti are ler bi çi min de iç do - na n m n olufl tu rur fli ir le rin. Aşa ğı da ki ler den han gi si bu par ça da sö zü edi len şa i rin bir özel li ği de ğil dir? A) An la fl l r l güç fli ir ler yaz ma B) fii ir le ri ni ya zar ken fark l alan lar da ki ça l fl ma lar dan ya rar lan ma C) Sa nat sal bir söy le yi fle bafl vur ma D) Yo ru ma aç k fli ir ler olufl tur ma E) An lam ca aç k fli ir le ri de er siz bul ma ÖSS 7. Bu fla i ri miz, sa nat ya fla m n dan gel mifl geç mifl, es ki ye ni bü tün fli ir ak m la r n dan, bi çim de ne me le rin den, tek nik ler den us ta ca ya rar lan ma s n bil mifl ti. Ya rar lan d kay nak lar dan al d - im ge le ri, ken di fli ir tez gâ h n da ye ni den do ku mufl; on la ra, ken di bo ya s n vur mufl tu. Bu par ça da ge çen Ya rar lan dı ğı kay nak lar dan al dı ğı im ge le ri, ken di şi ir tez gâ hın da ye ni - den do ku muş; on la ra, ken di bo ya sı nı vur muştu. sö züy le an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler - den han gi si dir? A) Oku run dün ya s n dü flün sel ve sa nat sal yön den zen gin lefl tir mek B) Bu gü ne de in yaz d k la r y la ye tin me yip sü rek li ye ni lik ler ara mak C) Ki mi ya p t lar da ki ek sik lik le ri, ken di ya p t la r n da gi der me ye ça l fl mak D) Okur la r n, ya p t la r n dan da ha çok tat al ma la r n sa la mak E) Bafl ka la r n dan al d k la r n, ki fli sel ve öz gün bir bi çi me dö nüfl tür mek ÖSS Kökler ve Dallar Arif Nihat ASYA 74

75 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 2. Şiir Okuma Haz rl k Yu nus Em re, Er zu rum lu Em rah, Yah ya Ke mal Be yat l ve Fa ruk Na fiz Çam lı bel hak k n - da bil gi top la y n z. Sınıfa halk şiiri, divan şiiri, modern şiir, saf şiir vb. şiir anlayışlarını yansıtan metin örnekleri getiriniz. Şa ir ler alegoriye ni çin bafl vu rur lar? Arafl t r n z. Ulafl t n z so nuç la r def te ri ni ze ya z n z. Rea lizm sa nat akı mı hak kın da bil gi top la yı nız. nceleme 1. Metin Aflkun ald benden beni Bana seni gerek seni Ben yanaram dün ü günü Bana seni gerek seni İLAHİ E er beni öldüreler Külüm gö e savuralar Topra um anda ça ura Bana seni gerek seni Ömer Faruk ATABEK, Yunus Emre Ne varl a sevinürem Ne yoklu a yirinürem Aflkun ile avunuram Bana seni gerek seni Aflkun âfl klar öldürür Aflk denizine daldurur Tecellî ile doldurur Bana seni gerek seni Aflkun zencirini üzem Delü olam da a düflem Sensin dün ü gün endiflem Bana seni gerek seni Sûfîlere sohbet gerek Ahilere ahret gerek Mecnûnlara Leylâ gerek Bana seni gerek seni... Cennet cennet didükleri Bir ev ile birkaç huri steyene virgil an Bana seni gerek seni... Yunus ça ururlar adum Gün geçtikçe artar odum ki cihanda maksudum Bana seni gerek seni Yunus Emre 1. İla hi ad lı me tin de ki duy gu, an la y fl ve zevk bü tü nü nü göz önün de bu lun du ra rak fli i re hâ - kim olan zih ni ye ti be lir le yi niz. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Me tin de ya p ya ait özel lik ler ne ler dir? Mad de ler hâ lin de tahtaya ya z n z. 3. Yu nus Em re hak kın da yap mış ol du ğu nuz araş tır ma so nuç la rın dan ha re ket le İla hi ad lı şi - irin han gi yüz yı la ait ol du ğu nu be lir le yi niz. Şi i rin ait ol du ğu dö nem ile dil özel lik le ri ara sın da na - sıl bir iliş ki ol du ğu nu tar tı şı nız. Şi i rin gü nü müz de de ko lay ca an la şıl ma sın dan ha re ket le Yu nus Em re nin dil an la yı şı ha kın da çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nızı söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Me tin de ki fli i rin na z m bi ri mi ni, öl çü sü nü ve uyak dü ze ni ni be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 5. Me tin de ki fli i rin her dört lü ü nün te ma s n ay r ay r bu la rak fli i rin ana te ma s y la ilifl ki len di ri niz. 75

76 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 6. İla hi ad lı me tin de ki Ben ya na ram dün ü gü nü, Afl kun zen ci ri ni üzem ve Gün geç tik - çe ar tar odum ifa de le ri ni an lam ve ger çek lik ba k m n dan in ce le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı söz - lü ola rak ifa de edi niz. 7. Yu nus Em re nin ha yat hi kâ ye siy le fli ir le rin de ifl le di i dü flün ce ve duy gu la r ara s n da na sıl bir iliş ki ku ru yor su nuz? Dü şün ce le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. İla hi ad lı me tin ile 69. sayfada yer alan Cenge Giderken adlı metni aynı ses tonuyla okumak mı yoksa şiirlerdeki ahenk ve anlam ilişkisine dikkat ederek okumak mı daha etkili olur? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Metin HİKMET Âlimlerge kitâb kerek sûfîlerge mescid kerek Mecnûnlarga Leylâ kerek menge sen ok kereksen Gafillerge dünyâ kerek âkillerge ukbâ kerek Vaizlerge minber kerek menge sen ok kereksen Ahmet Yesevî 3. Metin AŞKIN ODU CİĞERİMİ Afl k n odu ci e ri mi Ya ka gel di ya ka gi der Ga rip ba fl m bu sev da y Çe ke gel di çe ke gi der Bül bül eder zâr ü ef gân Aflk odu na yan d bu cân Be nim gö nül cü üm he man Hak tan gel di Hakk a gi der Fir kat kâr et ti ca n ma Gel sin âfl k lar ya n ma Aflk zin ci rin dost boy nu ma Ta ka gel di ta ka gi der Ârif ler du rur sö zü ne Gay ri gö rün mez gö zü ne Efl re fo lu yâr yü zü ne Baka geldi baka gider Eşrefoğlu Rumî 1. Et kin lik: Ah met Ye se vi ve Efl re fo lu Ru mî nin fli ir le ri ile Yu nus Em re nin fli ir le rin de or tak ke - li me ve kav ram la r tes pit edi niz. Bu ke li me ve kav ram lar şi ir ler de han gi dü şün ce le rin ifa de sin de bir araç ola rak kul la nıl mış lar dır? Ben zer dü şün ce ler den ha re ket le şi ir le rin Türk şi ir ge le ne ğin de - ki ye ri ni be lir le yi niz. 4. Metin lim ilim bilmekdür ilim kendin bilmekdür Sen kendüni bilmezsin ya nice okumakdur Okumaktan ma ni ne kifli Hakk bilmekdür Çün okudun bilmezsin ha bir kuru emekdür Yunus Emre Yunus Emre temsilî resmi 9. Yukarıdaki 4. metinde flairin vurgulad dünya görüflünü yorumlay n z. 76

77 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 5. Metin GAZEL Fermân- aflka cân ile var inkiyâdumuz Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdumuz Bafl e mezüz edânîye dünyâ-y dûn içün Allaha dur tevekkülümüz i timâdumuz Biz müttekâ-y zerkefl-i câha tayanmazuz Hakk un kemâl-i lütfunad r istinâdumuz Zühd ü salâha eylemezüz ilticâ hele Tutd egerçi âlem-i kevni fesâdumuz GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE Afl k n em ri ne, buy ru u na can la bafl la uya r z. Ka za n n hük mü ne kar fl zer re ka dar di ren me miz yok. Bu al çak dün ya için al çak la ra bafl e me yiz. Te vek kü lü - müz, gü ve ni miz yal n z Tan r ya d r. Biz ma kam ve mev ki nin al t n ifl le me li yas t na da yan ma y z. Tan r n n lüt fu nun bü yük lü ü ve son suz lu u na gü ve ni riz. Her ne ka dar kö tü lü ü müz dün ya y tut tuy sa da, bun dan kur tul mak için so fu lu a, sah te din dar l a da s n ma y z. Meyden safâ-y bât n- humdur garaz hemân Erbâb- zâhir anlayamazlar murâdumuz Biz ce fla rap tan amaç fla rap kü pü nün içi nin te miz li i dir. D fl gö rü nü fle ba kan lar bi zim ne is te di i mi zi an la ya maz lar. Minnet Hudâ ya devlet-i dünyâ fenâ bulur Bâkî kalur sahife-i âlemde adumuz Bâkî Dün ya n n dev le ti, zen gin li i son bu lur, ge çer gi der. Tan - r 'ya flü kür bi zim ad m z dün ya say fasın da son su za ka dar ka l r. 10. Bâ kî nin Ga zel inin son bey tin de ki dü şün ce ler den ha re ket le şi i re hâ kim olan zih ni ye ti söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Ga zel adlı metni ahenk ve yapı unsurları bakımından inceleyiniz. Ulaştığınız sonuçları aşağıdaki tabloya yazınız. Ahenk Unsurları Ölçü Uyak Redif Sese dayalı edebî sanatlar Yapı Unsurları Nazım birimi Nazım birimi sayısı Uyak şeması Tema Nazım Türü 12. Ga zel de ki bil me di i niz ke li me le rin al t n çi zi niz. Ke li me le rin an lam la r n bil me me ni zin se - bep le ri ni açık la yı nız. 13. Yu ka rı da ki 5. met nin siz de uyan d r d duy gu la r, fli i rin gü nü müz Türk çe si ne ak ta r l m fl aç k la ma s n da dik ka te ala rak yo rum la y n z. fia i rin fli i re yük le di i an lam la r n d fl n da fli ir den ye - ni an lam lar ç kar ma ya ça l fl n z. Ulafl t n z bu an lam la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 14. İlahi adlı metin ile 5. metinlerden birini ezberlemek isteseydiniz hangi şiiri tercih ederdiniz? Yaptığınız tercihte şiirleri anlamanızın etkisinin olup olmadığını sözlü olarak ifade ediniz. 77

78 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 6. Metin GAZEL Dest-bû s âr zû sıy la ger ölür sem dost lar Kû ze ey len top ra um su nun anun la yâ re su Fu zû lî Dostlar m e er sevgilinin elini öpmeden, bu arzuyla ölürsem topra mdan testi yap p onunla sevgiliye su verin. 7. Metin GAZEL Gül lü dî bâ giy din am mâ kor ka r m âzâr eder Nâ ze nî nim sâ ye-i hâr- gül-i dî bâ se ni Nedîm Ey nazl yârim, gül desenli elbise giydin ama bu elbisedeki güllerin dikenlerinin gölgesinin seni incitmesinden korkar m. 15. Yukarıdaki 6 ve 7. me tin de bir bi ri ni ha t r la tan ke li me ler han gi le ri dir? Bu ke li me ler fli ir de ne amaç la kul la n l m fl t r? Aç k la y n z. 16. Yukarıdaki 6 ve 7. met ni in ce le ye rek dö nem den dö ne me de vam eden ya p ve söy le yifl öge - le ri ni be lir le yi niz. 8. Metin KOŞMA El çek tabip el çek yaram üstünden Sen benim derdime deva bilmezsin Sen nas l tabipsin yoktur ilac n Yaram yürektedir sarabilmezsin çerim yan yor kendim havayi Çekmeyen ne bilir aflk sevday Y kt n viran oldu kalbim saray Çünkü bir tafl n koyabilmezsin Emrah eydür yalan oldu sözlerim Muhabbetin can evinde gizlerim Ne durursun a lasana gözlerim Gitti kafl kara görebilmezsin Erzurumlu Emrah 17. Koş ma ad lı met ne hâ kim olan zih ni ye ti sözlü olarak ifade ediniz. 18. Met nin gü nü müz den çok uzak dö nem ler de ya z l m fl ol ma s na ra men dil ba k m n dan ko - lay an la fl l r ol ma s n n se bep le ri ne ler ola bi lir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 19. Koşma adlı metinden hareketle aşağıdaki tabloya istenen bilgileri yazınız. fiiirin ölçüsü ve dura fiiirin uyak düzeni fiiirin naz m birimi fiiirin temas 78

79 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 9. Metin KOŞMA Derdim çoktur hangisine yanay m Pir Sultan' m katı yüksek uçars n Yine tazelendi yürek yaras Selams z sabahs z gelir geçersin Ben bu derde kande derman bulay m Dilber muhabbetten niçin kaçars n Me er fiah elinden ola çaresi Böyle midir yolumuzun töresi (...) Pir Sultan Abdal 20. Er zu rum lu Em rah a ve Pir Sul tan Ab dal a ait olan kofl mala r n te ma la r n be lir le yi niz. 21. Da ha ön ce halk fli i ri ge le ne i hak k n da k sa bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu na gö re Er zu rum lu Em - rah ve Pir Sul tan Ab dal n fli ir me tin le ri ni Türk fli ir ge le ne i için de ne re ye ko ya bi lir si niz? Aç k la y n z. 22. S n fa ge tir di i niz halk fli i ri ör nek le riy le Er zu rum lu Em rah ve Pir Sul tan Ab dal n fli ir le ri ni oku - yu nuz. Oku du u nuz fli ir ler siz de han gi duy gu la r uyan d r yor? Yo rum la y n z. 23. Er zu rum lu Em rah a ve Pir Sul tan Ab dal a ait olan kofl malar da dö nem den dö ne me de vam eden ya p ve söy le yifl öge le ri ni be lir le yi niz. 24. Er zu rum lu Em rah a ve Pir Sul tan Ab dal a ait olan kofl malar da, ya p ve an lam bi rim le ri nin ara - la r n da ki ba be lir le yi niz. 25. Er zu rum lu Em rah a ait olan kofl ma, fla i rin ha yat hi kâ ye sin den ne gi bi iz ler ta fl mak ta d r? 10. Metin Mehlika Sultan a âfl k yedi genç Gece flehrin kap s ndan ç kt ; Mehlika Sultan a âfl k yedi genç Kara sevdal birer âfl kt. Bir hayâlet gibi dünyâ güzeli Girdi inden beri rü yâlar na; Hepsi meshur, o muammâ güzeli Gittiler görmeye Kaf Da lar na. Hepsi, s rt nda aba, günlerce Gittiler içleri hicranla dolu; Her günün ufkunu sard kça gece Dediler: Belki son akflamd r bu. Bu emel gurbetinin yoktur ucu; Dâimâ yollar uzar, kalp üzülür: Ömrü oldukça yürür her yolcu, Varmadan menzile bir yerde ölür. Mehlika n n kara sevdâl lar Vard lar ç kr yok bir kuyuya, Mehlika n n kara sevdâl lar Bakt lar korkulu gözlerle suya. MEHLİKA SULTAN Gördüler: Aynada bir gizli cihan Ufku çepçevre ölüm servileri... Sand lar do du içinden bir an O, uzun gözlü, uzun saçl peri. Bu hazin yolcular n en küçü ü Bir zaman bakt o vîran kuyuya. Ve neden sonra gümüfl bir yüzü ü Parma ndan s y r p att suya. Su çekilmifl gibi rü yâ oldu!.. Erdiler yolculu un son demine; Bir hayâl âlemi peydâ oldu Göçtüler hep o hayâl âlemine. Mehlika Sultan a âfl k yedi genç, Seneler geçti, henüz gelmediler; Mehlika Sultan a âfl k yedi genç Oradan gelmeyecekmifl dediler!.. Yahya Kemal BEYATLI 79

80 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 2. Et kin lik: Mehlika Sultan metninde tek rar edi len ke li me le ri bu lu nuz ve bu ke li me le rin kaç de fa tek rar edil dik le ri ni aşa ğı da ki tab lo ya ya z n z. Bu tek rar la r n fli i re na s l bir ahenk kat t n be - lir le yi niz. Tekrarlanan Kelime Sayısı 26. Meh li ka Sul tan şi i ri nin uyak ve re dif le ri ni bulunuz. Şiirin uyak di zi li fli ni bir şema hâlinde gösteriniz. 27. Bir çok gi de nin her bi ri mem nun ki ye rin den/ Bir çok se ne ler geç ti dö nen yok se fe rin den di ze le rin de Yah ya Ke mal, ölen bir can l n n tek rar dün ya ya dö ne me ye ce i ni ifa de et mek is te mifl - tir. fia i rin ifa de tar z na dik kat edi niz. fia ir yer, se fer, bir çok gi den gi bi sem bo lik ifa de ler le an - la t m n da ha güç lü hâ le ge tir me ye ça l fl m fl t r. An la m ka pa l hâ le ge ti ren bu tür ke li me ler kul la - na rak me sa j ça r fl m lar yo luy la ilet mek et ki li bir an la t m tar z d r. Siz de afla da ki dört lük te yer alan ça r fl m larla nelerin an la t l mak is te nildiğini açıklayınız. Mehlika Sultan a âfl k yedi genç Gece flehrin kap s ndan ç kt ; Mehlika Sultan a âfl k yedi genç Kara sevdal birer âfl kt. 3. Et kin lik: Yan da ki dört lük te fla ir, ahen gi kuv - vet len dir mek ama c y la k, t, d ün süz le ri ile ali te - ras yon ve a ün lü sü ile aso nans sa nat la r yap m fl - t r. fii i rin di er dört lük le rin de ki ali te ras yon ve aso - nans la r be lir le ye rek tah ta ya ya z n z. 28. Metindeki kur gu yu olay ör gü sü, ki fli ler, za man, me kân, dil ve an la t m tar z bafl l k la r al - t n da de er len di ri niz. Olay örgüsü Kifliler Zaman Mekân Dil ve anlat m tarz Metindeki birimlerin birbirleri ve fliirin temas ile iliflkisini aç klay n z. 30. Yah ya Ke mal Be yat lı nın ya şa dı ğı dö ne min iz le ri fli i re na s l yan s m fl t r? Aç k la y n z. 31. fii ir de ki ye di gen cin is te i ne dir? Bu genç le rin emel le ri ne ula fl p ula fla ma d k la r n aç k la y n z. 32. Meh li ka Sul tan adlı metni önce sert ve gür bir sesle, daha sonra ses ve kelimeleri doğal telaffuz ederek okuyunuz. Hangi okuyuş tarzının daha etkili olduğunu sözlü olarak ifade ediniz. 80

81 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 4. Et kin lik: Yah ya Ke mal in Meh li ka Sul tan fli i rin de ver mek is te di i me saj lar, ça r fl m yo luy - la ba z ke li me ve ke li me grup la rı na sem bo lik an lam lar yük le ne rek oku yu cu ya ve ril mek is ten mifl - tir. Afla da ki tab lo da bu tür sem bo lik an lam lar içe ren ke li me ve ke li me grup la rı ve ril mifl tir. fii i ri tek rar göz den ge çi re rek fla i rin bu ifa de ler le ne le ri kas tet mifl ola bi le ce i ni tab lo da ki bofl luk la ra ya - z n z. Mehlika Sultan Yedi genç Günlerce gidilen yol Ç kr ks z kuyu Rüya ve hayal âlemi Gümüfl yüzük 5. Et kin lik: Meh li ka Sul tan şi i rin de ki ifa de le rin ger çek an lam la rı nı ve çağ rı şım yo luy la oluş - tu ru lan me ca zi an lam la rı nı be lir le yi niz. Şi ir de ki ifa de le ri ön ce ger çek an lam la rıy la son ra şi ir de ki ifa de le rin me ca zi an lam la rı nı dik ka te ala rak şi i ri yo rum la yı nız. Her iki yo rum ara sın da ki fark lı lık - lar dan ha re ket le şa i rin ifa de bi çi mi nin şi i re na sıl bir an lam de rin li ği ka zan dır dı ğı nı açık la yı nız. 11. Metin Derinden derine ırmaklar ağlar, Uzaktan uzağa çoban çeşmesi. Ey suyun sesinden anlayan bağlar, Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi? ÇOBAN ÇEŞMESİ Vefasız Aslı'ya yol gösteren bu, Kerem'in sazına cevap veren bu, Kuruyan gözlere yaş gönderen bu... Sızmadı toprağa çoban çeşmesi. Gönlünü Şirin'in aşkı sarınca Yol almış hayatın ufuklarınca, O hızla dağları Ferhat yarınca Başlamış akmağa çoban çeşmesi... O zaman başından aşkındı derdi, Mermeri oyardı, taşı delerdi. Kaç yanık yolcuya soğuk su verdi, Değdi kaç dudağa çoban çeşmesi! Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok şimdi dağlarda. Ateşten kızaran bir gül arar da Gezer bağdan bağa çoban çeşmesi. Ne şair yaş döker ne âşık ağlar, Tarihe karıştı eski sevdalar. Beyhude seslenir, beyhude çağlar Bir sola, bir sağa çoban çeşmesi... Faruk Nafiz ÇAMLIBEL 33. Ço ban Çeş me si ad lı fli ir den yo la ç ka rak fla i rin zih ni ye ti hak k n da ne ler söy le ye bi lir si niz? 34. Ço ban Çeş me si fli i ri ni düz cüm le ler le ifa de et me ye ça l fl n z. Ay n an la m içer me si ne ra - men an la t m da mey da na ge len de i flik li in se be bi ne dir? Aç k la y n z. 35. Ço ban Çeş me si fli i rin de sü rek li tek rar la nan ses le rin al t n çi zi niz. Bu ses le rin fli i re na s l bir kat k s var d r? 36. Şi ir den ha re ket le fla i rin ha ya ta ba k fl n, fli ir-fla ir ilifl ki si ba la m n da de er len di ri niz. 37. Ço ban Çeş me si fli i ri bir topluluk karşısında okusaydınız şiiri ezbere mi yoksa kâğıda bakarak mı okumanın daha etkili olacağını sözlü olarak ifade ediniz. 81

82 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 12. Metin Bu gün aç z yi ne ev lâd la r m, di yor du pe der, Bu gün aç z yi ne; lâ kin ya r n, ümîd ede rim, Su lar bi raz da ha sâkin le flir... Ne çâ re, ka der! BALIKÇILAR Dü flün dü kal d ; ba l k ç y la o lu yan göz le So luk du dak la r n n ih ti zâz- hâ si ri ne Ba k p sü kût edi yor lar d, bafl la r n da uçan Ha y r, su lar ne ka dar cofl kun ol sa ben gi de rim, Di yor du o lu, ya r n sen bi raz ni nem le otur; Za val l c k yi ne kaç gün dür ifl te has ta... - Olur; Bi raz da sen ça l fl o lum, bi raz da sen ça ba la; Ni nen ba ban, iki mis kin, biz ar t k öl me li yiz... Ço cuk dü flün dü fli kâ yet li bir na zar la: - Ya biz, Ya ben na s l ya fla r m siz ölür se niz? Hâ lâ D flar da gür le ye rek kük re mifl bir or du gi bi Dö er di sâ hi li bin ler ce dal ga lar asa bî. Ya r n sen a la r gün do ma dan ha z r lar s n; Sa k n ye dek bi raz ip, man tar al ma dan git me... Aç n ca yel ke ni hiç bak ma, oy na s n var s n; Ka y k ço cuk gi bi dir: Oy nu yor mu kay det me, Do kun ma key fi ne; yal n z te tik bu lun, zî râ... De niz d flar da uzun say ha lar la bir h r ç n Ka d n gü rül tü sü nefl rey li yor du or ta l a. Ya r n kü çük gi de cek yal n z, öy le mi, ba l a? O git mek is te di; Sen ev de kal! di yor... - Ya sa k n O gel me den ben ölür sem? Ka d n bu son söz le Ka zâ y an la t yor lar d böy le bir bi ri ne. D flar da f r t na git tik çe pür-ga zab, cûflân Bir ih ti lâc ile et râ fa ra fle ler ve re rek U ul du yor du... Ya r n yav ru cak na s l gi de cek? fia fak sö ker ken o, yal n z, bir es ki tek ne ci in Dü üm lü, ek li, çü rük ip le riy le u ra fla rak ler li yor du; de niz ay n flid de tiy le fl rak - fi rak dö üp ezi yor köh ne tek ne nin flifl kin Si yâh ka bur ga s n... Âh aç l k, âh ümmîd! Ke nâr da, bir ta fl n üs tün de bir ha yâl-i se fîd Eliy le en gi ni gû yâ iflâ ret ey le ye rek Di yor du: Hay di, na sîbin o dal ga lar da, yü rü! Yü rür za val l k r k tek ne cik, yü rür; Yü rü mek, Na sîbin ifl te bu!.. Hâ lâ gö zün ke nâr da... Yü rü! Yü rür, fa kat su la r n böy le kâhr- hid de ti ne Na s l ta ham mül eder es ki, has ta bir tek ne? De niz ufuk ta, ka d n ev de muh ta z r... ölü yor: Ke nâr da üç ge ce lik bâr- in ti zâ riy le, Bü tün fe la ke ti nin dar be-i ha sâ riy le, Te hî, ka zâ- ze de bir tek ne kar fl s n da pe der Uzak ta bir ye ri yum ruk la gös te rip gü lü yor; Yü zün de gir ye li, muz lim, bo uk fli kâ yet ler... Tev fik Fikret 38. Man zu me yi na z m bi ri mi, uyak ör gü sü, dil ve an la t m ba k m la r n dan in ce le ye rek fli ir de ki söz sa nat la r n bu lu nuz. 6. Et kin lik: Afla daki tabloyu Bal kç lar manzumesini dikkate alarak doldurunuz. Şiirde Bahsedilenler Şiirde Sezdirilenler Olay örgüsü Kifliler Zaman Mekân 82

83 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 39. Man zu me nin te ma s n be lir le yi niz. Man zu me nin te ma s ve an la t m bi çi mi ni göz önü ne al - d n z da metnin Türk fli ir ge le ne i için de ki ye ri hak k n da ne ler söy le ye bi lir si niz? Aç k la y n z. 40. fia i rin fli ir de kur gu la d ger çek lik ile gün lük ya flam da ki ger çek li i kar fl lafl t ra rak fli ir de ki an la t m bi çi mi ni rea lizm sa nat an la y fl ba k m n dan yo rum la y n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 41. Man zu me de anlatılan hi kâ ye nin kah ra man la r nın kimler olduğunu ve kah ra man la r n bir - bir iy le olan ya k n l k de re ce le rini belirleyerek aşağıdaki noktalı yere yazınız Man zu me de, ba ba n n de ni zin ke na r na ge le rek yum ruk la r n s k p gül me si nin an la m ne ola bi lir? Yo rum la y n z. 43. Ba l k ç lar man zu me si ni Türk fli ir ge le ne i için de han gi tür fli ir ler le ilifl ki len di re bi lir si niz? 44. fia i rin man zu me de sos yal bir ola y ifl le me si nin se bep le ri ne ler ola bi lir? Bu se bep le ri dö ne - min ve fla i rin fli ir an la y fl na gö re de er len di ri niz. 45. Man zu me nin han gi di ze le rin de ka de re bo yun e me söz ko nu su dur? Yorumlayınız. 46. n ce le di i niz man zu me nin, fli i re ve öy kü ye ait özel lik le ri ni be lir le ye rek aşağıdaki tabloda noktalı yerlere yazınız. Şiir Özellikleri Öykü Özellikleri

84 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 13. Metin HER ŞEY ŞİİRDİR Her fley fliirdir, u ultusu rüzgâr n Bir rma a usulcac k ya an kar Her gece okunan bir dua çocuklukta Gökyüzünde bölük bölük turnalar Her fley fliirdir, sevinç ve keder Dünyada olmak duygusu K y da, ss z kayal klarda Kendi bafl na fl ldayan su Her fley fliirdir, flimdi, flu anda Ak kâ t üstünde dolanan elim Karfl ki avluda sal nan sö üt Yandaki odada uyuyan bebe im Her fley fliirdir ve imgeler ki Sanc l ve karmakarışıktırlar Bir elden bir baflka ele geçen duyum ki rmak gibi birleflen dudaklar Her fley fliirdir, ça r s aflk n Bahar topra ndan yükselen tütsü Umut ve ac, bafllayan ve biten Ya murun ve ak p giden hayat n türküsü Her fley fliirdir ve bir gün belki lk aflk m ilk göz a r m fliir Koynunda ona yazd m mektuplar Bir yerlerden ç k p gelecektir Ataol BEHRAMOĞLU 47. Her Şey Şiirdir adlı metni zih ni yet ba k m n dan de er len di ri niz. 48. Her Şey Şiirdir adlı metinde öl çü ve uyak var m d r? Ahenk han gi öge ler le sa lan m fl t r? 49. fii ir de kul la n lan me caz la r n alt la r n çi zi niz. Bun lar fli i rin an la t m n na s l et ki le mek te dir? 50. fii i rin te ma s ne dir? 51. Her fiey fii ir dir ifa de siy le fla ir ne an lat ma ya ça l fl m fl t r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 52. Ya mu run ve ak p gi den ha ya t n tür kü sü di ze sin de an la t l mak is te nen dü flün ce yi s n f - ça tar t fl n z. Ay n ifa de nin fark l ça r fl m la ra yol aç ma s nın fli ir di li nin han gi özel li in den kay - nak lan dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 53. S n fa ge tir di i niz halk şiiri, divan şiiri, modern şiir, saf şiir vb. şiir örnekleriyle ki ta b n z da oku du u nuz fli i r metinlerinden olu flan bir an to lo ji ha z r la y n z. 7. Et kin lik: Sı nı fı nız da, ezberden gü zel şi ir oku ma ya rış ma sı dü zen le yi niz. Yarışma sonunda güzel şiir okuyan arkadaşlarınızın nelere dikkat ettiklerini sözlü olarak ifade ediniz. 84

85 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Anlama - Yorumlama Ba lık çı lar ad lı man zu me yi can lan d r n z. Ben zer bir can lan d r ma y fli ir ler üze rin de de ya pa - bi lir mi si niz? Tar t fl n z. Man zu me ile şi ir di li ara sın da han gi fark la rın ol du ğu nu aşağıdaki noktalı yere yazınız Et kin lik: Duy gu ve dü flün ce le ri ni zi in san la ra han gi yol lar la ak ta ra bi lir si niz? Siz han gi yo lu ter - cih eder si niz? Ter cih le ri ni zi se bep le riy le bir lik te s n f ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. la hi na z m tü rü nün özel lik le ri ne ler dir? Ga zel na z m bi çi mi nin özel lik le ri ne ler dir? Kofl ma na z m bi çi mi ni di er halk ede bi ya t na z m bi çim le rin den ay ran özel lik ler ne ler dir? Bir met nin fli ir mi yok sa man zu me mi ol du u nu be lir ler ken ne le ri dik ka te al r s n z? Bir fli ir de ahenk ve rit mi sa la yan un sur lar ne ler dir? Man zu me ve fli ir ara s n da ne gi bi fark l l k lar var d r? Aç k la y n z. Bir fli i rin fark l oku yu cu lar ta ra f n dan fark l fle kil ler de yo rum lan ma s n n se bep le ri ne ler ola - bi lir? B. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. fia ir ler, da ha ön ce ya fla m fl fla ir le rin eser le rin de or ta ya ko nu lan duy gu, dü flün ce ve ifa de bi - çim le rin den et ki le nir ler. Ya p, an lam, te ma, dil ve ifa de bi çim le ri aç s n dan or tak bir fli ir an la y fl - n ya ka la yan fla ir ler, ta ri hî sü reç içe ri sin de.. olufl tu rur lar. Böy le lik le di van fli i ri, halk fli i ri, mo dern fli ir, ser best fli ir gi bi ad lan d r ma lar or ta ya ç kar. fii ir de uyak tan son ra tek rar la nan, ay n ses ve an lam da ki ek ve ke li me le re.. de - nir. En az iki di ze so nun da, an lam ca ay r ke li me ler de ki ses ben zer li i ne... de nir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Halk fli i ri, di van fli i ri ve mo dern fli ir ay n zih ni ye ti ve ge le ne i tem sil et mek te dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Di van fli i ri s la mi yetten ön ce ki Türk fli ir ge le ne i nin de va m d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Di van şiirinin en yay g n kul la n lan na z m bi çi mi ga zel dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) 85

86 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Man zu me ler dil ve ifa de bi çi mi ba k m n dan fli i re; olay ör gü sü ba k m n dan an lat ma ya ba l hi kâ ye, ro man gi bi tür le re ben zer. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Bir met nin fli ir ol ma s için öl çü lü ve uyak l ol ma s ge re kir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Man zu me de ge çen olay la r n ger çek ha yat ta ya flan m fl ol ma s müm kün de il dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Ga zel ve kofl ma n n kar fl lafl t r l ma s ile il gi li afla da ki yar g lar dan han gi si yan l fl t r? A) Ga zel, di van ede bi ya t na; kofl ma, halk ede bi ya t na öz gü na z m bi çi mi dir. B) Ga zel de na z m bi ri mi be yit, kofl ma da dört lük tür. C) Ga zel aru zun is te ni len ka l b y la ya z l d hâl de, kofl ma ge nel lik le he ce öl çü sü nün 11 li ka l b y la ya z l r. D) Ga zel be yit ten, kofl ma 7-12 dört lük ten olu flur. E) Ga zel le rin ko nu su sev gi li nin gü zel li i, aflk ve fla rap; kofl ma la r n ki ise ge nel lik le aflk, sev - gi ve do a gü zel lik le ri dir ÖYS 2. Afla da ki ler den han gi si man zu me nin özel lik le rin den de il dir? A) Man zu me ler de be lir li bir olay ör gü sünün bulunmas B) Man zu me ler de hi kâ ye ve ro man da ki gi bi tip ve ka rak ter lerin olmas C) Man zu me lerin cofl ku ve he ye ca na ba l eser ler de il, ö re ti ci eserler olmas D) Manzumelerin ahenk unsurlar n n fliirle ortak olmas E) Man zu me ler de gerçekli in kur gu ya da ya l olmas 3. fii i rin, dil ve im ge ara c l y la ger çek li i yo un lafl t ran, en öz lü ve en az sö ze in dir ge yen bir an la t m var d r. Aşa ğı da ki ler den han gi si bu cüm le de söy le ne ne ör nek gös te ri le mez? A) Dün ya n n en gü zel ka d n bu oy du Saç la r n ta ra sa bafl tan ba fla Ru me li B) Da da o gü zel ses, bü tün et ra f ge zin di Gör müfl ve ge çir mifl de ni zin kal bi ne sin di C) n san lar yüz y l lar d r ev ler yap t lar ri li ufak l bir bi rin den fark l D) De mir ci ler bir neh ri döv mek te dir Ucuz bir tar la ya su nul mak üze re E) Bafl ka d r çün kü bu ak flam bü tün ak flam lar dan Gü ne flin veh mi sa ray lar ya ra t r cam lar dan ÖSS Eskici Dükkânı Orhan KEMAL 86

87 Şairin emsalsiz bir ayrıcalığı vardır. Dilediği zaman istediği kişiliğe girer. Baudelaire (Bodler) 3. Manzume ve Şiir Haz rl k Man zu me nin şi ir den ay rı lan yön le ri nin ne ler ol du ğu nu araş tı rı nız. El de et ti ği niz bil gi - le ri mad de ler hâ lin de def te ri ni ze ya zı nız. S n fa k sa hi kâ ye ler, man zu me ler ve fli ir me tin le ri ge ti ri niz. Bir ola yın düz ya zıy la an la tıl ma sı ile şi ir di liy le an la tıl ma sı nın far kı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. nceleme 1. Metin KOCAKARI İLE ÖMER Yok ya Abbas bilmeyen, kimdi? O sahabiyi dinleyin, flimdi: Bir karanl k geceydi pek de ayaz. bni Hattâb görmek üzre biraz, Ç kt m evden ki yollar p ss z. Yolcu bir benmiflim me er yaln z! Aradan geçmemiflti çok da zaman, Az ilerden yavaflça oldu iyan, Zulmetin sînesinde ukde gibi, Ans z n bir müheykel a râbî! Bembeyaz bir ridâ içinde garîb, Geliyor muttas l mehîb mehîb. Ben sokuldum, o geldi, yaklaflt k; Durmadan karfl dan selâmlaflt k. Düflünürken selâm alan sesini, O heyûlâ uzand tuttu beni: Bir de bakt m, Ömer de il mi imifl? Yâ Ömer! Böyle geç zaman, bu ne ifl? fiu mahallât devre ç km flt m... Gel beraber, benimle, üç befl ad m. Ne sadâ var, ne bir yürür bîdâr; Uhrevî bir sükûn içinde civâr. Ömer olmufl gezer, s yânet-i Hak... fiu yatan beldenin huzûruna bak! O semâlar kadar yücelmifl al n, Çakarak sînesinden âfâk n, Bir zaman sönmeyen nigâh yle, Necm-i sâhirde sanki bir hâle! Duruyor her evin önünde Ömer, Dinliyor bî-haber içerdekiler Geçmedik en harâb bir yap y, Yoklad k sa l sollu her kap y. Geldik art k Medîne hâricine; Bir çad r gördü, durdu kald yine. Ocak bafl nda oturmufl bir ihtiyarca kad n. Aç z! Aç z! diye feryâd eden çocuklar n n, Kar flt r p duruyorken piflen nevâlesini; Ç kard yuttu u yafllarda ç rp nan sesini: Durundu yavrular m, iflte flimdicek piflecek... Fakat ne hâl ise bir türlü piflmiyordu yemek! Çocuklar n yeniden bafllam flt nâleleri... Selam verdi Ömer, dald âk bet içeri. Selam ald kad n pek beflufl bir yüzle. Bu yav ru lar ni çin, ey tey ze, a l yor, söy le? Bu gün ikin ci gün, aç kal d lar... O hâl de, ne den Bi raz ye mek ko mu yor sun? Ye mek mi? Çöm le i sen, Ti rit mi zan ne di yor sun? çin de sâ de su var Ça k l ta fl y la be ra ber bü tün za man kay nar! Ne ça re! Bel ki su sar lar, de dim. Ay p la ma y n. Pe ki se nin ko can, o lun, ya kar de flin, ya da y n... Tek er ke in de mi yok? Hep si öl dü... Kim sem yok. Se nin mi dir bu kü çük ler? To run la r m. Ne de çok! Adam, Emî r e gi dip söy le mez mi hâ li ni? Ah! Emî re öy le mi? Kah ret sin an-ka rîb Al lah! Ya k n da râ yet-i ik bâ li ser-ni gûn ol sun... Ömer, be lâ s n dün yâ da is te rim bul sun! Ne yap t, tey ze, Ömer, böy le in ki sâr ede cek? Ya ben ye tim avu tur ken emîr uyur mu ge rek? Ra iy ye tiz, ona biz ler ve dîa tu llâ h z; Ge lip de bir ara mak yok mu? 87

88 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Hak l s n, yal n z, Za val l n n ifli pek çok za man bu lup ge le mez; Gi dip de söy le me mifl sen ne hâl de sin bi le mez. Ni çin hi lâ fe ti vak tiy le ey le mifl ti ka bûl? So nun da böy le çü rük öz rü kim sa yar mak bûl? Za val l n n ifli çok mufl!.. Ne dir, mu hâ re be mi? flit me sen de ci vâ r n da in le yen ele mi, Me di ne hal k n ür yan b rak, M s r da do lafl... Ga za! Ga za! di ye git, soy ci hâ n, gel pay lafl! Ço cuk la r n bu se fer yük se lin ce fer yâ d, Ka d n, te hev vü rü ar t k cü nû na var d r d ; fiu nev ha lar ki ç kar tâ bu lut la r n içi ne, Ömer! Sa vâ ik-i tel in olur, iner te pe ne! Ye tî min âh n ya mur duâ s zan net me: O say ha ra d- ka zâ d r ki gön de rir ade me! Aç z! Aç z! Bi ze bir lok ma ol sun ek mek ver... Su sun du yav ru la r m, ifl te ol du, flim di pi fler!... Ke nâr- Dic le de bir kurt afl r sa bir ko yu nu, Ge lir de adl-i lâ hî so rar Ömer den onu! Bir ih ti yar kar bî-kes ka l r, Ömer mes ûl! Ye ti mi, gir ye-i hüs rân al r, Ömer mes ûl! Bir âfli yân- se fâ let ba k l ma y p göç se: Ömer ka l r yi ne al t n da, hiç de il kim se! Ze mî ne gadr ile bir dam la kan dö kün ce bi ri: O dam la bir ko ca gir dâb olur bo ar Ömer i! Ömer du yul ma da her kal bin in ki sâ r n dan; Ömer ko ul ma da her mâ te min ci vâ r n dan! Ömer ha li fe iken bafl ka kim ç kar mes ûl? Ömer ne yap s n, lâ hî, be fler za lûm ü ce hûl! Ömer den is te ni yor bek le nen Mu hammed den... Ömer! Ömer! Na s l al d n bu bâ r s r t na sen? Sen al ma san aca ba kim ge lip de sen den iyi, dâ re ey le ye cek düfl tü ün bu ma re ke yi? Evet, adâ le ti mut lak ha yâl eder sen e er, Ömer de il ya ne ol san b rak ki hep si he der! Be fler, adâ le ti mut lak ta hay yül ey ler se Gö rür ümî di ni mah kûm her za man ye se. Sen ey Ömer, ne me lek sin, ne bir emîr-i za lûm... Fa kat elin de ne var? F t ra ten be fler maz lûm! Gö rür bü rûc-i se mâ n n bü tün si tâ re le ri, Za lâm için de, yük al t n da in le yen Ömer i! Hu zûr-i Hakk a ç kar ken bu un lu ceb hen le, De il ze mî ni, ge tir flâ hid âsü mâ n bi le! Uzak m yol? Da ha çok var m? An cak üç befl ad m. Me câ li kal ma m fl ar t k za val l n n... Bak t m: Olan ca az mi ni cebr ey le yip ne fes ne fe se; Ya vafl ya vafl yü rü yor. Gel di bin be lâ ne ise! So kul du hay me ye, in dir di ar ka s n dan unu: B rak da tes ti yi yer lefl ti rin ke nâ ra flu nu. He men ça k l la r çöm lek ten in di rip at t, Uzan d tes ti ye, ya koy du, son ra un kat t. Otur mak is te di, lâ kin be lâ ya bak ki: Ocak He men sö nüp gi de cek... Tey ze, yok mu hiç ya ka cak? Ka d n ge tir di befl on par ça yafl di ken Ömer e; Ömer de yak mak için büs bü tün se ril di ye re. Ocak tü ter, Ömer üf ler ze fir-i hâ r y le; Ze mî ni lih ye-i bey zâ-y tâ ru mâ r y le, Sü cûd tavr- hu flû un da, mut ta s l sü pü rür; çin de rû hu ya nar, ceb he sin de ter kö pü rür! Dö ner mu hît-i ni gâ h n da tû de tû de du man; Bu lut ge çer gi bi nec min h yat- nu run dan! Ocak tu tufl tu, ye mek pifl ti; Var m tey ze ka b n? Ge tir de in di re lim... Var bü yük çe bir kap, al n. Ye mek s cak t, fa kat kim du rup da bek le ye cek! Ömer ço cuk la ra bir bir ye dir di üf le ye rek Ke sil di hay me de mâ tem, uyan d rûh-i sür ûr; Ço cuk lar oy na fl yor lar, ka d n fe rîh ü fa hûr. Ömer bu âle mi gör dük çe gafly için dey di... De dim: Sa bah olu yor kal ka l m... Evet, hay di! Ya r n Emâ ret e gel tey ze, ö le yin be ni bul; Emîr e söy le riz el bet te hayr olur me mul. Yü zü gül müfl tü tey ze nin, bak t k, Biz de ç k t k ve dâ edip ar t k Hiç gö rün mek si zin ge lip ge çe ne, Do ru in dik Ha li fe nin evi ne. fiim di ner dey se gün do ar, ka l ver. Di ye, koy ver mi yor du, çün kü Ömer. Et ti az son ra subh-i vel ve le dâr Uyu yan fleh ri kâ mi len bî dâr Ö le geç mifl ti, ç k t gel di ka d n. Ga li ba, tey ze, uy ku suz kal d n! fl te ba lan mak üz re dir na fa kan, Ala cak s n her ay ge lip bu ra dan. fiim di af fey le din de il mi be ni? Böy le gös ter fa kat ada le ti ni (...) Meh met Âkif ER SOY 88

89 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 1. Ko ca ka r ile Ömer ad l man zum hi kâ ye, bel li bir olay et ra f n da ku rul mufl tur. Man zu me - de ki olay ör gü sü nü belirleyerek aşağıdaki noktalı yere yazınız S n fa ge tir di i niz fli ir me tin le ri ile Ko ca ka rı ile Ömer man zu me si ni kar fl lafl t ra rak afla - da ki so ru la r ce vap la y n z. a) Man zu me ve fli ir ara s n da ahenk, ya p, te ma, dil ve ifa de bi çi mi ba k m n dan ne gi bi fark - l l k la r n ol du ğu nu be lir tiniz. b) İn ce le di ği niz şi ir ve man zu me nin han gi sin de an lat ma ve gös ter me nin, han gi sin de bi rey - sel li ğin, duy gu sal lı ğın ve çağ rı şı mın ağır lık lı ola rak bu lun du ğu nu be lir le yi niz. Be lir le di ği niz özel - lik ler den ha re ket le şi ir ve man zu me nin an la tım özel lik le ri ba kı mın dan far kı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. c) Sı nı fa ge tir di ği niz me tin ler ve Ko caka rı ile Ömer met nin de kul la nı lan kav ram la rın an - lam la rı nı, ne re de ve na sıl kul la nıl dık la rı nı me tin ler den ör nek ler ve re rek açık la yı nız. Manzume Şiir Man zu me de an la t lan la r n düz ya z ola rak an la t l p an la t la ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t - n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Oku du u nuz me tin, es te tik bir kay g y la m yok sa ö re ti ci bir kay g y la m ya z l m fl t r? Sözlü olarak ifade ediniz. 5. Oku du u nuz met ne ba ka rak man zu me le rin ö re ti ci me tin ola rak kul la n l ma la r ko nu sun - da ne ler söy le ye bi lir si niz? 6. Ko ca ka r ile Ömer man zu me sin de an lat ma ve gös ter me; fli ir de bi rey sel lik, duy gu ve ça - r fl m önem li dir. Bu bil gi ler fl n da Ko ca ka r ile Ömer met ni ni yo rum la y n z. 1. Et kin lik: Beğendiğiniz manzumeleri bir deftere toplayarak antoloji oluşturunuz. Sevdiğiniz manzumelerden bazılarını ezberleyiniz. 89

90 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) 2. Metin BİNGÖL ÇOBANLARI Daha deniz görmemifl bir çoban çocu uyum, Bu da lar n eskiden aflinas d r soyum, Bekçileri gibiyiz ebenced buralar n, Bu tenha derelerin, bu vahfli kayalar n Görmedi i gün yoktur sürü peflinde bizi Her gün ayn p nardan doldurup destimizi K rlara aç l r z ç ng raklar m zla (...) Kemalettin KAMU 3. Metin TAŞLAMA (...) Kazak Abdal söyler bu türlü sözü Yo urt ayran ile hallolmufl özü Köyden flehre gelen bir köylü k z nci yakut ister mercan be enmez Kazak Abdal 4. Metin BU VATAN KİMİN? Bu vatan toprağın kara bağrında Sıradağlar gibi duranlarındır, Bir tarih boyunca onun uğrunda Kendini tarihe verenlerindir. Tutuşup kül olan ocaklarından, Şahlanıp köpüren ırmaklarından, Hudutta gaza bayraklarından Alnına ışıklar vuranlarındır. (...) Orhan Şaik GÖKYAY 5. Metin AYRILIĞIN ARKASINDAN DUYULAN s rgan bir mendile ak yor gözyafllar m kadehimde zd rap, damar mda kan olan boynumda kelepçeli bak fllar n urgan üzerimde ac lar kumafl n n yorgan gitme, ey mutlulu un taht nda hakan olan zülfünden y ld zlar salarak gökyüzüne fl ks z bir ülkenin sabah nda tan olan al götür senin için a layan serçeleri hasretinle eriyip kuruyan pençeleri kahramanlara gurbet, flaire vatan olan Nurullah GENÇ 2. Et kin lik: ki gru ba ay r l n z. 1. grup Ko ca ka r ile Ömer met ni ni, 2. grup ise Bu Va tan Ki - min? ad lı met ni ses, ri tim, ya p, an lam ve ger çek lik yön le rin den in ce le sin. Or ta ya ç kan so nuç - la r kar fl lafl t ra rak man zu me ve fli ir ara s n da ki ben zer ve fark l yön le ri ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 3. Et kin lik: a) Afla da ki ifa de le rin han gi me tin le il gi li ol du u nu tab lo dan ifla ret le yi niz. Bu ifla - ret le me le ri ya par ken tab lo da ki ifa de ler le il gi li ola rak fli ir me tin le rin de yer alan özel lik le ri be lir - le yi niz. b) Bu bö lü m de ki şi ir le ri göz den ge çi re rek li rik, epik, dra ma tik, sa ti rik, pas to ral an la tım la rın şi - ir le re et ki si ni açık la yı nız. fiiirde aflk, sevgi, hüzün, keder gibi duygular; coflkulu bir tarzda ifllenmifltir. (lirik fliir) fii ir de bir ki fli ve ya top lum, alay l bir dil le, in ce bir üs lup la ye - ril mifl tir. (sa ti rik fli ir) fii ir de kah ra man l k ko nu su, des tan s bir üs lup la ele al n m fl - t r. (epik fli ir) fii ir de ö ret me, ders ver me ama c gü dül müfl tür. (di dak tik fli ir) fiiirde do a, köy, yayla, k r yaflant s n n güzellikleri ve bu güzelliklerin insanda oluflturdu u duygular ele al nm flt r. (pastoral fliir) 1. Metin 2. Metin 3. Metin 4. Metin 5. Metin 90

91 COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) Anlama - Yorumlama 1. Ko ca ka r ile Ömer ad lı me tin de an la m n za man za man bir di ze de bit me di i ni, bir kaç di - ze de ta mam lan d n gö rü yo ruz. Bu na ör nek ler bu lu nuz. Bu du ru mun se bep le ri ni açıklayınız. 2. Ko ca ka r ile Ömer man zu me sin de an la t lan hi kâ yenin ya flan m fl ya da ya fla na bi le cek bir olay olup olamayacağını sebepleri ile birlikte sözlü olarak ifade ediniz. 3. Ko ca ka rı ile Ömer met ni ni Ay rı lı ğın Ar dın dan Du yu lan şi i ri ile ya pı, ri tim ahenk, dil, an - lam ve ger çek lik ba kı mın dan kar şı laş tı ra rak iki me tin ara sın da ki ben zer lik ve fark lı lık la rı mad de - ler hâ lin de tah ta ya ya zı nız. 4. Et kin lik: Meh met Âkif Er soy un Ko ca ka r ile Ömer man zu me si ni, Hz. Ömer in ça d ra gel - di i bö lü me ka dar ken di cüm le le ri niz le def te ri ni ze ya z n z. Si zin an la t m n z la fla i rin an la t m ara - s n da ki be lir gin fark lı lık lar ne ler dir? An la tım da ki bu fark lı lık la rın se bep le ri ni açık la yı nız. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruyu söz lü ola rak ce vap la yı nız. Bu bö lüm de in ce le di i niz me tin le ri dik ka te ala rak man zu me ile fli ir ara s n da ki ben - zer lik le rin ne ler ol du u nu sözlü olarak ifade ediniz. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Man zu me de an lat ma ve gös ter me; fli ir de ise bi rey sel lik, duy gu ve ça r fl m ön plan da d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Man zu me ile şi ir ara sın da ses, ri tim, ya pı, an lam ve ger çek lik yön le rin den fark yok tur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Man zu me ler bir olay ör gü sü et ra fın da şe kil le nir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruyu cevaplayınız. 1. Ka man ci va r na ba har ge lin ce Y k l r ova dan yö rük ça d r la r, Yü ce sin de pa re pa re du man tut mufl Dül dül Da ' n yay la s n da me kân ku ru lur. Hofl gel mifl sin ilk ba har! Ni san ay için de do na n r da lar, Do na n r ye fli lin den, al n dan Bu di ze ler de aşa ğı da ki şi ir tür le rin den han gi si ne öz gü ni te lik ler ağır bas mak ta dır? A) Li rik B) Pas to ral C) Epik D) Di dak tik E) Dra ma tik ÖSS 91

92 2. ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. n sa n n var ol du u gün den be ri fli ir de var d r. Siz ce in sa no lu nun fli i re ih ti yaç duy ma s n n se - bep le ri ne ler dir? Oku du u nuz bir fli ir de, o fli i rin fla i ri ile il gi li han gi bil gi ler ve özel lik ler bu lu na bi lir? On y l var ay r y m K na da 'ndan Ba ba oca n dan, yâr ku ca n dan Bir çi çek der me den sev gi ba n dan Hu dut tan hu du da at l m fl m ben Gön lü mü çek se de yâ rin ha yâ li Afl ma ya kud re tim yet mez ci bâ li Yol cu yum bir kuru yap rak mi sâ li Rüz gâ r n önü ne ka t l m fl m ben Fa ruk Na fiz ÇAM LI BEL Aşa ğı da ki so ru la rı yu ka rı da ki şi i re gö re ce vap la yı nız. a. fii i rin ya z l d dö nem de ki sos yal ve si ya sal flart lar la il gi li ne söy le ye bi lir si niz? b. Şi i rin öl çü sü nü ve uyak dü ze ni ni be lir le yi niz. c. fii ir de ken di an lam la r d fl n da kul la n lan ke li me ler han gi le ri dir? ç. Si ir de ki se se ve an la ma da ya lı ede bî sa nat la rı be lir le ye rek bun la rın şi i rin ifa de gü cü ne kat kı sı nı yo rum la yı nız. d. fii ir de ya p y olufl tu ran un sur lar ne ler dir? e. fii i rin te ma s ne dir? f. fii i rin siz de uyan d r d duy gu la r an la t n z. g. Yu ka r da ki fli i ri han gi fli ir ge le ne i ne dâ hil ede bi lir si niz? Ni çin? h. Oku du u nuz fli ir de fla i rin ha ya t y la il gi li iz le ri be lir le yi niz. Bir se her vak tiy di in dim ba la ra Öter fley da bül bül gül ya ra la n r Bak maz m s n si nem de ki da la ra Der di mi dök me ye dil ya ra la n r Dâimî Afla da ki yönergelere göre yukar daki dört lü ü inceleyiniz. a. fii i rin öl çü sü nü bu lu nuz. b. fii i rin na z m bi ri mi ni ve na z m bi çi mi ni bu lu nuz. c. fii i rin uyak dü ze ni ni gös te ri niz. ç. fii ir de ki söz sa nat la r n bu lu nuz. B. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan noktalı yeri uy gun ifa dey le dol du ru nuz. Dü flün ce le ri mi zi ve ha yal le ri mi zi ifa de et mek için kul lan d m z ke li me ler s n r l d r. fia ir ler bu s n r l sa y da ki ke li me ler le dü flün ce le ri ni ve ha yal le ri ni ifa de et mek zo run da d r lar. fl te fla ir, ifa de et mek is te di i ye ni du rum la r, ke li me le re gün lük an lam la r d fl n da ye ni an lam lar yük le mek ya - ni ke li me le ri... dö nüfl tür mek su re tiy le fli i ri ne ak ta r r. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe ne - ği işa ret le yi niz. An lam ve ses kay nafl ma s n dan olu flan bi rim le rin bir dü ze ne ba l ola rak bir lefl me sin den fli ir mey da na ge lir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Şiirlerin temaları yazıldıkları dönemlere göre değişmez. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) m ge ler, so yut dü flün ce le ri so mut hâ le ge tir mek için kul la n l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) 92

93 fia i rin fli i re yük le di i an lam ile oku yu cu nun fli ir den sez di i an lam ay n d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Oku yu cu nun bir şi i ri yo rum lar ken ya rar lan dı ğı ipuç la rın dan bi ri de şi i ri ya zan şa i rin ha yat hi - kâ ye si ni bil me si dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii ir de ki an lam ki fli den ki fli ye göre de ifl mez. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) fii i re öz gü ger çek lik le ya fla nan ger çek lik bi re bir ay n d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Man zu me de ya flan m fl ya da ya fla na bi le cek olay lar an la t l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Bir fli ir oku yu cu nun kül tü rü ne, an la y fl na, zev ki ne, için de bu lun du u du ru ma ve psi ko lo jik hâ li ne gö re ye ni an lam de er le ri ka za n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Kofl ma na z m bi çi min de ağır ve süslü bir dil kullanılır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Aşağıdaki dizelerin hangisinde uyak (kafiye) kullanılmamıştır? A) Selam olsun karanfilin al na / Selam, tomurcuklu defne dal na B) Bu bohça, duygunun coflkun selidir / çimi coflturan bahar yelidir C) O gün gelsin flöyle bir yar fl olsun da gör / Dünyay hele sen bir bar fl olsun da gör D) Öpe öpe uyand rd m, fliir yapt m sözcükleri / Savaflta kalemime kurflun yapt m sözcükleri E) De irmen de irmen, beni de ö üt / Ben meyvesiz a aç, yürüyen sö üt ÖSS 2. Ne sabahtır bu mavilik, ne akşam! Uyandırmayın beni, uyanamam. Kaybolmuş sevdiklerimiz aşkına, Allah aşkına, gök, deniz aşkına Yağsın kar üstümüze buram buram Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Hece ölçüsüyle yazılmıştır. B) Redife yer verilmiştir. C) Farklı uyak türleri kullanılmıştır. D) Seslenmelerden yararlanılmıştır. E) Yinelemelerden yararlanılmıştır ÖSS 3. (I) Elefl tir men ler, fli ir le ri nin ko lay ko lay an la fl l ma yan, ka pa l bir ya p s ol du u nu söy ler. (II) Oy sa onun ya flam se rü ve ni ni bir öl çü de bi li yor sa n z o fli ir ler, si zin için hiç de ka pa l bir ni te lik ta - fl maz. (II I) On lar da top lum sal bas k lar al t n da ezi len in san la r n s k n t la r n, bi lin çal t dün ya la r - n bü tün yön le riy le bu la bi lir si niz. (IV) Bun la r yan s tan im ge ler, yo un an lam lar içe rir.(v) Bu du - rum, fli ir le ri ni her oku yu flu nuz da on la r n bafl ka bir ya n n n ay r m na var ma n z sa lar. Bu par ça da nu ma ra lan mış cüm le le rin han gi sin den şi ir le rin de, şa i rin ya şan tı sın dan iz ler bu - lun du ğu an la şıl mak ta dır? A) I B) II C) II D) IV E) V ÖSS 93

94 4. Ba la d m ca n m zül fün te li ne Sen be ni b rak t n elin di li ne Gül dün Mah zu nî'nin ber bat hâli ne Mer van n elin de pa ra lan sa da Mahzunî Şerif Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) 11'li he ce öl çü süy le ya z l m fl t r. B) Re dif var d r. C) Ya r m uyak kul la n l m fl t r. D) Halk fli i ri ge le ne i ne gö re ya z l m fl t r. E) la hi özel li i gös ter mek te dir. 5. fii ir dün ya s, dü flün ce dün ya s y la o ka dar ba da fla maz ki ger çek ten fla ir olan lar, her fley - den ön ce ke li me le ri, gün lük an lam la r n dan uzak lafl t r mak la ifle bafl lar lar. Oku yun bü yük fla ir le - ri, hep si nin dav ra n fl bu dur. Par ça da ki ke li me le ri gün lük an lam la rın dan uzak laş tır mak sö züy le ne an la tıl mak is te ni yor? A) Ke li me se çi min de afl r ti tiz lik gös ter me B) Ke li me le re ye ni an lam lar yük le me C) Di li so mut lafl t ra rak kul lan ma D) Söy le yi fle aç k l k ka zan d r ma E) Ke li me le ri, duy gu ve dü flün ce yö nün den den ge le me ÖSS 6. I. Biz de ha fif ol say d k bir rüz gâr dan II. Yer al say d k flu bu lut ker va n n dan II I. Gü ze le ve ye ni ye ko flan IV. Bu son ra s z gi di flin ya n n da Bu di ze ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez? A) 11'li he ce öl çü süy le ya z l m fl t r. B) Hep sin de re dif kul la n l m fl t r. C) Du rak lar da be lir li bir ku ra la uyul ma m fl t r D) I ve II. di ze ler de ula ma var d r. E) I ve III ile II ve IV. di ze ler de çap raz uyak (ka fi ye) gö rül mek te dir ÖSS 7. Uyan d m bak t m ki sa bah Gü nefl vur mufl içi me Kufl la ra yap rak la ra dön mü flüm P r p r eder du rur, ba har rüz gâ r n da Bu di ze ler Or han Ve li'nin şi i ri ne öz gü aşa ğı da ki ni te lik ler den han gi si ne ör nek gös te ri le bi lir? A) Ede bî sa nat la ra yer ver me si ne B) Nük te li bir söy le yi fli ye le me si ne C) Do a be tim le me si ne baflvur ma s na D) Öl çü ve uya a önem ver me me si ne E) Top lum sal so run la ra de in me si ne ÖYS 94

95 8. Hay r, hayal ile yoktur benim al flveriflim, nan ki her ne demiflsem, görüp de söylemiflim fiudur cihanda benim en be endi im meslek Sözüm odun gibi olsun, hakikat olsun tek. Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Düz yaz ya yaklaflan bir havas vard r. B) Dilin al fl lm fl kal plar y k lmaya çal fl lm flt r. C) Somutlamaya baflvurulmufltur. D) Uyak ve yineleme, ahengi sa layan ögelerdendir. E) Gerçekçi sanat anlay fl na ba l l yans t r ÖSS 9. Gerin, bedenim, gerin; Do an güne karfl. Duyur duyurabilirsen, Elinin, kolunun gücünü, Ele güne karfl. Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Serbest ölçüyle yaz ld B) S radan, günlük olaylara yer verildi i C) Yal n bir anlat m n n oldu u D) mgelere dayal bir anlat m içerdi i E) Konuflma dilinin söz de erleriyle oluflturuldu u ÖSS Oku -yo rum kıs mın da si ze öneri len ki tap lar ile oku du ğu nuz di ğer ki tap la rı aşa ğı da ki Ki tap Oku ma Öz Değerlendirme Ölçeğine gö re değerlendiriniz. KİTAP OKUMA ÖZ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Ölçütler Dereceler Evet K smen Hay r Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

96 3. ÜNİTE OLAY ÇEVRES NDE OLUfiAN EDEBÎ MET NLER 1. Olay Çevresinde Oluflan Edebî Metinleri Tan ma ve Grupland rma (Masal ve Destandan, Hikâye ve Romana; Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) Haz rl k S n f n za ro man, hi kâ ye, ma sal, des tan, Ka ra göz, köy se yir lik oyun lar, mo dern ti yat - ro me tin le rin den k sa par ça lar ge ti ri niz. An lat mak la gös ter mek ara s n da ki fark lar ne ler dir? Sözlü olarak ifade ediniz. nceleme 1. Metin BİR BAŞ KA TÜR LÜ SÜ... s tan bul da lo dos ne er ken den, sa ba h n er ken sa at - le rin den an la fl l ve rir. Sa çak lar da kop mak üze re bir çin - ko par ça s n n ya da çi vi si ç k m fl bir tah ta n n bo yu na öte ye be ri ye çarp t n duy dum. Uy ku mun ara s n da lo - ko mo tif dü dük le ri öt tü dur du. Ha fif çe de ter le mifl tim. Uy kuy la uya n k l k ara s n da, sa ba h n be flin de, bel ki de da ha dör dün de, bugün ha va lo dos, di ye dü flün düm. Son ra yi ne da lar gi bi ol muflum. Çin ko par ça s bir da ha vur du. Ye ni den tren se si duy dum. Uyan d m. Bu kez iyi - ce uyan d m. Per de yi aç t m. Bu lut luy du d fla r s. Ya mur ya ma m fl t. Ama ha va da bir nem li lik öy le si ne gö rü lü - yor, öy le si ne ken di ni bel li edi yor du. Ay lar d r o ka dar düfl le di im s tan bul da ba fl bofl luk gün le rin den bi ri böy le bafl la d. Dön dü ü mün afla yu ka r haf ta s y d. Ga ze te ci nin ka p n n al t na b rak t ga ze te yi al d m. Oku ma dan bak t m. Kâ t la mü rek kep ko kan ga ze te yi ne za man, han gi sa bah eli me al m fl sam içim de bir ra - hat l k duy mu flum dur. Sa bah la r, kâ t la mü rek kep ko - kan bir ga ze te, bafl la yan gün de mek tir de on dan. Bü - yük pun to lar la di zil mifl bafl l k la ra bak t m. Ka ri ka tü re Asu man DO ĞAN, İs tan bul da Yağ mur lu Bir Gün 96

97 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER göz at t m. Ya z s n oku dum ya da oku ma d m. Çe vir dim yap rak la r n, si ne ma ilan la r gö zü me çarp - t. Bil mem han gi si ne ma da o gün ma ti ne ler de ye ni bir film bafl l yor du. Oy na yan la r n n ad n oku - dum. Ne ka dar se ve rim bu ka d n y l d z. Hiç bir ko nu su ol ma sa fil min, sa de ce bu ka d n or ta l k ta gez se do lafl sa sa ç n al n na dök se son ra eliy le top la sa yi ne olur. Üs te lik film de bir se rü ven fil mi. Uyu yun uya n n yi ne b rak t n z yer den sey re din, bir fley de ifl mez. Ev de de da ha ne ol sa ko nuk - tum. Kah val t ma, t rafl su yu mun s cak l na, oya la ya cak bir kaç ha va di si, de di ko du yu il gi uyan d - ra rak an lat ma ya öze ni yor lar d. Gi yi nir ken bir tür kü yü, kim se nin ama kim se nin, bes te si ni ya pa n n bi le ta n ya ma ya ca bo zuk bir ma kam la, bel ki de bam bafl ka bir ma kam la, bel ki de ma kam s z m - r l dan d m. So ka a f r la d m. Rast ge le yü rü düm. Ne re ye gi de ce i mi dü flün me mifl tim. Y l lar ca ön ce, li se nin son s n f la r n - day ken gü nü mü zü ge ce mi zi bir lik te ge çir di i miz bir ar ka da fl m var d. Evi ne u rar d m so ka a ç k - mak, do lafl mak için ki mi gün. Tam ç k mak üze rey ken an ne si so rar d. Ne re ye gi de cek si niz? Bil mi yo rum, der dim, ba ka l m ç k n ca dü flü nü rüz. Ah, der di, gü le rek Do u lu er kek le re ben zi yor su nuz siz. So ka a ç k n ca ne re ye gi de ce i - mi zi ka rar lafl t r r d k. Sa ba hat tin Kud ret AK SAL, Gazoz Ağacı ve Diğer Öy kü ler Asuman DOĞAN, Afyon dan Cadde Manzarası 97

98 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Me tin SA RI PI NAR (Hü kû met Ko na n n bah çe si. Kay ma kam, ba - fl sa r l, por ta tif bir kar yo la da ya t yor. Te pe de bir lüks. Sa ba ha kar fl. Hur flit ak sa ya rak yü rü yor.) KAY MA KAM: Hur flit. HURŞİT: Bu yur Bey. KAY MA KAM: Ne ol du ba na? HURŞİT: Az bir fley ya ra lan m fl n. KAY MA KAM: Ne rem den? HURŞİT: Ba fl n dan, ko lun dan, ba ca n dan. KAY MA KAM: Ger çek ten, az bir fley ya ra lan m - fl m. HURŞİT: Ko lay m? Öl dün de di ril din. Zel ze le bu! KAY MA KAM: Ar ka dafl lar ne re de? HURŞİT: Dok tor Bey, on la r da te da vi et ti. Sa - ba ha do ru ev le ri ne git ti ler. KAY MA KAM: Dok tor? HURŞİT: Bak t ki hor lu yor sun, fe rah la d, o da yat ma ya git ti. KAY MA KAM: Ka sa ba ne hâl de? Ya ra l var m? HURŞİT: Az bir fley ol ma l. KAY MA KAM: Ey vah. Ölü? HURŞİT: Kim se bir fley de me di da ha ba na. Ku - man dan bi lir. Em ret, bu lup ge ti re yim. KAY MA KAM: s te mez. Bir su ver. HURŞİT: Em ret! Yo o, ol maz be yim. KAY MA KAM: Ni ye? HURŞİT: Ya ra l ada ma hiç su ve ri lir mi? Töv be ol maz. KAY MA KAM: Ya hu ha ra ret ten ölü yo rum. HURŞİT: Al lah ko ru sun. KAY MA KAM: Ça r dok to ru! Zel ze le den kur - tul dum, se nin elin de gi de ce im. Nİ YA Zİ EFENDİ: (Se si) Hur flit! HURŞİT: Hah! Ku man dan gel di. Nİ YA Zİ EFENDİ: Kay ma kam Bey ay l d m? HURŞİT: Aman ku man da n m, sen de bu ses var - ken ölü bi le di ri lir. Ay l d ifl te. Nİ YA Zİ EFENDİ: (Gi rer. Üni for ma l. Sol eli sar g - l ) KAY MA KAM: Gel Ni ya zi Efen di, gel. Nİ YA Zİ EFENDİ: Na s l s n z, Kay ma kam Bey? KAYMAKAM: Bil mem ki. Be ni mum ya la y p ya - t r m fl lar. Bu yur, otur. Nİ YA Zİ EFENDİ: Es ta fu rul lah. Ka sa ba y bir do - lafl t m da. KAYMAKAM: Ya? Du rum na s l? Nİ YA Zİ EFENDİ: An la d m ka da r, çok ölü yok. Yu ka r ma hal le de bir ka sa b n ana s öl müfl. Bafl ka bir fley ö re ne me dim. KAYMAKAM: Ham dol sun. De mek ucuz at lat t k. Nİ YA Zİ EFENDİ: Ger çi ka ran l k t ama ben öy le bü yük bir ha sar da gör me dim. KAYMAKAM: Oh, oh, çok flü kür. Nİ YA Zİ EFENDİ: Yal n z bir hu sus var, mü sa ade - niz le arz ede yim. KAYMAKAM: Hay ro la? Nİ YA Zİ EFENDİ: Ka sa ba y ge zer ken tel graf ha - ne ye de bir göz at t m. Bir de ne gö re yim. KAYMAKAM: Ne? Nİ YA Zİ EFENDİ: Be le di ye Kâ ti bi Ri fat Efen di, s - tan bul da ki bir ga ze te ye zel ze le hak k n da çar flaf gi bi bir tel graf dö fle ni yor. KAYMAKAM: Aman! Nİ YA Zİ EFENDİ: Adam giz li ga ze te mu ha bi riy - mifl. Bak t m, fe la ke ti ar t k sak la mak müm kün de - il. KAYMAKAM: Ee? Nİ YA Zİ EFENDİ: Ben de mec bu ren çek tim efen - dim Mu ta sar r f l a bir tel graf... KAYMAKAM: Aman! Nİ YA Zİ EFENDİ: Zel ze le ol du u nu, ha sar bu lun - du u nu, si zin de ya ra l lar ara s n da bu lun du u nu - zu bil dir dim. KAYMAKAM: Sen ne yap t n be bi ra der? Nİ YA Zİ EFENDİ: Mü saa de bu yu run KAYMAKAM: B rak Al lah afl k na! Tel gra f alan za val l me mur, ne yap s n, mu ta sar r f uyan d ra - cak. Mu ta sar r f da ne halt et sin, va li ye ha ber ve - re cek. Va li de Da hi li ye Ne za re ti ni ayak lan d ra cak. Tam flu ra da ken di mi zi unut tur mufl ken yak t n be - ni Ni ya zi Efen di, yak t n! Hur flit!... Tur gut ÖZAK MAN 98

99 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 1. Bir an n z ar ka dafl la r n za ön ce an la ta rak son ra ya za rak ak tar ma ya ça l fl n z. ki an la t m tar - z ara s n da ki fark la r be lir le ye rek s n f ta söz lü ola rak su nu nuz. 1. Et kin lik: Ki ta b n z da yer alan Bir Bafl ka Tür lü sü hi kâ ye sin de an la t lan la r s n f n z da can - lan d r ma ya ça l fl n z. Olay çevresinde oluşan metinlerde olay veya olay örgüsünün vazgeçilmez olduğu gerçeğinden harektle Sa r p nar 1914 ad l ti yat ro met ni ni de hi kâ ye lefl tir me yi de ne yi niz. Her iki me tin de de or ta ya ç kan dil ve ifa de fark lı lık la rı nı be lir le yi niz. Bu fark lı lık la rın se bep le rini açık la yı nız. 2. Bir Bafl ka Tür lü sü hi kâ ye si ile Sa r p nar 1914 ad l ti yat ro oyu nu ara s n da ki ben zer ve fark l yön le rin ne ler ol du u üze rin de s n f ta tar t fl n z. 3. Bir Baş ka Tür lü sü ad lı met nin so nun da ya zar k sa bir di ya lo ğa yer ver mifl tir. Bu di ya log - la Sa r p nar 1914 met nin de ki di ya log la r kar fl lafl t r n z. Ara la r n da an la t m tar z ba k m n dan ne gi bi fark lar ol du u nu be lir le yi niz. So nuç la r aşağıdaki noktalı yere yazınız Et kin lik: S n fa ge tir di i niz fark l tür de ki me tin ler den k sa par ça lar se çi niz. Bu par ça la r n tür - le ri ni be lirt me den s n fa oku yu nuz. Ar ka dafl la r n z oku du u nuz me tin par ça la r n n tü rü nü be lir le - me ye ça l fl s n lar. S n f ça tür le ri be lir ler ken me tin le rin han gi özel lik le rin den fay da lan d n z aç k la - y n z. Me tin le rin be lir le di i niz tür le ri ni afla da ki tab lo da ifla ret le yi niz. Anlatmaya dayal edebî metinler Göstermeye dayal edebî metinler Masal Destan Hikâye Roman Karagöz Köy Seyirlik Oyunları Modern Tiyatro 3. Etkinlik: Bir önceki etkinlikte tablo üzerinde belirledi iniz metin türlerini afla daki tabloda yer alan bilgilere göre kontrol ediniz. Olay Çev re sin de Olu flan Ede bî Me tin ler An lat ma ya Ba l Ede bî Me tin ler Gös ter me ye Ba l Ede bî Me tin ler Ma sal Des tan Halk hi kâ ye si Mes ne vi Man zum hi kâ ye Hi kâ ye Ro man Ge le nek sel Türk Ti yat ro su Ka ra göz Or ta oyu nu Med dah Köy se yir lik oyun la r Mo dern Türk Ti yat ro su Tra je di Ko me di Dram Me lod ram 99

100 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Anlama - Yorumlama 3. Me tin YAPRAK DÖKÜMÜ... FİK RET: Ev le ni yo rum. ALİ RIZA: (Uzun uzun k z na bak t k tan son ra) Yaa a. FİK RET: Sa na bu nu ya r n ha ber ve re cek tim. ALİ RIZA: Bu gün ya r n hep si bir. FİK RET: Sa na da n fl ma dan böy le bir ka rar ver di im için ba na da r l ma, çok bu nal d m ba ba. ALİ RIZA: (Epey ce ken di ni top la m fl) Da r l mak m ni çin da r la ca m ço cu um, be nim ne hak - k m var se nin üs tün de, ver di im han gi sa ade te kar fl. FİK RET: Bu si tem do ru mu ba ba? ALİ RIZA: Si tem de il, ha ki ka ti söy lü yo rum, ben ar t k fu ka ra ol dum ço cu um, fu ka ra bir ih ti - yar, her hak k m gi bi ba ba l k hak k m da kay bet tim, se nin ev len men be nim için ne bü yük bir me - se le, hâl bu ki bak ki min le di ye bi le sor mu yo rum. FİK RET: Bi lir sin ki ben ka fa s z ve kalp siz bir k z de i lim, ba ba fa kir düfl müfl ola bi lir sin, bu nun için kar defl le rim gi bi an nem gi bi sa na da r l ma y ak l m dan ge çir me dim fa kat on la ra gös ter di in zaa f da hofl gö re me dim, gö re me ye ce im, Ley la'yla Nec la iki ç l g n, an nem de on la ra uy du. An - nem ne re ye çe ker sen ora ya gi den bir ka d n, Fer hun de da ha kom flu muz ken on la r n ele bafl la r y - d, bu ser se ri flim di bir de ge li ni miz ola rak eve gi rin ce evin diz gin le ri ni büs bü tün ele al n ca ALİ RIZA: Ye ter ço cu um, an l yo rum. FİK RET: Ba ri ben ol sun ara dan ç ka y m, de dim.... Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Yaprak Dökümü 4. Me tin... Ben ev le ni yo rum ba ba, de di. Ali R za Bey, fla fl r d. Fa kat pek faz la te lafl gös ter me di: Öy le mi ço cu um? Al lah me sut et sin, de di. Sa na da n fl ma dan böy le bir ka rar ver di im için bel ki ba na k zar s n... Ali R za Bey, ac bir gü lüm se me ile: K z mak m? Ni çin k za y m ço cu um? Be nim se nin üs tün de bir hak k m yok ki, de di. Fik ret, kafl la r n çat t : Bu si te min do ru de il ba ba... Si tem et mi yo rum... Ha ki ka ti söy lü yo rum... Ben ar t k fu ka ra ol dum... Bü tün hak la r m gi bi ba - ba l k hak k m da kay bet tim... Ma demki se nin sa ade ti ni te mi ne ka dir de i lim. Ne is ter sen yap mak hak k n d r ço cu um... Fik ret, ev ve la bi raz sar s l d, ba ba s na ac r gi bi ol du. Fa kat çeh re si tek rar sert lefl ti, a r ve tu tuk bir ta v r la: Aç k ko nu fla l m ba ba, de di. Bi lir sin ki ben, öy le pek ka fa s z bir k z de i lim. An nem gi bi, kar - defl le rim gi bi fa kir düfl tük, pa ra s z kal d k di ye sa na da r l mak hiçbir za man ak l m dan geç me di. Bu - na mu ka bil on la ra gös te ri len zaa f af fe de me dim ve ede me ye ce im. fiev ket, fe na ço cuk de il. An cak ne ça re ki yu la r n ka d na kap t r m fl. Ley la ile Nec la ne yap t - n bil me yen iki ç l g n... An nem, ko yun gi bi ne re ye çek sen ora ya gi den bir za val l. O ka dar ç r p n - d m, çar p n d m: Ba ba, gö zü nü aç. Bun lar evi bir fe la ke te sü rük le ye cek ler de dim. Al d r ma d n; ya ban - c gi bi kö fle ye çe kil din, sa de da r l p su rat as mak la ik ti fa et tin... Sen, er kek çe ha re ket edey din bu olan lar ol maz d. Bel ki mü te es sir ola cak s n am ma göz önün de olan bir ha ki ka ti sak la ma ya ha cet yok... Bu gi difl iyi bir gi difl de il. Do lu diz gin bir uçu ru ma gi di yo ruz... Bak t m kim se den im dat yok... Ben ba ri ken di mi kur ta ra y m, de dim.... Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Yaprak Dökümü 100

101 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 4. Et kin lik: 100. say fa da ki Re flat Nu ri Gün te kin e ait me tin ler den 3. me tin gös ter me ye ba l, 4. me tin ise an lat ma ya ba l dır. Bu iki met ni oku ya rak afla da ki so ru la r ce vap la y n z. a) Me tin ler de ya zar, kah ra man la ra ait özel lik le ri na s l ifa de et mifl tir? Aç k la y n z. b) Her iki me tin de ya zar, kah ra man la r n dav ra n fl la r n na s l an lat m fl t r? Me tin ler ara sın da ki ifa - de fark l l k la r n be lir le ye rek def te ri ni ze ya z n z. Bu fark lı lık la rın se bep le ri ne ler dir? c) 3 ve 4. me tin ler de tas vir ler na s l ifa de edil mifl tir? Me tin le ri kar fl lafl t ra rak ben zer ve fark l yön le ri be lir le yip mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. ç) Yu ka r da ki so ru la ra ver di i niz ce vap la r da dik ka te ala rak gös ter me ye ba l me tin ler ile an - lat ma ya da ya l me tin le rin ben zer lik ve fark l l k la r n be lir le ye rek s n f ta söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Et kin lik: Sa rı pı nar 1914 ad lı met ni ara nız da rol da ğı lı mı ya pa rak ses li oku yu nuz. Kah ra man - la rı ses len di rir ken ses to nu nu za, vur gu ve ton la ma la ra dik kat edi niz. Ti yat ro tü rün de gös ter me (ha - re ket) ile ses len dir me nin ye ri hak kın da ki çı ka rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Olay çev re sin de olu flan ede bî me tin ler;... me tin ler ve... me tin le r di ye iki - ye ay r l r. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe - ne ği işa ret le yi niz. Hikâye göstermeye ba l edebî türdür. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Orta oyunu göstermeye ba l edebî türdür. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ay n te ma n n an lat ma ya ba l an la t m ile gös ter me ye ba l an la t m ara s n da dil ve ifa de bi çi mi ba k m n dan fark l l k bu lun maz. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Bir gün Fran s z la r n ün lü hey kel t ra fl Ro din'e Bir hey ke li na s l ya p yor su nuz? di ye so rar - lar. O da tek cüm ley le flu ce va b ve rir: Ta fl n faz la s n at yo rum, ge ri ye hey kel ka l yor. Ro din'in hey kel yap may la il gi li ola rak söy le di ği bu sö züy le, ya zı lı an la tı ma iliş kin aşa ğı da - ki yar gı lar dan han gi si ara sın da bir pa ra lel lik var dır? A) Ye rin de ve ri len ör nek ler, ya zar la r uzun uzun aç k la ma lar yap mak tan kur ta r r. B) le til mek is te nen dü flün ce ye uy gun bir an la t m bi çi mi seç me, ba fla r n n ana ko flu lu dur. C) Yaz ma us ta l, söz cük le rin tüm an la t m bo yut la r n ta n ma y ge rek ti rir. D) Ya z l an la t m da gü zel lik, an la t m ge rek siz söz cük ler den ar n d r ma ve ya l n lafl t r may la sa la n r. E) Bir ya z n n ka l c ol ma s n sa la yan te mel ni te lik, onun dil ve an la t m özel li i dir ÖSS 2. Ya z n sal ya p t lar, ya fla ma ay na tut mak la kal maz, ay n za man da ona is te di i bi çi mi de ve rir. Aşa ğı da ki ler den han gi si bu cüm le de an la tıl mak is te ne ne an lam ca en ya kın dır? A) Her ya zar, han gi tür de ya zar sa yaz s n, ya p t la r n n ko nu la r n ya flam dan al r. B) Yaz ma, ya zar la r ya fla ma ba la yan, düfl sel ve dü flün sel bo yut lu ya ra t c l k is te yen bir ey lem dir. C) Ro man, öy kü, oyun gi bi ya z n sal ürün ler de, okur la ra, de i flik ya flam lar su nu lur. D) Gün lük ya flam la bes len me yen, dil de e ri ta fl ma yan ya p t lar ka l c ve et ki li ola maz. E) Ro man, öy kü, oyun gi bi tür ler de ya z l m fl ya p t lar, ya z l d k la r dö ne mi yan s t r ve onu yön len di rir ÖSS 101

102 Bir ulusun büyüklüğü, nüfusun çokluğu ile değil, akıllı ve erdemli kişilerin sayısıyla ölçülür. Victor Hugo (Viktor Hügo) 2. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinleri İnceleme Yöntemi Haz rl k Türk le rin gö çe be ola rak ya fla d k la r dö nem de ki sos yal ve kül tü rel ha yat hak k n da bil gi top la y n z sonrası Türk edebiyatında görülen sanat anlayışları hakkında bir araştırma yapınız. Olay ile olay ör gü sü nün fark lı lı ğı nı araş tı rı nız. Tip ve ka rak ter te rim le ri hak kın da bil gi top la yı nız. S n fa, değişik zamanlarda kaleme alınmış, fark l tür ler de ede bî me tin ler (ma sal, hi kâ - ye, ge zi ya z s vb.) ge ti ri niz. Sınıfa getirdiğiniz metinlerin temalarını belirleyiniz. Türk top lu mun da Ba t l lafl ma sü re ci nin ne za man bafl la d n arafl t ra rak bu sü re cin Türk ede bi ya t na ne za man ve na s l yan s d n be lir le yi niz. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di, Ara ba Sev da s, fi k ve Fa tih-har bi ye ro man la r - n n ya z l fl ta rih le ri ni ö re ni niz. Ah met Mit hat Efen di, Recaizade Mahmut Ekrem, Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı) hak k n da k sa bir arafl t r ma ya p n z. Co raf ya, fi zik gibi farklı bilim dallarıyla ilgili ya zı lar bu la rak sı nı fa ge ti ri niz. Afla da ki cüm le ler de zih ni yet ke li me si ile ifa de edil mek is te nen ler ne ler dir? Tö re ci na yet le ri ça d fl bir zih ni ye tin so nu cu dur. Mo dern lefl me bir fle kil de il, bir zih ni yet me se le si dir. Has ta zi ya re tinde taşıdığınız duygularla dü ün de ki duy gu la r n z dile getirişiniz ne den fark l olur? Aç k la y n z. 1. Et kin lik: n sa na öz gü ger çek lik sö zün den ne an la d n z s n f ta tar t fl n z. Or ta ya ç kan fi kir le ri not edi niz. An lat ma ya da ya l eser ler ka le me alan bir ya zar, ken di ya flan t s n han gi öl çü de eserine yan s t r? Aç klay n z. Ay n ye rin fo to raf la r ol ma la r na ra men afla da ki fo to raf lar ni çin fark l gö rün mek - te dir? Bir olayın değişik kişiler tarafından farklı yorumlanmasının sebepleri nelerdir? Her eser yaratıcısından izler taşır. sözünü yorumlayınız. 102

103 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER nceleme 1. Me tin ER GE NE KON DES TA NI Türk il le rin de Gök türk oku öt me yen Gök türk ko - lu yet me yen bir yer yok tu, bü tün ül ke ye Gök türk ler ege men di. Bu du rum ise di er öte ki ka vim le re ac ge li yor du. Üs te lik Gök türk le ri de k s ka n yor lar d. Bir ara ya ge lip bir lefl ti ler; Türk ler den öç al ma ya ka rar ver di ler, on la r n üzer le ri ne yü rü dü ler. Bu nun üze ri ne Gök türk ler ça d r la r n ve sü rü le ri - ni bir ye re top la d lar. Çev re si ne hen dek ka z p bek - le di ler. Düfl man ge lin ce sa va fla bafl la d lar. Sa vafl, on gün sür dü. So nun da Gök türk ler üs tün gel di. Bu ye nil gi üze ri ne Gök türk le re düfl man olan ka - vim ler büs bü tün öf ke len di ler, av ye ri ne top lan d lar ve bir ara da ko nufl tu lar. De di ler ki: Gök türk le re hi - le yap maz sak ifli miz so nun da pek ya man ola cak. Bu ko nufl ma dan son ra, tan a a r n ca san ki bas k - na u ra m fl lar gi bi ifle ya ra ma yan mal la r b ra k p kaç - t lar. Bu nu gö ren Gök türk ler: Düfl man la r m z da sa - va fla cak hâl kal ma d, ka ç yor lar. di ye dü flü ne rek ka - çan la r n ar ka s na düfl tü ler. Düfl man lar, Gök türk le ri gö rün ce he men ge ri dön dü ler, Gök türk le ri gev flek bir du rum da ya ka la d lar, vu rufl ma ya bafl la d lar. Gök türk ler ye nil di. Düfl man, Gök türk le ri vu ra öl dü re ça d r la r na ka dar gel di. Ça d r la r n ve mal la - r n öy le bir ya k p ya ma la d lar ki bir tek ka ra k l ça d r bi le kal ma d. Bü yük le rin hep si ni k l ç tan ge - çir di ler, kü çük le ri kul edin di ler ve her bi ri ni al p ken di ev le ri ne gö tür dü ler. O za man Gök türk le rin ba fl n da l Han ha kan ola rak bu lu nu yor du. l Han n da bir çok o lu var - d. Ço cuk la r n hep si bu sa vafl ta öl dü. Yal n z Ka yan ad n da ki en kü çük o lu sa kal d. Ka yan (Ka y Han) o y l ev len mifl ti. l Ha n n Tu kuz (Do kuz O uz) ad n da bir de ye e ni var d. Ka yan ile Tu kuz (Ka - y Han ile Do kuz O uz) her iki si de düfl ma na esir ol mufl lar d. Fa kat on gün geç me den kaç t lar, esir - lik ten kur tul du lar. Gök türk yur du na gel di ler. Bu ra da düfl man dan ka ç p ge len bir çok de ve, at, öküz ve ko yun bul du lar. Otu rup dü flün dü ler: Dört bir ya n m z düfl man do lu bi zi ya flat maz lar. de di ler; En iyi si da la r n için de in san yo lu düfl mez sa pa bir yer bu lup ora da yer le fle lim. di ye ka rar ve rip sü rü le ri ni de ala rak da a do ru va r p göç tü ler. Gi de gi de, gel dik le ri yol dan bafl ka ge çi le cek bir yo lu ol ma yan bir ül ke ye var d lar. Bu yol öy le bir sarp ve sa pa yol du ki de ve ol sun at ol sun bin güç lük le yü rür dü, yan l fl bir ye re aya n bas sa pa ram - par ça olur du. Gök türk le rin var d k la r ül ke de akar su lar, bün gül dük ler, tür lü bit ki ler, mey ve a aç la r ve av la r var d. Böy le bir ye ri gö rün ce Tan r ya flük ret ti ler. K fl n hay van la r n n eti ni ye di ler, ya z n sü tü nü iç - ti ler, de ri si ni giy di ler. Ül ke nin ad na Er ge ne kon de di ler. Ka yan n ve Tu kuz un (Ka y Han n ve Do kuz O uz un) bu ra da za ma n geç ti, bir çok ço cuk la r ol du. Ka yan n ço cu u da ha çok, Tu kuz un ço cu u ise da ha az ol du. Ka yan dan ol ma ço cuk la ra Ka - yat de di ler; Tu kuz dan ol ma ço cuk la ra iki ay r ad ver di ler: Bir k s m na Tu kuz lar den di. Bir k s m n 103

104 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER da Tü rül ken den di. Y l lar y l bu iki yi i din ço cuk la r Er ge ne kon da kal d lar. Ço al d lar, ço al d lar, ço al d lar. Ara dan dört yüz y l geç ti. Dört yüz y l son ra Er ge ne kon da hem ken di le ri hem de sü rü le ri o ka dar art t ki ül ke ye s maz ol du lar. Bu yüz den top la n p ko nufl tu lar, ça re bul mak is te di ler. De di ler ki: Ata la r m z dan du yar d k, Er ge ne kon un d fl n da ge nifl yer ler, gü zel yurt lar olur mufl. Es ki den ora la r bi zim öz yur du muz mufl. Da la r n ara s n dan bir ç k la cak yol ara y p bu la l m, ç k p bur dan gö çe lim. Er ge ne kon un d fl n da kim bi zim le dost olur sa dost ola l m, düfl man olur sa vu ru fla l m. Böy le ko nu flup ka rar ve ri lin ce Er ge ne kon dan ç k mak için bir yol ara ma ya bafl la d lar, bu la ma d lar. O za man bir de mir ci de di ki: Bu da da bir de mir ma de ni var. Ya l n ka ta ben zer. Ma de nin de - mi ri ni erit sek bir yol olur du. Hep bir lik te gi dip de mir ma de ni ni gör dü ler. De mir ci nin söz le ri ni de be en di ler. Da n ge nifl ye ri ne bir kat odun bir kat da kö mür diz di ler. Son ra da da n üs tü nü, ar ka ya n n, öte ya n n ve be - ri ya n n bir s ra odun ve bir s ra kö mür le dol dur duk tan son ra yet mifl de ri den yet mifl kö rük ya p p yet mifl yer de kur du lar; odun lar la kö mür le ri atefl le yip kö rük le di ler. Tan r n n yar d m ve iz niy le atefl k z d. K z d k ça de mir da n de mi ri eri me ye bafl la d, eri yip ak - ver di. Da de lin di, yük lü bir de ve ge çe bi le cek ka dar yol ol du. O kut sal y l n, kut sal ay n n kut sal gü - nü nün, kut sal saa tin de Gök türk ler, Er ge ne kon dan ç k t lar. O gü nü, o ay ve o saa ti iyi bel le di ler. Bu kut sal gün, o gün den son ra Gök türk ler için bay ram ol du. Her y l, o gün ge lin ce bü yük tö ren ler ya p l d. Bu tö ren ler de, bir par ça de mir al n p atefl te k z d r l yor du son ra da k z d r lan de mi ri ön ce Gök türk Ha ka n k s kaç la tu tup ör se ko yu yor, çe kiç le dö vü yor du. On dan son ra da di er Türk Be - le ri ay n ha re ke ti ya pa rak bay ra m bafl la t yor lar d. Er ge ne kon dan ç k t k la r s ra da Gök türk le rin ha ka n Ka yan (Ka y Han) so yun dan gel me Bör te - çi ne idi. Bör te çi ne bü tün il le re el çi le ri ni gön der di ve Er ge ne kon dan ç k p gel dik le ri ni bil dir di. Bu nu ki mi iyi kar fl la d bo yun e di. Bör te çi ne yi ken di ha kan la r bil di ki mi de iyi gör me di, kar fl ç k t ; on lar lar la sa va fl l d, Gök türk ler hep si ni yen di ler. M. Ne ca ti SE PET Ç O LU, Kar fl lafl t r ma l Türk Des tan la r 1. Er ge ne kon Des ta n nda Türk le rin sos yal, si ya sal ve kül tü rel ha yat la r ile il gi li han gi özel lik - ler yer al mak ta d r? 2. Er ge ne kon Des ta n nda ola y n geç ti i dö ne me ait hâ kim zih ni ye tin özelliklerini belirtiniz. 2. Me tin DE DE KOR KUT Kİ TA BI Bir gün Kam Gan o lu Han Ba y n d r ye rin den kalk m fl t. fia mi ota n yer yü zü ne dik tir mifl ti. Ala ca göl ge li i gök yü zü ne yük sel mifl ti. Bin yer de ipek ha l c dö flen mifl ti. Han lar ha n Ba y n - d r, y l da bir ker re zi ya fet ve rip O uz bey le ri ni mi sa fir eder di. Ge ne zi ya fet ter tip edip at tan ay - g r, de ve den er kek de ve, ko yun dan koç kes tir mifl ti. Bir ye re ak ota, bir ye re k z l ota, bir ye - re ka ra ota kur dur mufl tu. Ki min ki o lu k z yok, ka ra ota a kon du run, ka ra ke çe al t na dö fle - yin, ka ra ko yun yah ni sin den önü ne ge ti rin, yer se ye sin, ye mez se kalk s n git sin de mifl ti. O lu ola n ak ota a, k z ola n k z l ota a kon du run, o lu k z ol ma ya na Al lah Taa la bed du a et mifl - tir, biz de bed du a ede riz, bel li bil sin de mifl idi.... hzl.: Mu har rem ER GİN, De de Kor kut Ki ta bı 3. Dede Korkut Kitabı ndan alınan met ne hâ kim olan zih ni ye ti, me tin de renk le re yük le nen an - lam la r da dik ka te ala rak be lir le yi niz. Ulafl t n z so nuç la r tah ta ya ya z n z. 104

105 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Me tin KU MA Bey fle hir in bir kö yün den di Mi ye se Ka d n. Za y f, çi pil çi pil ma vi göz lü, sa r saç l idi. fial va r, üze - ri ne giy di i s k ma s ve ba fl n da ki çe ki si ile k p r k p r her ya na ko flan, kö yün en ça l fl kan ka - d n idi. Tar la la r n da, bah çe le rin de ko ca s ile her kes ten faz la ça l fl r, çok ürün al r lar d. Ne ki o yor gun luk la ak flam la r sof ra ya otur duk la r n da a z la r n b çak aç maz d. Hiç ko nufl ma dan afl la r - n yer, son ra ko ca s se di re ge çip din le nir, Mi ye se Ka d n da ocak önün de ses siz ce kap la r y kar d. Yüz le ri hiç gül mez di. ki si nin de boy nu bü kük, göz le ri dal g n d. Otuz y l d r bir ço cu un öz le - mi ni çe ki yor lar d. Git me dik le ri dok tor kal ma m fl t. En son git tik le ri dok tor: Bo flu na pa ra har ca - ma y n. Al lah sa na ço cu un yer le fle ce i rah mi koy ma m fl. Bu gü ne ka dar dok tor lar se ni üz me mek için sa de ce umut ver mifl ler ama du rum böy le. Ya z k, da ha faz la do lafl ma y n. de mifl ti. Dok to run bu söz le ri üze ri ne Mi ye se Ka d n, ay lar d r dü flü nü yor du. Ger çi se ne ler dir ko ca s na tek lif edi yor du ama flim di ar t k bu ifl ke sin lik le ola cak t. Onu ev len di re cek ti. Kö yün dol mufl çu su Ha san Efen di, ne za man d r böy le bi ri sin den bah se di yor du. Er cifl ten fa kir bir ai le nin k z y m fl, anaba ba öl müfl, a a be yi üç mil yon bafl l k is ti yor mufl. Ko ca s na, ya r n fleh re in, al t n la r m sat, ben Er - cifl e gi di yo rum de mifl ti. Adam fla fl r m fl t. Ken di si de epey dir bu me se le yi dü flü nü yor du ama ta n - ma d, bil me di i in san lar la na s l an la fl r, na s l ge çi nir di? Mi ye se Ka d n: Gi dip bir ba ka l m, biz - le ge çi ne ce in den emin olur sak bafl l ve rir al r z; da ha faz la bek le me ye lim. de mifl ti. Ko ca s n n ra z ol ma ma s na ra men, o ka ra r n ver mifl ti. Sen gel mez sen ben al t n la r sa tar, Er cifl e gi de rim. Otuz se ne dir bu evin ka ran l, ses siz li i, ço cuk suz lu u, yal n z l ca n ma yet ti. Bi zim de evi miz - de bir can ol sun; a la s n, ba r s n. Ben de ana ola y m, yav rum de yip ço cuk la r ba r ma ba sa y m. Köy flart la r, tö re ler ev lat l k al ma ya mü sa it de il di. Hem Mi ye se Ka d n da ken di ni suç lu his se - der di, fe da kâr l k et me di i için. Ko ca s n n oca ken di ka n n dan ol ma yan ev lat l k ile tü te mez di. Bu nun için ko ca s n ev len di rip öy le ço cuk sa hi bi ol ma l y d lar.... Mi ne Al pay GÜN 4. Kuma adlı me tin de yer alan sos yal ha yat ta ka d na yük le nen rol ler, ev li lik le il gi li âdet ler, ço cu un ai le ha ya t n da ki ye ri ile ilgili yak la fl m la r belirleyerek dö ne min sos yal ya p s ile il gi li ç - ka r m lar da bu lu nunuz. Çıkarımlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 5. Kuma adlı met nin ya z l d dö nem de ki hâ kim zih ni ye ti be lir le yi niz. Ulaştığınız sonuçları aşağıdaki yere yazınız Et kin lik: 2 gru ba ay r l n z. S n fa ge tir di i niz fark l dö nem ler de ya z l m fl ede bî me tin le ri de dikkate alarak 1. grup 2. me tin de, 2. grup 3. me tin de olmak üzere me tin le rin ya z l d k la r dö ne - min sos yal ve kül tü rel ha ya t n yan s tan ifa de le ri be lir le yiniz. Ç kan so nuç la r tah ta ya yaz ınız. 6. Kuma adlı metinde yazar, çok eşlilik olayının sebeplerini ortaya koyarken bu anlayışı destekliyor mu yoksa bu durumu yermeye mi çalışıyor? Yorumlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 105

106 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 7. Ede bî bir me tin, or ta ya çık tı ğı dö ne min sa nat an la yı şıy la il gi li han gi ipuç la rı nı ba rın dı rır? Er - ge ne kon Des ta nı, De de Kor kut Ki ta bı ve Ku ma me tin le rin den dö nem le ri nin sa nat an la yış - la rıy la il gi li ifa de ler bu la rak aşa ğı da ki tab lo da uy gun yer le re ya zı nız. Eserin Yazıldığı Dönemin Sanat Anlayışına Ait İzler Ergenekon Destanı Dede Korkut Kitabı Kuma 4. Me tin KUM RAL ADA MA Vİ TU NA... Ben Kuz gun cuk ta doğ dum. Baş ka bir de yiş le be nim Kuz gun cuk lu olu şum Ada nın ki gi bi son ra dan de ğil dir. Evet on la rın Kuz gun cuk a ta şın ma sı, o vak te ka dar bi zim gös te riş siz ama çok ses li Bo ğa zi çi kö yü mü zün far kın da bi le ol ma yan ba zı sa nat çı la rın il gi si ni bu ra ya çek miş ti. Ar - dın dan ki mi ga ze te ler de Kuz gun cuk u ko nu et miş bel ki bi raz bu ne den le ar tık yı kıl ma ya terk edil miş o şa ha ne ev le rin ba zı la rı ona rıl mış tı. Ay rı ca Ada nın ün lü an ne si, ba ba sı ve da yı sı nın Kuz gun cuk a ka li te li bir şöh ret hat ta say gın lık kat tı ğı da ra hat lık la söy le ne bi lir. Ama on la rın Kuz gun cuk a ta şın ma sın dan en çok et ki le nen as lın da Kuz gun cuk lu bir ai le dir. Ada ve ailesinin Kuzguncuk a yerleşmesi buralı bir ailenin bütün kaderini ve geleceğini geri dönüşsüz olarak, tamamen değiştirmiştir. O aile, benim ailemdir! Kuzguncuklular dillere dolanan bu iki ailenin hîkayesini hiç unutamazlar. Ada nın ailesi Kuzguncuk a yerleşmeseydi, benim ve ailemin yaşantısı tamamen bambaşka olacaktı. Elbette onlarınki de. Nasıl olacaktı, nece yaşanacaktı? Bunu hiç kimse, hiç bir zaman bilemeyecek!... Bu ket UZU NER 8. Ku ma ve Kum ral Ada Ma vi Tu na ad lı me tin le rin dil ve an la t m özel lik le ri ni göz önün - de bu lun du ra rak ya zar la r n dö ne min kül tür ve sa nat ha ya t y la ilifl ki si ni be lir le yi niz. Be lir le di i niz bu özel lik ler bü tün ya zar lar için ge çer li mi dir? Aç k la y n z sonrası Türk edebiyatında görülen sanat anlayışları hakkında bir araştırma yapmıştınız. Araştırma sonuçlarından hareketle Kum ral Ada Ma vi Tu na ad lı met nin ya zıl dı ğı dö nem de han - gi sa nat an la yış la rı tar tı şıl mak ta dır? Met ni bu sa nat an la yış la rın dan han gi si ne da ha ya kın bul du - ğu nu zu söz lü ola rak ifa de edi niz. 106

107 Gerçek hikâyenin bütün bilimleri, fenleri içine alan her kötülüğü, her hastalığı, her gizli bozukluğu, yarayı aydınlığa çıkaran yüksek bir gücü vardır. Hüseyin Rahmi GÜRPINAR AŞK MEK TUP LA RI Ra sim, bir ak flam, mek tep ten dön dü ü va kit, ken di is mi ne gel mifl bir zarf bul du. çin de, çi çek li bir kâ t üs tü ne, ye ni ya z ile flu sa t r lar ya z l y d : Ra sim Bey, Ben, si zi uzak tan uza a se ven bir genç k z m. Çok gü zel ol du u mu kork ma dan söy le ye bi li - rim. Dün ya da en bü yük eme lim si zin ta ra f n z dan se vil mek ve si zin zev ce niz ol mak t r. Fa kat yafl - la r m z çok kü çük ol du u için zan ne de rim ki bir kaç se ne bek le mek la z m ge le cek... fiim di lik ken - di mi si ze ta n t ma ya ca m. Mek tup la r n z... ad re si ne post res tant ola rak gön de ri niz. Be nim fev ka la de mu ta as s p bir bey ba bam var d r ki çok na di ren so ka a ç k ma ma mü saa de eder. Ma ma - fih bel ki bir gün aya kü ze ri gö rü fle bi li riz. Ken di mi flim di den sev gi li niz ve ni flan l n z ad det ti im için si zin le gö rüfl me yi fe na ve ay p bir fley san m yo rum. Ev de yal n z l k tan çok ca n m s k l yor. Mek - tup la r n z be nim için bü yük bir te sel li ola cak t r. On al t ya fl na gel mifl her mek tep ço cu u gi bi Ra sim için de ha yat ta se vi lip sev mek ten da ha ehem mi yet li bir fley yok tu. Bu mek tu bu okur oku maz yü re i ne bir atefl tir düfl tü. Ta n ma d bu k z de li gi bi sev me ye bafl la d. O ge ce si ne ma ya gi de cek ti, vaz geç ti. Er ken den oda s na çe ki le rek ken di si ni se ven bu genç k za uzun bir mek tup yaz d. Mek tu bu pos ta ku tu su na at t za man bir - den bi re on yafl bü yü müfl gi bi gu rur du yu yor du. s mi nin Be di a ol du u nu söy le yen bu genç k z, Ra sim in mek tup la r na mun ta za man mu ka be - le edi yor, fla yet o, ce va b n bir iki gün ge cik ti re cek olur sa k ya met le ri ko pa r yor du. Si zi ne ka dar sev di i ni ve ka pa t l d yal n z ev de si zin mek tup la r n z dan bafl ka te sel li si ol - ma d n söy le yen bir za val l k z n göz le ri ni yol lar da b rak mak do ru olur mu? Hem de mek tup - la r n z çok k sa ya z yor su nuz. Be nim le faz la ko nufl mak tan s k l yor mu su nuz yok sa? Bir ri ca da - ha: Mek tup la r n z bi raz oku nak l ya z y la ya za maz m s n z?" Genç mek tep li, ak flam la r er ken den oda s na ka pa n yor, sev gi li si ne ken di si ni be en dir mek için sa at ler ce müs ved de ler ya pa rak ki tap lar ka r fl t ra rak uzun mek tup lar ya z yor du. 107

108 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Be di a ay n za man da me rak l bir k z d. Ba zen flöy le su al ler sor du u da olu yor du: "Ev len di i miz za man ba la y m z ge çir mek için aca ba tal ya ya m gi de lim, s veç e mi? Bu iki mem le ket aca ba na s l d r? Aha li si na s l ya flar, ne ifl gö rür? Ora la ra git mek için han gi de niz ler den, han gi mem le ket ler den ge çi lir?" Ya hut da Sen Ab dül hak Ha mit Bey in Efl ber ini oku dun mu? Ne re le ri ni en çok be en din se yaz da ben de oku ya y m... "Genç mek tep li, ni flan l s na kar fl kü çük düfl me mek için co raf ya ve ede bi yat ki tap la r ka r fl t - r yor, onun is te di i ma lu ma t top la mak için gün ler ce ç r p n yor du. Be di a bir mek tu bun da ona flöy le da r l d : "Si zin le mu hak kak gö rüfl me ye ka rar ver mifl tim. Dün mek tep dö nü flü nüz de yo lu nu zu bek le - dim. Fa kat bir genç k z n sev gi li si ol du u nu zu ha t r la ma m fl, çok fe na gi yin mifl ti niz. Üs tü nüz, ba - fl n z, po tin le ri niz ça mur için dey di... Ço cuk gi bi ar ka dafl la r n z la m bo ufl mufl tu nuz aca ba? Bu nu gö rün ce si zi mah cup et mek ten kor ka rak ya n n za ge le me dim." Ra sim fe na hâl de utan d ve üzül dü. O gün den son ra fev ka la de dik kat ve ih ti mam ile gi yin me - ye bafl la d. Be di a, bir ke re de onun mek tep ten ç kar ç k maz eve git me me sin den, ge ce ye ka dar so kak ta do - lafl ma s n dan fli kâ yet et mifl ti. Aca ba ken di si ev de onun için a lar ken o, bafl ka k z la r n pe flin de mi ge zi yor du? Ra sim dün ya da Be di a s n dan bafl ka hiç bir k z se ve me ye ce i ni ye min ler le yaz d ve so kak ta do lafl ma ya, te sa düf et ti i k z la ra göz ucuy la bak ma ya ce sa ret ede mez ol du. Bir ak şam, Ra sim in an ne si Ne di me Ha n m, ko ca s Ah met Bey i ma tem li bir çeh re ile kar fl la d, a lar gi bi bir ta v r la: Ah, Bey, ba fl m za ge len le ri sor ma. O lu mu za Be di a is min de bir k z mu sal lat ol mufl. Bu gün Ra sim in oda s n dü zel tir ken mek tup la r n bul dum. Ev la d m z el den gi di yor... Bir ça re bul... Fa kat Al lah afl k na me rak lan ma... Sen kan l adam s n!.. Ah met Bey de hiç bir me rak lan ma ala me ti gö rün mü yor, bi la kis k s k s gü lü yor du. Se si ni al çal - ta rak: Kork ma Ha n m, de di, o la na aflk mek tup la r n ya zan k z be nim! O lan da ki hay laz l k art - t k ça ar t yor du. Ne mek tep te ki ho ca lar ne ben, bü tün gay re ti mi ze ra men, ona do ru dü rüst yaz ma y bi le ö re te mi yor duk. Ni ha yet dü flü ne dü flü ne bu ça re yi bul dum. Ra sim in, k za yaz d mek tup lar sa ye sin de ye ni ya z y mut la ka ö re ne ce in den ve bu se ne s n f ge çe ce in den emi - nim. Do ru su nu is ter sen, ben de es ki ya z y bir za man lar sa na mek tup ya za ya za ö ren mifl tim." Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Ola ğan İş ler 1. Et kin lik: a) Oku du u nuz met ni ola y n ge li fli mi ne gö re bö lüm le re ay r n z. b) Ay r d n z her bir bö lü mü k sa cüm le lerle ya za rak s ralay n z. c) Ya fla d n z bir ola y ge li flim afla ma la r na gö re yazınız. Aflk Mek tup la r hi kâ ye si nin olay ör - gü sü ile ya fla d n z ola y n ge li flim sü re cin de ki fark l l k la r be lir le yi niz. ç) Olay ör gü sünün Aflk Mek tup la r hi kâ ye sin de ya zar ta ra f n dan na s l ele al nd n, ya za - r n olay la r za man, me kân, kifliler gibi unsurlarla nas l zenginlefltirdi ini be lir le me ye ça l fl n z. Olay ör gü sü ne ede bî ni te lik ka zan d ran, es te tik kay g y la ya z l m fl ifa de le ri bu lu nuz. 1. Oku du u nuz hi kâ ye de ger çek te ol ma yan bir du rum Ra sim in ha ya t n na s l et ki le mifl tir? Ha ya t m z et ki le yen her fley so mut ger çek lik mi dir? Yok sa ha yal, ta sa r, iz le nim ve ben ze ri hu - sus lar da ha ya t m z et ki ler mi? Na s l? 108

109 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Bu bö lü mün ha z r l k k s m n da yap t n z tar t fl ma so nuç la r n dikkate alarak Aşk Mektupları adlı hi kâ ye de ki ola y n in sa na öz gü ger çek li i ifa de edip et me di i ni aç k la y n z. 3. Aflk Mek tup la r ad lı me tin de ki ola yın ve za ma n n ger çek ha yat ta ki gi bi ol ma ma s n n se be - bi ne dir? Ya zar ile ti yi ver mek için olay ör gü sü nü, ki fli le ri, za man ve me kâ n na s l kul lan mak ta d r? Ya za r n in sa na öz gü ger çek li i olay ör gü sü çer çe ve sin de na s l so mut lafl t r d n yo rum la y n z. 4. Tip ve ka rak ter te rim le ri hak kın da bir araş tır ma yap mış tı nız. Araş tır ma so nuç la rı nı da dik - ka te ala rak Ra sim ve Ah met Bey in tip mi yok sa ka rak ter mi ol du u nu be lirtiniz. 2. Et kin lik: Aflk Mek tup la r ad lı met nin ki fli le ri, za ma n, me kâ n ile il gi li ay r n t la r tab lo ya ya z n z. Bu ay r n t la r n öy kü de ki ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. Zaman Mekân Kişiler Aşk Mek tup la rı ad lı me tin de ki ki şi, za man ve me kân un sur la rı nın met nin ge ne lin de na - sıl bü tün leş ti ril di ği ni, bu un sur la rın bir ara da kul la nıl ma sı nın met nin an la mı nı so mut laş tı rıp so - mut laş tır ma dı ğı nı tar tı şı nız. Tar t fl ma so nun da ya p un sur la r n n me tin içe ri sin de ki ifl le vi ni mad - de ler hâ lin de aşağıdaki yere yazınız Aflk Mek tup la r ad lı me tin de ki ola yın geç ti ği za ma nı be lir le yi niz. Za man un su ru nun me - tin de ki iş le vi ne dir? Bu za ma nın ya şa nan za man la ne gi bi bir fark lı lı ğı ol du ğu nu söz lü ola rak ifa - de edi niz. 7. Aflk Mek tup la r ad lı met nin de ki şi ve me kân iliş ki si ni be lir le yi niz. 109

110 Roman öyle bir aynadır ki yaşam ve doğanın tüm varlığı onda görünür. Hippolyte TAINE (İpolit Ten) 1. Metin ES KİCİ DÜK KÂ NI... Kü çük o ul bir tür lü ina na m yor du: Ya hu de li ol ma y n be a a, de di. O ya z ya ban da, o Al la h n sa r s ca n da na s l da ya n r s n z? An la t yor lar, siv ri si nek ler ar gi bi ar gi biy mifl! Da ya na ca z. Es ki çam lar bar dak ol du. Bü yük çift çi Re sul A a n n to ru nu ol mak, ka r n do - yur mu yor. Ho ofl, biz o de vir le re ye ti fle me dik ya! Da ya na ca z ya z ya ba n n sa r s ca na, ar gi bi ar gi bi si nek le ri ne. Da ya nan lar da bi zim gi bi in san. Ar gi bi siv ri si nek le re da yan mak, ba ba m n i - ne li söz le ri ne da yan mak tan da ha ko lay! Kü çük o ul içi ni çek ti: Do ru, ora s do ru ya Ee? Töv be da ya na maz s n z. Ki nin mi nin de ala ca z ya n m za Ne yap sa n z bofl. Bafl ka ça re miz yok, da yan ma ya mec bu ruz. fie hir de ba na gö re ifl kal d m? Fab ri ka lar bo yu - na ifl çi ç ka r yor, ba ba m n dük kâ n da malum. Ee? Avuç aç p di le ne lim mi? Bil dik, gör dük, ta n d k lar du yar sa Du yar sa duy sun lar Ali. Ne di ye cek ler? Amaa an kütlü ame le si ol mufl lar tu u mu di ye cek ler? De sin ler. Sen flim di b rak bil dik, gör dük, ta n d k la r da El çi di yor ki Biz bu ra da s cak tan gel sin kar san baç, git sin ga zoz, don dur ma, an ca da ya n r z s ca a. Or da göl ge siz ya z ya ban da Ca vit da ya na ma d : El çi ne di yor ba ba? Di yor ki gün de iki, iki bu çuk, iyi ça l fl r sa n z üç li ra l k kü tlü top lar s n z di yor. Bir he sap et - tim, mev sim so nun da eli mi ze epey bir pa ra ge çe cek. Bu y l pa muk, ko za bol mufl. Ya z n n yü zün - de mas ra f m z da ol maz pek. Bi raz pa ra l dö ner sek k fla flöy le kü çük bir dük kân açay m di yo rum. Bir örs, bir çe kiç, bir ras pa, ya r m ka nat da kö se le uy dur dum mu Kü çük o ul dal d yer den flöy le bir do rul du: De mek her bi ri niz iki, üç li ra ka za na bi lir mifl si niz? El çi öy le di yor. Fe na pa ra de il mi ne? Ba ba m n es ki ci dük kâ n n dan iyi. İyi amma, sıcak, sinek olmasa... Dayanılacak. İki kişi günde beş liralık toplasak kırk günde ne eder? Ayşe coğrafya kitabının kenarında kırıkla beşi çarpıverdi: İki yüz lira, baba! Evet iki yüz lira. Bunun otuz kırkını yesek... Belki de yemeyiz. Biraz kuru fasulyemiz var, biraz da bulgurumuz. Parayı idareli harcarız.... Or han KE MAL 110

111 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Metin BİR Bİ LİM ADA MININ RO MA NI... fl te Mus ta fa y da par lak bir tö ren le an d k. di yor du or ta yafl l pro fe sör, tö ren den ç kar lar - ken. Bir ba k ma onun ha ya t n da par lak dö nüm nok ta la r çok tur; Mus ta fa nan, li se yi bi rin ci - lik le bi tir mifl ti. Mus ta fa nan, Tek nik Üni ver si teyi bi rin ci lik le ve da ha önem li si pekiyi de re ce ile bi tir mifl ti. Bu de re ce ye ora da yir mi y l da bir ke re fi lan rast la n r. Mus ta fa nan s viç re de ki dok - to ra s n da par lak bir fle kil de yap m fl t, Mus ta fa nan Tek nik Üni ver si tede ilk dok to ra y yap t r - m fl t, Mus ta fa nan dok tor ol mufl tu, Mus ta fa nan rek tör ol mufl tu. Ko ri dor da bir lik te yü rü yor lar d. fiu lis te le re bir bak ma ya cak m s n? de di pro fe sör. Son ra he men, Vaz geç flim di is ter sen di ye dü zelt ti du ru mu. Tö re nin gü zel li i ni boz ma ya l m, de il mi? Or ta yafl l ada m n ko nufl mak, bir fley ler an lat mak is te di i an la fl l yor du.... Oğuz ATAY 3. Metin YILKI ATI... K z kofl tu. Ça bu cak dön dü. Kes mik, ate fli sa r ale ve bo ya d. b ra him in key fi üs tü ne gel di. Aç l n his set ti: Ça buk kay na t n bul gu ru, de di. On al t s na yeni bas m fl o lu na dön dü: Bu gün ak l m Do ru k s rak a ta k l d. Çif te git tim gel dim, onu dü flün düm. D flar da k fl gel dim di yor. Ah r da ki sa man bel li, saçk bel li. Ben, öküz le rin, ta y n, k ra t n yey gi si ni onun la pay lafl t - ra mam. Ta y n ar pa s na or tak ede mem. O, bu y l ba fl n n ça re si ne ba ka cak. O, bu y l Y l k l k Da da ot kal ma d, çöp kal ma d. Kö yün s r üç befl gün yay l ma ya ç kar ya ç k maz. Ner de ise flim di s r dö ner. Har man ye rin de yo lu nu ke ser sin, k s ra çe vi rir sin. Bur nu nu da a do ru dön - de rir sin sü rer sin te pe ye ka dar. Var s n ba fl n n ça re si ne bak s n. Ba ha ra sa sa lim eli mi ze ge çer - se ne âlâ. Yo ok, bir de re yi dol du rur sa o da onun bi le ce i bir ifl. Bun dan son ra onu ne çif te ko - fla bi lir sin ne dü ve ne. Ta y, in flal lah ba ha r n k ra ta efl olur. Y l k dan sa sa lim dö ner se hel bet ona da bir va zi fe bu lu ruz. Kalk şimdi sen. Küçük kardaşını da al, sığırı karşıla. Çocuklar fırladılar. Derede ceplerini taşlarla doldurdular. Sığır, geride büyücecik bir toz bulutu bırakarak sakin gailesiz ilerliyordu. Dorukısrak ın zayıflığından beklenmeyen bir zindelik vardı üstünde.... Ab bas SA YAR 1. Es ki ci Dük kân, Bir Bi lim Ada m n n Ro ma n ve Y l k At ad l me tin le rin te ma s n bu lu nuz. 2. Es ki ci Dük kân ad l me tin de yer alan fie hir de ba na gö re ifl kal d m? Fab ri ka lar bo yu na ifl çi ç ka r yor, ba ba m n dük kâ n da ma lum. ifa de siy le met nin te ma s ara s n da il gi ku ru nuz. Met - nin için de te ma y bes le yen ben zer ifa de ler bul ma ya ça l fl n z. 3. Es ki ci Dük kân, Bir Bi lim Ada m n n Ro ma n ve Y l k At ad l me tin ler de yer alan sos - yal ha yat la, dü flün ce ta ri hiy le ve ese rin ya z l d dö nem le il gi li ifa de le ri be lir le yi niz. Bu ifa de ler ile me tin le rin te ma la r n ilifl ki len dir me ye ça l fl n z. Te ma ile sos yal ha yat, dü flün ce ta ri hi ve ese rin ya z l d dö nem ara s n da ki ilifl ki yi be lir le yi niz. 111

112 İyi bir edebiyatçı, dilin canlandırma gücünden faydalanarak asıl dünyaya benzer veya ondan daha zengin bir hayal dünyası yaratabilir. Mehmet KAPLAN 1. Metin KIR MI ZI AZAP Ya za r m z n ka fa s n da ka der le ri mi zin bir an ön ce ya z l ma s n bek le yen üç hi kâ ye ki fli siy dik. No - ter, De li kan l ve ben. He nüz ya z l ma d m z hâl de, ay n hi kâ ye nin ki fli le ri ola ca m z bel li be lir siz his se di yor, ya za r m z n ara m z da ku ra ca ba n na s l bir fley ola ca n tah min et me ye ça l fl yor duk. Ama or ta da üçü mü zü bir ara ya ge ti re cek, ya z l m fl tek bir cüm le bi le yok tu. Bu yüz den bir tür lü ya - k n la fla m yor, bir bi ri mi zi uzak tan iz le mek le ye ti ni yor duk. He nüz bel li bir kur gu su ol ma yan hi kâ ye miz, ya za r m z n ka fa s n da dö nüp du ru yor du. Ne ola ca - m z, ne ya pa ca m z hat ta var olup ola ma ya ca m z bi le bel li de il di. Ak l n dan ge çen ler ile var - l m z ara s n da bir ba ku ra cak ka dar ge lifl mifl de il dik. Ken di hak k m z da çok az fley bi li yor duk. Hi kâ ye ki fli le ri nin ger çek d fl dün ya s n da, he nüz ya z l ma m fl kah ra man lar ola rak ba fl bofl do la n yor - duk sa de ce. Te dir gin dik, ken di mi zi çok yal n z his se di yor duk. Ya za r m z ara da bir hi kâ ye miz le il gi li ol du u nu san d m z ve bi zi çok he ye can lan d ran not lar al yor, si yah mü rek kep li dol ma ka le miy le müs ved delik kâ t la ra hi kâ ye nin ilk cüm le le ri ni ka ra l - yor, son ra hep si ni bu rufl tu rup at yor, böy le ce bi zi de rin bir bi lin mez li e sü rük lü yor du. Bi zim le uzun boy lu u rafl t, vak ti nin bü yük bö lü mü nü bi zi var et me ye ay r d söy le ne mez di. Ger çi No ter'le ara s ra mefl gul olu yor du ama de li kan l ile be ni ço u za man unu tu yor, özel lik le be ni il gi len di re cek tek bir ke li me bi le yaz m yor du. O bir tür lü be ni ka le mi ne al ma d k ça var ol ma ya da ir ümit le rim de h z la eri yor du. Bafl ka hi kâ ye le rin ki fli le riy le he nüz sa mi mi ol ma d m için bü tün dik ka ti mi ya za r m za ver mifl tim. Var olu flu mun onun el le rin de ol du u nu bil mek ba na ta ri fi zor, hofl bir duy gu ve ri yor du. Ara m z da âde ta tan r sal bir den ge var d. Ya za r m z n ha ya t n an lam lan d ran ben ve di er hi kâ ye ki fli le riy dik. Onun be ni ya rat ma s du ru mun da, ben de onun var olu flu na kat k da bu lu na cak t m. Ya zar ile yaz - d ki fli ara s n da ki bu ilifl ki var ol mak is te i mi flid det le ar t r yor, be ni müt hifl he ye can lan d r yor du. Ya za r m z n hi kâ ye le ri ne çok uzun za man har ca d n, yaz ma ya bafl la ma dan ön ce hi kâ ye ki fli le - ri ni uzun sü re ka fa s n da ta fl d n ve hâ lâ üze rin de ça l fl t, bi ti ri le me mifl hi kâ ye ki fli le ri ol du u nu Es ki ci'den ö ren dim. Es ki ci, ya za r m z n y l lar d r üze rin de ça l fl t bir hi kâ ye nin ana ki fli siy di. Sü rek li ya z l d hâl de bir tür lü son flek li ni ala m yor ya da özel lik le al m yor du. Hi kâ ye mi zin ya z l ma sü re cin - de, en ümit siz za man la r m da, ya n m da hep Es ki ci'nin gü ven ve ren var l n his set tim. No ter, de li kan l ve ben ya za r m z n ka fa s n da ay r ay r olufl mufl tuk. Bu ne za man ve na s l bafl la - d, bil mi yo rum. Bir ara da otur du u muz bir s ra da gö zü mün ucuy la iki si ne de bak t m ve ay n hi kâ - ye de var ola ca m z bel li be lir siz his set tim. Bafl lan g c m z böy le ses siz, böy le so uk ve me sa fe li, hat ta dü flün dü rü cü ol du. Ne ola cak t k? Ne ler ge le cek ti ba fl m za? Na s l bir va ro lufl için de ço a la cak t k? Na s l bir ki fli lik le gi re cek tik hi kâ ye mi zi oku ya cak olan la r n ka fa la r na? On la r n han gi duy gu la r na do ku na cak, han gi dü flün ce le rin do ma s na yol aça cak t k? Hiç bir fley bil mi yor, hi kâ ye miz bafl la ma d k ça en di fle le ni yor duk. Ya hiç var ola maz sak kor ku su sa r yor du her ya - n m z. Ya za r m z her sa bah ma sa s na geç ti in de, ta ze ümit ler do lu yor du içi mi ze. Hi kâ ye miz ka fa - s n da dö nüp dur duk ça he ye can la n yor duk. Ba zen be li rir gi bi olu yor duk, tam var olu flu mu za gü - lüm se me ye ha z r la n r ken ya za r m z ka le mi elin den b ra k yor du. Uzun, s k c ve ses siz bek le yi fli mi - ze kal d m z yer den de vam edi yor duk.... Ay fer TUNÇ 1. Kır mı zı Azap ad lı me tin de an la t c kim dir? An la t c n n me tin de ki ro lü ne dir? Hi kâ ye de ki olay lar ki min ba k fl aç s y la an la t l mak ta d r? 2. Me tin de an la t c n n olay la ilifl ki si ne dir? An la t c ola y n için de mi yok sa d fl n da m d r? Söz - lü ola rak ifa de edi niz. 112

113 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. An la t c n n hi kâ ye de ki öz nel ve nes nel ifa de le ri ni bu lu nuz. 4. Kır mı zı Azap ad lı me tin den ya za rın tas vir ve tah li le da ya lı ifa de le ri ni bu lu nuz. Bu ifa de - ler de ya za rın ke li me le re ye ni an lam de ğer le ri yük le yip yük le me di ği ni tar tı şı nız. Tar tış ma so nuç - la rı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Kır mı zı Azap ad lı me tin Eskici Dükkânı adlı metinden dil ve anlatım özelliği bakımından ne gibi farklılıklar göstermektedir? Açıklayınız. 6. Kır mı zı Azap ad lı metnin dördüncü paragrafında yer alan çok anlamlı söz ve söz gruplarını belirleyiniz. Bu söz ve söz grupları metinde ne gibi değerler kazandığını açıklayınız. 1. Et kin lik: Hi kâ ye nin ilk pa rag ra f n, an la t lan la r d fla r dan gö ren bi ri si ola rak ye ni den ya z - n z. An la t c n n de ifl me siy le pa rag raf ta mey da na ge len de i flik lik le ri be lir le yi niz. 2. Metin YABAN... Bü tün ge ce, sa ta ra f m hep zonk la d dur du. Gö zü me bir dam la uy ku gir me di. Ye ni den, bu kö ye ilk de fa gel mifl gi bi yim. Ken di mi o ka dar ga rip, o ka dar yal n z ve ök süz his se di yo rum. Tek - rar, s s z Ana do lu yay la la r n n kas vet li ha ri ta s bey ni min içine nak flol du. Bu en gin yok sul lu un üc ra bir kö fle si ne ken di mi bir ka ra nok ta gi bi at l m fl gö rü yo rum. Bu ra da ben, s tan bul'da ki ka dar azap ve ifl ken ce için de yim. Tafl, top rak, su, in san, hay van bu - ra da her fley be nim aley him de dir. Ve ben de bü tün bu düfl man un sur la ra kar fl mü ca de le et mek gü cü yok. Dur ma dan ezi li yo rum. Dur ma dan ezi li yo rum.... Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU 3. Metin KÜÇÜK AĞA... Ho ca sa kal la r na us tu ra vu rur ken bel li be lir siz bir üzün tü duy du. Hep si de bu ka dar la kal d. Ar ka s çi çek li ye flil te ne ke ile kap l ay na ya bak t bak t ve Al lah! di ye içi ni bo flalt t. Bun dan son - ra ar t k a z n dan ke li me ler mis kal le ç ka cak t. En çok ya d r ga d da flim di lik, be lin de ki top lu ta ban ca idi. Onun ne ye ya ra ya ca n bil mi yor du ve bu ta ban ca yü zün den ken di ni çok gü lünç bu lu yor du. Fa kat Ça k r sa ray l 'da bu de ifl me nin te si ri çok da ha bafl ka ol du. Ça k r sa ray l ona hay ran ol - mufl tu âde ta: Sen ars lan gi bi de li kan l y m fl s n be Ho cam! de di. Son ra da ila ve et ti: Em me sa na Ho ca de me ye lim gay ri Ho ca Efen di. Ku su ra kal maz s n de mi? Sa na a a de - riz. Ba na da a a der ler. Ka r fl ma s n di ye sa na gel Kü çük A a deye lim. O da ne den, bak sa na de - ye yim: Bi Kü çük A a var d Zile de. Or du dur du rur bir yi it ti. Ben ya n n da e len dim bir, birbu - çuk y l. Ha ni sa na da pek ben zer di. Olursa on ca la y n olur ya k fl k l l k. Kü çük A a de ye lim bun - dan do la y sa na da. Ol du mu? n flal lah Re cep'le be nim di lim sürç mez de sa na Ho ca Efen di de - yi ver me yiz iki de bir.... Be ri de Ho ca, Kü çük A a, ad n iyi ce be nim se ye me mifl ti. Bir za man dan be ri de be lin de i re - ti ola rak du ran ta ban ca ya al fl ma ya ça l fl yor du. Ona bu fik ri Re cep ver mifl, ilk at fl da ken di si yap t r m fl t.... Tarık BUĞRA 113

114 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 4. Metin KUYUCAKLI YUSUF... Ka p dan gi rin ce sa ta raf ta bir yük, onun bi raz öte sin de yük sek bir kon sol var d. Kon so lun üze rin de bir cam fa nu sun al t na ko nul mufl es ki usul bir sa at, k r m z gaz bez le riy le ör tü lü, aba - jur lu iki pet rol lam ba s, sa r yal d z çer çe ve li bü yük çe bir ay na ve ay na n n üst ta ra f n da du var da, k l f la r y la as l m fl bir çift çak mak l ta ban ca du ru yor du. Kar fl da, per de le ri ta ma men inik olan pen ce re le rin önün de, bü tün du var bo yun ca uza nan, üze rin e ha l dö fle li al çak bir se dir ve se di - rin kö fle le rin de pa zen yüz lü min der ler le yas t k lar, yast klar n üze rin de ise fi yonk ya p l m fl s rma ifllemeli ya l klar vard. Se dir le ka p ara s n da, aya ku cu ka p ya do ru bir ya tak du ru yor; ya ta n üze ri ni ta ma men ör ten ve uç la r bi raz da ye re uza nan yor ga n ha re ket siz iki in san vü cu du ka - bar t yor du.... Sa ba hat tin ALİ 7. Ede bî me tin ler de di lin han gi ifl le vi kul la n l r? Yu ka r da ki me tin ler de di lin bu ifl le vi ni yan s - tan ifa de le ri bu larak tahtaya ya z n z. 8. Yu ka r da ki me tin ler de kul la n lan ede bî di li de dik ka te ala rak gün lük ko nufl ma di li ni ede - bî dil den ay ran özel lik le ri be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri sözlü olarak ifade ediniz. 9. Kuyucaklı Yusuf ile Kü çük Ağa ad lı me tinleri ses, söz bil gi si ve cüm le ya p s ba k m n - dan karşılaştırınız. Belirlediğiniz farklılıkları tahtaya yazınız. 10. Yaban adlı metinde bulunan çok anlamlı söz ve söz gruplarını belirleyiniz. Bu çok anlamlı söz ve söz gruplarının metinde kazandığı değerleri sözlü olarak ifade ediniz. 2. Et kin lik: 1, 2, 3 ve 4. me tin le rin an la t c la r y la il gi li ola rak ve ri len bil gi le rin han gi me tin le - re ait ol du u nu tab lo dan ifla ret le yi niz. Kırmızı Küçük Kuyucaklı Yaban Azap Ağa Yusuf An la t c yal n z ca ken di gör dük le ri ni ve ken di iç dün ya s n ifa de et mifl tir. Di er kah ra man la r n iç dün ya s n dan ha ber siz dir. An la t c ifa de et ti i olay lar da her fle yi gö ren ve bi len ila hî bir ba k fl aç s na sa hip üçün cü bir ki fli dir. An la t c ola y n kah ra man la r n dan bi ri dir. Ben an la t m n kul la n r. An la t c olay la r o an la t m ile su nar. An la t c kah ra man la r n iç dün ya la r n oku ya bi lir. An la t c ola y n kah ra ma n de il dir. An la t c ola ya ken di yo - rum la r n kat ma dan, ola y bir ka me ra ta raf s z l ile yan s t r. 11. Afla da ki tab lo da be lir ti len ba k fl aç la r n n kar fl s na bu ba k fl aç s y la ya z lan met nin ad - n ya z n z. Anlatıcının Bakış Açısı İla hî ba kış açı sı Kah ra man an la tı cı nın ba kış açı sı Göz lem ci an la tı cı nın ba kış açı sı Metnin Adı 114

115 Sanat, toplumsal bir çabadır; toplumdan gelir, topluma döner. Fakat gelenle giden aynı şey değildir. Attila İLHAN 1. Metin FA TİH-HAR Bİ YE... An ne si ve ba ba s ona ha lis bir flark l iti yat la r ver mifl ler di; Ana do lu'da, bir çok me mu ri yet ler de ge zen Fa iz Bey, Ne ri man' ye di ya fl na ka dar saf Türk mu hit le rin de bü yüt müfl tü. Fa kat s tan bul'da yer lefl tik ten son ra Ne ri man' n ak ra ba la r n dan bil has sa bü yük da y s n n ai le sin den al d te sir ler bam bafl ka d r. Ga la ta sa ray'dan ç kan ve tah si li ni Av ru pa'da bi ti ren bü yük da y s ve k z la r, Ne ri - man'da Garp ha ya t na kar fl in ci zap uyan d r m fl lar d. Bu ifl ti yak, ek se ri ya Ne ri man' n da ha be ri ol ma dan ru hun da giz li giz li ya fla m fl ve mem le ket - te ki as ri lefl me ce re yan la r n dan g da al m fl fa kat ne flu ur ne de ira de hâ lin de or ta ya ç k mak için f r - sat bu la ma m fl t. Lo zan sul hun dan son ra res mî Tür ki ye'nin de ka nun la her ke se ka bul et tir di i bu as ri lefl me, Ne - ri man' n ru hun da giz li giz li ya fla yan bu ifl ti ya ka en kuv vet li g da s n ver mifl ti. Ak ra ba ve ar ka dafl - la r n dan, ör nek ler den, git tik çe me de ni le flen s tan bul'un de ko run dan, ki tap lar dan, re sim ler den, ti yat ro ve si ne ma lar dan ge len bu tel kin ler, ye ni ka nun lar da mü ey yi de si ni bul mufl olu yor du. Bü tün bun lar Ne ri man'da, ana dan ba ba dan ge len te sir le ri ta ma m y la gi der mifl de il di. Genç k z, iki ay r me de ni ye tin z t tel kin le ri al t n da, giz li bir de ru ni mü ca de le ge çi ri yor du.... Pe ya mi SA FA İstanbul - Fatih (20. yy. başları) İstanbul - Beyoğlu (20. yy. başları) 2. Metin FELÂTUN BEY İLE RÂKIM EFENDİ... Me ra kî Efen di'nin alaf ran ga l y la be ra ber böy le bir Meh met çi i ko na na ka bul et mifl ol ma s na flafl ma y n z. Onu ter bi ye ede cek ti. Hat ta ter bi ye et me ye bafl la d bi le. Bir gün, Meh met Be ye fen di ne ya - p yor? de yip de Meh met'ten Çor ba içi yor. ce va b n al n ca O lan, öy le söy le me, ona alaf ran ga da 'Su- pe yi yor.' der ler. de mifl ve Meh met, Ha y r efen dim, Al lah gös ter me sin! So pa ye di i yok, çor ba içi - yor. de di i hâl de da hi Me ra kî Efen di me rak lan ma y p O lum! Alaf ran ga da çor ba n n is mi su pe dir. Bun la r bi rer bi rer ö ren me li. di ye bir na si hat ver mifl ti. fl te an la y n z ki Meh met da hi ya vafl ya vafl alaf - ran ga ola cak t r. Na s l ol ma s n ya? Ol ma mak müm kün mü? Bü yük efen di ne ise ne ama kü çük bey Fran s z cadan bafl ka söz söy le mi yor ki! Süt lü kah ve is te ye ce i za man Ka fe o le. di yor, Meh met ise bu nu ko va la dan bafl la - y p ev vel ce ö ren mifl ol du u kar yo la ke li me si ne ka dar tat bik ede ede is ter is te mez bel li yor.... Ahmet Mithat Efendi 115

116 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Metin ARABA SEVDASI... Bih ruz Bey ilk he ves le befl al t ay ka dar ka lem de ki va zi fe si ne de vam et ti. Fran s z ca bir cüm le yi da ha do ru dü rüst oku ma y bi le be ce re me di i hâl de ku lak tan dol ma befl on ke li me ile ya lan yan - l fl gü ya Fran s z ca ko nu flu yor; en alaf ran ga genç be yle rin ta v r, k ya fet, hâl ve ha re ket le ri ni bir may mun us ta l y la tak lit et mek te ger çek ten bü yük bir ba fla r gös te ri yor du. Bih ruz Bey, ana s n n ba ba s n n bi ri cik ev la d ol du u için za ten pek fl ma r k bü yü tül müfl tü. Pa - fla n n zen gin li i, o lu nun her is te di i fle yi ko lay ca el de ede bil me si ne el ve rifl li ol du u gi bi genç lik ica b ba z afl r te ma yül le ri de hiç bir ta raf tan diz gin len me di i için Ba b â li de ki gö re vi ne gi dip gel - me yi de gün den gü ne sey rek lefl tir me ye bafl la m fl t. Ka le me git me di i gün ler ise saç la r n kes tir mek, ter zi ye el bi se s mar la mak, kun du ra c ya öl çü ver mek gi bi hiç ek sik ol ma yan ve si le ler le Be yo lu nda, öte de be ri de va kit ge çi rir; cu ma la r, pa zar - 3. la r Metin da sa bah le yin özel ö ret men le riy le ya r m flar sa at ders mü za ke re sin den son ra ev den f r lar; o me si re se nin, bu me si re be nim ak fla ma ka dar hay laz hay laz so kak la r ar fl n lar du rur du. Babasıyla birlikte vilayetlerde bulunduğu günlerde en büyük zevki -sırmalı elbiseler içinde, midilli veya at üstünde- arkasında çifte çifte uşaklarla sokak sokak gezip dolaşmaktan ibaret olan bu cici bey, İstanbul a geldikten sonra üç şeye merak sarmıştı: birincisi araba kullanmak, ikincisi alafranga beylerin hepsinden daha şık daha süslü gezmek, üçüncüsü de Beyoğlu ndaki tatlısu Frengi berberler, kunduracılar, terziler ve gazinolardaki garsonlarla, başını gözünü yararak, Fransızca konuşmak..... Re ca izâ de Mah mut Ek rem 4. Metin ŞIK... fl te bi zim fia t r za de böy le kor se li, pud ra l fl k lar dan d r. Mo da ya pek me rak l d r. Fa kat var l k ba - k m n dan öy le ün lü ter zi le rin dük kân la r na ya na fla cak du rum da ol ma d için so kak iç le rin de, ten - ha yer ler de ça l flan sü ne pe ter zi le rin bafl la r na be la olur. Çün kü bir pan to lo na, bi çi lip di kil me hak k ola rak hem üç çey rek me ci di ye den faz la ver mez hem de pan to lo nu ba ca na giy dik ten son ra ün lü Mir in mar ka s n da ki us ta l gö re me di i için za val l ter zi ye bir söy le me di i ni b rak maz. Ni ha yet ge - tir di i ku ma fl zi yan et mifl ol du u nu söy le ye rek üç çey re in yüz pa ra s n da ha kes me ye kal k fl r. Ör ne in bu y l dar el bi se giy mek mo da de il mi? Bi zim fia t r za de kos tü mü o ka dar dar lafl t r r ki öte ki fl k la r n ki ger çek ten onun kos tü mü nün ya n n da bol ka l r. Ya ka l k la r n en li lefl ti i ni gö rün ce er - te si gün ku lak la r n n uç la r na de e cek ka dar en li bir ya ka l k dik ti rip ta kar. fl te her sü sü böy le ben - zet me ve ya ben zet me yi de afl ra rak mo da olan her fley ne ise onun pek afl r s n ya pa rak âle me gü - lünç olur. El de me rak l çok. So kak ta ona rast la yan lar ak l n dan zo ru olup ol ma d n an la mak için dik kat le yü zü ne bak t k ça za val l fia t r za de, fl te bu gün kü k ya fet ve sü sü mün ol gun lu u halk üze rin de et ki - si ni gös ter di. Her kes kos tü mü me, gü zel li i me hay ran olu yor. di ye se vi nir. Ve za ten De li Cor ci gi bi oyu na ya k n hop pa l k la yü rü mek âde ti iken bu gün z p z p s ç ra mak de re ce le ri ne va r r. Şatırzade, süse, düzene olan meraklı ölçüsünde yüz bakımından çirkindir. Zaten çirkinlerin süse düşkünlükleri güzellerden fazla değil midir?... Hü se yin Rah mi GÜR PI NAR 116

117 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 1. Fatih-Harbiye, Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di, Araba Sevdası ve Şık adlı me tin ler den ha re ket le ese rlerin ya z l d dev rin sos yal ve kül tü rel ya p s ile il gi li özel lik le ri be lir le yi niz. Eser - ler ya z l d k la r dö ne min sos yal ya p s n dan ve kül tü rel özel lik le rin den na s l et ki len mifl tir? Aç k la - y n z. 2. Fatih-Harbiye, Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di, Araba Sevdası ve Şık adlı me tin ler de - ki yan l fl Ba t l lafl ma an la y fl ile il gi li ben zer lik le ri belirleyerek aşağıda boş bırakılan yere yazınız. Ya zar la r n ben zer yak la fl m lar da bu lun ma la r n n se bep le ri ne ler ola bi lir? Aç k la y n z Et kin lik: Fatih-Harbiye, Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di, Araba Sevdası ve Şık adlı metinleri yapı, tema, dil ve anlatım bakımından karşılaştırınız. Ulafl t n z so nuç la r mad de ler hâ lin - de tahtaya ya z n z. 3. Fatih-Harbiye, Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di, Araba Sevdası ve Şık adlı me tin le ri ya - z l fl ta rih le ri ne gö re s ra la ya rak ya zar la r n bu me tin le ri ka le me al r ken ken din den ön ce ki me tin - ler den et ki le nip et ki len me dik le ri ni be lir le me ye ça l fl n z. So nuç la r ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 4. Fe lâ tun Bey ile Râ k m Efen di ro ma n n dan al nan par ça da su pe - so pa ka fe o le - ko - va la, kar yo la ke li me le ri nin söy le yifl ben zer li in den ya rar la n la rak kur gu la nan di ya log lar var d r. Türk ede bi ya t n da han gi ede bî tür de ben zer kul la n m la ra rast lan mak ta d r? Bu du ru mu ge le nek - le ilifl ki len di ri niz. 5. Türk ede bi ya t n da yan l fl Ba t l lafl ma y elefl tir me ge le ne i ne za man bafl la m fl t r? Ah met Mit - hat Efen di, Re ca izâ de Mah mut Ek rem ve Hü se yin Rah mi Gür p nar n söz ko nu su ge le ne in olufl - ma s n da ki ye ri ne dir? Aç k la y n z. 2. Et kin lik: Me tin ler de mo dern lefl me yi yan l fl an la m fl, yoz lafl m fl tip ler yer al mak ta d r. Gü nü mü - zün sos yal olay la r içe ri sin de siz de dü flün ce ve dav ra n fl bi çim le ri ni yer di i niz tip le ri ko nu alan k - sa bir ya z ka le me al n z. 6. Oku du u nuz ro man par ça la r n dan yo la ç ka rak Merakî Efendi, Bih ruz Bey, fia t r za de ve Ne - ri man n ki fli lik ya p la r nı belirleyiniz. Belirlediğiniz özellikleri aşağıdaki tabloda boş bırakılan yerlere yazınız. Bu kahramanların birbirlerine benzeyen yönlerini sözlü olarak ifade ediniz. Merakî Efendi Bihruz Bey fiat rzade Neriman 117

118 Ne kadar bilirsen bil, söylediklerin karşındakilerin anlayabileceği kadardır. Mevlânâ DON Kİ ŞOT... O s ra da, Don Ki flot ova da otuz ka dar yel de ir - me ni gö rün ce si lah floru San flo'ya ses len di: Dos tum, flan s m z ya ver gi di yor, flu kar fl da ki müt hifl dev le ri gö rü yor mu sun? Sa y la r otuz dan faz la, bun lar ile sa va fl p hep si ni öl dü re ce im. Ala ca - m z ga ni met ler ile zen gin lefl me ye bafl la ya ca z. Bu al çak ya ra t k la r yer yü zün den kal d r mak ile Tan - r ya hiz met et mifl de ola ca m. San flo hay ret le: Han gi dev ler? de di. Rafael Hernandez PEREIRA, Don Kişot Don Ki flot: fl te flu gör dük le rin, kol la r da ne ka dar bü yük. Bun la r n için de kol la r iki fer sah uzun lu un - da olan lar bi le var d r. Fa kat efen dim, aman dik kat edin, on lar dev de il yel de ir me ni. Si zin kol zan net tik le ri niz de ka nat lar dan bafl ka bir fley de il. Se nin ma ce ra lar da hiç tec rü ben ol ma d gö rü lü yor e er kor ku yor san bu ra dan çe ki lip bir kö fle de du a et me ye bafl la, ben de eflit flart lar için de bu lun ma d m hâl de, bu teh li ke li sa va fla gi - ri fle ce im. Bu söz le ri söy ler söy le mez Ro si nan te (Rosinante)'yi mah muz la y p de ir men le re sal d r d. Bun - la r n dev de il yel de ir me ni ol du u nu ba ra ba ra söy le yen San flo'yu din le mi yor du bi le. flin ga rip ta ra f de ir men le re yak lafl t hâl de fik ri ni hiç de ifl tir me me siy di. Bü tün gü cüy le ba ra rak: Kaç ma y n al çak ya ra t k lar, si ze sal d ran flö val ye tek ba fl na çar p fl yor. di yor du. Tam bu s ra da bi raz rüz gâr ç k m fl, de ir men le rin ka nat la r da dön me ye bafl la m fl t. Don Ki flot söz le ri ne de vam la: Ne yap sa n z bo flu na, kol la r n z Bri are e (Briare) de ni len de vin kin den faz la da sal la sa n z ce za - n z ve re ce im. Bu söz le rin den son ra kal ka n n öp tü ve ca n n Dül si ne'si ne ema net ede rek m z rak el de, ilk de - ir me nin ka na d na sal d r d. Dön mek te olan ka nat Don Ki flot'u at y la bir lik te ha va ya kal d r p yir - mi ad m öte ye f r lat t. San flo efle i ni ala bil di i ne sü rüp efen di si nin im da d na ko flu yor du. fiö val - ye miz öy le flid det li düfl müfl tü ki at ufla, ken di si ni kal d r mak ta epey zor luk çek ti. Tan r fla hi dim ol sun, bun lar yel de ir me ni dir, dik kat edin di ye o ka dar ba r d m, bu na inan - ma mak için in sa n n ka fa s n da bafl ka de ir men le rin dön me si ge re kir. Kah ra ma n m z: Sus, sus dos tum San flo! di ye ba r d. n san ka de ri nin oyun la r n en faz la sa vafl za man la r n - da an lar. Ne ler ol du u nu flim di çok iyi an l yo rum. Dev le ri yen mek fle re fi ni elim den al mak için on - la r de ir men flek li ne sok tu. Sab re de lim, k l c m, er geç onun bü yü le ri ni alt ede cek tir. San flo: Uma r m! di ye rek flö val ye yi omuz la r ye rin den oy na m fl olan Rosi nan te'nin s r t na bin dir di. Kah ra ma n m z, at na bi nin ce do ru ca La pi ce (Lapis) li ma n yo lu nu tut tu. Ge le ni ge çe ni o ka - dar çok olan bir ye rin ta bii ki ma ce ra la r da bol ola cak t r. Yal n z de ir men ka na d n n k r d m z - ra na çok ac yor du. Hat ta San flo'ya: 118

119 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Dos tum bir eser de oku mufl tum, Pe rez de Var gas (Peres dö Varga) is min de bir s pan yol flö val - ye si, bir sa vafl s ra s n da k l c k r l d için bir me fle da l ve ya kü tü üy le o ka dar çok M r g pl y öl - dür müfl tü ki ken di si ne te pe le yi ci la ka b n tak m fl lar. Ben de Var gas gi bi ya pa ca m. lk rast la ya - ca m me fle a a c n dan bir dal ke se ce im ve bu nu si lah ola rak kul la na ca m. Bu nun la öy le kah - ra man l k lar gös te re ce im ki sen de bun la ra fla hit ol mak la gu rur du ya cak s n. de di. San flo: Uma r m fa kat bir par ça do ru lun, pek yan yan gi di yor su nuz. de di. Do ru su, düfl tü üm den be ri ca n m ya n yor, fli kâ yet et mi yo rum çün kü fli kâ yet et mek ba fl bofl flö val ye le rin fla n na ya k fl maz. On la r n ka r n la r ya r l p ba r sak la r f r la sa bi le yi ne ses ç kar ma ma - la r ge re kir. Vay ca n na! E er fli kâ yet et mek si lah flor la ra da ya sak sa ne ya pa ca m? Çün kü en kü çük bir t r m k ye sem de ri mi yü zü yor lar m fl gi bi ba r r m. Fa kat efen dim, ye mek saa ti gel medi mi ne der - si niz? Don Ki flot, ken di si ni aç his set me di i ni fa kat ca n is ter se ye me i ni yi ye bi le ce i ni San flo'ya söy - le di. Bu iz ni al n ca San flo efle i nin üze ri ne ku rul du, hey be sin den yi ye cek le ri ni ç kar d. O an da ma ce ra pe flin de kofl mak tan da ha iyi bir fley ola ma ya ca n dü flü ne rek efen di si ni iz li yor du. Gün ba t n ca ma ce ra c la r m z ge ce yi a aç lar al t n da ge çir di ler. Don Ki flot, sa lam bir dal se çip m z ra n ora ya as t. Or man lar da ve çöl ler de bu lun duk la r za man uy ku sa ati ni, yal n z sev gi li le ri - ni dü flün mek le ge çi ren flö val ye le ri tak lit et mek için bü tün ge ce göz le ri ni yum ma dan yal n z Dül - si ne si ni dü flün dü dur du. Fa kat San flo sa ba ha ka dar m fl l m fl l uyu du. E er efen di si ses len me mifl ol say d ne yük se len gü ne flin yü zü ne vu ran fl k la r ne de sa bah olur ken c v l da ma ya bafl la yan kufl la r n se si ken di si ni uyan d ra ma ya cak t. Göz le ri ni aç n ca he men fli fle si ni kap t fa kat onu da ha ha fif le mifl bu lun ca üzül - dü. Kah ra ma n m z ise âfl ka ne dü flün ce ler ile ol duk ça doy mufl ol du un dan kah val t dan vaz geç ti. ki si de hay van la r na at la ya rak yo la ko yul du lar, üç sa at git tik - ten son ra La pi ce li ma n na var d lar. Don Ki flot: Kar de flim San flo, ar t k bu ra da ma ce ra de ni len fle - ye kol la r m z aça bi li riz. Fa kat her fley den ön ce sa na ve re ce im flu ö ü dü sa k n unut ma. Be ni en müt hifl bir teh li ke de bi le gör sen sa k n k l c na sa r l p o teh li ke ye at l ma. Sen an cak ba na hü cum eden ler ayak ta k m n - dan kim se ler se çar p fla bi lir sin. E er hü cum eden flö val - ye ler se sen flö val ye fla n na sa hip ol ma d n dan, dö vü - fle gi rifl men ka nun la r m za ters olur. di ye hay k r d.... Pablo Picasso (Pikasso), Don Kişot ve Sanşo Cer van tes 1. Don Kişot adlı metni an lam l kü çük par ça la ra ay r n z. Her par ça y bü tün le bir lik te an lam - lan d r n z. Met nin bü tü nü ile met ni oluş tu ran kü çük par ça la rın dil, ya pı, ve an lam ba kı mın dan iliş - ki si ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Don Ki flot un yap t k la r n na s l de er len di ri yor su nuz? Fark l dü flün ce le ri tah ta ya ya z n z. 119

120 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 1. Et kin lik: Grup lar olufl tu ru nuz. Don Ki flot ro ma n n dan al nan me tin par ça s n da ha ön ce seç ti i niz bi lim sel ya z lar la an lam la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ede bî me tin de ki an lam la bi lim - sel me tin de ki an lam fark l l k la r n mad de ler hâ lin de s ra la y n z. 3. Oku yu cu nun kül tür se vi ye si, ya fl, ye tifl ti i sos yal or tam vb. un sur lar bir met nin an la fl l ma s ve yo rum lan ma s n na s l et ki ler? Siz de oku du u nuz me tin den ç kar d n z fark l an lam ve yo rum - la r ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. 4. Don Ki flot ad l met nin an la m ile si zin me tin ile il gi li yo rum la r n z n fark l l k la r ve ben - zer lik le ri ni dik ka te ala rak an lam ve yo rum ara s n da ki ilifl ki yi bir kaç cüm ley le aç k la y n z Et kin lik: Grup lar olufl tu ra rak oku du u nuz met nin ya p s n, te ma s n ve an la t m özel lik le ri - ni be lir le yi niz. Bu unsurların birbirleriyle metin içindeki ilişkisini açıklayınız. 5. Don Ki flot ro ma n n dan al nan par ça da, gö rü len an la m n d fl n da bafl ka an lam lar bul ma - ya ça l fl n z. Yazarın okuyucunun hayal gücüne bıraktığı bölümleri işaretleyiniz. 6. Ek fli bir ses ve uy gun bir va zi yet al d gi bi söz grup la r n n me tin de ka zan d k la r an lam - la r be lir le yi niz. Bu, di lin han gi özel li in den kay nak lan mak ta d r? Aç k la y n z. 3. Et kin lik: Me tin de ki ede bî ger çek lik ve ta ri hî ger çek li i yan s tan söz, söz gru bu ve ifa de le ri be lir le yip tab lo da ki uy gun yer le re ya zı nız. Et kin lik so nun da me tin de ki ede bî ger çek lik ile ta ri hî ger çek lik ara s n da ki ilifl ki yi be lir le me ye ça l fl n z. Ese rin Ya zıl dı ğı Dö nem de ki Ta ri hî Ger çek lik Eserdeki Edebî Gerçeklik Cer van tes, Don Ki flot ro ma n n n ana kah ra ma n n, gör dü ü yel de ir men le ri ni dev sa na rak bu de ir men le re sal d ran, asil za de lik özen ti si ne sa hip bir flö val ye ola rak kur gu la m fl t r. Siz ce ya za - r n ro ma n n böy le bir kah ra man ve onun saç ma gö rü nen ma ce ra la r y la kur gu la ma s n n se be bi ne ola bi lir? Aç k la y n z. 8. İs pan yol dü şü nür Gas set (Ga set) in Don Ki flot ro ma n y la il gi li ola rak söy le di ği n san onu ha - ya t n da üç kez oku ma l d r: Kah ka ha n n ko lay ca du dak la ra f r la y p duy gu la r ha re ke te ge çi re ce i genç lik te, man t n hâ kim ol ma ya bafl la d or ta yafl ta, her fle ye fel se fe aç s n dan ba k l d ih ti yar - l k ta. sö zü nü yo rum la y n z. 120

121 Bir yazarın kişiliğini anlarsanız o yazarın yazdıklarını da anlarsınız. Longfellow (Longfelov) GÜ LEN ADA Ki mi in san pa ra pul bu da la s olur, ki mi si ke flif ve icat me rak l s, ba z s da mü zik âfl. De li Da - vut ise ada lar ka ra sev da l s y d. De ni zin bu de li di va ne si nin gö zün de hep ada lar tü ter, ada lar tit - rer di. Tan ye ri a a r r ken Ada lar la bir lik te uya na ca m. di ye çok ge ce ler göz yum maz d. Ge ce - nin lofl lu uy la ör tü lü du ran de niz hâ lâ rü ya s na dal g n, de rin de rin uyur ken tan fl n yük sek ten ka pan ada lar, Ar fli pel in o kop ko yu çe lik ma vi sin de san ki fla fak par ça la r imifl ler gi bi par lar ken ve De li Da vut a ta uzak lar dan göz k r pa rak ko yun la r n da bir ye ni gün da ha ya fla ya ca n ona, gün do ma dan müj de ler ler di. Bu nu gö ren Da vut, dün ya ya ye ni gel mi fle dö ner di. Kufl uç maz ker van geç mez da bafl la r n da ge ri li du ran tel graf tel le ri ne rüz gâr de in ce tel le rin uzun uzun in le me si gi bi Da vut un da gön lü tit re ye tit re ye fl a ve aç k l k la ra uya n r; göz le ri, yü re i ni bu ran se vinç le har lar d. fl te o za man, ar t k içi içi ne s ma yan Da vut, li man da uyu yan ka y n n de mi ri ni h r ç n h r ç n ko pa r p f r la t r ve ad n dan da sa n n dan da özel ki fli li in den de ko pup git mek te olan ka y ka - dar öz gür, Nep tün ün An fit rit e ba ran se si nin h z y la ada la ra do ru at l r ve Ar fli pel in cam ma - vi si dal ga la r n n uçu flan ye le le ri ne, uzun bir bay rak, bir fors gi bi yap rak la nan gü lü flü nü ka tar d. Ne var ki De li Da vut, Ar fli pel in sa y s z ada la r ara s n da yol u ra ol ma yan, s s z bir yer de ki Gü - len Ada n n âfl y d. De niz, ada y f r do la y sa rar, kö pük ve ç r p n t la r y la onun be li ni, ger da n n ve kol tuk alt la r n g d k lar d. Sa l nan a aç la r, sav ru lan dal la r ve yap rak la r y la flak rak ada, de lifl - men saç la r n çal ka la ya rak ka t la ka t la gü ler di. Ne var ki ken di fl için de giz le nen gü nefl gi bi ada, ken di se vin ci nin par la y fl için de kay bo lur, ko ca en gin de, ufuk tan uf ka ç n la yan bir kah ka - ha ka l r d. Ada n n ta aç k la r n da ç n la yan gü lü flü ile De li Da vut un de niz den ge len gü lü flü, bir bi ri ne gö - nül ve ren le rin kar fl l k l uza t lan kol la r gi bi ka vu fla rak çe ker ler di. Za ten her fley; de niz, dal ga, kö - Inka ZAMOYSKA, Path to Swami s Beach 121

122 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER pük, ka ya, a aç, dal, gök... Ne var sa pem be bir cam dan ge çen bir ba k fl gi bi o gü lüfl ten ge çe rek hep flen le nir, gü ler di. Gü len Ada n n ne re de bafl la y p ne re de bit ti i hiç bi lin mez di. Çün kü ada n n k y la r ve ba r de - niz al t ma a ra la r ve deh liz le riy le oyuk oyuk tu. Ada n n de niz al t n da ki ko ri dor ve tü nel le rin den gi ren dal ga la r n su la r, f r l f r l gir dap la n r lar, bir bi ri ne bir fley ler f s l da y p an la t r lar, son ra bir - den bi re, ç l d ra s ya se vin di ren bir müj de yi duy mufl lar m fl gi bi ha va ya, bir p r lan ta sü tu nu na ben - ze yen bir gü lüfl ça la ya n f r la t r lar d. Su lar iç içe gök ku flak la r ya par ken ür kek ç l k lar du yu lur - du. Su lar yi ne ada ya dö kü lür dü. Pa ni e tu tu lan su lar, ken di le ri ni uçu rum dan atar lar d. z mir in bü yük Ka li fer ni flir ke ti nin ün lü eks pe ri Mu rat Ko ca da, De li Da vut a, Ba na bak! Gü - len Ada y bi li yor mu sun? Bu ada ne re de dir? di ye sor du. De li Da vut un, ce vap ola rak ko lay ve ge nifl bir ka vis le ha va da gez dir di i eli, san ki ada n n s n r - la r n dört bu ca a f r la t yor ve ada ya bu lun du u yer den ta ma men öz gür ve so yut lan m fl bir var - l k ve ri yor du. Eks per, Ada ne ya par? Gül dü ü nü söy lü yor lar. Ger çek ten gü ler mi? di ye sor du. De li Da vut, F r lat t to pu ata tu ta ya pa yal n z oy na yan bir ço cuk gi bi gü lü flü nü f r la t p tu ta - rak de niz ler de tek ba fl na oy nar. de di. Eks per bir mo tor ki ra la d. K la vuz luk ede cek olan Da vut un ka y da ye dek te çe ki le cek ti. Ko ca da n tav r n da ve se sin de, sa hip ol du u oto mo bil le rin, mal ve pa ra la r n bü yük top la m s r t yor du. n san onun la gö rü flür ken bir in san la de il ama oto mo bil ler le, mal ve top rak la ve pa - ra ka sa s y la ko nufl mak ta ol du u nu sa n r d. Ada n n as l tu haf l, ada m n ada y de il fa kat ada n n ada m seç me siy di. Uzak tan ya nafl mak ta olan Ko ca da gö rün ce ada ya vafl ya vafl bü yü me ye ko yul du. Za ten onun saa ti sa ati ne uy maz d. Bu ra s ka ra r r, öte si ay d n la n r, k za r r, mo ra r r, ma vi le flir, se rap- gi bi uf ka yas la n r, bu lut olur ya y l r, bu u olur uçup gi der di. Ora ya bü tün gö nül göz le re ve ku lak la ra top - la na rak pa t r t ya p p ada y ür küt me mek için usul usul ayak ucu na ba s la rak gi di lir di. Oy sa Ko ca - da, oto mo bi lin pa ra s n sa y n ca oto mo bi le bin mek ve yu mu flak kol tu un üs tü ne yan gel mek hak k n ka zan m fl ça s na ada n n önü ne ge lip ken di si ni e len dir mek için soy ta r l k yap ma s n bek - li yor du. Gö nül de il, fla ka de il, pa ra ve ri yor du. Ada, Ko ca da gö rün ce te pe si ne do la d kos - ko ca man ka ra bu lu tu, ba fl na da vul ka dar ka vuk edin di ve de niz or ta s n da as k su rat l bir gul ya - ba ni ke sil di. Mo tor ada y k y lar ken ada n n a z ka la ba l k ma a ra la r kö pür kö pür kö pü re rek Ko ca da n su ra t na de niz tü kür dü. Ka ya lar difl gös te re rek h r l yor lar d. Kun du ra la r n n ta ban la r y la flap flap di ye ta pu se ne di dam ga lar ca s na ad m atan eks per, ada n n ar t k adam ak l l da ma r na bas m fl t. Ka ya s r t n sil kin ce Ko ca da düfl tü. Pa ta vat s z tafl lar kufl tü yü ke si le cek le ri ne, kas ka t don du lar. Ba z ka ya la r n te pe si at t. Her de lik ten ha va ya su lar f fl k r d. Ko ca da s r l s k lam ol du. Su dan kaç - mak için ça l la ra dal d. Ada n n tüy le ri di ken di ken ol du. San dal ça l la r Ko ca da a çel me at t. Ko - ca da, dur ma ma ca s na s r tüs tü, yü züs tü ge li yor du. Ada n n ba r ha va do lu bir gay da ke sil mifl ti. Her de li i da da a ka vufl tu ran, difl ka mafl t r c bir ca y r t ko pa r yor du. Ada n n si ni ri tut mufl tu. Ada, yap ya l n sert li i ile sip siv ri so ku cu lu uy la, kap kan ca t r ma la y c l y la Ko ca da tek me le di, to kat la d, to kat la d, tar tak la d ve dal d. Eks per le bir lik te ge len ve ada y gök le re ç ka r r ca s na öven ba di ba di ba cak l iki yaz man, bu edep siz lik ve ter bi ye siz li i ada de il fa kat ken di le ri edi yor lar m fl gi bi s k l p bü zü lü yor, Ko ca da düfl tük çe yer den te men na lar sal l yor lar d. De li Da vut, Ah efen dim, bu gü ne dek hiç de böy le an r ma m fl t. de di. 122

123 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Ko ca da Ne zo ru ma? Bu z r l t y ni ye din - le ye yim? Gi der de otel de ki fo nog ra m m ça la - r m. de di. ki yaz man da yer den te men na ede rek sa bet bu yu ru lur efen dim. de di ler. Bu nun üze ri ne Ko ca da mo to ra bi nin ce Da - vut u, ka y ile ada da b ra ka rak çe ki lip git ti. De li Da vut flafl t kal d. Rüz gâr din di. Su lar ka rar d. Ada ge ce ye kay d. Ay ç k t. Ada n n üze rin de ki bir bu lut tan in ce bir nur ini yor du. Se rin lik ve f s l t dan iba ret bir du vak t. Ada ya ses siz lik ser pi yor du. Tit re yen ya mu run her dam la s, ay fl n da in ce bir gü müfl tel olu yor - Emel Gülçin ÜLKER, Dalgada Gün Batımı du. Ay fl, bu u da bir ebem ku fla sal lan d r - d. San ki ada, mil yar lar ca gü müfl tel ler le gök ku fla na as l sa l n yor du. Ada, ge lin ku fla n n ka - vi siy le san ki Da vut un üze ri ne e il mifl gü lüm sü yor du. De li Da vut, uy ku sun da ki gü lüm se me si nin ha le siy le gök ku fla n n çem be ri ni ta mam l yor du. De ni ze dü flen çi ta ne si nin, ay r l n de niz de kay bet me si gi bi De li Da vut da ada n n ay r l n yi - ti ri yor du. Gün düz, gü lüfl gü lü fle gel mifl ler di. Ay fl n da ise ay n gü lüm se me on la r bir bir le ri ne sa - r yor du. Dün ya ken di yo lun da, on lar da düfl le rin de dö ne dö ne gi di yor lar d... Ha li kar nas Ba lık çı sı, Ege den De ni ze Bı ra kıl mış Bir Çi çek 1. De niz k y s n da uzun sü re ya fla ma m fl bir ki şi nin Gü len Ada hi kâ ye si ni ya zıp ya za ma ya ca - ğı nı tar tı şı nız. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Oku du u nuz hi kâ ye nin geç ti i co raf ya y be lir le me ye ça l fl n z. Bu co raf ya n n ya zar la il - gi si ni ku ru nuz. 3. Gü len Ada ad lı me tin de Ha li kar nas Ba lık çı sı nın ha ya tı ile il gi li ne gi bi iz ler bu lun du ğu - nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 1. Et kin lik: Me tin de, ya za r n ada y can l bir var l k gi bi dü flün me si ni na s l kar fl l yor su nuz? Bu du ru mu ör nek len di ren cüm le le rin alt la r n çi zi niz. S n f ta ar ka dafl la r n za oku yu nuz. 4. Bir ese rin ya za r hak k n da bil gi sa hi bi ol ma m z ese ri da ha iyi an la ma m za na s l yar d m c olur? Sözlü olarak ifade ediniz. 2. Et kin lik: Er ge ne kon Des ta n, Aflk Mek tup la r ve Eskici Dükkânı adlı metinleri ya p, te - ma, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t ra rak me tin ler ara s n da ki ben zer lik le ri afla da ki tab lo - ya ya z n z. Yap Tema Dil ve Anlat m Ergenekon Destan Aflk Mektuplar Eskici Dükkânı 123

124 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Et kin lik: Er ge ne kon Des ta n, Aflk Mek tup la r ve Eskici Dükkânı adlı metinleri zihniyet, ya p, te ma, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t ra rak me tin ler ara s n da ki farklılıkları afla - da ki tab lo ya ya z n z. Ergenekon Destan Zihniyet Yap Tema Dil ve Anlat m Aflk Mektuplar Eskici Dükkânı Kırmızı Azap Anlama - Yorumlama 1. Sı nı fa ge tir di ği niz an lat ma ya bağ lı me tin ör nek le ri ni oku yu nuz. Me tin ler de dö ne min zih - ni ye ti ve ya za r n ya fla d dö nem de ki kül tür ha ya t y la iliş ki si hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. So nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Er ge ne kon Des ta n ile Kur tu lufl Sa va fl ara s n da ne gi bi ben zer lik ler ku ra bi lir si niz? Aç k la y n z. 4. Et kin lik: Aflk Mek tup la r hi kâ ye sin de Ra sim in an la tıl ma yan özel lik le ri ni belirleyip defterinize ya z n z. Bu özellikleri belirlerken nelere dikkat ettiğinizi sözlü olarak ifade ediniz. 5. Et kin lik: Da ha ön ce oku du u nuz ede bî me tin ler de an la t lan olay la r n, ta n t lan ki fli le rin ben zer le ri nin ya k n çev re niz de bu lu nup bu lun ma d n dü flü nü nüz. Ya fla nan ger çek lik ile ede bî me tin de an la t lan ger çek lik ara s n da ki fark l l k la r be lir le me ye ça l fl n z. Be lir le ye bil di i niz özel - lik le ri ar ka dafl la r n za su nu nuz. 3. Ola ya ba l bir ede bî me tin de te ma y tes pit eder ken ne le re dik kat eder si niz? 4. Fa tih-har bi ye ad lı met nin kah ra man la r n dan Ne ri man n için de bu lun du u du ru mu dü flü - ne rek an la t lan olay da ki te mel ça t fl ma nok ta s n be lir le yi niz. Be lir le di ği niz te mel ça tış ma ile met - nin baş lı ğı ara sın da ki iliş ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Fa tih-har bi ye ro ma n n dan al nan met ni göz önü ne ala rak ya za r n kul lan d saf Türk mu - hit le ri ifa de sin den ne an la d n z aç k la y n z. 6. Et kin lik: Don Ki flot un ki fli li i ve ma ce ra la r siz de han gi duy gu la r uyan d r yor? Zih ni niz de can la nan Don Ki flot u ar ka dafl la r n za ta n tan Be nim Kah ra ma n m Don Ki flot bafl l k l bir ya z ka - le me al n z. 7. Et kin lik: Don Ki flot un yel de ir men le ri ne sal d r d bö lü mü ken di ni zi San flo nun ye ri ne ko - ya rak onun a z n dan ye ni den ka le me al n z. Ola y n an la t m n da or ta ya ç kan de i flik li i be lir le ye - rek s n f ta ar ka dafl la r n za su nu nuz. 6. Me tin ve fla ir ara s n da ki ilifl ki, an lat ma ya ba l me tin ler de me tin ve ya zar ilifl ki siy le na s l bir pa ra lel lik gös ter mek te dir? Aç klay n z. 124

125 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruyu söz lü ola rak ce vap la yı nız. An lat ma ya ba l bir ede bî me tin dö ne mi nin sa nat an la y fl n han gi yön ler den yan s t r? Aç k la y n z. Anlatmaya ve göstermeye dayalı metinlerin yapı unsurları nelerdir? Ede bî ge le nek ifa de sin den ne an la d n z söy le yi niz. Edebî bir metnin anlam n her insan n farkl alg lamas nın sebepleri nelerdir? Bir ese rin, onu yazan kişinin ha ya t n dan ay r dü flü nülüp dü flü nü le me ye ce i ni se bep le riy - le bir lik te ya z n z. B. Aşa ğı da ki cüm le lerde boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Ya za r n kur gu la d me tin de an la t y sü rük le yen ki fli le re ge nel ola rak... de nir. Met nin d fl n da ki bir kav ra m ya da in sa n tem sil eden ki fli ye ise... de nir. Ö re ti ci ve ya ede bî bir eser de ifl le nen ko nu ya.. de nir. An lat ma ya ba l ede bî me tin ler de an la t c n n her fle yi bil di i ba k fl aç s na ba k fl aç s ; bil gi nin kah ra man la r n bi ri nin bil gi siy le s n r l ol du u ba k fl aç s na.. ba k fl aç s ; an la t c n n bir ka me ra ta raf s z l y la olup bi te ni ifa de et ti i ba k fl aç s na..ba k fl aç s de nir. An lat ma ya ba l ede bî me tin ler de di lin... işlevi ön plan da d r. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe - ne ği işa ret le yi niz. Bir met nin ya z l d dö ne me ait kül tü rel ha ya t n özel lik le ri nin bi lin me si, met nin do ru de er len di ril me si ne yar d m c olur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî eser ler, ya z l d dö ne min si ya si ya p s n or ta ya koy mak ama c y la ka le me al n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî eser ler, bünyelerinde yazarlarının zihniyetini yansıtan ipuçlarını barındırır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ede bî me tin de an la t lan ger çek lik le ya fla nan ger çek lik ara s n da fark l l k yok tur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Bir edebî metnin anlat c s de iflti inde metnin anlat m özellikleri de de iflir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Edebî metnin dili, günlük konuşma dilinden farklıdır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Bir ede bî me tin ken din den ön ce ya z lan ede bî me tin ler le te ma, ya p, dil ve an la t m ba k - m n dan ay n ol mak zo run da d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) 125

126 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Hi kâ ye ve ro man met ni, oku yu cu nun kül tü rü ne, an la y fl na, zev ki ne, için de bu lun du u du - ru ma ve psi ko lo jik hâ li ne gö re ye ni an lam de er le ri ka za n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) An lat ma ya da ya l me tin le rin ba z la r n da ya za r n ha yat hi kâ ye si ve bi li nen özel lik le ri ile il - gi li ipuç la r me tin de yer al r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ya zar ile ese rin de yer alan kah ra man ara sın da ben zer özel lik ler bu lu na bi lir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Afla da ki ler den han gi si met nin ya z l d dö ne min hâ kim zih ni ye ti nin an la fl l ma s n da öl çüt ola rak kul la n la maz? A) Met nin ya z l d dö nem de ki sos yal ya p B) Met nin ya z l d dö nem de ki eko no mik ya p C) Met nin ya z l d dö nem de ki si ya sal ya p D) Met nin ya z l d dö ne min sa nat an la y fl E) Met nin ya z l d dö nem de ki in san nü fu su ÖSS 2. Aşa ğı da ki ler den han gi si an lat ma ya bağ lı ede bî bir met nin ya pı sı nı oluş tu ran un sur lar dan bi ri de ğil dir? A) Olay ör gü sü B) Ki fli ler C) Za man D) Ko nu E) Me kân ÖYS 3. Ya zar mal ze me si ni ya ni di li, ya k n dan ta n ya cak; onu, ola nak la r n de ne ye rek ge lifl ti re cek - tir. Bu da es ki le rin de ne yim le ri ni, on la r n eser le rin de ya flat mak la olur. Biz de böy le ol ma d. Ba - t uy gar l n ta n y fl m z dan son ra ku flak tan ku fla a, dün ya gö rü flü h z la de ifl ti i için es ki ler le ye ni ler, he men her ku flak ta bir bi rin den uzak düfl tü ler. Bu nun ya n s ra özen siz, ç r p fl t r ma çe - vi ri ler yü zün den dil ve üs lup so run la r or ta ya ç k t. Bu nun do al so nu cu ola rak da ki fli lik siz, renk siz bir ede bi yat olufl tu. Bu par ça da aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me miş tir? A) Di lin, ya za r n an la t m ve ya rat ma ara c ol du u na B) Çe vir men le rin cid di bir e i tim den geç me le ri ge rek ti i ne C) Gü nü müz sa nat ç la r y la es ki ler ara s n da bir ko puk luk bu lun du u na D) Ya za r n, ala n n da ki bi ri kim ler den ya rar lan ma s ge rek ti i ne E) Çe vi ri ler de ye te rin ce ti tiz dav ra n l ma d na ÖYS 4. Y l lar ön ce oku du u muz bir ki ta b ikin ci kez oku du u muz da ki tap ay n ki tap t r ama on - dan al d m z tat es ki sin den da ha faz la d r. Aşa ğı da ki ler den han gi si an lam ba kı mın dan bu cüm le ye en ya kın dır? A) Bir ki tap ta an la t lan lar za man la de i flik an lam lar ka za n r. B) Bir ki ta b n oku yu cu su na ve re ce i haz, son ra ki oku nu flun da bi raz da ha ar tar. C) Bir ki ta b n her oku nufl ta ay n zev ki ver me si onun de e ri ni gös te rir. D) Bir ki ta b n an la fl la bil me si için bir kaç kez okun ma s ge re kir. E) Oku yu cu nun bir ki tap tan al d tat, onu oku yufl bi çi mi ne gö re de i flir ÖYS 126

127 Sanatta temel olan, yeni ve kişisel bir şey söylemektir. Büyük sanatçı bununla belli olur. Tolstoy 3. An lat ma Esasına Bağ lı Metinleri Okuma Haz rl k Ma sal, des tan, halk hi kâ ye si, mes ne vi, hi kâ ye ve ro man tür le ri hak kın da araş tır ma ya - pa rak bu tür le rin Türk ede bi ya tın da ki ta ri hî ge liş imi hak kın da bil gi top la yı nız. Sınıfınıza masal, destan, halk hikâyesi örnekleri getiriniz. Sanat amacıyla yazılmış metinler ile öğretici metinleri okuma arasında ne gibi farklılıklar olduğu üzerine bir araştırma yapınız. Fu zû lî, Re fik Ha lit Ka ray ve Cen giz Ayt ma tov hak kın da kı sa bilgi edininiz. 1. Et kin lik: Grup la ra ay r la rak do al ve yap ma des tan lar hak k n da bil gi top la y n z. S n fa fark l des tan ör nek le ri ge ti ri niz. Türk mil le ti nin çok faz la des ta na sa hip ol ma sı nın se be bi ne ler ola bi lir? Ata türk ün Ya is tik lal ya ölüm! sö zü nün söy le nifl ama c n söz lü ola rak ifa de edi niz. nceleme 1. Metin: Masal KÖ SE DA ĞI Ev vel za man için de, kal bur sa man için de, de ve ler top oy nar ken es ki ha rman için de Yu var lan - dım, yu mak ol dum; to par lan dım, top rak ol dum. Top rak ev de bul dum ka zı Ka zı han cı ya ver dim, han cı ba na ma zı ver di Ma zı yı av cı ya ver dim, av cı ba na ta zı ver di Ta zı yı ço ba na ver dim, ço ban ba na ku zu ver di Ku zu yu kâ ti be ver dim, kâ tip ba na ya zı ver di Ya zı yı der vi şe ver dim, der viş ba - na sa zı ver di Kim se ye ver mem bu sa zı, ben ça la rım ba zı ba zı, din le ben den, in ce tel den, söy le şe - lim tat lı dil den Bir var m fl, bir yok mufl; Al lah n ku lu çok mufl. Bir mem le ke tin bi rin de bir Türk men Be yi var m fl. Kim se nin bir çö pü ne el sür mez; ken di da n dan, ba n dan ne ge lir se onun la ge çi nir gi der mifl. Do - ru su, eki lip di ki le ni ken di ne de il ye di kö ye ye ter mifl ama gel ge le lim, kâh ya la r el le ri ne, etek le ri - ne te miz de il mifl yok sa Ya har vu rup har man sa vu rur ya da pa ra y su gi bi ak t p ken di küp le ri - ni dol du rur lar m fl. Türk men Be yi bak m fl ki ola cak gi bi de il; ifl le ri ni çe kip çe vi re cek he lal süt em - mifl bi ri ni bul ma y dü flün müfl, dü flün müfl ama kâh ya dan ya na a z yan m fl bir ke re; flöy le bir tar t p te ra zi le me den her be nim di ye nin ya ka s na ya p fl r m, bi ni gel mifl bi ni git mifl, il le ve la kin hiç bi ri ni gö zü tut ma m fl. Der ken ak fla m n bir vak tin de, kö se nin bi ri pey da ol mufl. Türk men Be yi bu nu da ele yip elek ten ge çir dik ten son ra: A be nim kâh yam ola s de mifl, sen özü sö zü do ru bir ada ma ben zi yor sun ama kâh ya l k de di - in k l dan in ce dir. Otun, çö pün di lin den bil me li, a z s z, dil siz le rin hâ lin den an la ma l s n ki eme in bo fla git me sin. fiim di, yü re in at yor sa se ni bir s na ya ca m. fl te sa na bir ko yun pa ra s. Bu nun la be - en, be en di in ko yu nu al; is ter a la ka pa, is ter ço ba na sal. K rk gün son ra bu ko yu nun yü nün - den kürk, de ri sin den börk is te rim. Da ha da ha, ka n n dan kan, ca n n dan can is te rim. Ge ne de ko yu - nu mu di ri, pa ra m ge ri is te rim. Bu sa y p dök tük le ri mi ye ri ne ge ti re bi lir sen gay r la m ci mi yok, kâh - ya l avu cun da bil. 127

128 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Kö se, ko yu nun pa ra s n al p ç k m fl ama bir tür lü ak l s r er di re me mifl bu na; bo fla koy mufl, dol - ma m fl; do lu ya koy mufl, al ma m fl ge ne de umu du nu kes me mifl: Kos ko ca bey, ko yun mo yun di ye ay n oyun ede cek de il ya ba na; bu nun da bir yo lu yor da m var d r el bet. Ve la kin bil se bil se o a z s z dil siz - le rin di lin den an la yan lar bi lir bu nu. de yip kö - yün yo lu nu tut mufl. Az git mifl, uz git mifl; de re te pe düz git mifl; der ken bir ada ma rast la m fl. Se lam sa bah tan son ra sor mufl: Ner den ge li yor sun? De re köy den Ne re ye gi di yor sun? Te pe kö ye Ad n ne? Ese! Be nim ki de Kö se! Be ra ber ce yo la dü zül müfl ler. Ça y r, çi men ge - çe rek, so uk su lar içe rek git mifl ler ba bam, git - mifl ler. Der ken bir yo kufl ç k m fl ön le ri ne, öy le böy le de yo kufl mu ki Örül dük çe örü lü yor mufl kö ye do ru. Ese kafl la r n çat m fl: Bi zim kö ye di ye cek yok ama il le de bu yo - kufl be li mi zi bü kü yor yok sa de mifl. Kö se de ba fl n sal la m fl: Yo kufl ol ma s na yo kufl ama ya r ye re ka dar ben se ni ta fl r m, ya r s n dan son ra da sen be ni ta fl r s n, olur bi ter. de mifl, de mifl ya, Ese bu sö ze bir ma na ve re me mifl. Öy le ya, at yok, ara ba yok; omuz la r n - da ta fl ya cak de il ler ya bir bir le ri ni. Ak l n n tah ta s nok san m san m fl, ne san m fl sa Kö se nin, gü lüp geç mifl. Ge ne de re den te pe den söz aça rak, gel mifl ten geç mifl ten ko nu fla rak yo ku flun ba fl n bul mufl lar. Bir de gör müfl ler ki ekin ler diz bo yu Kö se flöy le bir bak m fl: Bu y l ekin le ri mi zin ma flal la h var ama yi yip bi tir di niz mi bun la r, yok yok sa da ha yi ye cek mi si - niz? de mifl. Ese ku lak la r na ina na ma m fl; Da ha bir ba fla bi le ko pa r l ma m fl, ne re si yen mifl ola bi lir bu nun? Ga li ba bu ada m n bir de il, ak l n n iki tah ta s nok san. de yip ba fl n öte ya na çe vir mifl. Tar la la r n k y s n dan ya ma la ya ma la ge çe rek kö yün me zar l na ka dar gel mifl ler. Kö se bu de fa da: Top rak la r bol ol sun ama bu adam la r n hep si öl dü mü, ya fla yan la r da var m? di ye sor ma s n m! Ese bu nu du yun ca ak ka ra y yi tir mifl: Bu ada m n öy le bir de il, iki de il, ak l n n üç tah ta s bir den nok san! de yip ne he de mifl, ne yok de mifl. Kâh ha va dan, su dan laf ede rek, kâh ya mur dan, yafl tan söz aça rak kö ye gir mifl ler. Ese ya r m a z la: Bu yur, bir yor gun luk kah ve si içe lim de gi de ce in ye re son ra gi der sin. de yip Kö se ye ka p s n aç m fl. Ese nin bir k z var m fl; ak l l m de din, ak l l imifl, bir ara f r sa t n bu lup: Kim bu ko nuk? di ye sor mufl. Ba ba s da: Bil mem ki k z m, kö se nin bi ri Ak l l de sem ak l l de il; de li de sem de li de il! Yo ku flu gör dü, böy - le de di Ekin le ri gör dü, flöy le de di Me zar l gör dü, öy le de di Ha s l, f n d k ka bu u nu dol dur ma - yan fley ler söy le di dur du yol da. Ki mi ne gü lüp geç tim; ki mi ne dö nüp geç tim; ki mi ni de duy dum, duy - ma maz l k tan gel dim. de yin ce k z gü lüm se mifl: 128

129 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Ba ba! de mifl, ha fla ak l ö ret mek gi bi ol ma s n ya ba zen bir ima bin ma na der ler. Se nin Kö se de öy le üs tün ak l l laf et mifl ki bir f n d k ka bu u na de il ye di dün ya ya s maz ama sen bu ka pa l söz le - re bir anah tar uy du ra ma m fl s n yok sa. Yo ku flu gö rün ce ya r ye re ka dar ben se ni ta fl r m, ya r s n dan son ra da sen be ni, de di öy le mi? Bu söz le o, bi raz ben de re den te pe den bah se de rim; bi raz da sen, der ken yol yor gun luk duy ma dan yo ku flun ba fl n bu lu ruz, de mek is te mifl; bu bir! Ekin le ri gö rün ce hep si ni yi yip bi tir di niz mi, yok sa da ha yi ye cek mi si niz? di ye mi sor du. Bu nun la da: Tar la n z dan ç kan la r bor ca har ca m ya t ra cak s n z, yok sa sa p ile sa ma n ile hep si ken di am ba r - n za m gi re cek? de mek is te mifl; bu iki! Me zar l gö rün ce de : Bun lar öl dü mü, ya fl yor mu? de me si ne ge lin ce bu da ha bü yük bir söz! Bu ra da ya tan la r n hep si nin ad sa n unu tu lup git ti mi? Yok sa yap t k la r iyi lik ler le, ifl le dik le ri ifl ler le ad ka lan la ra ka r flan lar da var m, de mek is te mifl; bu üç! de yin ce Ese el le ri ni diz le ri ne vur mufl: la hi ak l n la ya fla ya s n k z m, Kö se ola cak, her hâl de de di in gi bi e i rip do ku mufl tur ya ben o bez - le re bir ta rak uy du ra ma d m yok sa Gör dün mü bir, kim bi lir be ni ne ye ri ne koy mufl tur Kö se. Na s l et - sem de ak l m pey nir ek mek le ye me di i mi gös ter sem ona! de yip Kö se nin ya n na git mifl. Onun, yol - da, yo kufl ta sa vur du u ima l söz le ri ni k z n n a z y la yo rum la ma ya kalk m fl ama yü zü ne gö zü ne bu - lafl t r d n dan m d r ne dir, Kö se rüz gâ r n bafl ka yer den es ti i ni an la m fl: Bre Ese de mifl, bir bi ri mi zi tar t p te ra zi le dik gay ri Se nin ne yo kufl yu ka r dö ke cek dil le rin ne eki - lip di ki le ni öl çe cek tel le rin ne de ad ka lan la r des tan ede cek dil le rin var sa n r m. Ol say d da ha yol da iken sö zü me söz ko flar da ba fl n öte ya na çe vir mez din. De mek son ra dan son ra ya bun la r bir söy le ten var sa na. O, be nim eli me de bir geç se flu çö ze me di im kör dü ü mü bir çöz se ali mal lah cen ne tin ka p - la r n açar. de yin ce Ese, k za ra, bo za ra: A Kö se kar defl de mifl, Al lah n bil di i ni kul dan ne di ye sak la y m, böy le iken böy le Se nin o yol - da, yo kufl ta te ker le yip yu var la d n söz le rin önü ne tafl ko yan, be nim k z m d r. fiu se nin çö ze me di in dü üm le ri de çö ze bi lir se böy le bir k z m ol du u için dün ya lar be nim olur do ru su. de yip he men k - z n ça r m fl. Kö se de iki hofl befl ten son ra: Ey Ese k z de mifl, ak l yafl ta de il, bafl ta d r. Bel li ki sen in ce ele yip s k do ku ma s n bi li yor sun. Din - le flim di: Türk men Be yi ba na, bir ko yun ala cak ka dar pa ra ver di. Ve la kin k rk gün son ra yü nün den kürk, de ri sin den börk is ti yor; ka n n dan kan, ca n n dan can is ti yor; ge ne de ko yu nu di ri, pa ra y ge ri is - ti yor, ola cak fley mi bu? de yin ce Ese k z gül müfl: la hî Kö se da y de mifl, sen âle me ak l da t yor sun da bu na m bir kulp ta ka ma d n; bu pa ra ile ak - fla ma sa ba ha do u ra cak bir ko yun al r s n; yün lü, ya pa l bir ko yun. Ka ra man n ka ra s n dan olur sa bir ye ri ne iki ku zu ve rir sa na. K rk gün ko yu nu sa ar, sü tü nü sa tar, pa ra s n pa ra eder sin Be y in. Yü nü nü, ya pa s n da oku tup do ku tur, bir kürk yap t r r s n ona Ha, iki ku zu dan bi ri ni ca n n dan can d r der ve - rir sin, bi ri ni de ka n n dan kan d r der, ya t r p ke ser sin; de ri sin den börk, etin den de ke bap ya par, gö tü - rür sün. Böy le ce Be y in her de di i ye ri ni al d k tan son ra ko yu nu di ri, pa ra s n da ge ri ve rir sin, olur bi - ter, gay ri di le di le di i ni on dan. de mez mi, Kö se nin par ma a z n da ka l r. Gay ri sö zü çi ne yip de ne biz gü na ha gi re lim ne de si zin ba fl n z a r ta l m. Kö se, Ese k z n n sa y p s ra la d k la r n bir bir ya p p ya k fl t r m fl ve k rk gü ne var ma dan ko na boy la m fl. Türk men Be yi her de di i nin ye ri ne ge ti ril di i ni gö rün ce sa ka l n avu cu na al m fl: Kö se de mifl, be nim pa di flah lar gi bi ne k rk ka t r m var ne de k rk sa t r m var; ölüm yok ya ucun da, do ru nun do ru su nu söy le; Kö se ola l bir kufl tut mufl sun ama ki min a z y la tut tun bu nu. Kö se boy nu nu bü küp: Bre Be y im de mifl, ya la na bor cum ne! Ben de az çok kal d r m çi ne dim ama do ru su flu, ko yu nu di ri, pa ra y ge ri ge tir me ifli ne ak l s r er di re me mifl tim. Adam sen de de yip de ku la m n ar d na da ata - maz d m ya bu nu. Bil me mek ay p de il, ö ren me mek ay p de yip düfl tüm yol la ra fiu ra se nin, bu ra be nim der ken kö yün bi rin de Al lah, bir k z ç kar d u ru ma me er her sö zün ma na s onun di li nin ucun - 129

130 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER da imifl. O söy le di, ben yap t m Gay ri, kâh ya l ki me is ter sen ona ver. Ben bu yüz den ye ni bir ak l ö - ren dim ya bu ba na ye ter! Türk men Be yi k z n ak l na di li ni s r m fl, Kö se nin ki ne de du da n ve o gün den ge ri ni ye ti ni de ifl - tir mifl. Kö se yi ne kâh ya yap m fl, ne ki zir; k z n ve rip ken di ne gü ve yi yap m fl ve de mifl: Ey Kö se da ma d m; bu dün ya bir ge mi, ak l yel ke ni, fi kir dü me ni; kul lan ken di ni, gö re yim se ni. Bu dev le te erin ce Kö se nin sa ka l bit mifl, bit mifl ya su yun as l ba fl, Ese k z O da bir dev le te, bir mü rüvve te er mez olur mu; Türk men Be yi al bay rak kal d r p da vul lar döv dü re rek ge tir mifl onu köy den ve ta mam k rk gün, k rk ge ce toy, dü ün edip al m fl o lu na On lar da ye mifl iç mifl, mu rat la r na geç - mifl ler. fl te o gün den ge ri, bu da n ad Kö se da, kö yün ad da Ese Kö yü olup kal m fl. Ef la tun Cem GÜ NEY, Ma sal lar 1. Oku du u nuz me tin de ma sa l n söy len di i dö ne me ait zih ni yet le il gi li ne ler söy le ye bi lir si niz? 2. Kö se da ma sa l n da olay lar bir bi ri ni na s l iz li yor? Ma sa l n olay ör gü sü nü belirleyiniz. 3. Aşa ğı da ki tab lo da Kö se da ğı ad lı me tin de yer alan ki şi ler den ba zı la rı nın isim le ri ve ril miş - tir. Tabloda ismi verilen kişilerin özelliklerini belirleyerek uygun boşluklara yazınız. Köse Ese Ese K z Türkmen Beyi 4. Kö se da ğı ad lı me tin de yer alan za man ve me kân un sur la rıy la il gi li ifa de le ri be lir le yi niz. Bu ifa de le rin so mut bir ger çek li i yan s t p yan s t ma d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Ma sa l n te ma s ne dir? Aç k la y n z. 6. Kösedağ adlı metinde masal geleneğine ait hangi unsurların bulunduğunu açıklayınız. 7. Ma sa l yo rum la ya rak me tin de ve ril mek is te nen ile ti le ri be lir le yi niz. 8. Oku du u nuz met nin ya za r nın bel li olup ol ma dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Kösedağı adlı metni okuma ve çözümlemede nelere dikkat ettiğinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 10. Sanat amacıyla yazılmış metinler ile öğretici metinleri okuma arasında ne gibi farklılıklar olduğu üzerine bir araştırma yapmıştınız. Araştırma sonuçlarından hareketle Kösedağ adlı metnin hangi yönleriyle öğretici metinlerden ayrıldığını sözlü olarak ifade ediniz. 11. Ma sal da yer alan ko yun mo yun di ye ay n oyun ede cek de il ya, ça y r çi men ge çe rek, so - uk su lar içe rek gi bi ahenk li söz grup la r n n alt la r n çi zi niz. Bu tarz söy le yiş le rin ma sal tü rü nün dil ve an la tım özel lik le riy le iliş ki si ni her dönemin kendi edebî dilini ve yapısını beraberinde getirdiğini dikkate alarak açık la yı nız. 12. Da ha ön ce oku du u nuz ya da din le di i niz ma sal lar la Kö se da ma sa l n ya p, te ma, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r p ma sal lar ara s n da ki ben zer lik le ri değerlendiriniz. Değerlendirdiğiniz unsurlardan hareketle ma sal türünün genel özelliklerini sözlü olarak ifade ediniz. 13. Sınıfa getirdiğiniz masal örneklerinden beğendiklerinizi seçiniz. Seçtiğiniz örneklerden bir masal antolojisi hazırlayınız. 130

131 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Me tin: Des tan GÖÇ DES TA NI Uy gur ül ke sin de, Tu la ve Se len ge r mak la r - n n bir lefl ti i yer de Kum lan çu de ni len bir te pe var - d r. Ad na Hu lin Da der ler di. Hu lin Da la r n da da, bir bi ri ne çok ya k n iki a aç bü yü müfl tü. Bi ri ka y n a a c y d. Bir ge ce, ka - y n a a c n n üze ri ne gök yü zün den bir ma vi fl k düfl tü. ki r mak ara s n da ya fla yan in san lar bu fl gör dü ve ür pe re rek iz le di. Kut sal bir fl k t. Ka y n a a c n n üze rin de ay lar ay kal d. Kut sal fl k, ka y n a a c n n üs tün de kal d sü re için de ka y n a a c - n n göv de si bü yü dük çe bü yü dü, ka bar d. Ora dan çok gü zel tür kü ler gel me ye bafl la d. Ge ce ol du mu a a c n otuz ad m öte sin den bü tün çev re fl k lar için de ka l yor du. Bir gün a a c n göv de si an s z n ya r l d. çin den İbrahim BALABAN, Ankara Resim ve Heykel Müzesi befl kü çük ça d r, befl kü çük oda c k gö rü nü mün de or ta ya ç k t. Her oda c n için de bir ço cuk bu lun mak tay d. Ço cuk la r n a z la r n n üs tün de as l bi - rer em zik var d, on lar bu em zik ler den süt emi yor lar d. Ifl k tan do mufl olan bu kut sal ço cuk la ra halk ve hal k n ile ri ge len le ri çok bü yük say g gös ter di ler. Ço cuk la r n en kü çü ü nün ad Sun gur Te kin di, on dan son ra ki nin ad Ku tur Ti gin, üçün cü sü - nün ki Tü rek Te kin, dör dün cü sü nün Us Te kin, be flin ci si nin ad Bu u Te kin di. Befl ço cu un be fli nin de Tan r ta ra f n dan gön de ril di i ne ina nan in san lar, iç le rin den bi ri ni ha kan yap mak is te di ler. Bu - u Han en bü yük le ri idi; öte ki ler den da ha gü zel, da ha ze ki, da ha yi it gö rü nü yor du. Bu u Te - kin in hep sin den üs tün ol du u nu an la yan halk onu ha kan ola rak seç ti ler. Bü yük bir tö ren le Bu - u Ha n tah ta oturt tu lar. Böy le ce y l lar y l ko va la m fl, bir gün gel mifl Uy gur la ra bir bafl ka s ha kan ol mufl. Bu ha ka n n da Ga l Te kin ad n da bir o lu var m fl. Ha kan o lu, Ga l Te kin e, Çin pren ses le rin den bi ri ni, Ki u-li en i al ma y uy gun gör müfl. Ev len dik ten son ra Pren ses Ki u-li en, sa ra y n Ha tun Da nda kur du. Ha tun Da n n çev re ya - n da da l k t ve bu da lar dan bi ri nin ad da Tan r Da yd, Tan r Da n n gü ne yin de de Kut lu Da der ler bir bafl ka da var d, ko ca man bir ka ya par ça s. Bir gün Çin el çi si, fal c la r y la bir lik te Ki u-li en in sa ra y na gel di ler. Ken di ara la r n da ko nu flup de di ler ki: Ha tun Da n n va r yo u, bü tün bah ti yar l Kut lu Da de ni len bu ka ya par ça s na ba l d r. Türk le ri za y f la t p y k mak is ti yor sak bu ka ya y on la r n elin den al ma l y z. Bu ko nufl ma dan son ra va r lan ka rar üze ri ne Çin li ler, Ku i-li en e kar fl l k ola rak o ka ya n n ken - di le ri ne ve ril me si ni is te di ler. Ye ni Ha kan, is te in ne re ye va ra ca n dü flün me den ve umur sa ma - dan Çin li le rin ar zu su nu ka bul et ti, yur du nun bir par ça s olan bu ka ya y on la ra ver di. Hâl bu ki Kut - lu Da bir kut sal ka yay d ; bü tün Uy gur ül ke si nin mut lu lu u bu ka ya ya ba l y d. Bu t l s m l tafl Türk yur du nun bö lün mez bü tün lü ü nü tem sil edi yor du; düfl ma na ve ri lir se bu bü tün lük par ça la na cak ve Türk le rin bü tün sa ade ti de yok ola cak t. Ha kan ka ya y ver me si ne ver di ama ka ya öy le ko lay ko lay sö kü lüp gö tü rü le cek tür den de il - di. Bu nu an la yan Çin li ler, ka ya n n çev re si ne odun ve kö mür y p atefl le di ler. Ka ya iyi ce k z n ca da üze ri ne sir ke dö küp pa ram par ça et ti ler. Her bir par ça y al d lar, ül ke le ri ne ta fl d lar. 131

132 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Olan o za man ol du ifl te. Tür ke li nin bü tün kur du ku flu, bü tün hay van la r di le gel di, ken di dil - le rin ce ka ya n n düfl ma na ve ri li fli ne a la d lar. Ye di gün son ra gü na h ba fl lan maz olan bu dü flün - ce siz ha kan öl dü. Ne var ki onun ölü müy le ül ke fe la ket ten kur tu la ma d. Bir Çin pren se si u ru na çe kin me den ba fl lan m fl olan yur dun bir ka ya s, Tür ke li nin fe la ke ti ne se bep ol du. Halk ra hat ve hu zur yü zü gör me di. Ir mak lar bir bi ri ar d n ca ku ru du. Göl le rin su yu bu har olup uç tu. Top rak lar ya r l d, ürün ye fler mez ol du. Gün ler den son ra Türk tah t na Bu u Han n to run la r n dan bi ri ha kan ola rak otur du. O za man can l can s z, ev cil ya ban, ço luk ço cuk bü tün yurt ta so luk alan al ma yan ne var sa hep si bir den: Göç!.. Göç!.. di ye ç r fl ma ya bafl la d. De rin den, inil ti li, hü zün do lu, eli bö rün de kal m fl bir ç r fl may d bu. Yü rek ler da yan maz d. Uy gur lar bu nu bir la hî emir di ye bil di ler. To par lan d lar, yol la ra dü zül dü ler; yurt la r n yu va la - r n b ra k p bi lin me dik ül ke le re do ru göç et me ye bafl la d lar. So nun da bir ye re ge lip dur du lar, ora da ses ler de ke sil di. Uy gur lar, ses le rin ke si lip du yul maz ol du u bu yer de kon du lar, befl ma hal - le ku rup yer lefl ti ler; bu nun için bu ye rin ad n da Befl-Ba l k (Befl fie hir) koy du lar. Bu ra da ya fla y p ço al d lar. M. Ne ca ti SE PET Çİ OĞ LU Kar şı laş tır ma lı Türk Des tan la rı 1. Göç Des ta nı ad lı me tin de an la t lan la r göz önü ne ala rak bah se di len dö ne min zih ni ye ti hak - k n da ne ler söy le ye bi lir si niz? 2. Des ta n n te ma s ne dir? Aç k la y n z. 3. An la t lan ola y n ya p (olay, me kân, ki fli ler, za man) un sur la r n be lir le ye rek tahtaya ya z n z. 4. Oku du u nuz des ta n, ön ce ki bö lüm de yer alan Kö se da ğı ad lı ma sal met niy le dil ve an la - t m tar z ba k m n dan kar fl lafl t ra rak ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak su nu nuz. 5. Göç Des ta n nda ve ril mek is te nen ile ti le ri, met ni yo rum la ya rak be lir le yi niz ve söz lü ola rak ar - ka dafl la r n za su nu nuz. 6. Oku du u nuz me tin, han gi özel lik le rin den do la y des tan ola rak ad lan d r l mak ta d r? 7. Me tin de yer alan ipuç la r n dan ha re ket le Göç Des ta n n n or ta ya ç k t dö ne mi be lir le ye rek def - te ri ni ze ya z n z. Des tan la rın gü nü mü ze ulaş ma sın da söz lü an la tım ge le ne ği mi zin ro lü nü söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Göç Des ta nı ad lı me tin de Çin li le rin Türk le ri yen mek için bafl vur duk la r yol lar ne ler dir? Gü - nü müz de de Türk mil le ti ne yö ne lik ben zer teh li ke ve teh dit le rin olup ol ma d n tar t fla rak ulafl t - n z so nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 2. Et kin lik: a) Do al ve yap ma des tan hak k n da k sa bir arafl t r ma yap m fl t n z. Do al des tan ile yap - ma des tan ara s n da ki fark la r aşa ğı da ki tab lo daki noktalı yer le re ya zı nız. Do ğal Des tan Yapma Des tan b) Do ğal des tan ile yap ma des tan ara sın da ede bî eser-ya zar iliş ki si ba kı mın dan han gi fark lı lık la - rın bu lun du ğu nu açık la yı nız. 9. Göç Destanı adlı metni okuma ve çözümlemede dikkat ettiğiniz unsurları sözlü olarak ifade ediniz. 132

133 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Me tin: Halk Hikâ ye si ÂŞIK GA RİP İLE ŞAH SA NEM Hİ KÂ YE Sİ Dö şe me Ra vi yan- ah bar ve nâ ki lân- âsar flöy le ri va yet eder ler ki: O il ler bi zim il ler, or da söy le nen dil ler bi zim dil ler ken ran bafl ka ran, dev ran bafl ka dev ran m fl. Gi riş fie hir ler den Teb riz fleh rin de, Ho ca Ah met der ler, gün gör - müfl, umur gör müfl bir Al lah n ku lu var m fl. Ken di si, zen gin mi de din zen gin mifl Va r n da va r n yay la la ra dök sen yay la lar al - maz, der ya la ra dök sen der ya lar al maz m fl; öy le de cö mert mifl öy le de cö mert mifl ki her gün bin ye ti mi ye di rir, bin yok su lu giy - di rir, da ha var m der mifl? (Ho ca Ah met in Re sul ad lı, 15 ya şın da bir oğ lu ile bir de kı - zı var dır. Gün ler den bir gün Ho ca Ah met, Hak kın rah me ti ne ka vu şur. Teb riz de bu lu nan din siz iman sız Kırk ha ra mi ler ya - lan cı lık, dal ka vuk luk ede rek genç Re sul ü ayar tır lar. Pa ra sı nı Ömer Faruk ATABEK (İsimsiz) pu lu nu yer ler. Ana sı ile ba cı sı ca mi av lu la rı na dü şer, ken di si de aç su suz, ba şı nı alıp gur be te çı kar.) Re sul ün Âşık Ga rip ol ma sı Re sul, fleh rin k y s n da ça y r l k çi men lik bir ye re ka dar gel di: n yok cin yok, he le flu nun flu ra - s n da bir so luk ol sun din le ne yim, ba ka l m Al lah ne gös te re cek? de yip ye flil ot la r n üs tü ne flöy le bir uzan d. Bu son la f laf ge li mi söy le mifl ti ya, ha cet ka p la r n n aç k ol du u bir za ma na rast la - m fl ola cak, Al lah tan öy le bir gaf let bas t, öy le bir gaf let bas t ki göz le rin de gö rül me dik bir rü ya âle mi pey da ol du. Ye flil giy mifl ye flil bafl l bir er mifl Bir elin de ye flil bir yap rak, bir elin de do lu bir tas, bafl ucu na di ki lip bir Hu! de di ve eyit ti: Uyan gaf let uy ku sun dan uyan ga fil, uyan da flu ye flil yap ra bir oku, bak ki ya zan ne yaz - m fl? Re sul ola cak söz de gaf let uy ku sun dan uya n r gi bi olup: Pi rim, ben ak tan ka ra dan an la mam; dün ya da bir harf bil sey dim da ha ne is ter dim de yin - ce haz re ti pir: Hey ga fil, sen âlem-i ma na da her fle yi oku yup hat met tin; im di bil me di in bir nok ta, bir harf kal ma d.oku oku ya bil di in ka dar bu Al lah ke la m n, de me siy le Re sul Bis mil lah çe kip ye - flil yap rak üze rin de ki ya z y oku du ki ne oku sun: Ga fil in san, ga fil in san! Sen ken di ni yi tir mifl de bu la m yor sun yok sa sen de olan kim de var! Ba fl n se nin bir kufl ka fe si, se sin der sen Da vud un se si. On par ma n n onun dan da bal ak yor am ma ve la kin aflk ol ma y n ca meflk ol maz ve gur bet gez me yin ce in san in san ol maz. Re sul bi ça re: Ben ne imi flim de ha be rim yok mufl. de me ye kal ma d haz re ti pir, bu se fer de elin de ki do lu yu su nup: Bu na pir do lu su, aflk ba de si der ler; al o lum, bu nu, se ni be ni ya ra ta n n afl k na iç, de di. Ga - rip: Se ni be ni ya ra ta n n afl k na de yip iç ti. Der ken bir do lu da ha sun du. Ga rip: Ya bu ki min afl k na? de me e kal ma d haz re ti pir, kud - ret gü lü de dik le ri ko lu nu kal d r maz m, bir elin de gül, bir elin de ba de, öy le bir han za de gö rün - 133

134 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER dü ki göz le ri ne gül den gö nül lü, ba de den tat l Kafl la r ka lem ka ra s, göz le ri ahu yaz ma s, bo yu ser vi dal gi bi. Do an aya Ya sen do ya ben. di yor, ta öy le si ne gü zel. Ga rip bir bak t ba y l d, bir bak t ay l d : K z da hi öy le ol du. Ama a z la r dil le ri va r p da bir bir le ri ne: Sen han gi gü lün bül - bü lü sün? di ye me di ler. Haz re ti pir ise bir eli ni bi ri nin, bir eli ni öbü rü nün om zu na ko yup eyit ti: Bu gün den ge ri, bi ri - niz bir Âfl k Ga rip, bi ri niz bir fiah Sa nem! Ya zan Al lah si zi bir bi ri ni ze yaz m fl, da ha ne du ru yor su - nuz? Bâ de-i afl k içip iki niz bir can olun! Gül ler so lup gö nül ler pe ri flan ol ma dan bir bi ri ni zi Tif lis te ara y p bu lun! de dik te, bir bi ri nin elin den pir do lu su içip dün ya la r n dan geç ti ler. Ta mam ye di de - fa ba y l p ay l d k tan son ra Re sul, el su nup zül fün den bir tel ala s gel di am ma ve la kin eli var ma - d. fiah Sa nem bu hâ li gö rüp, zül fü nü ger da na di zip elin de ki gü lü at t ona. Gül ge lip kal bi üs tü - ne dü flün ce ye tim Re sul, Âfl k Ga rip olup uyan d. Bak t ki ne bak s n, gül düfl tü ü yer de, tas dur du u yer de du rup du ru yor ya gö rü nür de ne fiah Sa nem var ne de pir ba ba (Âşık Ga rip, ba de yi iç tik ten son ra dö nüp ana ve ba cı sı nı da alır, yo la re van olur, Tif lis e va rır - lar. Ga rip, bir âşık kah ve si ne gi rer, ora da Şah Sa nem in ba ba sı Ho ca Si nan ile ta nı şır. Kız bu nun, rü ya da gör dü ğü genç ol du ğu nu an la yıp eve ge ti ril me si ni is ter. Ho ca Si nan ise onun Tif lis te ki bü tün saz şa ir le ri ni yen me si ni di le mek te dir. Ho ca Si nan ve kah ve ci De li Mah mut un ıs rar la rıy la Ga rip, sa zı nı du va ra asıp im ti han ol ma ya ra zı olur. Ga rip, sa zı nı ge tir me miş tir. Ho ca Si nan, ona bir saz ile şal ge ti rir. De li Mah mut da bun - la rı gö tü rüp as kı ya asar. Sa zı as kı ya as mak âşık lar ara sın da mey dan oku ma nın ala me ti dir. Kah - ve ye ge len Tif lis âşık la rı saz la rı nın üze ri ne bir saz asıl dı ğı nı gö rün ce aşı rı de re ce de hid det le nir - ler. Sa zın Ho ca Si nan ın is te ğiy le asıl dı ğı nı an la yın ca Ga rip ile saz eş li ğin de atı şır lar. Atış ma nın so - nun da Ga rip bun la rı mat eder. Bu ba şa rı dan son ra Ga rip, bir ge ce Ho ca Si nan ın evi ne çağ rı lır. Sa - zı ile her ke si mest eder. Şah Sa nem le ba kı şır, an la şır lar. Ga rip onu Al lah ın em riy le is ter. Ba ba da ve rim kâr olur ama şom ağız lar ara ya gi rip Ga rip in yok sul lu ğu nu ile ri sü re rek ev len me le ri ne en - gel olur lar. Ga rip pa ra ka zan mak için gur be te çık ma ya ka rar ve rir. Bu sı ra da, ve da için Sa nem le gö rüş me ye gi der.) Al d Ga rip: Dön be ri, dön be ri yü zün gö re yim. Gi dem de e le nem, bel ki ge le mem. Ga rip lik, gur bet lik dev ra n m be nim. Gi dem de e le nem, bel ki ge le mem. Al d Sa nem: Git yi i dim, git de kal ma yo lun dan. Bül bül gi bi cü da düfl tüm gü lüm den. Ber gü zar ve re yim zül füm te lin den. Var Ga rip im, sa l nan gi de sin. Al d Ga rip: Ara maz lar gur bet el de yi te ni. Ha lep imifl koç yi i din va ta n. Ak gü lün ye ri ne ça k r di ke ni. De rem de e le nem bel ki ge le mem. Al d Sa nem: Et me Ga rip et me yol lar ça mur dur. Se nin yü re ci in tafl t r, de mir dir. Halil AKKURT, Türk Kültürü Ye di y l de di in hay li ömür dür. Var Ga rip im, sa l nan gi de sin. 134

135 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER (Âfl k Ga rip, tür lü çi le ler den son ra sev gi li si ne ka vu flur. Yal n z kal d k la r za man al r sa z eli ne.) Sa nem, Sa nem, kur ban olam yâr Sa nem. Naz l naz l gel kar fl m da dur Sa nem. Bir bir a r l n ta rif ede yim. Gi yin ku flan ver gön lü me nur Sa nem. Ne in ci ler mü cev her ler bak Sa nem. Dal ger da na di zi di zi tak Sa nem. fiu gör dü ün k na Ha lep k na s, Ak el le re bo um bo um yak Sa nem. Ah met KA BAK LI, Türk Ede bi ya tı1 1. Âşık Ga rip ile Şah Sa nem Hi kâ ye si ad lı me tin den yo la ç ka rak dö ne min zih ni ye ti ile il gi li ne ler söy le ye bi lir si niz? 2. Me tin de ad ge çen ki fli ler kim ler dir? Bu ki fli le re ait özel lik ler ne ler dir? 3. Âfl k Ga rip ile fiah Sa nem hi kâ ye sin den al nan bö lüm den za man ve me kân la il gi li ay r n - t la r be lir le ye rek tahtaya ya z n z. 4. Oku du u nuz hi kâ ye nin te ma s nı be lir le yi niz. 5. Oku du u nuz me tin de âfl k l k ge le ne i ne ait han gi iz ler bu lun mak ta d r? Aç k la y n z. 6. Âşık Ga rip ile Şah Sa nem Hi kâ ye si ad lı hi kâ ye nin en çok han gi bö lü mün den et ki len di ği - ni zi se bep le ri ile bir lik te açık la yı nız. 3. Et kin lik: Âfl k Ga rip ile fiah Sa nem hi kâ ye si ni da ha ön ce oku du u nuz ma sal ve des tan me tin le riy le dil ve an la t m, ya p, te ma, an la t c un sur la r ba k m n dan kar fl lafl t ra rak ben zer lik le - ri afla da ki tab lo ya ya z n z. Dil ve Anlatım Masal Destan Halk Hikâyesi Yapı Tema Anlatıcı 4. Et kin lik: Grup lar olufl tu ra rak Âfl k Ga rip ile fiah Sa nem hi kâ ye si nin ya za r n ve ya z l d dö - ne mi be lir le me ye ça l fl n z. Be lir le di i niz so nu ca gö re halk hi kâ ye le ri nin na s l ve ne za man or ta - ya ç k t n aç k la y n z. 7. Âfl k Ga rip ile fiah Sa nem adlı metnin sizde uyandırdığı duyguları sözlü olarak ifade ediniz. 8. Sınıfa getirdiğiniz halk hikâyesi örneklerinden beğendiklerinizi seçiniz. Seçtiğiniz örneklerden bir halk hikâyesi antolojisi hazırlayınız. Gün Olur Asra Bedel Cengiz Aytmatov 135

136 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 4. Metin: Mesnevi LEYLÂ VE MECNÛN MESNEVİSİ Fu zû lî nin 3036 be yit lik Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi si nin ko nu su flöy le dir: Zen gin bir Arap emi - ri, bir çok kez ev len di i hâl de ço cuk sa hi bi ola ma m fl t r. Tan r ya yal va r r ve so nun da bir o lu olur. Ço cu a Kays ad ko nu lur. On ya fl n da Kays oku la gön de rir ler. Kays okul da Ley lâ ile kar fl la fl r; bir - bir le ri ni se ver ler. Aşağıdaki bölüm Ley lâ ile Mec nûn un okulda tanıştıkları anı anlatmaktadır. Bu Bünyâd-ı Belâdur ve Mukaddime-i Elem ü İbtilâdur (Bu Bela Yapısıdır ve Elem ile Aşkın Başlamasıdır) 1. Mektebde anunla old hemdem Bir nice melek-misâl k z hem 2. Bir saf k z oturd bir saf o lan Cem old behiflte hûr u g lmân 3. O lanlara k zlar olsalar yâr Aflkda bulunur revâc- bâzâr 4. K z nergis-i mest edüp füzûn-sâz O lana satanda flîve vü nâz 5. O lan nice sabr pîfle k lsun Ver sabr hem olsa nîfle k lsun 6. Ol k zlar içinde bir perî-zâd Kays ile muhabbet etdi bünyâd 7. Bir turfa sanem ki akl- kâmil Gördükde an olurdu zâ il 8. Zülfeyn-i müselseli girih-gîr Cân boynuna bir belâl zencîr 9. Ebrûs ham belâ-y uflflâk Hem cüft letâfet içre hem tâk 10. Her kirpi i bir hadeng-i hûn-rîz Peykân- hadengi gamze-i tîz 11. Deryâ-y belâ cebîn-i pâki Çin-cünbifl-i mevc-i sehmnâki 12. Çeflm-i siyehine sürmeden âr Hindûs na hem-giriftâr 13. Ruhsâr na reng-i gâzeden neng Hergiz ana gâze vermemifl reng GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİ 1. Okul da meleğe benzeyen birçok kız onunla birlikteydi. 2. Bir sı ra kız otur du bir sı ra oğ lan; böy le ce hu riler - le gıl man lar cen net te top lan dı lar. 3. Kız lar oğ lan la ra dost ol sa lar aşk pa za rı sü rüm ka - za nır. 4. Kız ner gi se ben ze yen gö zü nü sü züp, bü yü ya pıp, oğ la na iş ve ve naz sa tın ca 5. Oğ lan na sıl sa bır lı dav ran sın? Sab rı da ol sa ne den et sin? 6. O kız lar için de pe ri den doğ ma bi ri, Kays ile sev gi bi na sı nı kur du. 7. Bir ta ze put ki ol gun bi ri onu gö rün ce ak lı nı yi ti - rir di. 8. Ör gü lü ve kıv rım kıv rım iki sa çı can boy nu na be - la lı bir zin cir gi biy di. 9. Kaş la rı nın eğ ri si âşık la rın be la sı; hem çift hem de gü zel lik için de ke mer di san ki Her kir pi ği kan dö ken bir ok, kes kin yan ba kı şı bir okun ucun da ki siv ri de mir gi bi. 11. Te miz al nı san ki kor kunç dal ga la rı kıv rım kıv rım co şan bir be la de ni zi. 12. Ka ra gö zü ne sür me den utanç ge lir. Sür me de ka ra be ni ne tu tul muş. 13. Ya na ğı na al lı ğın ren gi utanç ve rir. Al lık ona hiç renk ver me miş. 136

137 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 14. Göz merdübeginden olsa hâlî Göz merdübegi olurd hâli 15. La l ü dürri gösterürdi her dem Evrâk- gül içre akd- flebnem 16. Ebvâb- tekellüm etse meftûh Emvâta verürdi müjde-i rûh 17. fiimflâd- latîfine mürekkeb Sîb-i zenah u turunc- gabgab 18. Endâm- latîfe-i ilâhî Deryâ-y letâfet içre mâhî 19. fiehbâz bak fllu âhû gözlü fiîrîn-harekât u flehd sözlü 20. Râh u revîfli müdâm gamze Bafldan aya a tamâm gamze 21. Ayruks ca flekl ü hoflca peyker Yahfl ca sanem güzelce dilber 22. Âlem ser-i mûy nun tufeyli Mahbûbe-i âlem ad Leylî 23. Kays an görüp helâk old Bin flevk ile derdnâk old 24. Ol nâdire hem ki Kays gördi Bin zevk bulup özin yitürdi 25. Gördi ki bir âfet-i zamâne Misli dahi gelmemifl cihâne 14. Göz be be ği eğer gö zün de ol ma say dı ya na ğın da ka ra ben olur du. 15. Kır mı zı du dak la rıy la in ci diş le ri her an, gül yap - ra ğı için de çiğ ta ne si gi bi gö rü nür dü. 16. Ko nuş ma ka pı la rı nı aç sa ölü le re can müj de si ve - rir di. 17. İn ce şim şir boy nu na, çe ne si nin el ma sıy la ger da - nı nın tu run cu bir leş miş. 18. İla hi in ce lik te ki en da mı san ki gü zel lik de ni zin - de bir ba lık gi bi. 19. Do ğan ba kış lı, ahu göz lü, hoş ha re ket li, tat lı söz - lü. 20. Tav rı, ha re ke ti hep naz; ken di si baş tan aya ğa tü - müy le naz ve cil ve. 21. Bi çi mi her kes ten baş ka, hoş bir yüz, put gi bi gü - zel, gü zel bir dil ber. 22. Her kes sa çı nın ucu na tu tul muş, dün ya gü ze li: Adı Ley lâ. 23. Kays onu gö rün ce öl dü, bit ti. Bin ar zuy la dert le - re düş tü. 24. O, eşi bu lun maz gü zel de Kay s ı gö rün ce son suz zevk du yup ken di ni yi tir di. 25. Gör dü ki ben ze ri da ha dün ya ya gel me miş bir za - ma ne gü ze li. Böy le lik le ta n flan Ley lâ ve Mec nûn bir bir le ri ne ders okur ve hep bir lik te ol mak is ter ler. Fa - kat aflk la r çev re ye ya y l r ve de di ko du Ley lâ n n an ne si nin ku la na ka dar gi der. Ka d n k z n azar lar, ö üt ler ve rir ama du rum de ifl mez. Bir sü re son ra Ley lâ y okul dan al r lar. Kays okul da Ley lâ y bu la ma y n ca a la y p in ler. Oku lu b ra ka rak ba fl bofl do lafl ma ya bafl lar ve so nun da çöl le - re dü fler. O gün den son ra da Mec nûn di ye an l ma ya bafl lar. Ba ba s o lu nun du ru mu na üzü lür. Onu çöl de bir kö fle de bu lur; ö üt ler de bu lu nur. Ley lâ biz de dir. di ye kan d ra rak eve ge ti rir. Ev de ö üt le ri ni tek rar lar, is te di i k z la ev len di re ce i ni söy ler. Ama Mec nûn un gö zü kim se yi gör mez, yi ne çö le dö ner. Ka bi le nin bü yük le ri top la n p k z is te me ye gi der ler. Ley lâ n n ba ba s, bir de li ye k z ve re me - ye ce i ni söy ler, Ama ak l la n r sa k z m si zin dir. der. Mec nûn un ba ba s o lu nu en iyi dok tor - la ra gös te rir, so nun da onu Kâ be ye gö tü rüp bu dert ten kur tu la bil me si için Tan r ya du a et me - si ni is ter. Mec nûn ise der di nin art ma s için dua lar eder. 137

138 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Çöl de tu za a dü flen bir cey la n ve bir gü ver ci ni kur ta ran Mec nûn, bun dan son ra vah fli hay van lar la bir lik te do la fl r, kufl lar ba fl n da yu va ya par lar. Öte yan dan Ley lâ da aflk ate fliy le yan mak ta d r; mum la, per va ney le, sa bah rüz gâ r y la, ay la dert le flir. K z n n dil le re düfl me si ne üzü len ba ba s da onu bn-i Se lâm ad n da bi ri ne ver me yi ka rar lafl t r r. Arap emir le ri ara s n da kah ra man l ile ta n nan Nev fel, Mec nûn un fli ir le ri ni oku ya rak hâ li ne ac r ve onu bu dert ten kur tar ma ya ka rar ve rir. Ley lâ y zor - la al ma ya kal kar ve bu yüz den sa vafl ç kar. Mec nûn çar p fl ma s ra s n da bir ke nar da otu rup Ley lâ n n as - ke ri nin ye nil meme si için du a eder. Nev fel du ru mu ö re nin ce sa va fl ka za n r sa Ley lâ n n ad n bi le an - ma ma ya ye min eder ve düfl ma n ye nin ce Mec nûn u ken di hâ li ne b ra k r gi der. bn-i Se lâm bü yük bir dü ün ya pa rak Ley lâ y al r. Dü ün ge ce si Ley lâ, ço cuk ken ken di ni se ven Ha bib GE REZ, (İsimsiz) bir pe ri nin o an da eli k l c n da yan la r na gel di i ni, ken di si ne el sü rer se iki si ni de öl dü re ce i ni söy le ye - rek ko ca s n kan d r r, ya n na yak lafl t r maz. Mec nûn un dost la r n dan Zeyd, Ley lâ n n ev len di i ha be ri ni ge ti rir. Mec nûn bir si tem mek tu - bu ya za rak gön de rir. Ley lâ yaz d ce vap ta ko ca s y la olan du ru mu an la t r. Mec nûn se vi nir ve si - tem et ti i ne pifl man olur. Mec nûn un ba ba sı üzün tü den ölür. Mec nûn un et ti ği bed du ala rın te si riy le İbn-i Se lâm da has - ta la nıp ölür. Zeyd ha be ri ge ti rin ce Mec nûn se vi ne ce ği yer de, ağ la ma ya baş lar. Onun ken din den üs tün ol du ğu nu ve aşk yo lun da ca nı nı kur ban et ti ği ni söy ler. Ko ca sı nın ölü mün den son ra ba ba sı nın evi ne dö nen Ley lâ, bu nu ba ha ne edip dur ma dan ağ - lar. Bu hâ le da ya na ma yan ba ba sı, ka bi le si ni alıp baş ka yer le re göç et me ye ka rar ve rir. Ley lâ yol - da kay bo lur. Yol sor du ğu bir adam, adı nın Mec nûn ol du ğu nu söy ler. Ley lâ onu ta nı ya maz ve ona çı kı şır. So nun da Mec nûn u ta nır ve ken di ni ta nı ta rak Ben Ley lâ yım. der. Mec nûn da Ley - lâ yı ta nır ama onu is te mez. Çün kü ar tık onu mad de siy le de ğil, ru huy la sev mek te dir. Gö zün de mad de nin de ğe ri kal ma mış tır. Ar tık iki lik or ta dan kalk mış tır. Ley lâ, Mec nûn un eriş ti ği de re ce yi an lar ve bu ara da ken di si ni ara ma ya ge len adam la gi der. Bir sü re son ra da has ta la nır ve ca nı nı al ma sı için Tan rı ya yal va rır. An ne si ne va si ye ti ni ya par ve ölür. Mec nûn, Ley lâ nın ölü mü nü Zeyd den öğ re nir. Gi dip me za rı ba şın da ağ la ya rak şi ir ler söy ler ve kab ri ni ku cak la ya rak ölür. Onu böy le bu lan lar Ley lâ nın me za rı na gö mer ler. Me zar ba şın dan ay - rıl ma yan Zeyd bir gün rü ya sın da iki âşı ğı cen net te bir lik te gö rür. O gün den son ra Ley lâ ile Mec - nûn un me za rı, ev li ya tür be si gi bi hal kın zi ya ret ye ri olur. Fu zû lî Bü yük Türk Kla sik le ri II I 1. Mes ne vi de an la t lan ola y ge li flim s ra s na uy gun ola rak par ça la ra ay r n z. Her par ça y bir cüm le ile ifade ede rek metnin olay ör gü sü nü belirleyiniz. 138

139 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 5. Et kin lik: Ley lâ ve Mec nûn un me tin de ge çen özel lik le ri ni afla da boş bırakılan noktalı yerlere yazınız. Mec nûn; Ley lâ; Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi sin de ki za man ve me kân la il gi li ay r n t la r afla daki noktalı ye rlere ya z n z Zaman Mekân Ley lâ ve Mec nûn met ni nin te ma s n be lir le yi niz. 4. Her dönemin kendi edebî dilini ve yapısını beraberinde getirdiği gerçeğinden hareketle metnin edebî dili hakkında neler söyleyebilirsiniz? 5. Mes ne vi tü rü hak kın da bir araş tır ma yap mış tı nız. Mes ne vi tü rü nün or ta ya çık tı ğı za ma nı göz önü ne ala rak Türk ede bi ya t n da Ley lâ ve Mec nûn isim li pek çok mes ne vi ol ma s n kla sik Türk ede bi ya t n da ki mes ne vi ge le ne i içe ri sin de yo rum la y n z. 6. Mes ne vi de an la t lan olay la r ger çek lik yö nüy le de er len di ri niz. 7. Fu zû lî ha kın da ki bil gi le ri ni zi dik ka te ala rak met nin ya zıl dı ğı dö ne mi be lir le yi niz. Fu zû lî nin ha ya - t ve ya fla d co raf ya ile me tin ara s n da ne gi bi ba lan t lar ku ra bi lir si niz? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Me tin de, fla i rin ya fla d dö ne min kül tür ha ya t y la il gi li han gi iz ler yer al mak ta d r? Bu iz ler fl - n da dö ne min zih ni ye ti hak k n da yo rum lar ya p n z. 9. Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi si nin uyak fle ma s n afla ya ç ka r n z Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi sin de mes ne vi tü rü ne ait han gi özel lik ler bu lun mak ta d r? Be lir - le di i niz özel lik le ri def te ri ni ze ya zı nız. Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi si ni Âşık Ga rip ile Şah Sa nem hi kâ ye si ile tür özel lik le ri ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. İki me tin ara sın da ki ben zer ve fark lı yönleri sözlü olarak ifade ediniz. 11. Ley lâ ve Mec nûn adlı metnin sizde uyandırdığı duyguları sözlü olarak ifade ediniz. 12. Ley lâ ve Mec nûn adlı metni okuma ve çözümlemede dikkat ettiğiniz hususları arkadaşlarınızla paylaşınız. 139

140 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 5. Me tin: Man zum Hi kâ ye BA LIK ÇI Ba ba cı ğım, ter le miş sin, gel, te ri ni si le yim! Sil ba ka yım, be nim gü zel, mer ha met li me le ğim! Nerde kal dın? De niz dey dim, bu gün su lar az gın dı; O her za man kü re ği me bo yun eğen akın tı Çıl gın akan bir sel gi bi öf ke si ni ar tır dı; Be ni epey uğ raş tır dı, ter içi ne ba tır dı. Ya rın din len!.. Ya siz le re kim ler ek mek ge ti rir? Han gi kom şu bir kü çük tas sı cak çor ba ye di rir? Ol maz yav rum, her gün gi bi ya rın da hi gi de rim; Ça lı şa rak Ya ra dan dan si ze rı zık is te rim. De mek, ba na yü re ci ğin acı yor ha? Hey ço cuk! Biz kü çük ten ma ya mı zı ter ler ile yo ğur duk; Bu gü ne dek ne bo ra lar içer sin de ça lış tık; Sen üzül me, yav ru cu ğum, biz zah me te alış tık! Biz se fil ler, çok va kit ler bir pa ra sız ka lı rız; O ka dar ki yor gan dö şek sa tıp ek mek alı rız. La kin Al lah yi ne bi zi esir ge miş, ka yır mış; Biz kul la ra siz ler gi bi te sel li ler ayır mış; Evet, ba na te sel li sin zi ra ki ben her ge ce Ku lü be min eşi ğin den içe ri ye gi rin ce: Se nin ba na bir gü lü şün her der di mi uyu tur; Ah, se nin le yor gun gön lüm çek ti ği ni unu tur! Meh met Emin YUR DA KUL Ali YAĞCI, Balıkçılar 1. Ba lık çı ad lı me tin de ele alı nan olay la rın ger çek te ya şa nıp ya şan ma dı ğı nı ta ri hî ger çek lik ve ede bî ger çek lik (ger çek-kur ma ca) iliş ki si çer çe ve sin de in ce le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı sözlü olarak ifade ediniz. 2. Me tin de ge çen ola yın olu şum aşa ma la rı nı bi rer cüm ley le ifa de edi niz. Met nin olay ör gü sü - nü be lir le ye rek tahtaya ya zı nız. 3. Me tin den ki şi, za man, me kân un sur la rı na ait özel lik le ri be lir le yi niz. Olay ör gü sü ifa de edi - lir ken ki şi, za man ve me kân un sur la rı ara sın da na sıl bir bağ ku rul du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi - niz. 4. Met nin te ma sı nı be lir le yi niz. Te ma nın iş le ni şin de şa i rin han gi yar dım cı dü şün ce ve duy gu - la ra yer ver di ği ni be lir le yi niz. Me tin de ki te ma nın fark lı an la tım bi çim le riy le de ifa de edi lip edi - le me ye ce ği ni açık la yı nız. 5. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye de ele alı nan te ma nın dö ne min sos yal ya pı sı ve zih ni ye tiy le iliş - ki si ni be lir le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye de hâ kim olan zih ni ye ti be lir le yi niz. Met nin ait ol du u zih ni - ye ti be lir ler ken me tin de ki han gi un sur lar dan ya rar lan d n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 140

141 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 7. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye nin ahenk un sur la rı nı be lir le ye rek def te ri ni ze ya zı nız. Met nin man zum ola rak ka le me alın ma sı şa i rin ifa de bi çi mi ni na sıl et ki le mek te dir? Açık la yı nız. 8. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye nin dil ve an la t m özel lik le ri ni be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel - lik le ri sözlü olarak ifade ediniz. 9. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye de gün lük ko nuş ma di liy le ya zıl mış ifa de le rin bu lu nup bu lun - ma dı ğı nı be lir le yi niz. Kar şı lık lı ko nuş ma bi çi mi nin kul la nıl ma sı met nin an la tı mı nı na sıl et ki le miş - tir? Açık la yı nız. 10. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye nin ya p, te ma, dil ve an la t m özel lik le ri ni dik ka te ala rak met - nin han gi ge le ne e ait ol du u nu be lir le yi niz. Met nin ait ol du u ge le ne i be lir ler ken me tin de ki han gi un sur lar dan ya rar lan d n z söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye nin an la tı cı sı ve an la tı cı nın ba kış açı sıy la il gi li özel lik le ri ni söz - lü ola rak ifa de edi niz. 12. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye de şi i re ve düz ya zı ya ait han gi özel lik le rin yer al dı ğı nı be lir - le yi niz. Be lir le di ği niz özel lik le ri sözlü olarak ifade ediniz. 13. Her dönemin kendi edebî dilini ve yapısını beraberinde getirdiğinden hareketle Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye han gi dö nem de ka le me alın mış olabilir? Açıklayınız. 14. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye den Meh met Emin Yur da kul un ha ya ta ba kı şı ile il gi li çı ka rım - lar da bu lu nu nuz. Me tin de şa i rin sa nat gö rü şü ne yö ne lik han gi iz le rin bu lun du ğu nu açık la yı nız. 15. Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye yi bu bö lüm de in ce le di ği niz Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi siy le ya pı, te ma, dil ve an la tım ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. Me tin ler ara sın da ki ben zer lik ve fark lı lık la - rı aşa ğı da ki tab lo daki noktalı yer le re ya zı nız. Hikâye Benzerlikler Mesnevi Farklılıklar Ba lık çı ad lı man zum hi kâ ye de an la tı lan olay lar la il gi li yo rum la rı nı zı ar ka daş la rı nız la pay - la şı nız. 17. Balıkçı adlı metni okuma ve çözümlemede nelere dikkat ettiğinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 141

142 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 6. Me tin: Hi kâ ye AK REP Ha dî dî de ni len en iyi cins Ha lep ya top la mak için afli ret le rin ya y l d çok te miz, çok ko - ku lu, s ca c k ot lar la kap l ba har çöl le rin de do la fl yor dum. Yo lum ka sa ba ya u ra d. Bir Ro ma ha ra be si üze ri ne ye ni den ku rul ma ya bafl la nan bu ço rak Ba di ye li ma n n da mu ta sar - r f, es ki bir okul ar ka da fl m ç k m fl t. Hu kuk ta be ra ber oku mu fluz. fl siz lik ten, e len ce siz lik ten, soh bet siz lik ten bu na l yor du, ya ka m b rak ma d. Ola nak bu lun sa hü kû met ko na n da ki oda s na da be nim için bir ma sa koy du ra cak t ; ça l fl ma sa at le rin de de kar fl l k l otu rup s tan bul'dan ko nu fla cak t k. Uzak ta ka lan lar için s tan bul'un kal - d r m la r bo zuk de il dir, so kak lar da ça mur ve süp rün tü yok tur; tram vay lar da ve va pur lar da azap çe kil mez. Mus luk la r n dan Ter kos ye ri ne kev ser akar, ser sem le ti ci, lo dos l k bir öpü cük, difl le yi ci poy ra z bir se rin ne fes tir. Özel lik le çöl de onu ko nu flur ken hep be yaz yel ken le rin ka y p git ti i flu - rup renk li de niz ler, avi ze gi bi fl k r da yan p nar lar, ç nar ve çit len bik göl ge le ri, çi lek tar la la r, ful - ya bah çe le ri, tüy gi bi in ce ka d n lar ve a z la r n dan fle ker le me ka dar tat l söz ler dö kü len k z lar gö - rür sü nüz.... Ley lak dal la r yü zü nü ze sü rü lür gi bi olur. Bu an lar o ka dar can l d r, öz lü dür ve so nu o ka dar ac k l d r, umut suz luk ve ri ci dir ki! Be re ket iki de bir çöl de afli ret kav ga la r, kan l olay lar olu yor, di yet ifl le ri ç k yor, mu ta sar r f ara bul ma ya, si nir ya t fl t r ma ya gi di yor du. Ara s ra be ni de be ra ber gö tü rü yor du. Her git ti i miz afli ret fley hi nin zi ya fet ler ver me si âdet ti: Hal ka de ve ler, bi ze ku zu lar ke si li yor - du. Ye re s ra lan m fl ko ca man len ger ler de ki kö se le renk li, ya r çi, k z g n ko ku lu ve ek fli de ve et - le ri ni yi yor lar d. Ku zu lar ise gü zel post la r n dan s y r l n ca de min, k r da ki o ifl tah ve ri ci tom bul luk - la r n, te miz lik le ri ni kay be di yor lar, kay na mak tan et le ri ke mik le rin den ay r l m fl, ya la r de flil mifl, çir kin bir flek le gi re rek da ha el sür me den ö ür tü ve ri yor lar d. 142

143 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER fl te bir gün yi ne böy le bir zi ya fet ten son ra idi, fleyh emir ver di: Ça r n z Ebu Ak rep'i!... Bu yur ya Emir! de di. Bir buy ruk da ha!.. Be de vî bi ze bak t, s r t yor du. Son ra eli ni koy nu na sok tu içer de bir fley ara d, tut tu, ç kar d. ri bir ak rep... Ba ka lit si ga ra ku tu su iri li in de, o sert lik te, o renk te bir ak rep. Bu ak re bi tek rar gö sü ne koy ma d. Ye re de at ma d ; sol ko lu nun üs tü ne, ç p lak eti ne oturt tu. Hay van flöy le bir ge ril di, ze hir li kuy ru u nu, do al bir dür tüy le, bük tü, vü cu du nun üze rin den afl r d, ge tir di, ko lun bir ta ra f na so ka cak m fl gi bi h rs la uzat t. Ama vaz geç ti, ge ri çek ti, çe vir di ve us lu us lu, ku lak la r n k s m fl, der top ol mufl bir tav flan ür kek - li iy le es ki hâ li ni bul du; san ki uyu du. Göz le rim dört aç l m fl ba k yor dum. Ebu Ak rep, eli ni ye ni den en ta ri si ne sok mufl tu. Bir ak rep da ha ç kar d. ri li ufak l, aç k sa r dan tu tu nuz da ko yu renk li le ri ne, kuz gun si yah la r na ka dar her eli ni at fl n - da bir ta ne ya ka l yor; ko lu na, omu zu na, boy nu na di zi yor, di zi yor du ve her ke re sin de ye ni ç kan ak rep, il ki gi bi, ön ce bir sok ma dav ra n fl ya p yor fa kat kuy ru u nu ete tam yak lafl t r n ca ken di ni to par la y p du rak s yor, dö nü yor, sa kin lefl ti ri yor du. So nun da be de vi on la r sat ranç oyu nun da tafl de ifl ti ren le rin dü flün ce li, yor dam l dav ra n fl y la bi rer bi rer yer le rin den kal d r d, bi rer bi rer en ta ri si nin ara s na yer lefl tir di. Bir sü re, ku flak la bel ara - s n da bu en ta ri nin, için den k m l dan d n, k v ran d n, ka ba r p in di i ni gör dük. Ak rep ler, kufl - ku suz ç p lak ten üze rin de k v l k v l al fl t k la r yer le ri ni ar yor lar d. Son ra bu da ya t fl t. Ça d r n gö rü nüz, de di ler. Ebu Ak rep'in hay me si (ota ) her ke sin kin den ol duk ça uzak ta, ka ya ete in de idi. Önü mü ze düfl tü, bir hay van mü ze si mü dü rü nün ar ka s n dan gi der gi bi flafl k n, dü flün ce li, ol duk ça ür kek ve i ren me hâ lin de idik. Be yaz fa re ler ve ko bay lar la do lu bir se rum ku ru mun dan ç k m fl ka dar vü - cu du muz da ür per me ve gen zi miz de yafl, ek fli bir ko ku du yu yor duk. Be de vi nin ku fla ara s n dan dü flü ve re cek bir ak re be bas mak kor ku suy la önü me ba k yor dum; san ki be lim de be nim le yü rü yen bir fley ler, gö sü me, boy nu ma do ru t r man ma ya ça ba la yan k s - kaç l, ya r tüy lü ayak lar var d. Ebu Ak rep, ka ya n n ba fl na git ti. Gel me mi zi bek le di. Son ra ta fl, usul ca, al t n da ki le re bir za rar ver me me ye ça l fla rak kal d r d. Yu mu flak, s lak ça top rak üs tün de bir ka ri des se pe ti dol gun lu u ve kay nafl ma s sez dim; c v l c v l bir ha re ket Be de vi, ka nar ya ka fe sin de yu mur ta dan ye ni ç k m fl yav ru la r gös te ren bir kufl me rak l s ne fle siy le, gu ru ruy la: Z gar, z gar, de di: Kü çük le ri, kü çük le ri... Ar t k ba ka ma d m; bi zi bek le yen fla ma l mu ta sar r f oto mo bi li ne do ru hü kû met ten yar d m umar, ona s n r bir adam ümi diy le, o te lafl la kofl ma ya bafl la d m. Önü me fleyh ç k t. Bu Al lah' n be la s la net li he ri fi hiç ak rep sok maz m, di ye hay k r d m. Dur gun bir dav ra n fl la: Bir ke re sok tuy du, de di fa kat so kar sok maz ak rep öl dü!.. Re fik Ha lit KA RAY, Gur bet Hi kâ ye le ri 143

144 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 1. Ak rep hi kâ ye sin de ya zar, çöl ha ya t ve be de vi le rin ha yat tarz la r hak k n da ne dü flü nü yor? Ya za r n bu dü flün ce le rin den ha re ket le met ne hâ kim olan zih ni ye ti be lirtiniz. 2. Hi kâ ye yi an lam l par ça la ra ay ra rak hi kâ ye de ki ola y n ge li flim afla ma la r n be lir le ye rek s - n f ta söz lü ola rak su nu nuz. 3. Hi kâ ye de yer alan ki fli le ri ve bu ki fli le rin özel lik le ri ni ya z n z. 4. Hi kâ ye nin geç ti i me kân ve za man hak k n da ne ler söy le ye bi lir si niz? 5. Hi kâ ye nin te ma s ne dir? Aç k la y n z. 6. Et kin lik: Ak rep hi kâ ye si ile Ley lâ ve Mec nûn mes ne vi si ni dil ve an la t m bi çi mi ba k m n dan kar - fl lafl t r p me tin ler ara s n da ki ben zer lik le ri ve fark l l k la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Hikâye Benzerlikler Mesnevi Farklılıklar Hi kâ ye türü Türk edebiyat nda ilk kez ne zaman ortaya ç km flt r? Bu ba lamda Akrep hikâyesinin Türk hikâye ge le ne in de ki ye ri ni be lirtiniz. 7. Ak rep hi kâ ye si ile Re fik Ha lit Ka ray n ha ya t ara s n da pa ra lel lik ler ku ru nuz. 8. Ak rep isimli metinde hi kâ ye türüne ait hangi özellikler yer almaktad r? Belirledi iniz özellikleri afla daki noktalı yere yaz n z Akrep hikâyesinde anlatılan olaylarla ilgili yorumlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. 10. Akrep adlı metin hangi açılardan öğretici metinlerden farklılık gösterdiğini açıklayınız. 144

145 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 7. Me tin: Ro man GÜN OLUR AS RA BE DEL Az son ra göz yafl la r din di, yap ma la r ge re ken ifl ler den söz et me ye bafl la d lar. fl te o za man an - la fl l d ki Ka zan gap n bu bil giç o lu me er ora ya ba ba s n n ce na ze tö re ni için de il, he men ora - da bir çu ku ra b ra k p bu ifl ten s y r l mak ve bir an ön ce ge ri sin ge ri ye dön mek için gel mifl! Ne di - ye gi de cek ler mifl uzak Ana-Be yit me zar l na? En gin Sa r -Özek boz k r n da bir ölü yü gö me cek yer mi yok mufl? Kö yün ya k n n da, de mir yo lu bo yun da bir tüm se e gö me bi lir ler mifl onu. Bu ara da söz le ri nin ara s na bir es ki ata sö zü nü de s k fl t r mak tan ge ri kal ma d. n san ölür, he men gö mü - lür bek le til me me li de di. Ni çin va kit kay be di yor lar m fl, ne öne mi var m fl gö mü le cek ye rin? Bir an ön ce göm me liy mifl ler Sa bit can bir yan dan böy le ko nu flur ken bir yan dan da er te len me si im kân s z ace le ifl le ri ol du - un dan söz edi yor du. Bi li nen fley mifl, me zar l n uzak ya da ya k n olu flu mü dü rü nü il gi len dir - mez mifl. fiu gün, flu sa at te ifli nin ba fl n da ola cak s n, der, bafl ka bir fley din le mez mifl. Böy ley mifl fle - hir de ifl ler. fie hir fle hir mifl, mü dür de mü dür Ye di gey onun böy le ko nufl tu u nu gö rün ce Ne ap tal m fl m ben! di ye ge çir di ak l n dan. Bu he - ri fi gö rün ce duy gu lan m fl t, flim di ise rah met li Ka zan gap n o lu da ol sa, böy le bir adam la ku cak - la fl p göz ya fl dök tü ü için ken di sin den uta n yor, ken di si ne k z yor du. Ama yi ne de ken di ni tut - tu. Böy le bir gün de ve her ke sin gö zü önün de onu afla la ya cak bir fley söy le mek is te me di. Mer - hu mun an s na olan say g s n dan do la y flun la r söy le mek le ye tin di: Me se le yer bul mak ise yer çok. s te di i niz ka dar yer var. Ama in san lar ya k n la r n n ölü le ri - ni rast ge le bir ye re göm mek is te mez ler. Bu nun da se bep le ri var el bet. Bir avuç top ra ölü den esir - ge yen ki? (Ye di gey sus tu, Bo ran l lar onu ses siz ce din li yor lar d.) Siz yi ne de bir dü flü nün, ka ra r n - z ve rin. Ben de gi dip ifl le ri ne du rum da ol du u na bir ba ka y m. Ye di gey su ra t n as p kafl la r n ça - ta rak on la r n ya y n dan ay r l d. Ba zen bir den bi re bo ra gi bi pat la yan sert bir adam d. Ona Bo ran l la ka b n ver me le ri nin as l se be bi de bu idi za ten. E er ora da yal n z Sa bit can ile iki si ol say d, o utan ma za de di i ni b rak maz, ye rin di bi ne ba t r r ve unu ta ma ya ca bir ders ve rir di ona. Ama 145

146 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Ye di gey ko nu yu ka d n la r n di li ne dü flür mek de is te me di. Za ten ka d n lar f s l da fl p du ru yor lar d : Ne bi çim o ul du bu, ba ba s n n ce na ze si ne mi sa fir gi bi gel mifl, ce na ze afl için bir pa ket çay bi le ge tir me mifl! Mer hu mun ge li ni olan o fle hir li ka d n da zah met edip ce na ze ye ge le mez mi, bir kaç dam la göz ya fl dö küp dua ya ka t la maz m y d! Ne utan maz ar lan maz in san lar d bun lar! Rah met li sa iken iki sa mal de ve si ve befl on ko yu nu ile ol duk ça ra hat bir ha yat ya flar ken s k s k zi ya ret et mifl ti onu. Adam ca za hay van la r sat t r p fleh re, yan la r na gö tür müfl ler di. Hay van la r n pa ra - s y la ev le ri nin mo bil ya s n düz müfl, bir de ara ba sa t n al m fl lar d. Ada m befl pa ra s z b rak t k tan son ra da öy le ce or ta da b rak m fl, yü zü ne bi le bak ma m fl lar d! Ka d n lar bü tün bun la r ve da ha bafl ka fley le ri yük sek ses le söy ler ler di ama Ye di gey sus tu ru yor du on la r : Su sun, öle nin ru hu na say - g s z l k olur, böy le bir gün de ko nu flu la cak fley ler de il bun lar, ka r fl ma y n ifl le ri ne! di yor du. Ye di gey h z l ad m lar la a la, Ka ra nar ot lak tan ge ti rip ba la d ye re do ru yü rü dü. Ka ra - nar ara da bir öf ke li öf ke li bö ü rü yor du. Ba fl na buy ruk ol ma y se ven dev bir de ve idi o. Öbür de - ve ler le bir lik te iki üç ke re ku yu dan su iç me ye ge li fli d fl n da, ge ce gün düz, bü tün haf ta ot lak ta ka - l r d. fiim di de ba l dur ma y is te mi yor, ko ca a z n aç p difl le ri ni gös te re rek ba r ba r ba r yor - du. Es ki me sel di: Hür ya fla ma ya al flan kö le li e ko lay ko lay al fla maz. Ye di gey de ve nin ya n na gel di i za man, Sa bit can la yap t ko nufl ma n n et ki sin den, k z g n l - n dan kur tul mufl de il di. Böy le bir du rum la kar fl la fla ca n ön ce den an la m fl t za ten. Adam öz ba ba s n n ce na ze si ne gel mek le Bo ran l la ra iyi lik edi yor du san ki. Bu onun için bir yük, bir kül fet - ti ve bun dan bir an ön ce ka ç p kur tul mak is ti yor du. Ye di gey bofl ye re çe ne çal mak is te me mifl ti onun la. Na s l ol sa bu ifli kom flu la r y la bir lik te o ol ma dan da ya pa bi lir ler di. Za ten kom flu lar ken - di le ri ne dü flen ifl le ri yap ma ya bafl la m fl lar d. De mir yo lun da gö rev li olan lar d fl n da her kes ce na ze - nin kal d r l ma s ve son ra ve ri le cek yas ye me i için ha z r l k ya p yor du. Ka d n lar ev ler den kap ka cak top lu yor, se ma ver le ri ovup par la t yor, ha mur yo u rup ek mek pi - fli ri yor lar d. Er kek ler ise su ta fl yor, ifle ya ra maz es ki tra vers le ri k r p ya ka cak odun hâ li ne ge ti ri - yor lar d. Is s z boz k r da bun dan iyi ya ka cak bu la maz lar d. Yal n z Sa bit can bir ifl yap ma dan ge zi - nip du ru yor, üs te lik ça l flan la r da ge rek siz ko nufl ma la r y la en gel li yor du. Şe hir de ki min ne iş yap - tı ğı nı, rüt be le ri nin ne ol du ğu nu, iş ten çı ka rı lan la rı ya da ter fi eden le ri an la tı yor du on la ra. Ka rı - sı nın ce na ze ye gel me miş ol ma sı da umu run da de ğil di. Gü ya ka rı sı nın bir kon fe ran sı var mış, ya - ban cı lar da da vet liy miş o kon fe ran sa... Pe ki, to run lar ni çin gel me miş ler di? On lar dan hiç söz et - mi yor du. Ama bel liy di. Oku la gi di yor lar dı on lar. Dip lo ma ala bil mek ve yük se ko ku la gi de bil mek için iyi not lar al ma lı, bu nun için de okul dan bir gün bi le ge ri kal ma ma lıy dı lar! Ye di gey Ne bi - çim in san lar bun lar! di ye söy len di nef ret le. Ne hâ le gel miş bu ne sil? Her şey önem li ama ölüm önem li de ğil!... Cen giz AYT MA TOV 1. Gün Olur As ra Be del ad lı met nin de ki hâ kim zih ni yet ne dir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. Et kin lik: Gün Olur As ra Be del ad lı met nin ya pı un sur la rıy la il gi li özel lik le ri aşa ğı da ki tab - lo daki yer le re ya zı nız. Olay örgüsü Kifliler Zaman Mekân 146

147 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Met nin te ma sı nı be lir le yi niz. Me tin de ele alı nan te ma nın ede bi ya ta bir ye ni lik ge ti rip ge - tir me di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Met nin dil ve an la t m özel lik le ri ni be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri tahtaya yazınız. 4. Metnin tür bakımından hangi geleneğe ait olduğunu belirleyiniz. 5. Gün Olur Asra Bedel metni hakkındaki yorumlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. 6. Gün Olur As ra Be del met niy le Cen giz Ayt ma tov un ha ya t ve dü flün ce le ri ara s n da ki pa - ra lel lik le ri söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. Oku du u nuz met ni, ge çen bö lüm ler de yer alan hi kâ ye, ma sal ve des tan me tin le riy le an la - t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Belirlediğiniz benzerlik ve farklılıkları tahtaya yazınız. 8. S n fa ge tir di i niz de i flik tür de ki an lat ma ya ba l me tin ör nek le ri ni ar ka dafl la r n z la pay - lafl n z. Sev di i niz ve be en di i niz me tin le ri bir ara ya ge ti re rek bir an to lo ji olufl tu ru nuz. 8. Et kin lik: Ro man tü rü nün özel lik le ri hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma so nu - cun da el de et ti i niz bil gi ler den yo la ç ka rak ro man tü rü nü nün ne za man or ta ya çık tı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Gün Olur As ra Be del adlı metni okuma ve çözümlemede ne gibi unsurlara dikkat ettiğinizi sözlü olarak ifade ediniz. 10. Gün Olur As ra Be del adlı metin hangi yönleriyle öğretici metinlerden farklılık gösterdiğini açıklayınız. Anlama - Yorumlama 9. Et kin lik: Cen giz Ayt ma tov hak k n da bir arafl t r ma yap m fl t n z. Bu arafl t r ma so nu cun da el - de et ti i niz bil gi ler fl n da Cen giz Ayt ma tov un K r g z Türk le ri nin ge le nek le ri ni met ne na s l yan - s t t n be lir le ye rek tah ta ya mad de ler hâ lin de ya z n z. 1. Ma sa l n ger çek te ya flan ma s müm kün ol ma yan k s m la r n be lir le yi niz. Be lir le di i niz k s m - la r def te ri ni ze ya z n z. Ma sal ile ha yal ara s n da na s l bir ilifl ki olduğunu açıklayınız. 10. Et kin lik: S n f ça ma sal an lat ma ya r fl ma s dü zen le yi niz. Ma sa l oku mak la ma sa l an lat mak ara s n da ne gi bi fark l l k lar ol du u nu sözlü olarak ifade ediniz. 2. Ça nak ka le Za fe ri nden bah se der ken Ça nak ka le Des ta n ifa de si nin kul la n l ma s n n se bep - le ri ne ler ola bi lir? Aç k la y n z. 3. Do al des tan la r n olu flu mu na et ki eden si ya sal, sos yal ve ta bii flart lar ne ler dir? Be lir le yi niz. 4. n san top lu luk la r n n mil let hâ li ne gel me sin de des tan la r n na s l bir et ki si olduğunu belirtiniz. 5. Âfl k Ga rip ile fiah Sa nem hi kâ ye sin de an la t lan la r n gü nü müz de de ya flan ma s müm kün mü dür? Ne den? 6. Ley lâ ve Mec nûn adlı mes ne vi de aflk kav ra m na s l ifl len mifl tir? Gü nü mü zün aflk an la y fl ile mes ne vi de ki aflk an la y fl n kar fl lafl t r n z. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Et kin lik: S n f iki gru ba ay r l r. Grup söz cü le ri se çi lir. Her grup oku duk la r hi kâ ye de ger çek ha yat ta ya flan ma s müm kün ol ma yan öge ler olup ol ma d n be lir ler. Grup söz cü le ri tes pit le ri ni söz lü ola rak ifa de eder ler. 7. Ak rep adlı hi kâ ye den yo la ç ka rak in sa n n ya fla d co raf yay la ilifl ki si ni aç k la y n z. 8. Mil lî kim li i ko ru ma da ede bi ya t n na s l bir ifl le ve sa hip ola bi le ce i ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 147

148 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. An lat ma ya bağ lı ede bî tür ler han gi le ri dir? Hi kâ ye ile halk hi kâ ye si ara s n da ki ben zer ve fark l özel lik ler ne ler dir? B. Aşa ğı da ki cüm lede boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Hal k n ta ri hî sü reç içe ri sin de mey da na ge tir di i ya za r bel li ol ma yan des tan la ra... des tan lar, ba z fla ir ve ya zar la r n ken di mil let le ri nin ta ri hî olay la r na ken di duy gu, dü flün ce ve ifa - de bi çim le ri ni ka ta rak olufl tur duk la r des tan la ra.. des tan lar de nir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe - ne ği işa ret le yi niz. Hi kâ ye de ki te mel ça t fl ma n n en k sa ifa de si ne te ma de nir. Do ru ( ) Yan l fl ( ) Ro man lar da ilâ hî ba k fl aç s, kah ra man an la t c n n ba k fl aç s ve göz lem ci an la t c n n ba - k fl aç s ol mak üze re üç te mel ba k fl aç s var d r. Do ru ( ) Yan l fl ( ) Mes ne vi ler, s la mi yet Ön ce si Türk Ede bi ya t n da gö rü len bir na z m bi çi mi dir. Do ru ( ) Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Ro man tü rüy le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır? A) Ro man, ya z l d dö ne min sos yal, si ya sal ve kül tü rel ha ya t n n özel lik le rin den iz ler ta fl r. B) Ro man da olay ör gü sü, ki fli ler, za man ve me kân ya za r n ile ti si ni ifa de et me sin de ve so - mut lafl t r ma s n da bi rer araç t r. C) Ro ma n n ya za r an la t c de il dir; ro ma n n an la t c s, kur ma ca n n s n r la r için de var l n - dan söz edi len bir ki fli dir. D) Ro man da oku yu cu ya sez di ri len an lam bi lim sel eser ler de ki an lam lar dan fark l de il dir. E) Ro man; oku yu cu nun bil gi si, gör gü sü ve psi ko lo jik du ru mu na gö re fark l yo rum la na bi - lir. 2. Afla da ki ler den han gi si ma sa l n özel lik le rin den bi ri de il dir? A) Olay la r n bel li bir za ma na ba lan ma ma s B) mifl'li geç mifl za man la an la t l ma s C) Bel li bir ya za r n n bu lun ma ma s D) Mil lî duy gu lar la di nî inanç la r ifl le me si E) E i ti ci ni te lik ta fl ma s ÖYS 3. Halk hi kâ ye le riy le il gi li ola rak afla da ki yar g lar dan han gi si yan l fl t r? A) Sev gi ve kah ra man l k ko nu la r ifl le nir. B) Ki fli ler ger çek ya flam da ki le re ya k n d r; ola a nüs tü lük ler ol duk ça s n r l d r. C) Olufl tuk la r ça da ki sos yal ya p y ve iç mü ca de le le ri yan s t r. D) An la t m tü müy le nes re da ya l d r. E) An la t c la r okur ya zar, az çok kül tür lü ki fli ler dir ÖYS 148

149 Hastane gövdelerin, tiyatro ruhların şifa kaynağıdır. Muhsin ERTUĞRUL 4. Gös ter me ye Bağ lı Ede bî Me tin ler (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) Göstermeye Bağlı Edebî Metinleri Tanıma (Tiyatro) Haz rl k Ti yat ro ke li me si nin an lam la r n arafl t r n z. Ti yat ro met ni, dram, tra je di, dra ma tik tür, oyun cu, sah ne, de kor, per de, kos tüm ve suf lör te rim le ri hak kın da kı sa bir araş tır ma ya pı nız. Ka ra göz ile Ha ci vat hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Gös ter me ye ba l ede bî me tin le rin ta rih sel ge li fli mi hakkında bilgi toplayınız. Ge le nek sel Türk ti yat ro su ve mo dern Türk ti yat ro su te rim le ri zih ni niz de ne ler uyan - d r mak ta d r? Da ha ön ce Ka ra göz oyu nu sey ret ti niz mi? Sey ret tiy se niz oyun da ho flu nu za gi den bö lüm - ler han gi le riy di? Söz lü ola rak ifa de edi niz. Göl ge oyu nu de nin ce zih ni niz de ne ler can lan mak ta d r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. Gül me ce ye da ya l ti yat ro oyun la r sah ne le yen han gi oyun cu la r ta n yor su nuz? Bu oyun cu - la r n ti yat ro ya da te le viz yon da sey ret ti i niz oyun la r n da ho flu nu za gi den bö lüm ler han gi le ri ol - du? Söz lü ola rak ifa de edi niz. nceleme 1. Me tin ELİF ANA Bi rin ci Per de, Bi rin ci Sah ne (fiük rü nün evi: Elif, fiük rü, Zey nep, fie fik) ELİF: (Zey nep in sun du u su yu içip bar da uza - t r ken): Öl müfl le ri nin ca n na de sin k z m, Su ve ren le rin çok ol sun. (Zey nep say g y la çe ki lir ken onu sü züp) Ben Zey nep i pek se ve rim do du un dan be ri, bel ki de ana s Mer yem e çek ti in den. Ne ka d n d ama! Nur için de yat s n. ŞÜK RÜ: Bir yan dan ok flu yor bir yan dan i ne li yor - sun. Öl müfl ana s na öv gü ler dü zü yor, be en me di in ba ba s n dan is ti yor sun k z. ELİF: Tan r n n bil di i ni ku lun dan ne di ye sak la - ma l? Ni ye gel di im an la fl l yor de mek. ŞÜK RÜ (Gü le rek): Çu lun var çu va l n var, sa ma na gel di in bel li. ELİF: Öy ley se Al la h n em ri ŞÜK RÜ (Ke se rek): Si zin sü la le yi an la ya ma d m git - ti, Elif. San ki siz ol ma sa n z do ru luk if las eder dün ya da. 149

150 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER He le ko can Ad bo flu na ç k ma m fl Saf Dur - mufl a. Do ru lu u ap tal l a ka dar var d r r d. ELİF: Öl müfl le ri ra hat b ra ka l m flim di. Hem ko ca - ma Til ki Dur mufl di ye cek le ri ne Saf Dur mufl de sin ler da ha iyi. ŞÜK RÜ: Ama s k s k al da n r, ok ka n n al t na gi der - di. ELİF: Onu bu nu al da ta ca ma ben al da n r m da ha iyi. fiük rü Efen di, bafl ka yol la ra sap ma. Bir da ha so ru yo rum, dos do ru bir ce vap ver: Al lah n em ri Pey gam be rin kav liy le k z n Zey nep i ve ri yor mu sun Ya kup uma? Gö zü mü yum ma dan o lu mu bafl göz et mek he - ve sin de yim. A aç da l y la gür ler. ŞÜK RÜ: Ne den a a s y la gö rüfl mü yo ruz bu ifli? Na s l ol sa ya k n da ge li yor Fa z l, de il mi? ELİF: El bet te Fa z l ba ba s sa y l d na gö re onun gel me si da ha uy gun dü fler di ya, bir tür lü söz din le te me dim Ya kup a. Bak ana! de di, Bu gün den te zi yok Zey nep i ba ba s n dan is te mez sen bi li rim ben ne ya pa ca m. Do ru su, kork tum. K z n is te yen ler var m fl an la fl lan. ŞÜK RÜ (Sert çe): Ne ya pa cak m fl ba ka l m? Yok sa zor la m ala cak? ELİF (Alt tan ala rak): Yok ca n m, onun gü cü ye ter mi sa na fiük rü Ça vufl? ŞÜK RÜ: Yok sa ka ç r ma y m ku rar k z m? ELİF: Da ha ne ler! Ya kup, Zey nep ine laf ge ti rir mi? ŞÜK RÜ: Ne ça buk da Zey nep i ol du k z m? Ken di ken di ne ge lin gü vey ola ca na bir bal ta ya sap ol ma ya bak s n ön ce. Da ha as ker li i ni bi le yap m fl de il, bofl ge ze nin bofl kal fa s. ELİF: Gü vey de bir o ul sa y l r, fiük rü em mi si. Na s l di lin va r yor da ŞÜK RÜ: Bir ak l na eser gö e mer di ven di ker, bir ak l na eser de ni ze sa man dö fler. ELİF: Tar la y o sü rer, bos ta n o bel ler. ŞÜK RÜ: Avuç içi ka dar bir tar lay la onun ya r s ka dar bir bos tan. ELİF: Ma l m z si zin ki ka dar de il se öle lim mi? ŞÜK RÜ: Bu dün ya da ifli ni yü rüt me yi bi le cek sin. Ma l n bir se bin et me ye ba ka cak s n, bin se bi re in dir me ye cek sin, ko can gi bi. ELİF (Si nir li): Ko ca m iki de bir ifle ka r fl t r - ma, fiük rü. fiey ta n n boy nuz la r o na sa l n cak ku rup k rk y l sal la n r s n sen, bi li rim ama mal de di in az ol sun he lal ol sun. Se nin bu mül kü na s l art t r d n bil me yen var m? Aç ma ku tu yu söy let me kö tü yü! fiu Tan r n n ifl le ri ne de ak l m er me di git ti. ŞÜK RÜ (Gü le rek): Ne gi bi k z? ELİF: Hem iyi olun di ye bu yu rur hem kö tü le ri ka - y r r. Dün ya ya tat ka tan lar gök ekin gi bi bi çi lir ken dün ya y ka rar tan lar ka z k ça k yor lar dün ya ya. ŞE FİK (K s k s gü le rek): la hi Elif ha la! ŞÜK RÜ: Yâ ren lik ten de ol dum bit tim an la maz - s n ha ni. Rah met li ko can da hiç fla ka ya gel mez di. ELİF: Eflek fla ka s na gel mez di. ŞÜK RÜ: Bu ev de ko nuk ol du u nu unut ma. ŞE FİK (Çe ki ne rek): Ba ba, n olu yor? ELİF: Bu ev de ko nuk ol du u mu sen unut ma as l! Bak fiük rü, sa na bir do ru laf da ha di ye yim mi? Ba na kal say d efli in den ad m at maz d m ama k ra ma d m Ya kup umu. Se nin k z n çok iyi - dir, pek hofl tur, pek çok gü zel dir, el mas par ça s d r, sö zün k sa s. Gel ge le lim bu el ma s n bir ku su ru var ki ev le re flen lik! ŞÜK RÜ: Bak he le! Ney mifl o? ELİF: Se nin k z n ol ma s. ŞÜK RÜ: Ama k z ve re cek de be nim. ELİF: Ya z k ki öy le! Ya z k ki se nin gi bi bi ri tut mufl köp rü nün ba fl n! ŞÜK RÜ: Sen se köp rü yü ge çe ne ka dar ay ya da y di ye cek ler den de il sin. ELİF: O lu mun ha t r için ona da kat la n r m, ay ya da y de rim de me si ne ya! ŞE FİK (Kalk ma ya dav ra n r ken): Bel ki sö ze ka r fl - mam do ru ol maz ama ŞÜK RÜ (Sert): yi bil din! ELİF (fie fik e): Sa l cak la kal, yav rum. ŞE FİK (Çe kin gen): Otur say d n Elif Ana ŞÜK RÜ: Bak, sen den do ma d hâl de ana der 150

151 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER sa na o lum. ELİF: Na s l otu ra y m, fie fik o lum, ko vul mak tan be ter ol dum. Al la h n em ri ni Pey gam be rin kav li ni tak ma yan umur sar m ben ci le yin bir kul par ça s n? ŞE FİK: Aman Elif Ha la, ba fl m z üz re ye rin var! Biz ler ana bi li riz se ni, öy le se ve riz. ELİF: Bel ki sen. ŞÜK RÜ (fia ka ya vu ra rak): Otur be, de li k z, otur! ELİF (Otu ra rak): Se nin gi bi ak l l ol mak tan sa be - nim gi bi de li ol mak ye! ŞÜK RÜ: Bi li yor mu sun, vak tiy le ba na var say d n her fley ne ka dar bafl ka olur du flim di. Kum gi bi kay na d m mum gi bi yan d m ge ne de ya ra na ma - d m sa na be, Elif. Ama da ha ifl ifl ten geç mifl sa y l - maz ba na ka l r sa. ELİF: Es ki har man la r sa vur ma ya bafl la ma ge ne. Ben o lu ma k z is te me ye gel dim be adam, ken di me ko ca ara ma ya de il. Ah met Tu ran OF LA ZOĞ LU 1. Kul lan d mal ze me ve ifa de bi çi mi ba k m n dan ti yat ro yu di er gü zel sa nat lar la kar fl lafl t - r n z. Ulafl t n z so nuç la r tah ta ya mad de ler hâ lin de ya z n z. 2. Afla da ki tab lo da ve ri len ti yat ro ya ait un sur la r n n han gi sa nat dal la r y la ilifl ki li ol du u nu tab lo daki yer le re ya z n z. Oyun (metin) Sahne tasarımı (dekor) Sahne giysisi (kostüm) Işık 3. Ti yat ro ke li me si nin afla da ki cüm le ler de yük len di i an la m be lir le yi niz. Bu kul la n m la r n han gi sin de ti yat ro söz cü ü ede bi ya t n in ce le me ala n na gi rer? Sözlü olarak ifade ediniz. Ar ka da fl m la ti yat ro nun önün de bu lufl mak üze re söz lefl tik. Hal dun Dor men Ti yat ro su yir mi bir ili kap sa ya cak olan Ana do lu tur ne si ne ç k t. fii na si nin fia ir Ev len me si, Türk ede bi ya t n da mo dern an lam da ki ilk ti yat rodur. 1. Et kin lik: Afla daki paragrafta boş bırakılan noktalı yerlere uygun olan kelimeleri yerlefltiriniz. drama, Yunan, dramatik örgü, metin, göstermeye, dramatik edebiyat, izleyici, oyuncu Ti yat ro... ba l bir gü zel sa nat t r. lk kez MÖ VI. yüz y l da... top lu mun da or ta ya ç k m fl t r....,... ve... ti yat ro nun de - ifl mez üç un su ru dur. Ti yat ro ya Ba t uy gar l n da... ve... ad la r da ve ri lir. An lat ma ya ba l ede bî me tin ler de ki olay ör gü sü nün ti yat ro da ki kar fl l na... de nir. 4. Ti yat ro ile ede bi yat ne den iç içe dir? Ti yat ro, ede bi ya ta ne den ih ti yaç du yar? Söz lü ola rak ifa - de edi niz. 2. Et kin lik: Gös ter me ye bağ lı ede bî me tin le rin ta rih sel ge li şi mi ko nu lu su nu mu ar ka daş la rı nız - la pay la şı nız. Su num da el de et ti ği niz bil gi ler ışı ğın da gös ter me ye bağ lı ede bî me tin le rin ta rih için - de ki ge li şi mi ni açık la yı nız. 151

152 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Et kin lik: Yap t n z arafl t r ma n n ve ri le rin den ya rar la na rak ge le nek sel Türk ti yat ro su ve mo - dern Türk ti yat ro su nun bafl l ca özel lik le ri ve tür le ri hak k n da pos ter olufl tu ru nuz. Be e ni len pos ter - le ri s n f pa no su na as n z. 4. Et kin lik: Ara n z da rol pay la fl m ya pa rak ö ren ci so run la r n ko nu alan do aç la ma ya da ya l bir can lan d r ma ya p n z. Et kin lik so nun da me tin siz ti yat ro olup ola ma ya ca n aç k la y n z. 5. Me tin de ki olay ör gü sü nü (dra ma tik ör gü) mad de ler hâ lin de ya z n z. 6. Elif Ana met nin de yer alan kah ra man la r n özel lik le ri ni be lir le ye rek söz lü ola rak ifa de edi - niz. 7. Me tin den ha re ket le Elif Ana ve fiük rü ka rak ter le ri nin tem sil et tik le ri zih ni yet hak k n da yo - rum lar ya p n z. 8. Met ni za man ve me kân öge le ri ba k m n dan in ce le yi niz. Ulafl t n z so nuç la r ar ka daş la rı nız - la pay la şı nız. 9. Met nin te ma s n bu la rak söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Me tin de pa ran tez için de ve ri len ifa de le rin ifl le vi ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 11. Kah ra man la r n ka rak ter le ri ile ko nufl ma la r ara s n da ki ilifl ki yi yo rum la y n z. 12. Me tin de ki kah ra man la r n kül tür se vi ye le ri, sos yal çev re le ri ve ha yat la r ile il gi li un sur la r def te ri ni - ze ya z n z. Bu unsurlarla me tin de kul la n lan dil ve ifa de bi çi mi arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 13. Me tin de ki dra ma tik ör gü yü ede bî ger çek lik ve ya fla nan ger çek lik aç s n dan de er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r tah ta ya ya z n z. 14. Bu üni te nin Ya p bö lü mün den olay ör gü sü nün ne an la ma gel di i ne ba k n z. An lat ma - ya ba l ede bî me tin ler de ki olay ör gü sü ne gös ter me ye ba l ede bî me tin ler de ni çin dra ma tik ör - gü de nil di i ni be lir le yip söz lü ola rak ifa de edi niz. 15. Dra ma tik ör gü yü mey da na ge ti ren par ça lar ara s n da ki ilifl ki yi dik ka te ala rak Elif Ana met - ni ni ki tap üze rin de bö lüm le re ay r n z. 16. Elif Ana met ni ni an la tı cı, tip ve ka rak ter özel lik le ri ba kı mın dan in ce le yi niz. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı tahtaya ya zı nız. 5. Et kin lik: Ti yat ro nun ko nu su ve ifa de bi çi miy le mo dern ti yat ro eser le ri nin tür le ri ara sın da ki iliş - ki yi be lir le ye rek aşa ğı da ki tab lo ya tür le il gi li bil gi le ri ni zi ya zı nız. Dram Komedi Trajedi Melodram 152

153 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Me tin KÂĞITHANE SAFÂSI HAC VAT (Gelerek): Vay benim sevgili Karagöz üm. Akflam flerifler hay rlar olsun. KARAGÖZ : Rayihay keriham burnuna dolsun. (Tokat) HAC VAT : Aman, gelir gelmez beni darp etmenizin esbab mucibesi? KARAGÖZ : Bizim seyisin ne esvab var ne de cübbesi. (Tokat) HAC VAT : Ben fluraya gelirken güzel güzel semai okuyarak geldim. KARAGÖZ : Ben de öyle yapt m. HAC VAT : Sen ne yapt n? KARAGÖZ : Ben de çaydanl okuttum. HAC VAT : Ne çaydanl? KARAGÖZ : Sen semaveri okuttun, ben de çaydanl okuttum. HAC VAT : Öyle de il. Ben gelirken gazel okuyarak geldim. KARAGÖZ : Ben de öyle yapt m. HAC VAT : Sen ne yapt n? KARAGÖZ : Ben de tencereyi okuttum geldim. HAC VAT : Tencere okur mu? KARAGÖZ : Kazan okur da tencere okumaz m? (Tokat) HAC VAT : Karagöz üm meram m bir latife idi. KARAGÖZ : Getir de yiyelim. HAC VAT : Ne? KARAGÖZ : fiekerli kaday f? HAC VAT : Ben fluraya seninle latife edelim diye geldim. KARAGÖZ : Et bakal m. HAC VAT : Sen bilmece bilir misin? KARAGÖZ : Antikas n. Söyle bilmeceni, al cevab n. HAC VAT : Bir ufac k f ç c k, içi dolu turflucuk. KARAGÖZ : Bildim, turflu f ç s. HAC VAT : De il. KARAGÖZ : F ç turflusu. HAC VAT : De il. KARAGÖZ : Lahana turflusu. HAC VAT : De il. KARAGÖZ : P rasa turflusu. HAC VAT : De il de il. KARAGÖZ : Lahana, biber turflusu, h yar turflusu. HAC VAT : Karagöz üm bilmeceye cevap verece in zaman sorars n: Yenir mi, yenmez mi, diye. KARAGÖZ : Yenir mi, yenmez mi, canl m, cans z m? HAC VAT : Yenir. Cans z, hastalara flifa, dertlilere deva... KARAGÖZ : Verin bize befl on para. 153

154 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER HAC VAT : Karagöz üm ne yap yorsun? KARAGÖZ : Sen dilenci duas yap yorsun, ben de yard m ediyorum. HAC VAT : Bu dedi im bilmece, hastalara flifa. KARAGÖZ : Bildim... HAC VAT : Nedir bakay m? KARAGÖZ : Ak sülümen. HAC VAT : Ak sülümen hastaya flifa m? KARAGÖZ : Günlerce yatakta inleyece ine, içtin mi u urlar olsun tahtal köye. HAC VAT : Benim söyledi im bilmece sar ca suluca, d fl sar, içi sulu. KARAGÖZ : Bildim. HAC VAT : Nedir? KARAGÖZ : Aksaray hamam. HAC VAT : De il. KARAGÖZ : flte, d fl sar, içi sulu. HAC VAT : Bak Karagöz üm, seninle bir yere misafirli e gideriz. KARAGÖZ : Gideriz. HAC VAT : Orada bize yemek yedirmek için yemek odas na bir fley sererler, ne sererler? KARAGÖZ : Çamafl r sererler. HAC VAT : Hay r efendim, sofra sererler. Sofran n ortas na dört ayakl bir fley koyarlar, ne koyarlar? KARAGÖZ : Sakan n efle ini koyarlar. HAC VAT : skemle koyarlar. KARAGÖZ : flkembe koyarlar. HAC VAT : skemlenin üstüne tekerlek, yuvarlak bir fley koyarlar, ne koyarlar? KARAGÖZ : Araba tekerle i koyarlar. HAC VAT : Hay r efendim, sini koyarlar. KARAGÖZ : Beni koymazlar, seni koyarlar. HAC VAT : Hay r efendim, sini koyarlar. KARAGÖZ : Beni koymazlar, seni koyarlar, tepelerim ha! HAC VAT : Yani tepsi koyarlar. KARAGÖZ : Evet, tepsi koyarlar. HAC VAT : Tepsinin etraf na ne dizerler, bilir misin? KARAGÖZ : Bilirim, zahir. HAC VAT : Ne dizerler? Bebe Ruhi Tuzsuz Deli Bekir KARAGÖZ : Eli sopal dizerler. HAC VAT : Hay r can m ekmek dizerler, kafl k dizerler, havlu dizerler. Herkes sofran n etraf na oturur. KARAGÖZ : Oturur. HAC VAT : Önce sofran n ortas na s cac k, suluca bir fley koyarlar, ne koyarlar? KARAGÖZ : Aksaray hamam n koyarlar. HAC VAT : Çorba koyarlar çorba. Çorban n içine önce bir fley s karlar, ne s karlar? KARAGÖZ : Kafl k s karlar. HAC VAT : Kafl kla yemek yenir. KARAGÖZ : Ekmek s karlar. HAC VAT : Ekmek do ran r. KARAGÖZ : Tuz s karlar, biber s karlar. HAC VAT : Onlar ekilir. KARAGÖZ : Bildim, bildim... HAC VAT : Ne s karlar? KARAGÖZ : Tabanca s karlar. HAC VAT : Çorbaya tabanca s k l r m? KARAGÖZ : fiehriyeler kavga ediyorlarsa ayr ls nlar diye. HAC VAT : Çorban n içine önce limon s karlar. Benim de söyledi im bilmece limondu. Muhittin SEV LEN 154

155 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 17. Kâ ğıt ha ne Sa fâ sı ad lı me t nin ortaya çıktığı dö nem le il gi li ay r n t la r bu la rak dö ne min zih - ni ye ti nin met ne na s l yan s d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Et kin lik: Met ni, ya p un sur la r (olay ör gü sü, ki fli ler, za man, me kân) ba k m n dan in ce le yi niz. Afla da bofl b ra k lan noktalı yer le ri is te ni len le re uy gun ola rak dol du ru nuz. Olay örgüsü Kişiler Zaman Mekân Met ni te ma, dil ve an la t m ba k m n dan in ce le yi niz. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa - de edi niz. 19. Oku du u nuz me tin den ge le ne i yan s tan söz, söz gru bu ve ifa de le ri bu la rak aşağıda boş bırakılan yere ya z n z. Bu ifadelerden hareketle metnin gelenekle ilişkisini açıklayınız Ka ra göz oyun la r na ni çin göl ge ti yat ro su da de nildiğini sözlü olarak ifade ediniz. 21. Karagöz ve Hacivat hakk nda bir araflt rma yapm flt n z. Araflt rma sonunda elde etti iniz bilgiler fl nda Türk tiyatro gelene i içinde Karagöz oyunlar n n ne zaman ortaya ç kt n belirleyiniz. Karagöz oyunu hakk ndaki bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 22. Met ne gö re Ka ra göz ve Ha ci vat n ka rak ter özel lik le ri ve olay la r ele al fl bi çim le ri ne ler - dir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 23. Ka ra göz ve Ha ci vat ara s n da ki di ya lo un ger çek ha yat ta ya flan ma s n n müm kün olup ol - ma d n tar t fl n z. Ulafl t n z so nu cu tah ta ya ya z n z. 24. Ka ra göz ve Ha ci vat hak k n da yap t n z arafl t r ma la r n so nu cun da el de et ti i niz bil gi le re de da ya na rak Ka ra göz ve Ha ci vat n top lum da ki han gi tip le ri sem bo li ze et tik le ri ni be lir le yi niz. Sembolize edilen bu tipleri tahtaya yaz n z. 155

156 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 3. Me tin KUR BAN (Mah mut, imam ni kâh l ka r s Zeh ra, o lu Mu rat ve k z Zey nep le mut lu bir ya flam sür dür mek - te iken Zeh ra has ta la n p ya ta a dü fler. Uzun sü re iyi le fle mez. Mah mut, ko nuk ol du u bir köy evin - de on befl ya fl n da ki Gül süm ü gö rür; onun la res mî ni kâh la ev len mek is ter. Bu ev len me kar fl l n - da Gül süm ün a a be yi Mir za ya ar ma an lar ve rir hat ta onun afl r is tek le ri ne bo yun e mek zo run - da ka l r. Ev de ço cuk la r n n bes le di i koç, ge lin eve gi rer ken kur ban edi le cek tir. An cak Zeh ra bu ev li li e kar fl ç kar.) DE KOR: Mah mut un evi. Ge nifl çe bir or ta oda gö rü lür. Bu oda ar ka da ma a ra gi bi lofl bir iç oda ya aç l r. Zeh ra n n dö fle i se ri li dir. Çok ya k n ol ma s ge re ken de kor da yal n z oyun da ge çen öge ler bu lu nur: ka p, pen ce re, ocak, ke re vet vb. Pen ce re da hi d fl bi çi miy le be lir til me li dir. Sah ne önü av lu dur. (Afla da ki bö lüm de Zeh ra köy lü ka d n lar la eve ku ma ge ti ril me si ko nu su nu tar t fl mak ta d r.)... I. KA DIN : Üs tü ne ku ma ge len ne ilk ne son ka d n s n sen. II I. KA DIN : Ya sa s böy le ku rul mufl er kek ler ce. KA DIN LAR : Er kek ler ce. ZEH RA : Bafl ka bir ya sa var be nim yü re im de, onu iz le ye ce im. II. KA DIN : Bin ler le Ka ra caö ren de bin ler le ka d n n yaz g s bu, sen mi de ifl ti re cek sin? ZEH RA : Ni ce ço alt sa n z ör ne i, bofl. Ba na ay k r. Bin ler bin, ben bi rim. Afl m oca m pay la fl - r m her kes le, pay lafl mam er ke i mi. HA Lİ ME : Ya maç ta ki ge lin ta fl n iflit tin mi? ZEH RA : (Duymamış) Onsuz yapamam ben. I. KA DIN : Ayrılmıyorsunuz ki. ZEH RA (Dal g n): Mah mut un söz le riy di bun lar o k z n u ru na. Ben tek rar l yo rum ken dim için. 156

157 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER II. KA DIN : Bir ça t al t n da s n z yi ne. ZEH RA : Onu Gül süm k z la pay lafl mak tüm yi tir mek ten be ter. HA Lİ ME : Bu gün bir fley ler ola cak öy ley se. Bin, bin y l d r Ana do lu ka d n n n sus tu u ç l k bel ki se nin yü re in den f fl k r r. ZEH RA : On suz ya pa mam ben! HA Lİ ME : Ya maç ta ki ge lin ta fl n bil din mi? II I. KA DIN : At, in san bi çim le ri se çer mifl ki fli o ka ya la ra uzun uzun ba k n ca. HA Lİ ME : Sen den ön ce bafl ka bir Zeh ra n n üs tü ne ku ma ge lir mifl. Ka d n ko yup gi de me mifl evi - ni oca n ço cuk la r n dan ötü rü. Sus mufl bek le mifl. Ge lin ala y n gö rün ce uzak tan öy le bir ah kop - mufl ki yü re in den ya n t la m fl da tafl Aah! An n da tafl ke sil mifl dü ün cü ler, tafl at üs tün de tafl ge - lin; tafl çev re sin de ki köy lü ler. ZEH RA (Öy kü yü din le mifl tir, göz le ri fl r. Son ra bir den de i flik bir ses le): On suz ya pa ma ya ca n söy le di. Gül süm ka n ma buy ruk. de di. Bir t r pan ye li duy dum to puk la r m da kar defl ler, bi çil dim mi ne? Ki me tu tu nu rum ar t k? (Mu rat la Zey nep se vinç le içe ri gi rer. El le rin de ko çun ipi, tas ma s var d r.) MU RAT : Ko çu sal d k ana. ZEH RA (Ço cuk la r n dön me le rin den san ki üz gün): Ne ça buk dön dü nüz? KA DIN LAR (Ay n an da): Ko çu sal d n z m? MU RAT (K vanç l ): Sal d k el bet. HA Lİ ME (Ken di ken di ne): Ya dü ün kur ba n? (Zeh ra, ka d n la r n ç k ma s için sa b r s z l n bel li eder.) II I. KA DIN : fiim di lik hofl ça kal Zeh ra. II. KA DIN : Bir di le in olur sa ya k n da y z. (Ka d n lar ç kar.) MU RAT : Gö tür dük ça y r n or ta s na, azat et tik. Öy le se vin di ki el le ri mi yü zü mü ya la d. ZEH RA : Se vi nir ya hay van c k. MU RAT : Ana!.. Ar t k ona kim se do kun maz de il mi? ZEH RA : Kim se do kun maz. MU RAT : Azat bu zat, ya r n ah ret te sen de be ni gö zet, de dim. ZEH RA : yi de mifl sin. MU RAT : Göz le rin den de öp tüm, Zey nep de öp tü, koç a la ma ya bafl la d. ZEH RA : Ah se ni! MU RAT : Ye min le ana, her fle yi an l yor koç. ZEH RA : An lar ya! MU RAT : Bu ra ya bi zim evin önü ne gel me ye ce i ni de an la d. ZEH RA : Tem bih et sey din. MU RAT : Onu ya ka la y p bir fley yap maz lar de il mi? ZEH RA : Yok Mu rat m yap maz lar. Azat edil mifl kur ba na kim se el sü re mez. MU RAT : Öy le bir ye re sal d k ki ar ka s önü yem ye flil! Ne re ye git se ot bul sun. Hem de köy den gö - rün me sin, ne olur ne ol maz. ZEH RA : Ne iyi ne iyi. MU RAT : Boy nun da ipi de yok, tam azat. 157

158 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER MU RAT : Ot lar öy le bir ol mufl ki ekin sa n r s n. Zey nep gö rün mü yor du. Tam on la r n içi ne sal d k Ka ra göz ü. (Kay g l ) Ya ba bam çok k zar sa? ZEH RA : Ben izin ver dim de rim. MU RAT (Cid di): Ge lin kur ban s z kal d, ba bam dö ver bi zi be, ko çu ko yu ver dik di ye. ZEH RA : Ge lin Mu rat m la Zey nep im den da ha m de er li? MU RAT : Öy le ba fl bofl gö rün ce ya ka la y p kes mez ler de il mi bi zim Ka ra göz ü? ZEH RA : Ki min had di ne? Azat edil mifl kur ba n n va ra maz lar üs tü ne. Ge ce ol sun, gün düz ol sun al n n da bir y l d z par lar onun. (Mu rat n al n n dan öper.) Bu y l d z gö ren ler kor kuy la çe ki lir ler. Kur - ban çün kü Tan r n n d r. MU RAT : Ya Tan r s z bi ri ç kar sa kar fl s na? ZEH RA : Sen ifl te o za man gör ko çu, ge ri lir ge ri lir de h fl m la öy le bir tos vu rur ki bö rü ne, üç tak - la at p ye ri öper; o, ana s n dan do du u na pifl man olur. Ve ça buk to par la y p ken di ni ka ça maz sa ikin ci bir to su da yer.... Güngör DİLMEN 25. Kurban adlı metindeki hâkim zihniyet hakk nda neler söylebilirsiniz? 7. Et kin lik: Metinde yer alan kahramanlar n özelliklerini afla daki tabloya yaz n z. Zehra Halime Murat I. kad n II. kad n III. kad n 26. Me tin de ki te mel ça t fl ma nok ta s n söz lü ola rak ifa de edi niz. 27. Met nin te ma s ne dir? 28. Me tin de ki za man ve me kân ile il gi li ay r n t la r sözlü olarak ifade ediniz. 29. Met nin ba fl n da dra ma tik ör gü ve de kor la il gi li ba z ay r n t lar ve ril mifl tir. Ve ri len bu bil gi le - rin ki fli ler, ifl le nen te ma, dil ve an la t m un sur la r y la il gi si ni be lir le yi niz. Söz lü ola rak ifa de edi niz. 30. Kur ban ile Ka ra göz adlı metinleri dil, an la t m tar z ve sahneleme tekniği ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Belirlediğiniz farklılıkları tahtaya yazınız. 158

159 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 8. Et kin lik: Kurban adlı metni sah ne, de kor, kos tüm, oyun cu un sur la r aç s n dan Ka ra göz oyu nuy la kar fl lafl t rı nız. Ulafl t n z so nuç la r afla da ki tab lo ya ya z n z. Kurban Karagöz Sahne Dekor Kostüm Oyuncu 31. Çözümlediğiniz Kurban ile Karagöz adlı metinlerin genel özellikleri hakkında neler söyleyebilirsiniz? Açıklayınız. 32. Kurban ile Karagöz adlı metinleri tiyatro tekniği açısından değerlendirdiğinizde ne gibi sonuçlara ulaşırsınız? Sözlü olarak ifade ediniz. 33. Tra je di tü rü hak kın da bir araş tır ma yap mış tı nız. Tra je di ne za man or ta ya çık mış tır? Me tin - de tra je di tü rü nün han gi özel lik le ri nin bu lun du u nu be lir le yi niz. Be lir le di i niz özel lik le ri aşağıdaki noktalı yere yazınız Kur ban ad lı me tin de ya zar ne den böy le bir ko nu yu ele al mış ola bi lir? 35. Kur ban ad lı ti yat ro oyu nun da, met nin ya zıl dı ğı dö nem le il gi li han gi ipuç la rı nın yer al - dı ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 36. Kur ban met ni nin ele al dı ğı ko nu, ki şi ler ve me kâ na ait özel lik ler ile ese rin ya zıl dı ğı dö - nem ara sın da ki iliş ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 37. Me tin de ki halk ina n fl la r n be lir le ye rek aşağıdaki noktalı yere ya z n z. Si zin ya fla d n z çev - re de hal k n tu tum ve dav ra n fl la r n et ki le yen halk ina n fl la r n dan bil dik le ri ni zi ar ka daş la rı nız la pay la şı nız An lat ma ya ba l ede bî me tin ler le gös ter me ye ba l me tin ler de ki di ya log la r me tin de ki ifl - lev le ri ve met ne sa la d ğ kat k aç s n dan de er len di ri niz. Ulafl t n z so nuç la r sözlü olarak ifade ediniz. 159

160 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Anlama - Yorumlama 1. Oku du u nuz ya da sey ret ti i niz ti yat ro lar la gün lük ya fla m n z ara s n da ne gi bi ben zer lik ler ol du - ğu nu açık la yı nız. 2. Bir ti yat ro met ni ni oku mak, bir rad yo ti yat ro su nu din le mek ve bir ti yat ro gös te ri si ni sey ret - mek ara s n da ne gi bi fark l l k lar var d r? Gör sel li in ti yat ro met ni ne olan kat k s ne dir? Sözlü olarak ifade ediniz. 3. Ka ra göz oyun la r n n ço cuk lar ta ra f n dan ni çin çok se vil di i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz. 9. Et kin lik: Afla daki kelimelerin anlamlar n bulup karfl lar na yaz n z. Tiyatro metni Dram Dramatik tür Oyuncu Sahne Dekor Perde Kostüm Suflör 4. Bir Ka ra göz oyu nu ka le me al mak is te sey di niz oyu nu nuz da han gi gün cel olay ve ko nu la ra yer ve rir di niz? Ni çin? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Et kin lik: Ka ra göz ve Ha ci vat oyu nu nun ki ta b n za al nan bö lü mü nü sı nıf ta can lan dı rı nız. 5. Kurban adlı me tin de ki ola y n ya flan d ye rin sos yal du ru mu hak k n da ne ler söy le ye bi lir - si niz? 6. Ku ma ve Kur ban ad lı metinleri dik ka te ala rak afla da ki so ru la r ce vap la y n z. a) Kur ban oyu nu ile Ku ma hi kâ ye sin den al nan me tin par ça la r n te ma ba k m n dan kar - fl lafl t r d n z da or ta ya ç kan ben zer lik ler ne ler dir? b) Ben zer bir ko nu nun an lat ma ya ba l (Ku ma) ve gös ter me ye ba l (Kur ban) ola rak ifl len me - si ara s n da ki fark l l k lar ne ler dir? 160

161 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruyu söz lü ola rak ce vap la yı nız. Gös ter me ye ba l ede bî tür ler han gi le ri dir? Maddeler hâlinde defterinize yaz n z. Tra je di tü rü nün özel lik le ri nelerdir? B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe - ne ği işa ret le yi niz. Gös ter me ye ba l ede bî me tin ler, an lat ma ya ba l ede bî me tin ler gi bi ya p (olay ör gü sü, ki fli ler, za man, me kân), te ma, dil ve an la t m, zih ni yet, ge le nek, ya zar vb. un sur la r na gö re in - ce le ne bi lir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Sahnelenmek üzere ortaya konan tiyatro metni, edebiyat n konu alan na girmemektedir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Tiyatro metinlerinde olay örgüsüne dramatik örgü ad verilir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ka ra göz oyunu, or ta oyu nu ve med dah hi kâ ye le rin den fark l ola rak sah ne de de il; fl k lan - d r l m fl bir per de önün de çu buk la r n uç la r na ta k l m fl re sim le rin oy na t l ma s na da ya l bir göl - ge oyu nu dur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ka ra göz oyu nu s la mi yetten ön ce or ta ya ç k m fl t r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ka ra göz oyu nu bir göl ge ti yat ro su dur. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ti yat ro tü rü nün ge li şip yay gın lık ka zan dı ğı 19. asır dan iti ba ren tra je di nin ye ri ni dram al - mış tır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ti yat ro ken di ne öz gü ku ral la r ve özel lik le ri olan ede bi yat tan ay r bir sa nat da l d r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ko me di tü rü ne bafl tan so na ka dar ac k l ve cid di bir ha va hâ kim dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Ti yat ro, in san la r bas k dan kur ta r r, on la r n dü flü nüp de yük sek ses le söy le ye me ye ce i fley le ri di le ge ti rir. Aç k söz lü bir sa nat t r ti yat ro, he men her ke se hi tap eder; onun için de ba z dö nem ler de ken di sin den kor ku lan, çe ki ni len bir ku rum kim li i ka zan m fl t r. Ni te kim Go gol'un Yü zü nüz çar p k sa ay na ya k z ma y n; o, her fle yi ol du u gi bi gös te rir. sö zü ti yat ro nun ya sak - lan d bir dö nem de söy len mifl tir. Bu söz ay n za man da onun ifl le vi ni de aç k lar. Bu par ça da ti yat roy la il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me miş tir? A) n san la r n için den ge çen le ri or ta ya koy ma s na B) Ger çek le ri de ifl tir me den yan s t ma s na C) Et ki le yi ci bir sa nat da l ol ma s na D) E i ti ci ve ö re ti ci ya n n n a r bas ma s na E) Ge nifl kit le le re ses le ne bil me si ne ÖSS 161

162 OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER 2. Ti yat ro bir odak nok ta s d r; dün ya da, ta rih te, in san da her ne var sa ora ya yan s ya bi lir ama sa na t n si hir li de ne i al t n da. Aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si bu cüm le de söy len mek is te ne ne en ya kın dır? A) Sa nat ese ri, ha ya t ol du u gi bi yan s t ma l, e len dir me li ve her sos yal ta ba ka ya ses len - me li dir. B) Sa nat ta ger çek, ba sit bir kop ya dan iba ret ol ma ma l, ya za r n ka fa s n dan ge çip onun gö - rü flüy le bi ze su nul ma l d r. C) Sa nat ç ön cü ol mak, hal k n yü rü dü ü yol dan ile ri si ni bir pro jek tör gi bi ay d n lat mak zo - run da d r. D) Sa nat ç bir göz lem ci ve de ne yim ci dir; olay la r ve ki fli le ri göz lem le di i gi bi ve rir. E) Sa nat ç, top lum da ki ifl le vi ni, sa nat kay g s n her fle yin üs tün de tut mak la ger çek lefl ti re - bi lir ÖSS 3. Ka ra göz oyu nu, Os man l -Türk top lu mu nun, yüz y l lar ca ya fla m fl sa nat dal la r n dan bi ri dir. Tan zi mat tan bu ya na, özel lik le Cum hu ri yet Dö ne min de ye ri ni, Ba t dan ge len si ne ma ve ti yat - ro ya b rak m fl t r. Bu sa nat da l, bu gün bi ze çok uzak ve ya ban c ge len s lam uy gar l dö ne min - de, hal k n di li ni, inanç la r n, ge le nek le ri ni, za na at la r n, si ya sal ve top lum sal olay lar kar fl s n da - ki dü flün sel ve ruh sal du rum la r n yan s tan zen gin bir kay nak t r. Geç mi fli ta n mak ve ö ren mek is te yen ler bu kay na de i flik aç lar dan de er len di re bi lir ler. Bu par ça da, Ka ra göz'le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me miş tir? A) Top lum sal ya fla m yan s tan uzun bir geç mi fli ol du u na B) Gü nü müz de ye ri ni bafl ka sa nat dal la r n n al d na C) Gül dü rü öge le rin den ya rar la na rak olufl tu rul du u na D) Fark l yön ler den in ce len me ye uy gun bir kap sa m bu lun du u na E) Es ki dö nem ler hak k n da bil gi ver di i ne ÖSS 4. Tra ged ya tü rü ile il gi li ola rak afla da ve ri len bil gi ler den han gi si yan l fl t r? A) Ac k l yö nü a r ba san bir ti yat ro tü rü dür. B) Ana ka rak ter le rin halk tan ol ma s en önem li özel li i dir. C) Ko nu la r, mi to lo ji den ve ta rih ten al n r. D) Za man, yer ve olay bir li i ku ra l na uyu lur. E) Kla sik bir üs lup an la y fl y la ya z l r ÖYS Şehir Mektupları Ahmet RASİM 162

163 3. ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. Olay çev re sin de olu flan ede bî me tin le ri; an lat ma ya ba l me tin ler ve gös ter me ye ba l me - tin ler ola rak grup lan d r r ken han gi öl çüt le r esas al n r? Ti yat roy la ede bi yat ara s n da ki ilifl ki yi aç k la y n z. B. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan noktalı yeri uy gun ifa dey le dol du ru nuz. Anlatmaya ba l edebî eserlerde anlat lan olay n sahnesi durumundaki unsura... denir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe ne - ği işa ret le yi niz. Ede bî me tin ler, ya zar la r n n ve ya z l d k la r dö ne min hâ kim zih ni ye tin den iz ler ta fl r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Hi kâ ye ve ro man met ni, oku yu cu nun kül tü rü ne, an la y fl na, zev ki ne, için de bu lun du u du - ru ma ve psi ko lo jik hâ li ne gö re ye ni an lam de er le ri ka za n r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) An lat ma ya ba l tür ler de an lam, me tin de aç k ça di le ge ti ri len ler le aç k ça di le ge ti ril me yen - le rin bü tü nü dür. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. s ter olay öy kü sü ol sun, is ter se du rum öy kü sü, be nim öy küm, okun duk tan son ra bel lek ler - den uçup git me me li. Ko nu suy la, özüy le, di liy le, bi çim sel us ta l k la r y la oku ru ku flat ma l. Ki fli, öy - kü yü oku yup bi tir dik ten son ra de ifl me li. Y l lar son ra o öy kü nün an m sa nan, in sa n et ki le yen bir ya n bu lun ma l. Sa it Fa ik'in Hiflt Hiflt ad l öy kü sü, li riz mi ve fli ir sel li iy le, Sa ba hat tin Ali'nin De - ir men ad l öy kü sü ile ti siy le böy le de il mi? Yu ka rı da ki yar gı la rı sa vu nan bir ki şi ye gö re öy kü nün te mel ni te li ği ne dir? A) Ün lü öy kü cü le rin yaz d k la r n dü flün dür me si B) Be lir li bir olay ya da du rum dan yo la ç k ma s C) Bi li nen, so mut ger çek le re da yan ma s D) Okur la r, unu ta ma ya cak la r bi çim de et ki le me si E) Çe lifl ki le re da ya l bir ya p s n n ol ma s ÖSS 2. Ma sal, ço cu a ken di ka rak te ri ni, ben li i ni ge lifl tir me si için ipuç la r ve rir; onu yü rek len di rir. Tüm en gel le re kar fl n her ke sin yo un ve zen gin bir ya fla ma va ra bi le ce i ni gös te rir. Ye ter ki in san sa vafl mak tan kaç ma s n. Dev ler le, d fl teh li ke ler le sa vafl ma dan in san, de il mut lu lu u, ken di ken - di ni bi le bu la maz, bi le mez, ta n ya maz. Ma sal; ür kek, çe kin gen, mü ca de le den ka çan ya ra t k la r ha - re ke te ge çi rir. Bi ze, böy le ki fli le rin tek dü ze, s k c ve si lik ya fla m n n ola ca n ha t r la t r. Bu par ça da ma sa lın ço cu ğa sağ la dı ğı ya rar lar ara sın da aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me - miş tir? A) Ki fli li i ni güç len dir me ye yar d m c ol ma s na B) Ken di ki fli li i nin bi lin ci ne var ma s na C) Güç lü ve ce sur ol ma n n ge rek li li i ne inan d r ma s na D) Di li ni ve du yar l l n ge lifl ti rip zen gin lefl tir me si ne E) Ha re ket li, can l bir ya fla ma öz lem uyan d r ma s na ÖYS 163

164 3. Ben ce bir ede bi yat ya p t n da önem li olan onun ne an lat t de il dir. Bir öy kü den bir ro man - dan her kes ken di ne gö re bir an lam ç ka ra bi li yor sa o za man sa nat ya p t ger çek ama c na ulafl - m fl sa y l r. Çün kü bir sa nat ya p t her ke se ay n fle yi söy le mez. An la m n bir bo yu tu oku yu cu ya ba - l d r. Bu ba k m dan, her kes be nim an lat t m dan ken di ne gö re bir dün ya ku ra bi li yor, onun için - de ya fla ya bi li yor sa ama c ma ulafl t m sa y l r. Bu par ça nın ya za rı na gö re bir ede bi yat ya pı tın da önem li olan aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Her oku run, ken din ce bir yo rum yap ma s na im kân ver me si B) n san la ra, ger çek d fl fley ler dü flün dür me si C) Çok de i flik ko nu la r bir ara da ifl le me si D) Oku yu cu yu bel li bir dü flün ce ye yön len dir me si E) An la t la n de il, an la t fl bi çi mi ni ön plan da tut ma s ÖYS 4. Bu ro man, ara dan ge çen bun ca y la kar fl n ko nu suy la, an la t m y la hâ lâ genç. Bu cüm le de an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Ro man da, gün lük, s ra dan olay la r n an la t m n da bi le öz gün ve çar p c bir dil kul la n l yor. B) Günü müz de ki top lum sal so run lar, ro man da her ke sin an la ya ca bir dil le ele al n yor. C) Ro man, hem an la t lan lar hem de bun la r n an la t l fl ba k m n dan gün cel li i ni ko ru yor. D) Ro ma n n di lin de ki ya l n l k, geç mifl te ki olay la r n an la fl l ma s n ko lay lafl t r yor. E) Ro man da, gü nü mü zün olay la r geç mifl le ba lan t ku ru la rak de i flik bir an la t m la yan s t l yor ÖYS Oku -yo rum kıs mın da si ze öneri len ki tap lar ile oku du ğu nuz di ğer ki tap la rı aşa ğı da - ki Ki tap Oku ma Öz Değerlendirme Ölçeğine gö re değerlendiriniz. KİTAP OKUMA ÖZ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Ölçütler Dereceler Evet K smen Hay r Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

165 4. ÜNİTE 4. ÜNİTE Ö RET C MET NLER 1. Öğ re ti ci Me tin le ri İn ce le me Yön te mi Haz rl k Ata türk'ün mil lî kül tür ile il gi li söz le ri hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Kül tür, kül tür ak ta rı mı, kül tür de ği şi mi, asi mi las yon kav ram la rı hak kın da bil gi top la yı nız. Ö re ti ci me tin tür le ri (fel se fi, ta ri hî, bi lim sel, ga ze te çev re sin de olu flan, ki fli sel ha ya t ko nu alan me tin ler) hak k n da araştırma yapınız. Ga ze te ve ga ze te çev re sin de ge li flen me tin tür le rinin Türk ede bi ya t na ne za man gir - di ini arafl t r n z. S n f n za fark l y l la ra ait ga ze te ya z la r ge ti ri niz. Meh met Ç nar l ve Ahmet Rasim hak k n da bil gi top la y n z. Top la d n z bil gi le ri def - te ri ni ze ya z n z. De ne me tü rü hak kın da bil gi top la yı nız. Ede bi yat ta ka rek ter ve tip te rim le ri hak kın da bir araş tır ma ya pı nız. Dü flün ce, ana dü flün ce ve yar d m c dü flün ce kav ram la r n n an lam la r n arafl t r n z. S n fa cofl ku ve he ye ca n di le ge ti ren ede bî me tin ler (fli ir), an lat ma ya ba l ede bî me - tin ler (ro man, hi kâ ye, des tan vb.) ve gös ter me ye ba l ede bî me tin ler (ti yat ro) ge ti ri niz. Gün lük bir ga ze te de ki ha ber ya z s, her han gi bir elek tro nik efl ya n n kul la n m k la vu - zu, oku lu nu zun di sip lin yö net me li i, el ilan gi bi ö re ti ci me tin ler bu la rak s n fa ge ti ri niz. Millî E i tim Ba kan l n n li se ler için ha z r la d Liseler İçin 100 Eser lis te si ni in ce le yi - niz. Bu lis te ha z r la n r ken han gi öl çüt le rin dik ka te al n d n araflt r n z. Atatürk ün bilime ve ak lc l a verdi i önem hakk nda bir araflt rma yap n z. Bir ha ber ya zı sı nı ai le bü yük le ri ni ze ve ar ka daş la rı nı za oku yu nuz. Bu ha ber den çı kar - dık la rı an lam la rı def te ri ni ze ya zı nız. Be yaz gü ver cin, zey tin da l, te ra zi gi bi kav ram lar ger çek an lam la r d fl n da han - gi an lam lar da kul la n l mak ta d r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. Des car tes (De kart) ın Dü şü nü yo rum öy ley se va rım. sö züy le ne an lat mak is te di ği ni sözlü olarak ifade ediniz. Gün lük ha yat ta ne ler den fli kâ yet eder si niz? fii kâ yet çi ol du u nuz ko nu lar la il gi li çö züm öne ri le ri ni zi ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Bir met nin an la mı nın, met nin okun du ğu za ma na, me kâ na ve oku ra gö re de ği şip de ğiş - me ye ce ği ni tar tı şı nız. Tartışma sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz. Hiç bir ede bî eser ya zıl dı ğı dö nem den ve onu ya zan ki şi nin dün ya sın dan uzak ola maz. sö zü nü yo rum la yı nız. 165

166 Ö RET C MET NLER nceleme Isabel Cardinal (İzabel Kardinal) 1. Metin RU HU MU GE RİYE VER Ki ta b n bir yer de unut mufl gi bi ru hu nu kay be dip ara yan mil let ler var d r. Bi ri de biz. Bun dan k rk ye di y l ön ce, Türk Yur du der gi si nin ilk sa y la r n da, bir ya ban c ya za r n Türk ler Bir Ruh- Mil lî Ar yor lar bafl l k l uzun bir ma ka le se ri si ni oku mufl tum. O za man dan be ri mil lî ru hu mu zu ar yor, bu lur gi bi olu yor, yi ne kay be di yo ruz. Bir mil le tin ru hu, tam bir flah si yet hâ lin de ge li fle cek ka dar kuv vet ka zan m fl sa ya ban c mil let - le rin ruh la r y la te ma sa gel me si onu zen gin lefl ti rir. Fa kat bu flah si yet ol gun lu u nu kay bet me ye bafl la m fl mil let le rin ya ban c kül tür ler le te ma s on la ra mil lî ru hu nu kay bet ti rir. Tür ki ye Türk le ri için böy le ol mufl tur. Türk ru hu na, di li ne, sa nat ve ede bi ya t na, has sa si yet ve mu afle re ti ne ev ve la Arap ve Fars, da ha son ra la r da Fran s z, Al man, n gi liz, tal yan te sir le ri, as li cev he ri bo za cak ve kay bet - ti re cek de re ce de ka r fl t. Bu gün de Ame ri kan te si ri. Bu, ba na Mar lo we (Marlov) un Fa ust'un dan bir sah ne yi ha t r la t yor. Bi li nir ki Fa ust ad n da ilk eser, Go et he (Göte) den ev vel on al t n c yüz y l n n gi liz fla i ri Chris to fer Mar lowe (K ristof r Marlov) un dur: Dr. Fa ust'un Ha ya t ve Ölü mü. Mar lo we'un bu ese rin de bir sah ne var d r. Dr. Fa ust, He len ad n da ki bir gü ze le yal va r r: Bana dokun ve ebe dî lefl tir. He len ona do ku nur ve ka çar. Dr. Fa ust ba r r: Ru hu mu em di. Ba k n z na s l ka ç yor! Gel He len, gel, ru hu mu ge ri ye ver! 166

167 Ö RET C MET NLER Bi ze de ya ban c me de ni yet ler do kun du. Ba r yo ruz: Bu sen çok tat l. Fa kat ru hu mu em din. Ge ri ye ver! Ru hu mu ge ri ye ver! Bir mil let ya ban c ve üs tün bir me de ni yet ten her fle yi ala bi lir ve al ma l d r: lim, tek nik, me - tot, re jim, ke li me, te rim hat ta mu afle ret, sa nat ve has sa si yet. Bir bi rin den te sir al ma yan mil let yok - tur. Be fle rî ruh böy le te es süs eder. Fa kat bu al nan te sir ler, biz de ol du u gi bi mil lî ru hun özü nü bo za cak bir de re ce ye var d m, mil li yet çi lik fla ha kalk ma l d r ve her Türk, Garp ç ve me de ni yet çi ol du u ka dar hat ta ve da ha faz la mil li yet çi, ruh çu ve ma ne vi yat ç ol ma l d r. Yok sa Mar lo we'un Fa ust'u gi bi bir tat l öpü cük le içi mi zi emen ruh vam pir le ri ne bofl ye re hay - k r p du ra ca z: Ru hu mu ge ri ye ver, ru hu mu ge ri ye ver! Pe ya mi SA FA, 20. Asır- Av ru pa ve Biz 1. Ru hu mu Ge ri ye Ver ad lı me tin de ya za r n eleş tir di ği dü şün ce ve olay lar ne ler dir? Me tin - den ha re ket le eserin yazıldığı dönemin hâkim zih ni ye ti hak k n da ç ka r m lar da bu lu nu nuz. 1. Et kin lik: Me tin de ki han gi ke li me, ke li me grup la rı ve cüm le ler ya za rın zih ni ye ti ni yan sıt - mak ta dır? Zih ni yet le il gi li bu ifa de le re da ya lı ola rak ya pa ca ğı nız dö ne min sos yal, si ya sal ve kül - tü rel du ru mu hak kın da ki çı ka rım la rı nı zı afla da boş bırakılan noktalı yerlere yazınız. Dö ne min sos yal ha ya t na ait iz ler: Dö ne min si ya sal ha ya t na ait iz ler: Dö ne min kül tü rel ha ya t na ait iz ler: Me tin de ya za r n, dö ne min kül tür ve sa nat ha ya t y la ilifl ki si ni be lir le yen han gi ipuç la r var - d r? Tah ta ya mad de ler hâ lin de ya z n z. 2. Etkinlik: Me tin de yer alan Türk ru hu na, di li ne, sa nat ve ede bi ya t na, has sa si yet ve mu afle - reti ne ev ve la Arap ve Fars, da ha son ra la r da Fran s z, Al man, n gi liz, tal yan te sir le ri, as li cev he ri bo za cak ve kay bet ti re cek de re ce de ka r fl t. Bu gün de Ame ri kan te si ri. ifa de sin den ha re ket le afla da ki so ru la r ce vap la y n z. a) Türk le rin fark l kül tür ler den bu ka dar çok et ki len me le ri nin se be bi ne ola bi lir? b) Türk ede bi ya tı nın dö nem le ri ni dik ka te ala rak fark lı kül tür ler le et ki le şi min ede bi ya tımızı na sıl et ki le di ği ni açık la yı nız. 3. Ruhumu Geriye Ver adlı metinde ya zar, dü flün ce si ni kuv vet len dir mek ama c y la Dr. Fa - ust'un Ha ya t ve Ölü mü isim li eser den k sa bir al n t yap m fl t r. Bu al n t y la il gi li dü flün ce le ri ni zi ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Bu al n t n n met nin ifa de gü cü ne kat k s n sözlü olarak ifade ediniz. 167

168 Yazmaya başlamadan önce düşünmeyi öğrenmeli. Boileau (Bualo) 2. Metin TOP LU MA DA HA YA KIN Ede bi yat ala n n da eser ve ren ve ya ya y n ya pan her kes oku yu cu az l n dan fli kâ yet eder. Oku- yu cu bi zi iz le mi yor. Bi zi tut mu yor. Do ru. Fa kat biz oku yu cu yu ne de re ce iz li yor, ne de re ce tu - tu yo ruz? Bu nok ta n n da arafl t r l ma s ge rek. Ya zar ken, ya y n lar ken oku yu cu nun duy gu la r n, is tek le ri ni hiç he sa ba ka t yor mu yuz? fii ir le - ri miz, hi kâ ye le ri miz ba zen -de il oku yu cu ya- ken di mi ze bi le bir fley söy le mez. Her ke sin ge rek li zah me te kat la n p biz de ki cev he ri kefl fet me si ni, hü ner le ri mi zi an la ma s n is te riz. Oku yu cu ise oku du u eser de ken di ha ya t n dan, ken di duy gu ve dü flün ce le rin den bir fley ler bul mak is ter. Mü cer ret hü ner gös te ri si onu faz la il gi len dir mez. Sa nat de e ri pek yük sek ol ma yan ba z fli ir ve ro man la r n halk tan bü yük bir il gi gör me si, el den ele do lafl ma s bu yüz den dir. Oku yan - lar on lar da ken di le ri ni bul mufl lar d r. Biz de top lum için yaz d n, top lu mun duy gu la r n di le ge tir di i ni ile ri sü ren fla ir ve ya zar lar, çok de fa yan - l fl yol la ra sap t lar. Bun la r n bir k s m -sap lan d ide olo ji nin bir ge re i ola rak- ya top lu mu muz da hiç ya fla ma m fl tip ler ya rat t ya da mil yon da bir rast la nan tip le re top lu mu tem sil et - tir me ye kalk t! Ba ya tut ku la r, kir li ni yet le ri ola bil di - in ce ifl le di, yük sek dü flün ce ve duy gu la ra eser le rin de yer ver me di. Yi ne top lum için yaz d k la r n söy le yen bafl ka bir k - s m fla ir ve ya zar lar ise hal k n aç k sa ç k hi kâ ye le re ve mi za ha olan düfl kün lü ü nü sö mü re rek ifli hok ka baz l a dök müfl ler dir. Bi zim her iki dav ra n fla da kar fl ol du u mu zu oku yu - cu la r m z bi lir ler. Hal k n ho flu na git mek, ko lay an la fl l - mak için ba sit li e kaç ma y da do ru bul mu yo ruz. An cak bu gün tür lü dert ler le bu nal m fl in san la ra, ken di le ri ni hiç il gi len dir me yen ko nu lar da, hiç an la ma - d k la r bir dil le ses len me nin fay da s z l da or ta da d r. de o lo ji ve ya uç kur ede bi ya t ya pan lar gi bi fil di fli ku le - le rin de m r l da nan lar da gü nü müz sa na t n tem sil ede mez ler. Okur ya zar bun ca in sa n m z n sa nat zev kin den yok sun bu lun du u nu dü flün mek yan l fl olur. Me se la An ka ra'da ba zen iyi bir ti yat ro ese ri bir mev sim bo yun ca ka pa l gi fle oy na mak ta d r. Sa nat de e ri ta fl d n dan kim se nin flüp he si ol ma yan o ese re ra bet gös te ren bin ler ce in sa n n on da hat ta yüz de bi ri ne den bir ede bi yat der gi si ni, bir fli ir ve ya hi kâ ye ki ta b n oku mak ih ti ya c n duy - maz? Aca ba der gi ve ki tap la r m z ti yat ro dan da ha m pa ha l d r? Yok sa ti yat ro me rak l la r fli ir den, hi kâ ye den, de ne me ve elefl tir me den an la maz lar m? fiüp he siz iki si de söz ko nu su de il. O hâl de, ek sik li i bi raz da ken di miz de, biz fla ir ve ya zar lar da ara ya l m. Çev re miz de ki in san lar bir der gi yi ve ya fli ir ki ta b n -oku mak tan geç tim- el le ri ne al ma ya bi le kor kar ol mufl lar d r. Çün kü bu der gi ve ki tap lar on la r n sa nat su suz lu u nu gi der me mek le kal m - yor, si nir le ri ni, ma ne vi yat la r n da bo zu yor. Oku yu cu, hiç bir tat al ma d eser ler kar fl s n da ya Bu ka dar zevk siz lik ol maz. de yip öf ke ye ya da -ken di si nin bil gi ve zevk ba k m n dan ge ri kal d n dü flü ne rek- afla l k duy gu su na ka p l mak ta d r. 168

169 Ö RET C MET NLER kin ci Dün ya Sa va fl s ra s n da bir ya zar Yah ya Ke mal'i kö tü le yen bir ya z s n da «Mil let ek mek f r n la r n n önün de kuy ruk olur ken Üs tad' n fli ir le rin de hâ lâ : rüz gâr / Tefl - rin yap rak la rıy la oy nar. de mifl ti. Ger çek te, ya za r n söz ko nu su et ti i fli ir, s tan bul'un bir sem ti - ni, o semt hal k n n ya fla y fl n o ka dar gü zel an la t yor ki bi zi - kin ci Dün ya Sa va fl s ra s n da da hif r n lar önün de nö bet bek le yen hal k n ge çi ci gö rü nü flün den da ha faz la, o fli i rin di le ge tir di i ölüm süz man za ra lar il gi len dir mifl ti. Am ma sa de ce ya za r n anor mal duy gu la r n, flah si bu na l m la r n söy le yen ya hut s rf ke li me cam baz l n dan iba ret olan eser ler oku yu cu yu sar m yor. He le yur du mu zun bu gün için de bu lun - du u du rum ve bu du ru mun oku yan lar üze rin de ki et ki si fla ir le ri mi zi, ya zar la r m z da ha can l, da ha he ye can l ol ma ya zor la mak ta d r. Çev re miz de k ya met ler ko par ken biz ken di ka bu u mu za çe ki lip ha yal le re da la ma y z. Yi ne tek rar ede lim, gü nü müz ede bi ya t n n ele al ma s ge rek li ko nu la r «ifl çi da va s ve ek mek kav ga s» flek lin de özet le yen ler le ay n dü flün ce de de i liz. Fa kat iç te ve d fl ta aman s z bir ya fla ma sa va fl na gir mek zo run da olan mil le ti miz, ede bi yat ç la r n da ken di ya n n da is te mek te hak l d r. Bu aman s z sa vafl ta el bet bi ze de his se dü fler. fia ir le ri mi zi, ya zar la r m z bu his se ye sa hip ol ma ya ça r yo ruz. Meh met ÇI NAR LI, Söy le mek Ya ra şır 1. Top lu ma Da ha Ya k n ad l me tin de bil gi ver mek, dü şün dür mek, yön len dir mek vb. ama - cıy la kul la nı lan ifa de le rin alt la rı nı çi zi niz. Bu ifa de le ri, ya za rın ko nu yu ele al fl bi çi mi ni ve üs lu bu - nu dik ka te ala rak met nin ya z l fl ama c n be lir le yi niz. 2. Met nin ya z l fl ama c n göz önün de bu lun du ra rak par ça y ya za r n han gi oku yu cu kit le si ni he - def ala rak ka le me al d n söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Top lu ma Da ha Ya k n ad l met nin is te di i niz bir kaç pa rag ra f n ç kar ta rak met ni ye ni den oku yu nuz. Met nin ya p s n da olu flan de i flik lik le ri se bep le ri ile bir lik te açıklayınız. 4. Met nin ya p un sur la r n be lir le yi niz. Bu un sur la r aşağıdaki yere yazınız Et kin lik: a) Top lu ma Da ha Ya kın met nin de yer, za man, me kân, ki şi ve du rum la rı ifa de eden, ken di için de an lam bir li ği ne sa hip cüm le le ri be lir le yi niz. b) Ki ta b n z n 2 ve 3. üni te sin de ki Ya p ko nu la r n da ö ren dik le ri ni zi de dik ka te ala rak oku - du u nuz me tin de bü tü nü olufl tu ran bi rim le rin özel lik le ri ni mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. 5. Met ni oluş tu ran cüm le ler ve pa rag raf lar dan ba zı la rı nın yer le ri ni de ğiş ti re rek oku yu nuz. Met nin an lam bü tün lü ğün de ne gi bi de ği şik lik ler ol du ğu nu tar tı şı nız. Me tin de ki an lam lı kü me - le rin met nin or ta ya çık ma sın da na sıl bir iş le vi var dır? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 169

170 Ö RET C MET NLER 2. Et kin lik: a) Top lu ma Da ha Ya kın ad lı met ni oluş tu ran an lam lı kü me ler de ele alı nan ile ti - le ri be lir le ye rek aşa ğı daki noktalı yer le re ya zı nız. Metin (Topluma Daha Yakın) Metnin iletisi: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... b) Met ni oluş tu ran an lam lı kü me le rin met nin ile ti siy le iliş ki si nin met nin pla nı nı oluş tur du ğu - nu dik ka te ala rak aşağıdaki yere met nin planını (yazılı veya şematik) çıkarınız c) An lam kü me le ri nin met nin ya pı sı nın ve ile ti si nin oluş ma sın daki iş lev le ri ni söz lü ola rak ifa - de edi niz. 170

171 Aynı pencereden dışarı bakan iki insandan biri sokaktaki çamuru diğeri ise gökteki yıldızları görür. Fre de rick Lang brid ge (Frederik Lenbıriç) 3. Metin Şİ KÂ YET Çİ YİM s ter k z n ba na, is ter gü ce nin! Aç k ça söy lü yo rum ifl te: Biz, m z m z bir top lu muz! Her fley den fli kâ yet ede riz biz, ko lay fli kâ yet ede riz. fii kâ ye ti ne re dey se kim li i mi zin ay r l maz bir par ça s hâ li ne ge tir mi fliz dir. Ne den dir bil mi yo rum ama ül ke miz de hiç kim se hiç bir fley den mem nun de - il dir! En çok da ken di miz den fli kâ yet ede riz: Biz adam ol ma y z! sö zü, di le ge tir di i miz ya k n - ma la r n ba fl n da ge lir. pe sa pa gel mez, en ti püf ten ko nu lar da bi le Biz adam ol ma y z ya k fl t r - ve ri riz ken di mi ze fii kâ yet, da ha ba fl n dan bir teh dit ola rak kul la n l ma ya bafl la n r bi zim top lu mu muz da. Ço cuk - lar ya ra maz l k ya par lar sa an ne ler on la r, ak flam ba ba ya fli kâ yet et mek le teh dit eder ler. fii kâ - yet da ha son ra ki ya fla m m z da yet ke, bu yur gan l k ve zor kul lan mak la öz defl le flir. Po lis ka ra ko lu - na fli kâ yet çi ol du un da gi di lir ya da po lis, fii kâ yet çi mi si niz? di ye so rar. fii kâ yet, bir an lam - da bir bafl kal d r gös ter ge si ne de dö nü flür bi zim top lu mu muz da. Bi ri ne mey dan m oku ya ca z, bu nu Git, ki me fli kâ yet eder sen et! di ye rek di le ge ti ri riz. Oy sa fli kâ yet, ben ce el bet te bir si vil ta v r ko yufl ol ma l. fii kâ ye ti, es ki de yifl le me de ni ce sa ret e dö nüfl tü re mi yor sak bu nun ne de ni, aca ba, ço u kez, fli kâ yet et mek ten kor ku yor ol ma m z m d r? fii kâ ye tin bir is yan ya da bafl kal d r ma an la m na gel di i bir ce ber rut dev let an la y fl n dan ar ta - ka lan bi linç d fl bir çe kin gen lik ten mi? Ne den se her han gi bir yap t r m ol ma yan fli kâ yet söz ko - nu su ol du un da hiç çe kin ce duy ma y z da fli kâ ye ti miz bir yap t r m içe re cek se yan çi ze riz. fii kâ yet ede ce i miz yer de fli kâ yet et me yiz de ne bi le yim, Al lah n dan bul sun! tü rün den söz ler ede riz. Oy sa fli kâ ye tin si vil bir ta v r ko yu fla dö nüfl me si ge re ken du rum lar d r bun lar. fiu nu da söy le ye lim: fii kâ ye tin, de yifl ye rin dey se mer cii ni fla fl r mak ta da çok us ta y z d r. Oto bü sün flo fö rü ne k zar sak onu, oto bü sün ba l ol du u flir ke te de il de ak flam ev de ha n ma fli kâ yet ede riz! T p k Os man l y Ja urés (Jore) ye fli kâ yet eden Jön Türk ler ya da Tür ki ye'yi Der Spie gel (Der fii pi gel) e fli kâ yet eden ye ni Jön Türk ler gi bi!.. Ve ne den se hep ken di fli kâ yet le ri miz çok önem li dir! Bafl ka la r na, on la r n fli kâ yet le ri ne hak ver sek de o fli kâ ye te sa hip ç k ma ma y ye le riz, ne me la z m di ye rek Bafl ka s n n biz den fli kâ yet - çi ol ma s n dan ür ke riz de fli kâ yet çi biz olun ca as lan ke si li ve ri riz. Os man l ede bi ya t bafl tan ba fla fli kâ yet ler le do lu dur. Di van fli ir le ri miz de, sev gi li nin ve fa s z l - n dan, naz ü is ti nas n dan, sö zü nü tut - ma ma s n dan fli kâ yet bafl kö fle yi tu tar. Di - van ede bi ya t m z n bü yük fla i ri Nev'i, Gö - nül den dir fli kâ yet, kim se den fer ya d m z yok tur. der ken ken di gön lü nün buy ruk - la r na kar fl ko ya ma mak tan ya k n r. Mev - lâ nâ'n n Mes ne vi'si, Bifl nov ez ney çün fli - kâ yet mi kû ned (Ne yi din le, na s l fli kâ yet edi yor) di ye bafl lar. Fu zû lî'nin Se lam ver - dim, rüfl vet de il dir di ye al ma d lar. di ye bafl la yan ün lü mek tu bu, bil di i niz gi bi, fii kâ yet na me ad n ta fl r. Ve bu mek tu - bun da Fu zû lî, Ba dat vi la ye ti ze va idin den ken di si ne de vam l ola rak ve ril me si emir buy ru lan maa fl ala ma d n dan fli kâ yet Brianna Privett (B riyana P rivet), Communication 171

172 Ö RET C MET NLER eder. Ni flan c Ce lal za de Mus ta fa Çe le bi'ye ya z l m fl t r bu fii kâ yet na me ve Fu zû lî'nin ala ma d için kos ko ca bir des tan dök tür dü ü ay l k, sa de ce 9, evet yan l fl duy ma d n z, sa de ce 9 ak çe dir! fiim di siz de ba na Hil mi Ya vuz, sen de fli kâ ye te bafl la d n! di ye cek si niz. Hak l s n z. Ama be - nim fli kâ ye tim, fli kâ yet ten. Ha ni Maz har-fu at-öz kan' n o gü ze lim flar k la r n da ol du u gi bi: On - dan fli kâ yet, bun dan fli kâ yet ten Ama el bet te fli kâ ye ti gü zel k lan di ze ler de var. fl te si ze dün ya gü ze li bir di ze: Ne ler çe ker bu gö nül, söy le sem fli kâ yet olur Hil mi YA VUZ, De ne me ler 1. Şikâyetçiyim adlı met nin ile ti si ni bir cüm ley le ifa de et me ye ça l fl n z. Bu ile ti nin me tin için de bel li bir cüm ley le aç k ça ifa de edi lip edil me di i ne ba k n z. Ulaflt n z sonuçlar sözlü olarak ifade ediniz. 2. Şikâyetçiyim adlı met nin ana dü flün ce si ni bu lu nuz. Met nin ana dü flün ce si nin so yut bir kav ra m m, tek nik bir dü flün ce yi mi, si ya sal bir dü flün ce yi ya da ye ni bir bu lu flu mu ifa de et ti i - ni söyleyiniz. 3. Şikâyetçiyim adlı met nin ka le me al n d dö nem ile ana düşüncesi ara s n da ki ilifl ki yi sözlü olarak ifade ediniz. 1. Et kin lik: Yu ka r da ki par ça n n ana dü flün ce sin den ha re ket le bir fli ir, bir hi kâ ye ve ya bir ti yat - ro ya z l p ya z la ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Ya za rın, ana dü şün cey le oku ra ilet mek is te di ği me saj la rı, si zin (okur) bu me saj lar kar şı sın - da ki tu tu mu nu zu dik ka te ala rak met ni ya zar-ana dü şün ce-okur iliş ki si açı sın dan yo rum la yı nız. 2. Et kin lik: fii kâ yet çi yim ad l me tin den ha reket le afla da ki yönergeleri yerine getiriniz. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu açıklayınız. b) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri aşağıdaki fle - ma da boş bırakılan noktalı yerlere yazınız. c) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le - yi niz. Metin (Şikâyetçiyim) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce:

173 Kelimelerin gücünü bilmeden insanı anlamak imkânsızdır. Konfüçyus 4. Metin Dİ LİN CAN LAN DIR MA GÜ CÜ Mak sim Gor ki, f r n c ç rak l y l la r n da, Tols toy'un bir hi kâ ye si ni okur ken öy le si ne ken din den ge çer ki aca - ba kâ d n için de bü yü lü bir fley mi var, di ye ha va ya kal - d r r ba kar. Ta bi be yaz sa hi fe üze rin de si yah harf ler den bafl ka bir fley gör mez. Fa kat saf f r n c ç ra n ve bü tün saf oku yu cu la r bü yü le yen fley, o ak sa hi fe üze rin de ya - z l ka ra harf ler den bafl ka bir fley de il dir. Harf ler, ses le rin ifla ret le ri dir. Ke li me ler ise ses ler den mü rek kep tir. Ya z l ve ya söz lü ifla ret ler le göz önün de bu lun ma yan her fle yi göz önü ne ge ti re bi lir, ölü le ri di - ril te bi lir, a aç la r ko nufl tu ra bi lir si niz. Bu bü yü de il de ne dir? Gü zel bir ro ma n okur ken Mak sim Gor ki'de ol du u gi bi ki tap, kâ t, harf or ta dan kal kar, git me di i miz fle - hir ler de do la fl r, ta n ma d m z in san lar la ta n fl r, on la - r n ya tak oda la r na hat ta ruh la r n n içi ne gi re riz. Di le bu bü yük gü cü ve ren ne dir? Ken di li in den ça l flan bir flart l ref leks me ka niz ma s do la y - s y la di lin var l n ye ri ne ge çi fli! Ün lü Rus âli mi Pav lov, yap t de ne me ler le kö pek ler de su ni ola - rak çe flit li flart l ref leks ler ya rat ma ya mu vaf fak ol mufl tu. Uy gu la d usul son de re ce ba sit tir: Kö - pe e ac k t za man et ve ri lir ken bir de zil ça l n r. Bu ha re ket tek rar la n n ca kö pe in a z n dan, sa de ce zil se si ile de sal ya lar ak ma ya bafl lar. Ta bii zil se si ka r n do yur maz ama etin ha ya li ni uyan - d r r. n sa no lu nun ha ya t n da ke li me ler de ay n ro lü oy nar: Gös ter dik le ri efl ya n n ha ya li ni göz önün - de can lan d r r. Ço cuk, da ha do ma dan ön ce ana s n n kar n n da iken ses le ri ifli tir. An ne, ba ba, kar - defl, ha la, tey ze da ha ko nufl ma s n bil me yen be be e ken di le ri ni an l yor mufl gi bi hi tap eder ler. Bel - li efl ya ve ya in san gös te ri le rek tek rar la nan ke li me ler za man la on la r n ye ri ni tu tar. Ço cu u bü yü - dük ten son ra an ne si, k z na: K z m ba na bir bar dak su ge tir. de yin ce k z is te ni le ni ya par. Ha yat bo yun ca ö re ni len ke li me ler, bi zim ha f za m z da, on la r n ha ya li ile be ra ber, göz le gö - rün mez bir dün ya ya ra t r. Bir hi kâ ye yi din ler ve ya okur ken ses ve ya z, ha f za m z da ki ha yal le ri can - lan d r r. yi bir ede bi yat ç, di lin bu can lan d r ma gü cün den fay da la na rak as l dün ya ya ben zer ve - ya on dan da ha zen gin ve ya de i flik bir ha yal dün ya s ya ra t r. Her ke sin bil di i, gün lük ha yat ta kul lan d ke li me le rin ha yal me ka niz ma s n da ha ça buk ha - re ke te ge ti re ce i ga yet ta bii dir. Bun dan do la y bü yük ya zar lar, ye ni ke li me ler icat et mek ten çok, her ke sin bil di i ke li me ler le ye ni dün ya lar ya ra t r lar. Bu ale la de tafl, tu la ve ya çi men to ile bir gü zel bi na yap ma ya ben zer. Sa nat eser le rin de gü zel lik, kul la n lan mal ze me ye de il, on la r bir ara ya ge ti rifl, kul la n fl tar z - na ba l d r. Ay n tüp bo ya lar la us ta res sam fla he ser ler ya ra t r, be nim gi bi do ru bir çiz gi çe ke me - yen bi ri, sa de ce tu va li ka ra lar. Di li kul la n fl da bun dan fark s z d r. Bir ya zar, kul lan d her ke li me nin d fl âlem de ve ya in san ha ya t n da ne ye te ka bül et ti i ni bil - me li dir. Bül bül ile kar ga ay r kufl çe flit le ri ni gös te rir. fief kat, mer ha met ve sev gi ke li me le ri ara s n - 173

174 Ö RET C MET NLER da öy le in ce fark lar var d r ki sev dik le ri mi zin bi ze kar fl bes le dik le ri duy gu yu tav sif eder ken bu ke li me ler den bi ri ni ve ya öte ki ni kul lan mak, ba zen ha ya ti bir önem ka za n r. Dil bir va s ta dan iba ret tir. Ha yat ta ve ede bi yat ta ol sun, biz ke li me le re de il, ke li me ler va s ta - s y la bi ze ta n t lan ve ya su nu lan var l k la ra, efl ya la ra ve in san la ra ba ka r z. De er li olan, se vi len ve - ya nef ret edi len ke li me ler ve ya harf ler de il, in san, ha yat ve dün ya d r. Dil bi zi, ken di si ni unut tu - ra rak do ru dan do ru ya var l a gö tür dü ü nis bet te va zi fe si ni ye ri ne ge tir mifl olur. yi ya zar, di - le hâ kim ol duk tan son ra onu unu tur. Biz zat var l k, ha yat ve in san ile u ra fl r. Da ha do ru su o di li kul la n r ken dür bün le dün ya y sey re den bi ri gi bi dik ka ti ni ke li me le re de il, var l a çe vi rir. Dün - ya y sey re de cek yer de dür bü nün ken di si ne ba kan bi ri, dün ya y de il, dür bü nü gö rür. Meh met KAP LAN, Kül tür ve Dil 1. Et kin lik: S n fa ge tir di i niz cofl ku ve he ye ca n di le ge ti ren, an lat ma ya ba l, gös ter me ye ba l me tin ler le ha ber ya z s, her han gi bir elek tro nik efl ya n n kul la n m k la vu zu, oku lu nu zun di - sip lin yö net me li i, el ilan la r gi bi de i flik ö re ti ci me tin le ri dil ve ifa de bi çim le ri ba k m n dan kar - fl lafl t ra rak afla da ki so ru la r ce vap la y n z: a) Bu me tin ler den han gi le ri bir nes ne yi, bir kav ra m, bir ola y an lat mak, aç k la mak bil dir mek ve oku yu cu yu (al c y ) uyar mak, ha re ke te ge çir mek üze re kul la n l m fl t r? b) Me tin ler de ki dil; ifa de edil mek is te nen dü flün ce ye, se çi len an la t m tü rü ne ve hi tap edi len oku yu cu ya, kul la n lan ile ti flim ara c na gö re na s l de i flik lik ler gös ter mifl tir? c) Me tin ler de di lin han gi iş le vi kul la nıl mış tır? Öğ re ti ci me tin ler de di lin han gi iş le vi hâ kim dir? ç) Han gi me tin ler de ifa de da ha aç k ve ke sin, han gi me tin ler de ka pa l ve yo ru ma aç k t r? 1. Dilin Canlandırma Gücü adlı me tin de yer alan te rim le ri, kav ram la rı ve gün lük ha yat la il - gi li göz lem le ri ak ta ran ifa de le ri be lir le yi niz. Bu un sur lar ya za r n ifa de gü cü nü na s l des tek le mifl - tir? Aç k la y n z. 2. Dilin Canlandırma Gücü adlı met ni, yazar han gi amaç la yaz mış ola bi lir? Ya za rın met ni ka le me al ma da ki ama cı na, fark lı bir an la tım bi çi mi kul la na rak da ula şıp ula şa ma ya ca ğı nı söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Bil gi, inanç, dü şün ce fark lı lı ğı, kül tü rel çev re, psi ko lo jik özel lik ler gi bi un sur la rın ya za rın ba kış açı sı nı oluş tur du ğun dan ha re ket le Di lin Can lan dır ma Gü cü ad lı me tin de ya za rın ba kış açı sı nı yan sı tan iz le ri be lir le yi niz. 4. Ki ta b n z n 1. üni te sin de yer alan Di lin n san ve Top lum Ha ya t n da ki Ye ri ve Öne mi ko - nu sun da ki Dil bafl l k l ya z ile Di lin Can lan d r ma Gü cü ad l met ni ana dü flün ce, ba k fl aç s, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Kar fl lafl t r ma so nuç la r n arkadaşlarınızla paylaşınız. 5. Öğ re ti ci me tin tür le ri hak kın da yap tı ğı nız araş tır ma so nuç la rın dan ha re ket le Di lin Can - lan dır ma Gü cü ad lı met nin tü rü nü be lir le yi niz. Met nin tü rü nü be lir ler ken ne le re dik kat et ti ği - ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Mak sim Gor ki, f r n c ç rak l y l la r n da, Tols toy'un bir hi kâ ye si ni okur ken öy le si ne ken - din den ge çer ki aca ba kâ d n için de bü yü lü bir fley mi var, di ye ha va ya kal d r r ba kar. Ta bi i be - yaz sa hi fe üze rin de si yah harf ler den bafl ka bir fley gör mez. Me tin den al nan bu pa rag raf ta an la t lan la an la t l mak is te nen ara s n da ne gi bi fark l l k lar ol - du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 174

175 Ö RET C MET NLER 2. Et kin lik: Aşa ğı da ki tab lo da di lin iş le vi ni be lir le meye yö ne lik yar gı lar yer al mak ta dır. Di lin Can lan dır ma Gü cü ad lı met ni, tab lo da yer alan yar gı lar doğ rul tu sun da de ğer len di ri niz. Ulaş tı - ğı nız so nuç la rı tab lo üze rin de işa ret le yi niz. Et kin lik so nun da Di lin Can lan dır ma Gü cü ad lı me - tin de di lin ve anlatımın açık, tutarlı, anlaşılır olup olmadığını değerlendiriniz. Yazar n amac düflüncelerini kan tlamakt r. Metne samimi bir üslup hâkimdir. Yazar bir anlamda kendi kendisiyle diyalog içindedir. Yazar n okuyucuyu kendine inand rma çabas vard r. Metnin dili anlafl lmaz derecede a rd r. Metinde ola anüstü olaylara yer verilmifltir. Yazar n verdi i bilgi ve örnekler tutars zd r. Evet Hayır 3. Et kin lik: Di lin Can lan d r ma Gü cü ad l met inden hareketle aşağıdaki yönergeleri uygulayınız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü flün ce ler et ra - f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri, aşağıdaki tabloda boş bırakılan noktalı yerlere yazınız. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le yi niz. Metin (Dilin Canlandırma Gücü) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce: Met nin ko nu su nun ve olu şu mu nun me tin de ki dil ve ifa de bi çi mi ni na sıl et ki le di ği ni söz lü ola - rak ifa de edi niz. 175

176 5. Metin Eski büyük sanatç lar n s rlar n bilmedikçe onlar n düzeyine ulafl lamaz. Edgar Degas (Edg r Dega) KLA SİK LE RİN ÖNE Mİ Her ya z meç hu le pos ta lan m fl bir mek tup tur; kim le rin oku ya ca bi lin mez. Dur mufl sa at gün - de iki ke re do ru yu gös te rir. ger çe in den ha re ket le eli ka lem tu tan her kes so rum lu lu u nun far - k n da ol ma l d r. Ya z sa hi bi bel li bir ko nu da ka na at ön de ri ka bul edi li yor sa so rum lu lu u da ha da ar tar; de er - len dir me le ri ne sev gi le ri ni, düfl man l k la r n ka r fl t r ma ma l d r. Fi kir, sa nat, ilim bir mil le tin flah da ma r d r. Ta ri he ba k n ca in sa ni fa ali yet de di i miz bu un sur lar - dan mah rum ka lan mil let le rin, bu ko nu lar da üst se vi ye le re t r ma nan mil let le re kol kuv ve ti ola rak ka t l d k la r n, yok ol duk la r n gö rü rüz. Bi zim gi bi ül ke ler de bun lar la on bin de bir in san il gi le nir çün kü çi le li yol dur; pa ra, ün, mev ki ge tir mez. F t rat la r n da san c lar bu lu nan genç ler bu me flak kat li ha ya ta ta lip olur lar. Yet mifl iki mil yon ol du u mu za gö re ka ba ola rak ye di bin ki fli bun la r ha ya t - n n ga ye si hâ li ne ge ti rir. Ge ri kal m fl l m za inan d m z dan yü zü müz Ba t 'ya dö nük tür. Na s l yük - sek da lar dan çöl le re rüz gâr eser se güç lü ce mi yet ler den de za y f la ra kül tür fi gür le ri akar. Do la y - s y la Ba t 'dan ge len dal ga lar bu ke si min bü yük bir bö lü mü nü al p gö tü rür. Mil let le re ufak bir züm - re ka l r; mil le ti mi zin be ka s da bun la r n iyi ye tifl me le ri ne ba l d r. Ça m z da okul ha ya t yay g n d r; med ya n n gir me di i deh liz he men he men yok gi bi dir. Fa kat bu im kân lar in sa ni fa ali yet ler de us ta ç rak ilifl ki si ni or ta dan kal d r maz; en faz la ma hi ye ti ni et ki ler. Bin y l ön ce ç rak us ta n n di zi di bi ne gi dip der si ni al r d ; flim di ise ç rak us ta s n ki tap, der gi, ga ze - te ler den ta kip edi yor. Gü nü müz de ki tek nik ge lifl me ler fi kir ve sa nat plat for mu nu ç f t çar fl s na dön dür dü. Su nu lan arz dan genç le rin göz le ri ka ma fla bi lir; bu yol lar da ömür tü ket mifl ak saç l lar on la ra reh ber lik yap - ma l d r lar. Ne le ri oku ma m z, ya zar ken ne le re dik kat et me miz ge rek ti i ne da ir Pe ya mi Sa fa'n n Ob jek tif Se ri si ad al t n da top lan m fl ma ka le le rin de, s ra dan bir in sa n önem li bir ya zar ya pa bi le - cek ka dar bil gi bu lun mak ta d r. Pe ya mi Sa fa ve Erol Gün gör, kla sik le ri haz met me yen le rin eli ne ka - lem al ma la r n n sa nat ve fi kir ba k m n dan pek an lam ta fl ma ya ca n be lirt mek te dir ler. Her fley de ol du u gi bi bu ko nu da da ilk ad m lar çok önem li dir. Ya ban c kla sik ler den bafl la mak, üç ay l k ço cu un pir zo la ye me ye kal k fl ma s na ben zer; ters te per. lk ba sa mak la r ken di kla sik le ri - miz le ç k ma l y z. Ha lit Zi ya'y, Meh med Ra uf'u, Ha li de Edip'i, Ya kup Kad ri'yi, Re flat Nu ri'yi, Re fik Ha - lit'i, Pe ya mi Sa fa'y, Ta r k Bu ra'y ve ben zer le ri ni oku ma l y z. Bun la r okur ken ya vafl ya vafl dün ya kla sik le ri nin aç l n his se de riz. Ulu da la r n zir ve le rin de hiç bir te pe yok tur ki çe flit li te pe cik le rin üze rin de yük sel mifl ol ma s n. Ken di ni il me ve ya sa na ta ve ren gen ci miz, dün ya da ki mes le i ni il gi len di re bi le cek bü tün olay lar dan fay da lan ma y, zir ve ol ma y ka fa s na koy ma l d r. Za ten ha ya t m z de vam et ti re bil me miz, onun ya - ban c mes lek tafl la r n dan üs tün ol ma s na ba l d r. Ürün le rin de ki tat ya ban c mey ve ler de bu lun ma - ma l ki biz gö nül lü ola rak onu ter cih ede lim. Böy le ce kül tü rü müz yay g n la fla rak ge le cek yüz y l lar - da boy at s n. Ro man c ol mak is te yen gen ci miz Pol ve Vir ji ni nin ya za r Ber nar din de Sa int-pi er re (Ber nar din dö Sen Pi yer) den bafl la y p Fran s z, Al man, n gi liz ede bi ya t n dan bi ze ad la r n du yur mufl olan la r oku ma l d r. Hu go (Hü go) nun Se fil ler ini oku ma dan sos yal muh te va l ro man yaz ma ya kal k fl mak yan l fl olur. Ge ri de ka lan yüz y l lar da ki Fran sa'y an la mak is te yen Bal zac (Bal zak) di dik di dik et me - li dir. Uç suz bu cak s z ik lim ler de ha yal dün ya la r ge li flen, flah si yet le ri Si bir ya'n n rüz gâr la r y la pi flen Rus ya zar la r n mut la ka oku ma l d r. 176

177 Ö RET C MET NLER Te fek kür le mefl gul olan gen ci miz es ki Yu nan'dan ifle bafl la ma l d r. Son ra s lam âle mi ne, Ga za - li'ye, Fa ra bi'ye, Ara bi'ye, Mev lâ nâ'ya yö nel me li dir. Ora dan al d k la r y la göz le ri ni tek rar Ba t 'ya çe - vir me li dir. Eras mus'u, Spi no za'y, Des car tes (De kart), Pas cal (Pas kal) Ma leb ranc he (Ma le b ranfl) oku yup gü nü mü ze gel me li dir. Gü nü mü zün zir ve le ri ni de kri tik bir man t k la de er len dir dik ten son - ra ma zi mi zi, me de ni ye ti mi zi göz önün de bu lun du rup de er le ri miz le lif lif do ku mak gay re tiy le ka - le mi eli ne al ma l d r. Muz da rip Pe ya mi Sa fa; Kla sik me me ler den süt em me yen bü yük ol maz. der ken çok önem li bir ger çe e par mak ba s yor du. Meh med Nİ YA Zİ 1. Klasiklerin Önemi adlı me tin de, yazarın ele al d dü flün ce ler ve bu dü flün ce le ri des tek - le mek ama c y la ver mifl ol du u ör nek le ri dik ka te a larak met nin ya z l d dö nem de ki ö re ti ci me - tin an la y fl n be lir le yi niz. 2. Klasiklerin Önemi adlı me tin han gi ge le ne e ba l ola rak ya z l m fl t r? 3. Klasiklerin Önemi adlı me tin de, ya za r n is min den bah set ti i kla sik lefl mifl ya zar ve eser le - rin adlar n n alt n çi zi niz. Ya za r n bu isim ve eser le ri öner me si ni; yazar-gelenek çerçevesinde de erlendiriniz. Et kin lik: Klasiklerin Önemi adl metinden hareketle afla daki yönergeleri uygulayınız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni (pa rag raf) in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri afla daki fle ma - da boş bı ra kı lan nok ta lı yer le re ya zı nız. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le - yi niz. Metin (Klasiklerin Önemi) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce:

178 Şiiri, resmi, müziği anlamak değil; yaşamak, yaşantımıza kazandırmaktır söz konusu olan. Melih Cevdet Anday 6. Metin HIZ Her fley çok h z l de i fli yor bi zim mem le ket te. Ha va öy le; söz ge li mi bo u cu bez di ri ci bir s cak var ken an s z n bir rüz gâr ç k yor, s ca ele yip da ta rak se rin le ti yor or ta l. Ba zen de bu lut la r n yo un lu u bir ya mur müj de si ta fl r ken yi ne o mu zip rüz gâr ge li ve ri yor, da t yor bu lut la r. Ya - mur umu du böy le ce sö nü yor. Ta bii bi zim için. Ve ya mur bi zim sem te de il me se la Üm ra ni ye'ye, Ka d köy'e ya yor. Kar ya ar ken ya mu ra, ya mur ya ar ken gü ne fle ka vu flu yo ruz. Her fley çok ça buk de i fli yor. Se - vi yo ruz, dost olu yo ruz, son ra nef re te dö nü yor o sev gi Övü yo ruz ön ce, met het mek ten a z m z yo ru lu yor, di li miz ku ru yor, der ken k n yo ruz, ka ra l yo ruz ça bu cak. Çe kifl ti re çe kifl ti re sö züm ona ci er le ri mi zi ge nifl le ti yo ruz. Nef re ti miz sev gi miz bir ara da. Ka ra ha ber le rin ar d n dan müj de ler ge li yor. A la ma m z gül me - miz bir bi ri ne ka r fl m fl, e len ce miz ya s m z da öy le Bu nu na s l ba fla ra bi li yo ruz, ak l m al m yor do ru su. Ka rar lar h z l ; yo rum lar, de er len dir me ler h z l. Ne den ler, ni çin ler üze rin de du rul mu yor; ce vap - lar hep ba sit, hep k sa, tah lil yok, kök le re de rin le re in mek yok Duy gu la r m z sü rek li esip geç me de. Gün de me uyu yo ruz gün dem bi zi yö ne ti yor, bu na ra z y z, bu na boy nu muz e ik. An la ra, da ki ka la ra, sa ni ye le re gö re de i fli yo ruz. Biz bi rer uy du yuz as l n da. Es ki mek te olan yüz y l n in sa n h za ayar l. H z ise de ifl ken li i ge ti ri yor be ra be rin de n san lar sü rek li de i fli yor Fi yat lar de i fli yor hem de da ki ka lar içe ri sin de. Ka rar lar da, an la y fl lar da da bu böy le. Bir ba k yor su nuz ma li mi lat ilan edi li yor, bir ba k yor su nuz er te len mifl yi yi, do ru yu, uy - gu nu bul mak ta flafl k n z. Ga ze te ler den bi rin de gör düm. Bir Ame ri ka l fo to raf ç ses h z n aflan jet uça n n res mi ni çek - mifl. Jet yu var lak hat ta bey zi bir du man küt le si ni del mek te Ba fl n bir ye re tos lu yor âde ta. Ses du - va r de dik le ri bu ol sa ge rek. San ki mil yon lar ca kris ta li ze zer re ler hâ lin de bir f fl k r ma, par ça lan ma mey da na gel mifl. Bel ki de aç k la ma s çok ba sit olan bu olay kar fl s n da yi ne de zih nim ka r fl yor. fl - te h z n res mi. Tek ni in ba fla r s, fo to raf ç s n n us ta l Bu re sim kar fl s n da dü flün me li yiz, pay ç kar ma l y z ken di mi ze. Biz de tos la m yor mu yuz bir fley le re? Ya böy le ko flar ken biz de ki k r l ma - lar, çat la ma lar na s l olu yor aca ba der si niz? Oku ma lar h z l, flar k lar, e len ce ler h z l, araç lar h z l, yi ye cek ler h z l, ha ber lefl me ler h z l, ta fl - ma lar h z l. H z ça n da y z. Ko flu yo ruz va ra yo a, çar fl pa zar la ra, e len ce den e len ce ye, renk ten ren ge Hep ye tifl me kay g s, ge ri lim nok ta s n da oy nu yo ruz. Prog ra ma ye ti fle lim, oku la ye ti fle lim, s na - va ye ti fle lim, te le viz yo na ye ti fle lim 178

179 Ö RET C MET NLER Ça n in sa n ka la ba l k lar la sa va fl n ve ri yor. Ya bu h za ye ti fle me yen ler? On lar da ters dön müfl bö cek gi bi bi ri le ri nin göv de le ri ni dü zelt me si ni bek li yor lar. Ben ba zen ken di mi o hâl de bu lu yo - rum. Evet h z, bir fley le ri ya ka la mak, iki bin y l na da böy le ko fla rak gi ri yo ruz. Se vinç ÇO KUM, Vak ti ni Bek le yen To hum 1. Hız adlı me tin de, te mel an lam da ve yan an lam da kul la n lan ke li me le ri be lir le yi niz. Ke li - me ler da ha çok han gi an lam la r y la kul la n l m fl t r? 2. Bir ha ber ya z s n ai le bü yük le ri ne ve ar ka dafl la r n za oku mufl tu nuz. Ha ber ya z s n oku du - u nuz ki fli le rin ya z dan ç kar d k la r an lam la r ar ka dafl la r n z la pay la fl n z. Ög re ti ci met nin te mel an la m n n oku yu cu ya, me kâ na ve za ma na gö re de i flip de ifl me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so - nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Si ze gö re Hız adlı met nin ya z l fl ama c ne dir? 1. Et kin lik: Üç gru ba ay r la rak grup söz cü le ri se çi niz. Her gru ba H z met nin de di le ge ti ri len dü flün ce le re ka t l p ka t l ma d k la r n so ra rak grup la r n tar t fl ma la r n sa la y n z. Ula fl lan so nuç la - r grup söz cü le ri ara c l y la söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. Hız adlı me tin de ya za r n, var sa bir bi riy le çe li flen dü flün ce le ri ni ve bu dü flün ce ler de ki an - lam tu tar s z l k la r n be lir le yip söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Hız adlı met nin ya z l d dö nemi dik ka te ala rak me tin de di le ge ti ri len dü flün ce ler den han gi le ri nin gün cel li i ni ko ru du u nu be lir le yi niz. Bu dü flün ce le rin gün cel ka la bil me si nin se bep - le ri ne ler ola bi lir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Et kin lik: H z ad l met inden hareketle afla da ki yö ner ge le ri uygulayınız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni (pa rag raf) in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü - flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri afla daki fle - mada boş bırakılan noktalı yer lere yazınız. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le - yi niz. Metin (Hız) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce:

180 Ö RET C MET NLER 7. Metin ATA TÜRK ÜN Bİ Lİ ME VE TEK Nİ ĞE BA KI ŞI Ata türk ün ide olo ji sin de, in san dü flün ce ve fa ali yet le ri nin müm kün olan en bü yük öl çü de ak l - c do rul tu da ve ar bir bi lim ta ba n üze ri ne otur tul ma s ge re i, bir te mel il ke, bir kül tür ana ö e si ola rak kar fl m za ç k mak ta d r. Ata türk, bu ko nu ya ilifl kin söz le rin de me de ni ye ti göz ka mafl - t r c ve ola a nüs tü dö nüfl me le re gö tü re bi len fi zik ve kim ya gi bi ta bi at bi lim le ri ya ni bi li min fen dal la r n vur gu la mak ta d r. Fa kat in sa n ve in san top lu luk la r n in ce le yen bi lim le rin de Ata türk ün bu söz le ri nin kap sa m içi ne gir di i de aç k se çik bir bi çim de gö rül mek te dir. Kur tu lufl Sa va fl n n so na er me siy le be ra ber, ge le ce in bi lim sel ça l fl ma lar la sa la na ca n ifa - de eden Ata türk, 1923 te flun la r söy le mifl tir: Ar ka dafl lar, bun dan son ra pek mü him za fer le re ka vu fla ca z. Fa kat bu za fer ler, sün gü ile de - il, ik ti sat ve ilim za fer le ri ola cak t r. Or du la r m z n flim di ye ka dar is tih sal et ti i mu zaf fe ri yet ler, mem le ke ti mi zi ha las- ha ki ki ye sev ket mifl sa y l maz. Bu za fer ler an cak müs tak bel za fer le ri miz için k y met li bir ze min ha z r la m fl t r. Mu zaf fe ri yât- as ke ri ye miz le ma rur ol ma ya bu ye ni ilim ve ik - ti sat za fer le ri mi ze ha z r la na l m. Gö rü le ce i üze re, Türk Dev le ti ku ru lur ken bi lim sel za fer ler ön de tu tul mufl tur. Bi li me ve e i ti me ver di i öne mi be lir tir ken E er Cum hur rei si ol ma sam maa rif ve kil li i ni al - mak is ter dim di yen Ata türk, bü tün fa ali yet le rin de bi li min yol gös te ri ci li i ne bafl vur mufl tur.... Tür ki ye nin ça dafl bir dev let hâ li ne gel me si ni ön le yen bü tün en gel le ri or ta dan kal d ran Ata - türk, ak l ve bi lim ça na geç me nin tek kur tu lufl yo lu ol du u nu aç k ça be lirt mifl ve bu ko nu da or - ta ya ç kan prob lem le ri do ru bir bi çim de tefl his et mifl ve et ki li uy gu la ma lar la prob lem le rin çö zü - mü yo lun da önem li me sa fe ler al n ma s n sa la m fl t r. Ata türk, bi li mi, ak l ob jek tif dü flün ce yi ve özel ola rak ta rih ten al na cak ders le ri, te me le koy mak su re tiy le, Türk mil le ti ni k sa bir sü re için de bü yük bir de ifl me ye gö tür müfl, bir çok in k la b ic ra at prog ra m içi ne ala bil mifl, dün ya n n hay ret do lu göz le ri önün de bu bü yük ba fla r ya ula fla bil mifl tir. Mus ta fa GÜL 6. Ata türk ün bi li me ver di ği önem ve Ata türk çü dü flün ce de ak l c l n ye ri hak kın da bir araş tır - ma yap mış tı nız. Yap mış ol du ğu nuz bu araş tır ma dan ve Ata türk ün Bi li me ve Tek ni e Ba k fl ad l me tin den ha re ket le Ata türk ün bi li me ve ak l c l a ver di i öne mi söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. Ata türk ün Bi li me ve Tek ni e Ba k fl ad l me tin den ha re ket le dü flün ce ile ak l c l k ara s n - da bir ilifl ki bu lu nup bu lun ma d n tar t fl n z. Tar t fl ma so nu cu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. 8. Metin MİL LET YA ŞA MIN DA BA SI NIN ÖNE Mİ Bir top lu mun or tak ve ge nel duy gu la rı ve fi kir le ri var dır. Top lum la rın de ğer le ri, uy gar laş ma dü zey le ri, ar zu ve eği lim le ri an cak bu ge nel duy gu ve fi kir le rin be lir me ve gö rün me de re ce siy le an la şı lır. Bir top lu mu yön len di ren ve yö ne ten in san lar için top lu mun ta li hi üze rin de ka rar ver mek du ru mun da bu lu nan dost lar ve düş man lar için öl çü, bu top lu lu ğun ka mu oyun dan an la şı lan ye - te nek ve de ğer dir. Bu ne den le mil let ler, ka mu oyu nu dün ya ya ta nıt mak zo run lu ğun da dır. Bü tün dün ya ka muo yu hak kın da bil gi sa hi bi ol ma ise ya şam ge rek le ri nin dü zen len me si için şüp he siz ge rek li dir. Bu hu sus ta ise var olan araç la rın bi rin ci si ve en önem li si ba sın dır. Ba sın, mil le tin ge nel se si dir. Bir mil le ti ay dın lat ma ve uyar ma da, bir mil le te ge rek sin di ği fik rî gı da yı ver mek te, özet ola - rak bir mil le tin mut lu luk he de fi olan or tak doğ rul tu da yü rü me si ni te min de, ba sın baş lı ba şı na bir kuv vet, bir okul, bir reh ber dir. Mus ta fa Ke mal ATA TÜRK 8. Mil let Ya şa mın da Ba sı nın Öne mi ad lı me tin den ha re ket le Ata türk ün ba sı na ver miş ol du - ğu öne mi söz lü ola rak ifa de edi niz. 180

181 Bazı kitaplar tadılmak, bazıları yutulmak, birkaçı da ağır ağır çiğnenmek ve sindirilmek içindir. Bacon (Beykın) 9. Metin DÜ ŞÜ NÜ YO RUM, ÖY LEY SE VU RUN!.. Ma ke don ya Kra l Fi li pos (Fi lip), o lu s ken der in ne ak l l bir ki fli ola ca n ilk ne za man sez mifl? Bir at var m fl, öy le si ne az l y m fl ki kim se s r t na bi ne mi yor mufl. Hay van, bü tün bi ni ci le ri ni üs - tün den at p ben zet mifl; ki mi nin ka fa s n, ki mi nin çe ne si ni, ki mi nin ko lu nu, ki mi nin ba ca n k r - m fl. Ha ni flu Ame ri kan film le rin de ro de o de ni len za naa t n us ta la r n iz li yo ruz ya on la ra ben zer ne ka dar Ma ke don ya kov bo yu var sa az g n at bir kez de ne yip ders le ri ni al m fl lar, top ra öp müfl - ler. s ken der, at la bi ni ci le ri ni iz ler ken gör müfl ki hay van göl ge sin den ürk tü ü için az yor. Bu nun üze ri ne at n s r t na at la y p gü ne fle do ru sür müfl. Ar ka ya dü flen göl ge yi gör me di in den ürk me mifl bey gir, du rul mufl, s ken der in buy ru u na gir - mifl; her kes bu ifle fla fl p kal m fl. Kral Fi li pos dü flün müfl: Be nim ne ak l l bir o lum var, de mifl. Ün lü bil ge le ri ö ret men ola rak gö rev len di rip ken di - si ne iyi bir e i tim ve re yim. O ça n en ün lü bil ge si Aris to te les ol du un dan Kral Fi li pos un em riy le s ken der i ye tifl tir me ye ça l fl m fl. s ken der bü yük ye te nek le ri ni ge lifl tir mifl ama ci han gir lik tut ku la r na sap lan m fl; dün ya - y avu cu nun içi ne al ma ya ça l fl m fl; or du su nu ar d na tak m fl, gi de bil di in ce git mifl; önü ne kim ç - kar sa ez mifl geç mifl. Ço u za man yal n z at de il in sa no lu da ken di göl ge sin den kor kup az g n la fl r. Böy le du rum lar da en iyi si sa n r m yü zü nü gü ne fle kar fl dön mek tir. Çün kü ken di göl ge - sin den kor kan adam, gü ne fle, bir bafl ka de - yifl le ay d n l a (da ha bafl ka bir de yifl le ger çe - e) s r t n dö nen kim se dir. Ür küp az g n lafl ma - s da bun dan d r. Aris to te les in s ken der i ol gun bir in san ola rak ye tifl ti re bil di i ka n s n da de i lim. Bü - yük s ken der ya man bir sa vafl ç, ün lü bir ci - han gir ola bi lir. Li se nin ilk s n f ede bi yat ki ta - b n da Aris to te les ile s ken der e ilifl kin söy len - ce le ri oku mufl tuk. An m sa d ma gö re sa vafl mey da n n da ya tan ölü ler ara s n da do la flan s - ken der, ho ca s na so rar: Aris to bu ne dir? Bil ge ya n t ve rir: Za fer ve ya hiç!.. Okul ki - tap la r n da Cen giz Han dan Atil la ya, s ken - der den Se zar a de in ni ce ci han gi rin ne den or du la r n n ba fl na ge çip yer yu var la n ele ge çir me ye ça l fl t k la r an la t l maz ama in san okul dan ay r l d k tan son ra me rak edip ken di - si ne so ra bi lir: Bu adam lar, ni çin kos ko ca or du lar la ül ke den ül ke ye do la fl p dün ya y ele ge çir me ye ça ba la m fl lar? Bu so ru nun ya n t n Dü şü nen Adam Hey ke li - Ro din 181

182 Ö RET C MET NLER kur ca la d k ça ki fli o lu bi linç le nir; her bir sa va fl n ar d n da han gi ne de nin yat t n ö re nip an lar; sa vafl ç l n iyi bir fley ol ma d n al g lar ama ifl ifl ten geç mifl olur. Ef la tun de mifl ki: An cak kral lar fi lo zof ya da fi lo zof lar kral olur sa dev let ler mut lu ola bi lir. Gü nü müz ko flul la r n da pek ak l l ca sa y l ma sa da in sa n dü flün me ye yö nel ten bir ya n var d r bu sö zün. Çün kü dev let yö ne ti min de dü flün ce nin, fik rin, man t n a r bas ma s n is ti yor Ef la tun. Oy - sa ta rih bo yun ca dev let yö ne tim le rin de man t n pek az pa y ol mufl tur. Des car tes (De kart) n ün lü öz de yi fli ni an m sa y n: Dü flü nü yo rum, öy ley se va r m!.. Bu öz de yifl ço u yer de flöy le an la fl l m fl: Dü flü nü yo rum, öy ley se vu run!.. Ça m z da fi kir öz gür lü ü ne kar fl ç kan lar da böy le dav ran - m yor lar m? İl han SEL ÇUK, Dü şü nü yo rum, Öy ley se Vu run! 1. Dü flü nü yo rum, Öy ley se Vu run! adlı me tin de aç k ça di le ge ti ril mifl olan duy gu ve dü flün - ce le ri, aç k ça ifa de edil me mifl olan lar la an lam çer çe ve sin de ilifl ki len di ri niz. lifl ki len dir me le ri ni zi söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Dü flü nü yo rum, Öy ley se Vu run! adlı met ni an lam de e ri ba k m n dan dü flün dü ü nüz de met nin an la m n n za man için de de i flip de i fle me ye ce i ni tar t fl n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Dü flü nü yo rum, Öy ley se Vu run! ifa de siy le ya za r n oku ra sez dir mek is te di i an la m be lir - le yi niz. Met nin ya zı lış ama cıy la ya za rın oku yu cu ya sez dir mek is te di ği an lam ara sın da ki iliş ki yi söz lü ola rak ifa de edi niz. 4. n sa no lu nun ken di göl ge sin den kor kup az g n lafl ma s, Ken di göl ge sin den kor kan adam, gü ne fle, bir bafl ka de yifl le ay d n l a (da ha bafl ka bir de yifl le ger çe e) s r t n dö nen kim se dir., Dü - flü nü yo rum, Öy ley se Vu run! söz grup la r n n yük len di i an lam la r dik ka te ala rak par ça da ya za - r n met ne yük le di i an la m açıklayınız. 5. Dü flü nü yo rum, Öy ley se Vu run! adlı met nin siz de uyan d r d dü flün ce leri aşağıda boş bırakılan yere yazınız. Siz de bu dü flün ce le rin olufl ma s n da han gi se bep ler et ki li ol mufl tur? Söz lü ola rak ifa de edi niz Et kin lik: a) Grup lar olufl tu ra rak me tin de ge çen ay d n l k, dü flün ce, dü flün mek, bi linç len mek, fi kir öz gür lü ü gi bi ke li me ve ke li me grup la r n dan ha re ket le par ça n n han gi dö ne me ait ol du - u nu be lir le yi niz. Be lir le di i niz so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz. b) Metnin yapısını, anlatımını, ana düşüncesini birbiriyle ilişkilendirerek metni yorumlayınız. 182

183 Yazdıklarıyla okuyucularını yükseltmeyen yazar ancak bir kâtiptir. Cenap Şahabettin 10. Metin İKİN Cİ MEK TUP Bo a zi çi, yer yer me si re le ri ni aç yor. Se fa gün le ri yi ne gel di. Ba ha r n ka lan k s m, yaz bafl lan - g c ile bir le fle rek ne pek ter le ti ci ne de üflü tü cü esen yel ler le o za rif gi rin ti nin k y la r n ve te pe - le ri ni ta ze lik le kap la m fl. n san, der hâl bir ka y a ve san da la at la ya rak gün ba tar ken te pe den te - pe ye ak se den renk oyun la r n, sa hil den sa hi le vu ran renkli dal ga la r sey ret me ye he ves le ni yor. Ba k fl, her ya n do la fl p dur duk ça o da ra c k yer de top la nan ben zer siz ta bii gü zel lik le re hay ran kal d k ça zevk ve flen li in bu ra la r terk ede ce i ne ina na m yor. Ba na ka l r sa Ha liç, yal n z bir Sa da - ba d y la bu ra la ra kar fl övü ne mez. Gök su, man za ra ba k m n dan on dan afla ka l r m? Ak flam la - r sü zü le sü zü le va di ye so ku lan san dal lar, sa da sol da din le ne rek gün ba tar ken Kü çük su önü ne ç k t k la r za man, su la r n cofl kun ak fl n da ki hü zün lü il ham lar, Kâ t ha ne dö nü flün de bu lu nur, gö - rü lür man za ra lar dan de il dir. Gö nül ora lar da ge ce le mek, er te si sa ba h gör mek is ti yor. Ge ce, y l - d z l ör tü sü nü se ma ya ya yar yay maz ha t ra, yo rul mufl zi hin le re fe rah l k tan ve flen lik ten iba ret bir se vinç his si ge li yor, ter le mifl al n la ra ra hat ve hu zur ve re cek rüz gâr lar do ku nu yor. Gök su, gölgeler için de kal d za man, ba tan gü ne flin son fl k la r, o ha fif ka ran l k için de ay r bir akis gü zel li i mey da na ge ti ri yor. Su la ra do ru e i len yap rak la r n uç la r, top ra a do ru inen dal la r n her ya n ka ra ra rak renk z t l k la r or ta ya ç k yor. O za man, ta içe ri ler den a r a r ge len, git tik çe ha fif le flen uzak bir gü rül tü bir za man lar ora lar da ak se dip ka lan ne fle li ses le rin ge ri dön - dü ü nü ha t r la t yor. San ki ha t ra, za y f bir ses hâ li ne gel mifl gi bi bo yu na tek rar la na rak gö nül âlem le ri ne mah sus bir ga rip hü zün du yu lu yor. n san, a la ma ya ba ha ne arar ken se vi ni yor. San - dal iler le dik çe göl ge ler ko yu la fl yor. Bir ye re ge li ni yor ki ora dan öte ye ge çil mi yor. Uzun, ka ran - l k, tit re flim li, de rin bir ko ri do ru an d ran bir bofl luk, iç bu ruk lu u ve ren bir s s z l k, git me mi ze en - gel olu yor. fl te Gök su'nun son fla i ra ne man za ra s. Ge ce ora dan ç k l ma ya gel mez. Yu va da ba r nan kufl lar san ki in san la r n ora da bu lu nu flun dan hofl la n yor lar m fl gi bi ara s ra o y l d z l se ma ya, ses siz ce akan su ya ba ka ba ka ötü flü yor. Uçufl yok, yal n z ca la hî, ta bii bir na me ha va lar da uçu flu yor, bir yer de du ra ma y p yi ne yu va ya dö nü yor. Ay n do u flu, meh tap tö re ni ay r ay r ma kam da ötüfl ler le ic ra edi li yor. Be li ren y l d z lar; ke sik, et ki siz fl k lar la ora la ra es mer göl ge ler ya d r yor. Ben böy le sey re de er fley le re rast la ya ca m bil di im için bu mev si mi ora - lar da ge çi ri rim. Dün, yi ne ora day d m. Ge ce, k y s n da dü flün ce ye dal m fl ola rak so na er di. fl te, Gök su'da ki du yufl la r m si ze yaz d m. Ge ce den bah set mem do la y s y la bir ara l k ha t r ma gel di. Bir im ti han da ta le be ler den bi ri ne: Ge ce hay van la r n say, der ler. Bi ça re ö ren ci, ca n n n pek çok yang nlığından m ne den, der hâl bafl la ya rak: Siv ri si nek, tah ta bi ti, ta tar c k, pi re, di ye söy le nir. Na s l, siz de he nüz bu se vim li mah luk - lar dan flikâyet yok mu? Ah met Ra sim, Şe hir Mek tup la rı 183

184 Ö RET C MET NLER 1. s tan bul'da ya fla ma yan bi ri nin yu ka r da ki met ni ya z p ya za ma ya ca n tar t fl n z. Ulafl t n z so nu cu söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. kin ci Mek tup ad l me tin ile ya za r n ha ya t ara s n da na s l bir ilifl ki ku ru yor su nuz? Bu ilifl ki - yi ya za r n ha ya t hak k n da yap m fl ol du u nuz arafl t r ma dan ya rar la n p söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. kin ci Mek tup ad l me tin de kul la nı lan dil ve an la tım bi çim le rin den ha re ket le ya za r n sa nat - ç ki fli li i hak k n da çıkarımlarda bulununuz. Çıkarımlarınızı sözlü olarak ifade ediniz. 1. Et kin lik: kin ci Mek tup ad l metinle ilgili afla da verilen yö ner ge le ri uygulayınız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni (pa rag raf) in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü - flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri afla da ki fle ma - da boş bı ra kı lan noktalı yer le re ya zı nız. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le yi niz. Metin (İkinci Mektup) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce:... Anlama - Yorumlama 1. Ru hu mu ge ri ye ver! adlı metinde ya zar n, ru hu mu ge ri ye ver! ifa de siy le neyi an lat mak is te di ini sözlü olarak ifade ediniz. 2. Ru hu mu ge ri ye ver! me tninde ya zar, han gi sos yo lo jik so ru nu ir de le mek te dir? Ya za r n kül tür ler ara s et ki le flim ile il gi li gö rüfl le ri ne ler dir? Bu dü flün ce le re ka t l yor mu su nuz? Neden? Bu sorular n cevaplar n sözlü olarak ifade ediniz. 2. Et kin lik: Ata türk'ün mil lî kül tür ile il gi li söz le ri ni ve fi kir le ri ni Ru hu mu Ge ri ye Ver met nin - de ki dü flün ce ler le kar fl lafl t rı nız. El de et ti i niz so nuç la r s n f pa no sun da ser gi le yi niz. Ata türk'ün mil lî kül tür le il gi li söz le rin den be en dik le ri ni zi renk li kâ t la ra ya za rak oku lu nu zun uy gun yer - le ri ne as n z. 3. Çarfl ve pazarlarda dükkân isimlerinden sat lan ürünlerin isimlerine kadar her alanda birçok yabanc sözcü ün kullan lmas n nas l de erlendirdi inizi sözlü olarak ifade ediniz. 184

185 Ö RET C MET NLER 4. Top lu ma Da ha Ya kın ad lı me tin de yer alan Hal k n ho flu na git mek, ko lay an la fl l mak için ba sit li e kaç ma y da do ru bul mu yo ruz. ifa de sin den ha re ket le ya za rın ede bi ya ta ba kı şı hak - kın da çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. Top lu ma Da ha Ya kın ad lı me tin den ha re ket le Meh met Çı nar lı nın ha ya tı, fik rî ve ede bî yö nü hak kın da çı ka rım lar da bu lu nu nuz. Çı ka rım la rı nı zı söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Şikâyetçiyim... metninde ya za rın si vil ta v r ko yufl ifa de siy le ne yi vur gu la mak is te di ği ni açık la yı nız. 3. Et kin lik: Oku du u nuz met nin ana dü flün ce si ne pa ra lel ola rak çev re niz de göz lem le di i niz ba z ak sak l k la r, ek sik lik le ri di le ge ti ren k sa bir ya z ka le me al n z. 7. Ana dü şün ce si, Ay nı pen ce re den dı şa rı ba kan iki in san dan bi ri so kak ta ki ça mu ru di ğe ri ise gök te ki yıl dız la rı gö rür. olan bir de ne me ka le me alı nız. Ya zı yı oluş tu rur ken han gi yar dım cı fi kir - ler den ya rar lan dı ğı nı zı aşağıdaki yere yazınız Ö retici metin tu rleri hakk nda yapt n z araşt rmadan elde etti iniz bilgileri kullanarak aşa daki şemada yer alan tu rlerin genel özellikleri k saca yaz n z. Tarihî metinler Felsefi metinler Bilimsel metinler Gazete çevresinde geliflen metinler (makale, deneme, sohbet, f kra, elefltiri, röportaj) Kiflisel hayat konu alan metinler (hat ra, gezi, biyografi, mektup, günlük) 4. Et kin lik: De ne me tü rü nün özel lik le ri ni dik ka te ala rak afla da ki dört lü ün ana duy gu su nu ko nu alan k sa bir ya z ya z n z. Hangi sözlerle ninem gönlünü açm flsa bana, Ben o sözlerle gönül vermedeyim sevgilime. Sözlerim ninni kadar duygulu olmak yarafl r, Ba l d r çünkü dilim gönlüme, gönlüm dilime. Faruk Nafiz ÇAMLIBEL 185

186 Ö RET C MET NLER 5. Et kin lik: Kla sik le rin Öne mi ad l met ni, s n fa ge tir di i niz ga ze te çev re sin de ge li flen ö re ti ci me - tin tür le ri ile ya p, dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Kar fl lafl t r ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. 9. Ede bî me tin ler le öğ re ti ci me tin le ri, an lam la rı nın oku yu cu ya, za ma na ve me kâ na gö re de ği - şip de ğiş me me le ri yö nün den kar şı laş tı rı nız. Ulaş tı ğı nız so nuç la rı se bep le riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 6. Et kin lik: Grup lar olufl tu ra rak tek no lo jik ge lifl me le rin in san ha ya t na ge tir di i olum lu ve olum - suz et ki ler üze ri ne tar t flı nız. Ula fl lan so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 10. Öğ re ti ci me tin le rin an la mı nı za ma na, me kâ na ve ki şi den ki şi ye de ği şip de ğiş me ye ce ği ni tar - tı şı nız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 11. Mil lî Mü ca de le Dö ne min de Türk ba s n n n üst len di i ro lü dik ka te ala rak Ata türk'ün ba s na ver di i öne mi aç k la y n z. 12. Ata türk ün dü şün ce le rin den ha re ket le bi lim ve tek ni ğin mil let ha ya tın da ki ye ri ni söz lü ola - rak ifa de edi niz. 13. S n fa ay n ko nu da ya z l m fl fark l dö nem le re ait ö re ti ci me tin ör nek le ri ge tir miş ti niz. Me - tin ler den ba zı la rı nı oku ya rak yo rum la yı nız. Me tin le rin ya zıl dık la rı dö ne min met nin yo rum lan - ma sın da ki et ki si ni tartışınız. Sonuçları maddeler hâlinde aşağıdaki yere yazınız Dü şü nü yo rum Öy ley se Vu run! ad lı met nin baş lı ğın dan ha re ket le içe ri ği hak kın da ki tah - min le ri ni zi def te ri ni ze yaz mış tı nız. Tah min le ri niz le met nin içe ri ği nin uyu şup uyuş ma dı ğı nı se - bep le riy le bir lik te söz lü ola rak ifa de edi niz. 15. Ö re ti ci me tin le ri ya z l d k la r dö ne min flart la r için de de er len dir mek ge re kir. ifa de sin - den ne an la dı ğı nı zı belirtiniz. 7. Et kin lik: Afla da ki dört lü ü yo rum la ya rak dört lü ün ana duy gu su nu ko nu alan k sa bir ya - z ya z n z. Yü ce sur la r ören tafl de il dü flün ce dir. Ki fli ye uz luk ve ren yafl de il dü flün ce dir. Suç onun ese ri dir, ya sa onun ese ri. Da ra a c na gi ren bafl de il dü flün ce dir. Ye tik Ozan 16. Sı nı fa ge tir di ği niz kı sa me tin le ri oku ya rak yo rum la yı nız. Me tin ler de ya zarlarına ait hangi ipuçlarının bulunduğunu ar ka daş la rı nız la pay la şı nız. 186

187 Ö RET C MET NLER Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ruyu söz lü ola rak ce vap la yı nız. Ö re ti ci me tin le rin ya z l fl amaç la r ne ler dir? Açık la yı nız. Ö re ti ci me tin ler ile ede bî me tin ler ara s n da an lam özel lik le ri ba k m n dan ne gi bi fark - l l k lar var d r? Aç k la y n z. Me tin ler, ya zar la r n n ay na s d r. sözünü yorumlay n z. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Bir dö nem de ki sos yal, si ya sal, ida ri, ad li, as ke rî, di nî güç le rin, si vil top lum ör güt le ri nin, ti ca ri ha ya tın, eği tim et kin lik le ri nin bir lik te oluş tur duk la rı or tam ve bun la rın hiç bi ri ne in dir - ge ne me yen duy gu, an la yış ve zevk bü tü nü ne de nir. Met nin ta ma m n n ilet mek is te di i dü flün ce nin en k sa, yo un ifa de si ne... de nir. Bil gi, inanç, dü flün ce fark l l, kül tü rel çev re, psi ko lo jik özel lik ler..be lir le - yen un sur lar dan d r. Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce ye... de nir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Öğ re ti ci bir me tin de ile ri sü rü len dü şün ce le rin do ru lu u ya da yan l fl l tar t fl la bi lir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Her edebî metin onu yazan kişinin zihniyetini yansıtır. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Met nin ya p s, ken di için de an lam bü tün lü ü olan bi rim le rin bir dü ze ne ba l ola rak bir lefl me siy le olu flur. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Bir ana dü flün ce den ha re ket le birçok me tin ka le me al na bi lir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Met nin ko nu su nun, gün cel, ta ri hî, bi lim sel ve fel se fi ol ma s dil ve an la t m et ki le mek te dir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Ö re ti ci met nin ko nu sun dan, ya z l fl ama c n dan, dil ve an la t m özel lik le rin den ha re ket le ya za r n ba l ol du u ya z ge le ne i tes pit edi le bi lir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Ö re ti ci me tin ler bil gi ve ha ber ver mek, ik na et mek, ka n la r de ifl tir mek, uyar mak, dü - flün dür mek, yön len dir mek, ta n t mak gi bi amaç lar la ya z lan me tin ler dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö re ti ci me tin le rin an la m za man için de bü yük de i flik lik gös ter mez. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö re ti ci me tin ler de aç k ça di le ge ti ril mifl olan lar la, aç k ça ifa de edil me mifl olan lar an lam çev re sin de ilifl ki len di ri le bi lir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Öğretici metinlerin anlamı okura göre değişiklik gösterir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) 187

188 Ö RET C MET NLER Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Aşağıdakilerden hangisi kişisel hayatı konu alan metin türlerinden biri değildir? A) Hatıra B) Gezi C) Mektup D) Günlük E) Roman 2. Ye nil gi yi da ha bafl tan ka bul eden in san lar hiç bir za man za fe re ka vu fla maz lar. Her ye ni gün, biz le ri birta k m güç lük ler le kar fl kar fl ya ge ti rir. Bun la r ye ne bil me, ön cel lik le on la r ye ne bi le ce - i mi zi dü flün me ye ba l d r. Hiç bir yet kin dok tor, has ta s n n iyi lefl me ye ce i ni ka bul et mez. Ümi di ol ma sa bi le elin den ge len her fle yi ya par, en son da ki ka ya ka dar her tür lü ça ba y gös te rir. Bu par ça nın ana dü şün ce si aşa ğı da ki ler den han gi dir? A) So run la ra, on la r n üs te sin den ge le bi le ce i miz umu duy la yak lafl ma l y z. B) Ya flam, güç lük ler ve s k n t lar la do lu dur. C) Zor luk lar la kar fl lafl mak ki fli le rin da yan ma gü cü nü ar t r r. D) Her ifl ya da mes le in sa vafl ma y ge rek ti ren teh li ke le ri var d r. E) fli ni se ven ki fli, on da ba fla r gös te rir ÖSS 3. (I) Do a n n ko run ma s, bi zim için önem li bir nok ta ol ma n n da öte sin de te mel he def tir. (II) Bu ne den le ko nut lar, kent te ki ne ben zer bir do ku da de il, ta ma men çev re de ki or man la uyum sa la ya cak bi çim de ya p l d. (II I) Bir bafl ka ko nu da bit ki len dir me. (IV) Son za man lar da bit kiy le ha - fl r ne flir ol ma e i li mi yay g n lafl t ; el bet te bu du rum, biz çev re ta sa r m c la r n se vin di ri yor. (V) An - cak ya ban c kö ken li bit ki ler ye ri ne kes ta ne, er gu van, k z la aç, f s t k ça m ter cih edil me li; böy le bir ter cih yö re nin ru hu na da uy gun olur. Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han gi sin de par ça nın ana dü şün ce si be lir til miş tir? A) I B) II C) II I D) IV E) V ÖSS 4. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metin türlerinden biridir? A) Şiir B) Tiyatro C) Makale D) Roman E) Hikâye 5. Bu sa nat ç m z için bir di li bil mek, o di lin ede bi ya t n bil mek de mek tir. O ede bi ya t n giz li kal m fl kö fle le rin de ya tan fli ir le ri, öy kü le ri bil mek de mek tir. Ge rek Türk çe ge rek se Fran s z ca yaz d ya z lar da, za man za man öy le al n t lar ya par ki fla fl r r ka l r s n z. Halk fli i ri miz den, özel - lik le tek ke fli i ri miz den; ama ay n za man da bir Yu nan, bir Bi zans, bir ran fli i rin den Re sim, hey kel, ya z n gi bi han gi sa nat da l n dan bir ürün or ta ya ko yar sa koy sun, bu nu, ok si je ni bol bir or tam da olufl tur mufl bir sa nat ç m z d r o. Bu par ça da ki al tı çi zi li söz, an la tı lan sa nat çı nın han gi özel li ği ni be lirt mek için kul la nıl mış - tır? A) Ede bi ya t n, bü tün sa nat la r n te me li ol du u nu dü flün me B) Ya p t la r n olufl tur ma da ay r n t la ra önem ver me C) Ede bi ya t m z la bafl ka ede bi yat lar ara s n da ki ben zer lik le ri yan s t ma D) Her kes çe bi lin me yen sa nat ürün le ri ni or ta ya ç kar ma E) Çok zen gin bir sa nat sal kay nak tan bes len me ÖSS 188

189 Ö RET C MET NLER 6. Her res sam, ay n do a par ça s n tu va li ne fark l bi çim ler de yan s t r.... Bu cüm le nin so nu na, dü şün ce nin akı şı na gö re aşa ğı da ki ler den han gi si nin ge ti ril me si uy - gun ol maz? A) Do a, her sa nat ç için de ifl mez bir ko nu ala n d r. B) Çün kü olay la ra, du rum la ra ba k fl aç s sa nat ç dan sa nat ç ya de i flir. C) Bu, ay n za man da bi çem le il gi li bir du rum dur. D) Bun da sa nat ç n n do a y al g la ma bi çi mi nin et ki si var d r. E) Bu nu, ya ra t c l n bir ge re i sa ya bi li riz ÖSS 7. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de yo rum söz ko nu su de ğil dir? A) Ala bil di i ne in san ka la ba l var d Bir ay d n l k ge le ce e ba k yor du B) Bir l k güz ö le sin de fian l hâ kî ur ba s üs tün de C) Koy mufl tu k l c n içi ne k n n n Yü rü yor du ara s n da sev gi li hal k n n D) z mir'e gi ri fli ni Ata türk'ün Bir kah ve du va r n da ki re sim de gör düm. E) Ifl k t, se vinç ti, tür küy dü Gör sey di niz o re sim de Ata türk ü ÖSS 8. n sa n in sa na an lat mak, bafl l ca kay g s d r sa na t n. Ça lar bo yun ca, söz le ol sun, renk le, ez - giy le ol sun, tüm sa nat ürün le riy le in sa n n iç ve d fl ev re ni yan s t l mak is ten mifl tir. Duy gu lar, tut - ku lar, düfl ler, dü flün ce ler de i flik bi çim ler için de ele al n m fl, ifl len mifl tir. fl le yifl, ele al fl bi çim le - ri sa nat ç dan sa nat ç ya, ça dan ça a de ifl se de amaç ay n kal m fl t r: n sa n in sa na an lat mak... Bir ba k ma sa na t n ifl le vin de ki soy lu luk da bu amaç tan do ar. Ya fla m n tat lan ma s, çir kin lik ler - den ar n ma s, in sa n n in sa n an la ma s na ba l de il mi dir? Mut suz luk lar, uyum suz luk lar hep in - sa n n in sa n an la ma ma s n dan kay nak lan maz m? Bu par ça da asıl an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Duy gu ve dü flün ce le rin an la t m çe flit li sa nat dal la r na gö re fark l l k gös te rir. B) Sa nat ürün le ri, bi rey le rin bir bi ri ne ya k n lafl ma s n, ya fla m n gü zel lik le ri ni sez me si ni ve al - g la ma s n sa lar. C) Sa na t n et ki gü cü, her fley den ön ce ya fla m ol du u gi bi yan s t ma s n dan ile ri ge lir. D) Sa nat sal ya ra t la r n yay g n la fl p ge lifl me siy le ya flam ko flul la r ara s n da s k bir et ki le flim var d r. E) Ay n ko nu yu ifl le yen iki sa nat ç n n ko nu ya ba k fl aç la r, ko nu yu ifl le yifl yön tem le ri bir bi - rin den fark l özel lik ler gös te re bi lir ÖSS Anadolu Notları I, II Reşat Nuri GÜNTEKİN 189

190 Dünyada her şey için maddiyat için maneviyat için muvaffakiyet için en hakiki mürşit ilimdir, fendir. Mustafa Kemal Atatürk 2. Öğretici Metinleri Okuma Haz rl k Tarihî konulu bir makale okuyunuz, izlediğiniz tarihî konulu film ya da tiyatro eseri hakkında tanıtıcı notları sınıfa getiriniz. Fark l dö nem le rde kaleme alınmış ge zi ya z la r bu la rak bu yazıları s n fa ge ti ri niz. Re flat Nu ri Gün te kin, Ni hat Sâ mi Ba nar l hak kın da bil gi top la yı nız. Ev li ya Çe le bi'nin Se ya hat na me ad l ese rin den kısa bir bölümü sınıfa getiriniz. Ge zi ya z s hak k n da bil gi edi ni niz. Bulunduğunuz yörenin özelliklerini bir gezi yazısı türü içinde anlatınız. Ga ze te çev re sin de ge li flen ö re ti ci me tin ler den soh bet hak k n da bil gi top la y n z. S - n fa de i flik dö nem ler de ya z l m fl soh bet ya z la r ge ti ri niz. Bu yazıları okuyunuz. Mil lî Mü ca de le Dö ne min de Türk ba s n n üst len di i rol hak k n da bir arafl t r ma ya p n z. Faruk Nafiz Çamlıbel in Han Duvarları adlı şiirini okuyunuz. nceleme a. Tarihî Metin YAVUZ SULTAN SELİM Yavuz denen Birinci Sultan Selim Han, 22 Eylül 1520 günü öldü. Tam 50 yaşında idi. Ölümünün 467. yıldönümündeyiz de Amasya da doğdu. Babası İkinci Beyazıt, o tarihte veliaht ve Amasya da sancak beyi idi. İkinci Beyazıt ın 8 oğlunun dördüncüsüdür. 10 yaşında iken dedesi Fatih Sultan Mehmet, torununu görmek istedi. Şehzade Selim, İstanbul a gönderildi. Fatih, torununu kucağına alıp sevdi. Sonradan Yavuz bu hatırasını Hayatımda dedemin kucağında iken yaşadığım saadeti bir daha duymadım. şeklinde ifade etmiştir. Saltanatı 8 yıl, 4 ay, 28 gün olup bunun son 4 yıl, 24 gününde aynı zamanda halife idi. Osmanlı halifeliği onunla başlar ( ) ve 3 Mart 1924 e kadar devam eder. Bu kısa müddet içinde arzın siyasi haritasını temelinden ve 400 yıl için değiştirdi. Hükümdarların saraylarında harem dairesinde ölmelerini ayıp sayardı. Nitekim kendisine âşık olan, zaferden zafere koşturduğu sevgili askerlerinin içinde, ordugâhtaki otağıhümayun denen padişah çadırında, Edirne yakınlarında öldü. Başucunda bestekâr ve hafız -ve en büyük Osmanlı ilmiye ailesinin atası- Hasan Can Çelebi, Ya-Sin suresinin sondan evvelki ayetini okurken derhâl kesti. Saygıyla yaklaştı. Efendisinin göz kapaklarını indirdi. Yavuz, çeyrek asır Trabzon sancak beyliği yaptıktan, daha şehzade iken Şah İsmail'i yendikten, Kırım da ve Balkanlar'da bulunduktan sonra 42 yaşında tahta oturdu. Dünyanın mukayese kabul etmez şekilde en kudretli ordu ve donanmasını elinin altında buldu. Büyük liyakatle kullandı. Dedesi Fatih in temellerini çok sağlam şekilde attığı Cihan Devleti ni 1517 de gerçekleştirdi. Kısa saltanatında devletin sınırlarını iki buçuk misli genişletti (2,4 milyon km 2 den 3 kıta üzerinde 6,6 milyon km 2 ye). Haleflerine, bu sınırları bıraktığının üç mislinden fazla genişletebilmek imkânlarını sağlayarak öldü. Fethettiği ülkeler, 400 yıldan az fazla zaman elimizde kaldı. Bugünkü 13 ilimizi de Türkiye topraklarına katan odur. 190

191 Ö RET C MET NLER Uzuna yakın orta boylu, çatık kaşlı, sert bakışlı, sakalsız, bıyıklı, asabi, cesur, mahir avcı, süvari ve silahşördü. Mevlevi idi. Okurken gözlük takmasından, hipermetrop olduğu anlaşılır. İçki içmez, sade giyinirdi. ( ) Babası ve dedesinden sonra bütün padişahların en bilginidir. Farsça şiir divanı vardır. Türkçe şiirleri azdır. Rakibi Şah İsmail ise daha çok Türkçe şiirleriyle ünlüdür. Arapçası da mükemmeldi ve zamanının ilimlerine vâkıftı. Fakat her şeyden önce askerdi, asker doğmuştu. Tarihin akışını değiştiren cihangir serdarlardan biri... Askerlikte ancak Fatih in ondan ileri olduğu söylenebilir. Cihan siyasetini dikkatle takip eder, hazineyi dolu tutmaya itina gösterirdi. Şahsi masrafı yok gibiydi. Piri Reis in çizdiği Dünya haritasını yanından ayırmazdı. Devlet işlerine yan çizenlere karşı amansızdı. Halk, sevmediği kişiye Sultan Selim e vezir olasın! diye beddua ederdi. Sultan Selim e göre vezaret makamı, debdebe ve tantana yeri değil, hizmet ve mesuliyet yeri idi. Bilginleri, sanatkârları toplar; dostça konuşur hatta ilim ve sanat üzerinde onlarla münakaşa eder, rahatça çalışabilmeleri için bütün imkânları sağlardı. Şehzadeliğinde olsun, hakanlığında olsun devamlı devlet işleriyle uğraştı. Yorulduğu zaman okuyarak dinlendi. İlim ve sanat adamlarıyla konuşarak eğlendi. Devletin yüksek menfaatleri üzerinde hiç bir şey olamayacağı fikir ve idealinin şampiyonu idi. Dördüncü Murat hariç, padişahların en amansızı olduğunu eklemek gerekir. Mısır seferinde, en büyük Osmanlı hukukçu ve tarihçilerinden Kazasker Kemalpaşazade Ahmet Şemsettin Efendi, padişahla yan yana at sürerken ilmî sohbet ediyordu. Kanuni devrinde şeyhülislam olan büyük âliminin atı sürçtü. Sıçrayan çamur, Sultan Selim in kaftanını siyaha boyadı. Kemalpaşazade kıpkırmızı oldu, özür bile dileyemedi. Âlimlerin sıçrattığı çamur bile bize şeref verir, üzülmeyiniz Efendi; kaftanımdaki çamurlar temizlenmeksizin saklansın ve ölümümde sandukamın üzerine örtülsün! dedi Yavuz... Vasiyeti yerine getirildi. Oğlu Kanuni, babasının sandukasının üzerine çamurlu kaftanını koydurdu. Sultan Selim Camisi bahçesindeki türbesine sonraki çağlarda torunlarından hiç kimse gömülmedi. ( ) Yılmaz ÖZTUNA Tarih Sohbetleri 1. Yavuz Sultan Selim adlı metnin oluşmasına zemin hazırlayan zihniyeti belirleyiniz. 2. Yavuz Sultan Selim adlı metni yapı bakımından inceleyiniz. Metnin yapı özelliklerini tahtaya yazınız. 3. Yavuz Sultan Selim metninin ana düşüncesini belirleyiniz. Metindeki ana düşüncenin özelliklerini açıklayınız. 4. Yavuz Sultan Selim metninin yazılış amacı nedir? Metnin yazılış amacı ile dil ve ifade özellikleri arasındaki ilişkiyi açıklayınız. 5. Yavuz Sultan Selim adlı metnin hangi geleneğe bağlı olarak kaleme alındığını tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 6. Yavuz Sultan Selim adlı metnin ana düşüncesi ve yazılış amacını dikkate alarak metni yorumlayınız. Böyle bir yazıyı yazabilmek için nasıl bir eğitim almak gerektiğini belirtiniz. 7. Yavuz Sultan Selim adlı metinde anlatılanların yazarın kendi görüşleri mi yoksa tarihsel gerçekler mi olduğunu tartışınız. Ulaştığınız sonuçlardan hareketle öğretici metinleri okuma ile sanat metinlerini okumanın farklılığını açıklayınız. 191

192 Ö RET C MET NLER b. Felsefi Metin FELSEFENİN TANIMI ve KAPSAMI Doğrudan kısaca Felsefe nedir? sorusuna kısa bir yanıt verilmesi oldukça güçtür. Felsefenin tek bir tanımı yoktur. Bazı düşünürlere göre felsefenin tanımı yapılamaz çünkü o bir üst dildir. Felsefenin tanımının yapılma güçlüğünün temel nedenleri şu biçimde özetlenebilir: Birincil neden, farklı felsefe türlerinin varlığıdır. Örneğin metafizik, ahlak ve bilgi felsefesi gibi çok değişik felsefe türleri bulunmaktadır. İkincil neden her felsefe kolunda değişik eğilim, kuram ve öğretilerin varlığıdır. Örneğin realizm, idealizm, pragmatizm ve rasyonalizm gibi değişik felsefi yaklaşımlar bulunmaktadır. Felsefenin tanımlanmasını zorlaştıran üçüncül ama temel neden tarihsel süreçte öğretilerin karşıtlığı ve birbirini yadsıması ve çalışma alanının karmaşık soyutluğudur. Her bir felsefe anlayış, teori ve yaklaşımın farklı tanımlamaları bulunması tanımlamayı zorlaştırmaktadır. Genelde felsefe bilgelik (hikmet) sevgisi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımın basit ve yetersiz kaldığı kabul edilebilir. Felsefe, tanımının çok boyutluluğuna karşın felsefenin tanımları şu biçimde verilebilir: Aristo, felsefeyi ilk nedenlerin bilimi olarak tanımlarken felsefeye olayların te- Üç Müzisyen, Pablo Picasso meline inmek kâinatın özünü araştırmak anlamı yüklenmiştir. Ancak felsefenin salt metafiziği konu edindiği söylemek olanaklı değildir. Özellikle Yeni Çağla birlikte felsefenin temel çalışma alanı bilim olmuş ve buna bağlı olarak bilim felsefesi doğmuş, gerçeği bütünüyle değerlendirme biçiminde tanılanmaya başlanmıştır. Genel olarak felsefenin mitos, din ve şiirden doğduğu kabul edilir. Zamanla özgün düşünmenin temellerini atarak gerçeği bütünüyle açıklamaya çalışmış, yaşama bakış açısı anlamı kazanmıştır. İlk zamanlar tüm bilimleri kapsayan felsefeden zamanla matematik, fizik, antropoloji, biyoloji, kimya, astronomi, sosyoloji ve psikoloji gibi kimi bilimler ayrılmıştır. Tarihsel olarak bakıldığında felsefe terimini ilk kez Pytagoras (Pitagoras) ın kullandığı belirtilmekle birlikte philosophia (filosofia) terimi kesin anlamını Platon ve Aristoteles felsefesinde kazanmıştır. Kaynağı Yunanca philosophia terimine dayanan felsefe, sevgi (philia) ve bilgi, bilgelik (sophia-sofia) sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur. Sözlük karşılığı olarak felsefeye şu anlamlar yüklenmektedir: Felsefe, gerçeğin (realitenin) tümünü, özdek (madde) ve yaşamla ilgili türlü belirtileri neden, ilke ve erekler (hedefler/amaçlar) bakımından inceleme amacı taşıyan düşünce etkinliğidir. Felsefe, bilgi, kavram, inanç ve kuramların çözümlenmesi ve eleştirilmesinde açıklık arayan düşünce yöntemidir. Felsefe, bir kişinin davranış ve düşüncelerine kılavuzluk yapmaya yarayan toplu ve tutarlı görüş bütünüdür. Felsefe, genel olarak mantık, ahlak, güzel duyu, fizik ötesi ve bilgi kuramı gibi dallardan oluşan geniş bilim alanıdır. Turan Akman ERKILIÇ 192

193 Ö RET C MET NLER 1. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin oluşmasına imkân sağlayan zihniyeti belirleyiniz. 2. Et kin lik: Felsefenin Tanımı ve Kapsamı ad l me tin den ha re ket le aşa ğı da ki yö ner ge le ri uy - gu la yı nız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni (pa rag raf) in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü - flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri belirleyiniz. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni açıklayınız. 2. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin dil ve anlatım özelliklerini açıklayınız. Metinde günlük hayatla ilgili terim kavram ve ifadelerin altlarını çiziniz. Bu yazıda anlatınlanlardan hareketle farklı anlatım biçimleriyle farklı metinler oluşturulup oluşturulamayacağını tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 3. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin hangi geleneğe bağlı kalınarak yazıldığını aşağıdaki yere yazarak belirtiniz Felsefenin Tanımı ve Kapsamı metninde anlatılanların okuyucuya, zamana ve mekâna göre değişip değişmeyeceğini açıklayınız. 5. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin yazılış amacını belirleyiniz. Metnin yazılış amacı ile sezdirdiği anlam arasındaki ilişkiyi tartışınız. Ulaştığınız sonuçları sözlü olarak ifade ediniz. 6. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin sizde uyandırdığı duyguları arkadaşlarınızla paylaşınız. Benzer bir metin kaleme almayı düşünseydiniz nasıl bir yol takip ederdiniz? Düşüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz. 7. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metnin anlamının zaman içinde değişip değişmeyeceğini tartışınız. 8. Felsefenin Tanımı ve Kapsamı adlı metinde ortaya konulan düşünceleri tamamını katılıyor musunuz? Katılmadığınız düşünceler varsa aşağıdaki noktalı yere yazınız

194 Ö RET C MET NLER c. Bilimsel Metin BEY Nİ Mİ ZİN YÜZ DE KA ÇI NI KUL LA NI YO RUZ? Ze kâ n n da ha et kin bir bi çim de kul la n la bil me si, ka za n lan bil gi le rin bir bi riy le ne ka dar ba fla - r l bir fle kil de bü tün lefl ti ri le bil di i ile ala ka l. Bu bü tün lefl tir me de be yin de ki si nir hüc re le ri ara - s n da ku ru lan ba lan t lar sa ye sin de ger - çek le fli yor. K sa ca s, bir in sa n n be yin nö - ron la r ara s n da ne ka dar ba lan t var sa o ki fli bil gi le ri ni o den li ze ki ce kul la na bi li - yor. Ba z kim se ler de be yin k v r m la r n n da - ha faz la olu flu, o ki fli le rin sa y ca da ha faz - la nö ro nu et kin fle kil de kul la na bil dik le ri ve be yin k v r m la r n n da bu ba lan t lar için faz la dan bir yü zey sa la d gö rü flü - nü des tek li yor. An cak bil gi ler ara s n da ba da fl m la r n ku ru la bil me si, ço u za man ufak, te mel ze kâ eg zer siz le ri ile de ö re ni - le bi li yor. Böy le ce ze kâ ge li fli mi ne is tem li ola rak bir mik tar yar d m c ol ma flan s m z da or ta ya ç k yor. Ya ni bu ki fli le rin hem be yin le ri nin ya p s y la hem de ken di le ri ni be yin le ri ni ne den li et kin kul lan ma ya zor la d k la r y la il gi li ola bi lir. Bey ni mi zin ta ma m n (%100'ünü) ne den kul la na ma d m z ve kul lan say d k so nu cun ne ola bi - le ce i ko nu la r için ise Bey ni mi zin ni çin ta ma m n kul la na m yo ruz? so ru su nun ce va b na ba ka - bi lir si niz. Bey ni mi zin ni çin ta ma m n kul la na m yo ruz? Bey ni miz yak la fl k mil yar ara s nö ron (si nir hüc re si) içe rir. An cak bi lin di i üze re bey ni - mi zin çok dü flük bir yüz de si ni kul la n r z. Bu nun ne de ni as l n da, ol gun hâl de ki si nir hüc re le ri nin (ya ni bil gi de po la yan nö ron la r n) ken di ken di le ri ni ye ni le ye bil me özel lik le ri ni yi tir mifl ol ma la r - d r. Yü rü tü len bi lim sel ça l fl ma lar ol gun si nir hüc re le ri nin ken di le ri ni ye ni le ye bil me le ri üze rin de önem li ge lifl me ler kay det tiy se de bu ye ni le me ol duk ça ya vafl ve s n r l ola rak ger çek lefl mek te dir. Bey ni miz, ya fla m m z bo yun ca edin di i miz bil gi le ri de po lar. Ka za n lan her ye ni bil gi, si nir hüc - re le ri ne ifl le nir. Bu ra da ki di er si nir hüc re le ri ile ge rek li si nir ba lan t la r ku ru lur. Böy le lik le ye ni bil gi de po la n r. Gün lük ola an ifl lev le ri ye ri ne ge ti re bil me miz, ö re ni len her ye ni bil gi yi et kin bir fle kil de kul la na bil me miz ve olay lar ara s n da ba lan t ku ra rak yo rum ya pa bil me miz, bu de po - lan m fl ve ri ler ve olufl tu rul mufl si nir hüc re si ba lan t la r sa ye sin de ger çek le flir. Nor mal yafl lan ma sü re ci içe ri sin de, be yin hüc re le ri miz de yafl la n r ve za man la hüc re ölüm le ri ger çek le flir. Her han gi bir dar be ve ya has ta l k du ru mun da da be yin hüc re le ri mi zin önem li bir bö lü mü nü kay be de bi li riz. fl te bu gi bi du rum lar da, önem li ka bul edi len bil gi le rin ye ni si nir hüc re le ri ne ak ta r l ma s ve ye ni si nir ba lan t la r n n ku rul ma s ge re kir. Bu ifl lem s ra s n da da be yin, kul la n l ma yan ve bir ne vi ye - dek gö re vin de olan si nir hüc re le ri ni kul la n r. Yi ne ben zer fle kil de, her ye ni ö ren me du ru - mun da da ye ni si nir hüc re le ri kul la n l r ve ge rek li ba lan t lar olufl tu ru lur. Si nir sis te mi nin din len - me du ru mun da ol du u uy ku sü re ci, bu ak ta r m la r n ya p l d ve ba lan t la r n ku rul du u en önem li afla ma d r. Bu ne den le, dü zen li uy ku al fl kan l, si nir sis te mi nin en ve rim li fle kil de ça l fl - ma s üze rin de ol duk ça et ki li dir. 194

195 Ö RET C MET NLER K sa ca s e er bey ni mi zin bü yük bir yüz de si ni (ve ya %100'ünü) kul la n yor ol say d k bel ki bu ev - ren de ki en ze ki can l lar ola bi lir dik. An cak hiç flüp he siz, en k sa ve rim li ya flam sü re si ne sa hip can - l lar dan bi ri si de biz ler olur duk. De niz CAN DAŞ İnternet ten 1. Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l met nin gü nü müz den es ki bir za man da ya da ge le cek te okun du u nu dü flü nür se niz met ni oku yan in san lar gü nü müz le il gi li han gi bil gi le ri edi - ne bi lir ler? 2. Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l met ni ki ta b n z n I. üni te sin de ki Ede bi ya t n Bi lim ler le lifl ki si ko nu sun da yer alan bi lim sel me tin ler le dil ve an la t m ba k m n dan kar fl lafl t r - n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l bi lim sel me tin, han gi gelenekten ya rar la n - la rak ya z l m fl t r? 1. Et kin lik: Grup lar olufl tu runuz. Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l met nin içe ri i - ni göz önün de bu lun du ra rak her ke sin böy le bir bi lim sel me tin ya z p ya za ma ya ca n tar t fl n z. Tart flma sonuçlar n sözlü olarak ifade ediniz. 4. Okuduğunuz me tin de ya za r n söy le mek is te dik le ri ni aç k ça ifa de edip et me di i ni belirtiniz. 5. Okuduğunuz me tin han gi özel lik le rin den do la y bi lim sel bir me tin dir? 2. Et kin lik: Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l me tin den ha re ket le aşa ğı da ki yö ner - ge le ri uy gu la yı nız. a) Me tin de yer alan ya p bi rim le ri ni (pa rag raf) in ce le ye rek cüm le le rin an lam ca han gi or tak dü - flün ce ler et ra f n da pa rag ra f olufl tur du u nu be lir le yi niz. b) Met ni olufl tu ran pa rag raf la r bir ara da tu tan or tak dü flün ce yi (ana dü flün ce) bu lu nuz. c) Met nin ana dü flün ce si ni ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce le ri aşağıda yer alan fle ma ya ya zı nız. ç) Met ni mey da na ge ti ren an lam ve ya p bir lik le ri nin olufl tur du u me tin pla n n in ce le yi niz. Ana dü flün ce ve ana dü flün ce yi des tek le yen yar d m c dü flün ce ler ara s n da ki an lam il gi si ni be lir le - yi niz. Metin (Beynimizin Yüzde Kaçını Kullanıyoruz?) 1. paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf: paragraf:... Ana düflünce: Oku du u nuz met nin ya z l fl ama c n sözlü olarak ifade ediniz. 7. Oku du u nuz me tin de an lam n oku yu cu dan oku yu cu ya gö re de i flik lik gös te rip gös ter me - ye ce i ni tar t fl n z. Ulaflt n z sonuçlar sözlü olarak ifade ediniz. 195

196 Ö RET C MET NLER ç. Gazete Çevresinde Gelişen Metin (Deneme) GÖ NÜL SÖ ZÜ NE DA İR Türk di li, bir çok es ki ke li me le ri ni, yer le ri ne da ha gü zel le ri ni bul duk ça terk et mifl fa kat es - ki den be ri gü zel her ke li me si ni mut la ka ya flat - m fl t r. Türk çe nin, ül ke ler, ça lar ve dil ler bo - yun ca ma ce ra s, bir çok da bu gü ze li ara mak duy gu sun dan d r. (Bu gün de çir kin ke li me le re tep ki si, ay n his ten dir.) Al t n, gü müfl, de mir, çe - lik vb. gi bi gü zel ses li ma den ad la r, Türk di li var ola l dan be ri ya fla yan ve ya fla t lan ke li me ler - den dir. Gö nül sö zü de böy le dir. Bu ke li me nin en es ki Türk çe de söy le ni fli, kön kül dü, za man la kön gül se si ni al d ve yüz - y l lar ca bu ses le kul la n l d. Ona gö nül se si ni ve - ren Tür ki ye Türk çe si dir. Gö nül e ön ce VII I. as r da rast l yo ruz. Ta ri hi ta fla kaz d ran bir hü küm dar a z n dan ko nu fla - rak ad n bil di i miz ikin ci Türk ya za r, Yol luk Ti - gin: Tafl to k t d m, kön gül te gi sa b m n... bi ti dim: Tafl yont tur dum, gö nül de ki sö zü mü yaz d r d m, di yor. Ke li me nin ede bi yat ta ri hi miz de ikin ci bir âfl -, Ku tad gu Bi lig ya za r Yû suf Has Hâ cib dir. Ke li me yi f r sat düfl tük çe kul la n r, ona, aruz la ma ni ler söy le tir. Onun: Kön gül kim ni sev se kö rür köz de ol Kö zün kan ca bak sa uçar yüz de ol Kön gül de ne gü er se ar zu ti lek A z aç sa bar ça ti lin söz de ol. gi bi m s ra la r, Türk çe nin s lam ça n da ki ilk gö nül fli ir le ri dir: Gö nül ki mi sev se gö zü nün önün de (hep onu) gö rür; göz ne re ye bak sa ora da (onun ha ya li) uçar. Gö nül de ar zu, di lek ne ise (in san) a z aç n ca hep on dan söz açar. de mek tir. Gö nül, Ana do lu'da Yu nus Em re nin: Tafl t n yi ne de li gö nül Su lar gi bi ça lar m s n? gi bi m s ra la r y la flah - la n r. On dan son ra, se si faz la de ifl mez. Ba zen bu göy nüm di yen le rin söy le yi fliy le bafl ka lafl sa da ke sin no ta s n Ana do lu'da bul mufl ol ma n n gö nül fe rah l y la ya flar. O ka dar ki bi ri ç k sa da bir gö nül fli ir le ri an to lo ji si yap sa bu ki tap ta Türk çe nin ni ce zen gin ve gü zel fli ir le ri top la n r. Hat ta XV. as r da s tan bul Fa ti hi Sul tan kin ci Meh med'in de ka t l d bir gö nül fli ir le ri ya r fl - ma s ol mufl, fet he di len ül ke ler, yüz y l lar ca, bu fli ir le rin: Gö nül ey vay gö nül, vay gö nül ey vay gö nül, di ye tek rar la nan m s ra la r y la ahenk li mu rab ba la r (flar k la r ) ile dol mufl tur. Bun dan son ra di li miz de bir gö nül zen gin li i bafl lar. Gö nül sö züy le ni ce dil ve gö nül oyun la - r oy na n r. Ke li me, di li mi ze gö nül do lu su söy le - yifl ka zan d r r, di li miz de bir duy gu ve ma na âle - mi uyan d r r. Ger çi gö nül, in sa n n duy gu mer ke zi de mek, yü rek te ki ma ne vi ta raf de mek tir ama o bu ka - dar c k la kal maz: Gö nül çek mek te aflk olur, gö - nül ver mek te sev gi... Gö nül yap mak ta iyi lik duy gu suy la do lar, gö nül al mak ta hofl nut et - mek, mem nun et mek ma na la r na gi rer. Bu nun için dir ki Aze ri Türk çe si fla i ri fiah s ma il'e at fe di - len flu dört lük: Ha tâ'î hâl ça n da Hak gö nül al ça n da Bin bir Kâ be yap mak t r Bir gö nül al ça n da. in ce li iy le, hal k m z n gön lün de ya fla m fl t r. Ba k n z al çak l k, ne kö tü ma na da ke li me dir ama Türk hal k onu gö nül le bir lefl ti rir ve gö nül al çak l ve ya al çak gö nül - lü lük hâ li ne ko yar sa bu, üze rin den bir t l s m geç mifl gi bi bir den bir fa zi let ma na s al r. Böy le ce gö nül al mak, gö nül ver mek, gö nül e len dir mek, gön lü aç l mak, gön lü ol mak, gön - lü dol mak, gön lü nü et mek, gön lüy le oy na mak, iki gö nül bir ol mak, iki gö nül bir olun ca sa man - l k sey ran ol mak; gön lü kal mak, gö nül k r mak, gö nül den kop mak, gö nül den sev mek, gön lün - ce se vip gön lün ce ya fla mak ve da ha sa y s z gö - nül ke li me le ri gö nül oyun la r, gö nül yü ce lik le - ri, gö nül duy gu la r du yup gö nül flar k la r söy le - mek... Ke li me yi, gö nül lü, gö nül süz, gö nül len mek gi - bi kul la n fl lar la ya y p di le bir gö nül zen gin li i ka zan d r mak ve me se la Pir Sul tan Ab dal' n di - lin den ko nu fla rak: Öt be nim sa r tan bu ram 196

197 Ö RET C MET NLER Se nin as l n a aç tan d r A aç der sem gö nül len me K r m z gül a aç tan d r. di ye, ke li me ye bir gö nül in ce li i ifl le mek... Ba zen, Nef î nin fli i riy le ko nu fla rak zen gin bir gön lün in sa na na s l ye te ce i ni: Hem ka deh hem ba de hem bir flûh sâ kî dir gö nül fla he se ri hâ lin de söy le mek ba zen de gü zel li i, gü zel le rin göz le rin de arar ken: Gö nül ne gök ne elâ ne lâ ci verd ar yor, Ah bu gö nül bu gö nül, ken di ne derd ar yor! m s ra la r n bul mak. Ya hut da fiey hü lis lâm Yah ya'n n ga ze lin de mu si ki le fle rek: Er di ba har sen yi ne flâd ol ma d n gö nül Gül ler le lâ le ler le kü flâd ol ma d n gö nül ahen - gi ni ka za n p bir ba har mev si min de bir ba har tür kü sü nün ral-lal-la ral-lal-la te ra ne siy le bir lefl - mek... Ni ha yet Yah ya Ke mal'in fli i rin de ve ci ze - le flip ya tam ne fle ya tam s t rap ya hep ya hiç ma na s n da: Ya flevk için de ha râb ol ya aflk için de gö nül! Ya lâ le aç ma l d r gö sü müz de yâ hud gül. se - vi ye si ne yük sel mek. Türk çe de gö nü lün hi kâ ye si el bet te çok zen gin dir. Bu say d k la r m z onun bel ki en k sa ma ce ra s d r. Ger çek flu dur ki Türk di li, bu ma na - da sa de gö nül sö züy le kal ma m fl, bafl ka dil ler - den bafl ka söz ler de al m fl t r. Me se la, Arap ça - dan kal bi al m fl, ken di yü rek sö züy le bir lik te kul lan m fl t r. Fa ri si den (yi ne gö nül de mek olan) di li seç mifl, bun dan da dil ber, di la ra gi bi, dil flad gi bi, dil dâ de ve dil rü ba gi bi söy le yifl ler den hofl - lan m fl t r. Fa kat bafl ka dil ler den mü te ra dif ke li - me ler al d di ye gö nü lü terk et me mifl, ak si ne onu bü tün gön lüy le se vip ha ya t n n her as r n da bel ki de her an n da kul lan m fl t r. Çün kü gö nül gü zel dir. Ni had Sâ mi BA NAR LI, Türk çe nin Sır la rı 1. Gönül Sözüne Dair adlı met ni an lam kü me le ri ne ay r n z. Met nin ya p s n olufl tu ran an - lam kü me le ri han gi ana dü flün ce et ra f n da bir lefl mifl tir? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 2. Gö nül ke li me si nin oku du u nuz me tin de ka zan d yan an lam la r be lir le yi niz. Be lir le di - ği niz yan an lam la rı def te ri ni ze ya z n z. Oku du u nuz me tin deki gö nül ke li me siy le ya p l m fl de - yim le rin ve söz sa nat la r n n al t n çi zi niz. 3. Gönül Sözüne Dair adlı me tin de ya za r n ver di i ör nek le ri göz önün de bu lun du ra rak gö - nül ke li me si nin ge çir di i ev re le ri be lir le yi niz. Gö nül ke li me si ne ge le nek içe ri sin de han gi an - lam la r n yük len di i ni açıklayınız. 4. Oku du u nuz me tin, Ni had Sâ mi Ba nar l 'n n ede bî ki fli li i ve fi kir le rin den ne gi bi iz ler ta fl - mak ta d r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 5. S n fa ge tir di i niz fark l dö nem le re ait soh bet ya z la r n ya z l d k la r dö nem le ilifl ki le ri ba - k m n dan kar fl lafl t r n z. Kar fl lafl t r ma so nuç la r n tah ta ya ya z n z. 6. Ya za r n bu ya z y ka le me al ma ama c ne dir? 197

198 Ö RET C MET NLER d. Kişisel Hayatı Konu Alan Metin (Gezi) OTO RAY YOL CU LU ĞU NİĞ DE- KAY SE Rİ Ni de'ye yak la fl yor duk. Ya n m da otu ran bir Ni de li, fleh rin ete i ni sa ran a aç kü me le ri ara s n da pek iyi se çe me di im bir nok ta y ifla ret et ti: Fa ruk Na fiz'in ha n, de di. Bü yük fla i rin han sa hi bi ol du u gün le ri de in flal lah gö rü rüz. Fa kat yol ar ka da fl m n ba na gös - ter di i bi na, sa de ce Fa ruk Na fiz'in unu tul maz Han Du va rlar fli i rin de tas vir et ti i han idi. K ya fe tin den an la fl l d na gö re Ni de li ar ka dafl bir es naf ya hut ifl çi idi. Böy le ol mak la be ra ber Han Du var la r 'n ve Fa ruk Na fiz'i bi li yor du. Da ha ga ri bi tren de ilk gör dü ü ya ban c n n bu fli i ri, fli - ir de tas vir edi len ha n ve Fa ruk Na fiz'i ta n ma ma s n ka bul et mi yor, atefl ve su ne vin den her kes - çe ma lum fley ler den bah se der gi bi iki ke li me ile ba na mak sa d n an lat t na ina n yor du. Gü zel fli i rin kud re ti. yi ya z l m fl bir man zum hi kâ ye ye kos ko ca bir ha n, koy nun da ki ta pu se - ne di ne ra men as l sa hi bi nin elin den al yor, Fa ruk Na fiz'e mal e di yor du. Ma ma fih, ara ba m z da ayak ta du ran ve bi zi din le yen uzun boy lu bir sa kal l n n Yok, ya hu... O han fa la n n d r. di ye öte ki mal sa hi bi nin hak k n da zıyâdan kur tar d n iti ra fa mec bu rum. Ni de ile Kay se ri ara s n da ki yo lu, Fa ruk Na fiz'in s tik lal Mu ha re be si se ne le rin de ko na gö çe üç gün de afl t o uzun me sa fe yi, ben, bu gün oto ray de nen ye ni icat bir alet için de, âde ta uça rak ge - çi yo rum. Ak fla m n befl bu çu un da da ha Ni de is tas yo nun da kah ve içi yor dum. So kak fe ner le ri ya nar ken Kay se ri'de ola ca m. Bi sik le tin ilk ica d za man la r n da ona ve ri len fley tan ara ba s is mi ni bu oto ra ya sak la mak la z m - m fl! Fa kat iki si ara s n da âde ta na l n l adam ile pa ten li adam far k var. Oto bü sün mü te ma di yen tafl la, top rak la bo ufl ma s na mu ka bil oto ray, ci la l çe lik ray lar üs tün de ya gi bi ka y yor. Ulu k fl la ile Kay se ri ara s n da gün de iki se fer ya pan bu ara ba la r n, bi rin ci ve ikin ci s n f yol cu - la r için flo fö rün ar ka s n da dört ma ro ken kol tu u, ca me kân l bir ka p ile bu ra dan ay r lan ge ri ta - ra f n da da de mok rat la ra mah sus, yir mi otuz ki fli lik ka na pe si var. 198

199 Ö RET C MET NLER Ba z fla ka c yol cu lar lüks k s ma Lort lar Ka ma ra s, öte ki ne Avam Ka ma ra s ad n tak m fl lar. Bu oto ray, yol la r âde ta ço cuk oyun ca na çe vir mifl. Me se la Kay se ri li ler bi zim Ada va pur la r bi - le tin den da ha ucuz bir pa ra ile gü nü bir li i ne Bor bah çe le rin de e len me ye gi di yor lar. fio för, da ha do ru su ma ki nis tin ba na an lat t na gö re Ada na ve Kay se ri'de otu ran iki ak ra ba, me se la bir ana k z, pa zar sa bah la r bu lun duk la r yer den ha re ket edi yor, ö le yin Ulu k fl la'da bir - le fli yor lar ak fla ma do ru yi ne ev le ri ne dö nü yor lar m fl. Bu se ya hat, ar t k yol cu luk tan usan d m bir za ma na rast la m fl ol mak la be ra ber be ni at l ka r n - ca ya bin mifl bir bay ram ço cu u gi bi e len di ri yor du. Oto ray, son de re ce mu nis bir de kor ara s n - dan ak p gi der ken kâh ma ki nis tin omuz ba fl n dan önü müz de ki yo la kâh ar ka ya ge çe rek ak flam fl k la r y la sa ra r p k za ran ova la ra ba k yor dum. Ye ni bir icat yal n z man za ra la r ve ha ya t de ifl tir mek le kal m yor; duy gu la r m za, dün ya y gö - rüfl tar z m za da te sir edi yor. Yol cu luk ta ak flam, in sa n n gay ri ih ti ya ri ga rip se di i, ken di ni ka ran l k dü flün ce le re b rak t sa - at tir. Hal k n ak flam ga rip li i ter ki biy le an lat t bu duy gu da ken di mi zi uç suz, bu cak s z me sa fe - ler ara s n da kay bol mufl his set me mi zi, ar ka da b rak t m z uza bir da ha gör mek flüp he si nin, ön - de ki uza a ye ti fle me mek kor ku su nun el bet te bir pa y var d r. Me sa fe le re hâ kim ol mak em ni ye ti ifl te bu flüp he ve kor ku mef hu mu nu kal d r yor, in sa na bu ge nifl ova lar da ken di ma hal le sin de, evi - nin bah çe sin de, do lafl mak his si ni ve ri yor. Fa ruk Na fiz: Dön me yen yol cu la ra a la yan yas l yol lar. di ye an lat t bu yo lu, vak tiy le bir yay l n n flil te sin de uza na rak ken di ni te ker le in se si ne kap - t ra rak geç mifl ol ma say d da be nim bin di im oto ray için de tay ya re de gi bi geç sey di bu ac gur - bet fli i ri ni bil mem ya za bi lir miy di? Ye ni ede bi yat lar da ro man tik hüz nün ve Sple en (Siplin) in gi de gi de kay bol ma s n da bu ye ni icat la r n da bir te si ri ol sa ge re kir. Re şat Nu ri GÜN TE KİN, Ana do lu Not la rı I-II 1. Oto ray Yol cu lu ğu ad lı me tin de dö ne min sos yal, si ya sal ve kül tü rel ha ya tı ile il gi li ne ler - den bah se dil di ği ni be lir le ye rek aşağıdaki yere yazınız Oto ray Yol cu lu ğu ad lı met nin tü rü ile dil ve an la t m tar z ara s n da na s l bir ilifl ki var d r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 3. Oku du u nuz me tin de Re flat Nu ri Gün te kin'in ha ya t y la il gi li han gi iz ler yer al mak ta d r? Yapt n z araflt rmadan yararlan p bu izleri sözlü olarak ifade ediniz. 4. S n fa ge tir di i niz Ev li ya Çe le bi'nin Se ya hat na mesi n den al nan me tin par ça la r n, Oto ray Yol cu lu u met ni ile karşılaştırınız. Oto ray Yol cu lu u metninin Türk ede bi ya t n da ge zi ya z s ge le ne i çer çe ve sin de de er len di ri niz. 5. S n fa ge tir di i niz fark l dö nem le re ait ge zi ya z la r n ya z l d k la r dö nem le ilifl ki le ri ba k m n - dan kar fl lafl t r n z. Me tin ler de ki zih ni yet fark l l k la r n be lir le yi niz. Bu fark l l k la r söz lü ola rak ifa de edi niz. 199

200 Ö RET C MET NLER 3. Et kin lik: Bey ni mi zin Yüz de Ka ç n Kul la n yo ruz? ad l met in ile Oto ray Yol cu lu u met ni - ni ifa de tarz la r, dil ve an la t m un sur la r ba k m n dan kar fl lafl t ra rak bu tür le re ait özel lik le ri afla - da ki tab lo ya ya z n z. Bi lim sel me tin (Beynimizin Yüzde Kaçını Kullanıyoruz?) Gezi yazısı (Otoray Yolculuğu) Me tin de ge zi ya z s tü rü ne ait han gi özel lik ler bu lun mak ta d r? Söz lü ola rak ifa de edi niz. 7. Ya za r n bu ya z y ka le me al ma ama c ne dir? 8. Ya za r n be ra ber yol cu luk yap t ki fli ler den bi ri nin gör dü ü ha n Fa ruk Na fiz'in ha n di - ye isim len dir me si nin se be bi ne ola bi lir? 9. Met nin ba fl n da ya za r n ko nufl tu u iki ki fli nin, ya za r n ver di i bil gi ler ve edin di i iz le nim - ler çer çe ve sin de me tin de söy len me yen özel lik le ri ne ler ola bi lir? Sözlü olarak ifade ediniz. 4. Et kin lik: Oto ray Yol cu lu ğu ad lı me tin ve Han Du var la r fli i riy le il gi li aşa ğı da ki yö ner ge - le ri uy gu la yı nız. a) Şi ir de ve ge zi ya zı sın da di lin han gi iş lev le ri nin hâ kim ol du ğu nu söz lü ola rak ifa de edi niz. b) ki me tin ara s n da ifa de bi çi mi ba k m n dan ne gi bi fark l l k lar var d r? c) Me tin le ri ya z l fl amaç la r ba k m n dan kar fl lafl t r n z. Ulafl t n z so nuç la r söz lü ola rak ifa - de edi niz. Anlama - Yorumlama 1. Yavuz Sultan Selim adlı metindeki yazı planını kullanarak tarihî bir şahsiyeti anlatan kısa bir yazı kaleme alınız. 2. Fiziğin Ötesi: Metafizik adlı metinde anlatılanlardan hareketle felsefi yazıların konusu hakkında çıkarımlarda bulununuz. 3. İn ce le di ği niz me tin ler den ha re ket le bi lim sel ma ka le, ge zi ya zı sı ve de ne me tü rü nün be lir - gin özel lik le ri ni tah ta ya ya zı nız. 4. Bu bö lüm de in ce le di ği niz Yavuz Sultan Selim, Fiziğin Ötesi: Metafizik, Beynimizin Yüzde Kaçını Kullanıyoruz?, Gönül Sözüne Dair ve Otoray Yolculuğu adlı metinleri dil ve ifa de tar zı ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız. Me tin le rin tür le ri nin dil ve ifa de tar zı nı na sıl et ki le di ği ni söz lü ola rak ifa de edi niz. 200

201 Ö RET C MET NLER 5. Et kin lik: Grup lar olufl tu ru nuz. Gö nül Sö zü ne Da ir ad lı me tin den an la dık la rı nı zı mad de - ler hâ lin de ya zı nız. Yaz dı ğı nız mad de le ri kar fl lafl t r la rak grup lar ara s n da ki yo rum fark la r nı be - lir le yi niz. 5. Da ha ön ce ge zip gör dü ğü nüz ta ri hî ye ri ta nı tan bir ge zi ya zı sı ka le me alı nız. 6. Yakında dönemlerde yazılmış öğretici metinlerden oluşan bir antoloji hazırlayınız. Değerlendirme A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. Bir bi lim sel ya z ka le me al mak için han gi özel lik le re sa hip ol ma n z ge re kir? Aç k la y n z. Ge zi ya z s oku ma n n oku yu cu ya ne gi bi kat k la r ola bi lir? Oku du u nuz bir ya z n n soh bet tü rü ne ait olup ol ma d n na s l an lar s n z? Aç k la y n z. B. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se - çe ne ği işa ret le yi niz. Bi lim sel me tin ler de an lam oku yu cu nun yo ru mu na gö re de i flir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ge zi ya z la r ki fli sel ha ya t ko nu alan me tin tür le rin den dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Soh bet tü rü, ga ze te çev re sin de ge li flen me tin tür le rin den de il dir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) C. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 4. Afla da ki ler den han gi si Ata türk çü lük le ba dafl maz? A) Kal k n ma, ak l n ve bi li min reh ber li i ni te mel al ma B) Yö ne ti mi ulus ege men li i ne ba l tut ma C) Eko no mik kal k n ma y ya ban c ser ma ye ye da yan d r ma D) Ül ke nin ba m s z l n ko ru ma E) Ça dafl uy gar l k dü ze yi ne ulafl ma ÖSS 5. Bi lim di li, nes nel bir dil dir çün kü te rim ler le ku ru lur, te rim ler le olu flur. Te rim le rin de aç k, an la fl l r, ay d n l k ol ma s ge re kir. Bu nun da bafl ko flu lu, te rim le rin, an lam la r her kes çe bi - li nen söz cük ler den ya p l ma s d r. Böy le ol maz sa bi lim di li, an la fl l maz; kar ma fl k bir gö rü nüm al r. Bu yüz den, bi lim adam la r ara s n da tam bir an lafl ma ol maz. Ay r ca, bi lim ürün le ri ni ge - nifl halk y n la r na ilet mek de ola nak s z la fl r. Bu par ça da, te rim ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si ne de ği nil me miş tir? A) An lam la r n n ki fli den ki fli ye de ifl me me si ne B) Di lin s k kul la n lan söz cük le rin den olufl tu rul ma s na C) Bi lim sel ile ti fli mi sa la ma s na D) Bi lim sel ça l fl ma la r ge lifl ti rip h z lan d r ma s na E) Güç an la fl lan bir ya p da ol ma ma s na ÖSS Dede Korkut Kitabı Muharrem ERGİN 201

202 4. ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ A. Aşa ğı da ki so ru la rı söz lü ola rak ce vap la yı nız. Bir met ni ö re ti ci me tin ya pan özel lik ler ne ler dir? Ö re ti ci me tin tür le ri han gi le ri dir? B. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan noktalı yer le ri uy gun ifa de ler le dol du ru nuz. Bir duy gu yu, bir dü flün ce yi, bir ko nu yu söz ve ya ya z y de i flik fle kil ler de bil dir me ve ifa de et me flek li ne.... ad ve ri lir. Ga ze te ve ya der gi ler de gün de lik ko nu la r bir gö rüfl ve dü flün ce ye ba la ya rak yo rum la yan cid di ve ya e len di ri ci ya z tü rü ne.. de nir. Bir ya z n n ve ya bir sö zün, an la fl l ma s güç yön le ri ni aç k la ya rak ay d n l a ka vufl tur ma - ya...de nir. C. Aşa ğı da ki cüm le ler de yer alan bil gi le rin doğ ru olup ol ma dı ğı nı be lir le ye rek uy gun se çe ne - ği işa ret le yi niz. Ö re ti ci me tin ler de ke li me ler te mel an la m y la kul la n l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö re ti ci me tin le ri ya z l d k la r dö ne min flart la r n dik ka te ala rak de er len dir mek ge re kir. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö re ti ci me tin le rde estetik kaygı ön plandadır. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ga ze te ler de yer alan kö fle ya z la r sa nat sal kay g gö ze ti le rek ka le me al n r. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Bir ö re ti ci met nin di li, ifa de edil mek is te nen dü flün ce ye, se çi len an la t m tü rü ne ve hi tap edi - len oku yu cu ya gö re de i flik lik gös te rir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Ö retici metinlerde yazar yaflad ve etkilendi i olaylar yeniden kurgulayarak okuyucular na aktar r. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Me tin de kul la n lan dil ile met nin an la t m bi çi mi nin ya zar la ilifl ki si yok tur. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Ö re ti ci me tin ler de, söz ve söz öbek le ri da ha çok ilk an lam la r y la kul la n l r. Do ru ( ) - Yan l fl ( ) Ö re ti ci me tin le re di lin poe tik (fli ir sel) ifl le vi hâ kim dir. Do ru ( ) - Yan lış ( ) Ç. Aşa ğı da ki çok tan seç me li so ruları cevaplayınız. 1. Afla da ki ler den han gi si ö re ti ci me tin le rin ge nel amaç la r n dan bi ri de il dir? A) Bil gi ver mek B) Ha ber ver mek C) k na et mek D) His set tir mek E) Dü flün dür mek 2. Afla da ki ler den han gi si ö re ti ci me tin le ri sa nat sal me tin ler den ay ran te mel özel lik ler den bi - ri dir? A) Sez dir mek B) Ay d n lat mak C) Duy gu lan d r mak D) He ye can lan d r mak E) Cofl tur mak 3. Afla da ki ler den han gi si ga ze te çev re sin de ge li flen me tin tür le ri ara s n da yer al r? A) Ha t ra B) Ge zi C) F k ra D) Bi yog ra fi E) Gün lük 202

203 4. Bir sa nat ç için, ro ma n, fli i ri ya da öy kü sü ko nu sun da bil gi ler ver mek, o ya p t na s l yaz d - n, ora da ne ler söy le mek is te di i ni an lat ma ya gi rifl mek hem bofl bir ça ba hem de oku ra kar fl say - g s z l k t r. Ay r ca böy le bir tu tum ya za r n ken di ne gü ve ni nin ol ma d n da gös te rir. Do ru su flu - dur: Sa nat ç ya p t n or ta ya ko yar, son ra da bir ya na çe ki lir. Ar t k ya p t ken di ba fl na kal m fl t r: Ken di ken di ni sa vun ma l, ya ra t c s n n ko ru yu cu lu u na s n ma ma l d r. Bu parçada vurgulanan temel yargı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak belirtilmiştir? A) Ba fla r l ya p t ver me nin te mel ko flu lu, oku ra say g duy mak t r. B) Sa nat ç, ya p t y la il gi li de er len dir me yap mak tan ka ç n ma l d r. C) Sa nat ç n n ya p t n aç k la ma s, onun an la fl l ma s n ko lay lafl t r r. D) Sa nat ç n n ya p t n sa vun ma s olum suz elefl ti ri le re yol açar. E) De i flik tür ler de yaz ma ya ça l fl ma, sa nat ç n n ba fla r s n güç lefl ti rir. 5. Ya zar bu ki ta b n da, son y l lar da yaz d de ne me le ri ni bir ara ya ge tir mifl. K rk y l afl k n bir ya zar l k se rü ve ni nin son ürün le ri bun lar. Ki ta b n bir ye rin de flöy le di yor ya zar: Gü nü müz de ya - zar l a he ves eden genç le rin ilk ürün le ri ne ba kar ken duy du um kay g la r, ne ya z k ki bir kaç ki - tap ya y m la m fl, ün len mifl, gök ler de do la flan ya zar la r okur ken de du yu yo rum. Türk çe nin bu gün kü du ru mu na na s l gel di i ni bil mi yor lar. Dil ne dir, bi çem ne dir? di ye dü - flü nen yok. Bir ana dil le ri ol ma s n ya zar l k için ye ter li sa n yor lar. Bu par ça da ya zar lar han gi açı dan eleş ti ri li yor? A) Ken di le rin den ön ce ya p l m fl ça l fl ma lar dan ha ber siz ol ma la r B) Ken di öz e lefl ti ri le ri ni yap mak tan ka ç n ma la r C) Ki tap la r olan la r n, ol ma yan la r kü çüm se me le ri D) Duy gu ve dü flün ce le ri ni yan s t r ken al fl l ma m fl yol lar iz le me le ri E) An la t m la r n n gü cü nü ar t ra cak ça ba y gös ter me me le ri ÖSS 6. Afla da ki ler den han gi si ki fli sel ha ya t ko nu alan me tin tür le ri ara s n da yer al maz? A) Mek tup B) Bi yog ra fi C) Gün lük D) Ge zi E) Ma ka le 7. Afla da ki ler den han gi si her han gi bir ko nu da ye ni ve ki fli sel gö rüfl ler le be zen mifl bir an la t m için de su nu lan düz ya z tü rü ne ve ri len isim dir? A) F k ra B) Elefl ti ri C) De ne me D) Soh bet E) Ma ka le 8. Bir bi lim ve ya sa nat ko nu su nu, ko nufl ma y an d ran bi çim de in ce le ye rek an la tan ede bi yat tü rü - ne ne isim ve ri lir? A) Rö por taj B) Ma ka le C) Soh bet D) De ne me E) Elefl ti ri 9. Ço cu a yal n z ca bil gi yük le me, e i ti min ama c de il dir. Ge re in den faz la bil gi yük len me si, ço cu - un an cak bel le i ni ge lifl ti rir. Faz la bil gi, ço cu u ya fla ma ha z r la ma d gi bi onun bi rey sel öz gür lük le ri - ni de en gel le ye bi lir. Çün kü ço cuk ö ren dik le ri ni uy gu la mak için ge rek li de ne yim den yok sun ka l r; bu yüz den ak l n kul la na maz, öz gür dü flü ne mez, öz gür dav ra na maz. Ye ni du rum lar kar fl s n da çö züm üre - te mez. Böy le olun ca da ken di ne, her za man ba l ka la ca bir is ke le, bir da ya nak arar. Bu par ça da vur gu lan mak is te nen dü şün ce aşa ğı da ki ler den han gi si dir? A) Bil gi li ki fli ler bel lek le ri güç lü olan lar d r. B) Çok bil gi li in san lar, olay la ra ve du rum la ra yö ne lik dü flün ce ler üre te mez ler. C) E i tim, dü flü ne bil me ve dü flün dü ü nü uy gu la ya bil me ye ti si ka zan d r ma l d r. D) Ki fli le rin ya fla ma uyum sa la ma s öz gür dü flün me le ri ne ba l d r. E) Öz gür ce dav ra na bi len ki fli ler, so run la ra us ta l k la çö züm bu lur lar ÖSS 203

204 10. Bu, son bir y l için de oku du um ro man lar ara s n da et ki sin den uzun sü re kur tu la ma d m bir çe - vi ri ro man. Ya zar, bu ro ma n n da ön ce ki ler den fark l bir yol iz le mifl. Bir kah ra ma n n çev re sin de ge li flen bir öy kü kur gu la m fl. Abar t y la ya l n l, ko me diy le tra je di nin özel lik le ri ni bir ara da kul lan m fl. Bir y l gi - bi bir za man di li mi ni çok az ge ri dö nüfl ler le an lat m fl. Haf ta lar ca çok sa tan lar lis te sin de yer alan bu çe - vi ri ya p t, Türk oku run dan gör dü ü il gi yi Fran s z ve n gi liz okur lar dan gör me mifl. Bu du rum, çe vir me nin ba fla r s ola rak de er len di ri le bi lir. Bu par ça da aşa ğı da ki ya zı tür le rin den han gi si ne ait özel lik ler ağır bas mak ta dır? A) Ma ka le B) De ne me C) Elefl ti ri D) F k ra E) Gün lük ÖSS 11. Afla da ki ler den han gi sin de bofl b ra k lan ye re ay raç için de ki söz cük ge ti ri lir se ta n m yan l fl olur? A).. ya za r n her han gi bir ko nu üze rin de so nuç la ra var ma dan, ki fli sel gö rüfl ve dü flün - ce le ri ni sen li ben li bir an la t m için de ver di i ya z tü rü dür. (ma ka le) B).ün lü ki fli le rin ya flam la r n, yap t k la r n, ya fla d k la r dö ne me kat k la r n an la tan ya - z ve ki tap la ra de nir. (bi yog ra fi) C) Bir kim se nin ken di ya flam öy kü sü nü ken di si nin ya z p an lat t ya p t la ra..... de nir. (oto bi yog ra fi) D) Bir top lu luk önün de be lir li bir ko nu da ya p lan et ki li ve inan d r c ko nufl ma la ra.... de - nir. (nu tuk) E) Bir ya za r n, ba fl n dan ge çen ya da ta n k ol du u olay ve ol gu la r bil gi le ri ne, göz lem le ri ne da ya - na rak an lat t ya z tü rü ne...de nir. (an ) ÖSS Oku-yo rum kıs mın da si ze öneri len ki tap lar ile oku du ğu nuz di ğer ki tap la rı aşa ğı da ki Ki tap Oku ma Öz Değerlendirme Ölçeğine gö re değerlendiriniz. KİTAP OKUMA ÖZ DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Ölçütler Dereceler Evet K smen Hay r Okuma amac m belirledim. Konuyla ilgili önceki bilgilerimi hat rlad m. Okuyacaklar mla ilgili tahminlerde bulundum. Dikkatli okudum. Okuduklar m zihnimde canland rd m. Okurken metnin sonucuyla ilgili tahminlerde bulundum. Karakterin duygu ve düflüncelerini anlayabildim. Okudu um hikâyenin ögelerini belirledim. Önemli düflünceleri fark edip bunlarla ilgili notlar ald m. Anlamad m yerleri tekrar okudum. Okuduklar m baflkalar yla tart flt m. Okuduklar m özetledim. yi bir okuyucu olmak ve okuma al flkanl kazanmak için yapmam gerekenler:

205 PROJE ÇALIŞMASI PRO JE ÇA LIŞ MA SI Se çi le bi le cek Ko nu lar I. DÖ NEM 1. Ede bi ya t n in san ve top lum ha ya t n da ki ye ri ve öne mi 2. Top lum la r n mil let lefl me sü re cin de di lin ro lü 3. fii ir di li nin do al dil den fark l l 4. Söz sa nat la r n n fli ir de ki ifl le vi II. DÖ NEM 1. An lat ma ya ba l (ma sal, des tan, hi kâ ye, ro man vb.) ede bî me tin ler ile gös ter me ye ba l (ge le nek - sel Türk ti yat ro su, tra je di, ko me di, dram) ede bî me tin ler ara s n da ki ben zer ve fark l yön ler 2. Ti yat ro nun gü zel sa nat lar içe ri sin de ki ye ri 3. Ö re ti ci me tin le ri ede bî me tin ler den fark l k lan özel lik ler 4. Ö re ti ci me tin le rin ya z l fl amaç la r Not: Bu ko nu lar dan birini ve ya il gi ni zi çe ken bafl ka bir ko nu yu da se çe bi lir si niz. Sü re: Bir e i tim-ö re tim dö ne mi Ça lış ma İçe ri ğin de Yer Al ma sı Ge re ken Ko nu Baş lık la rı 1. Pro je nin ad (1-15 söz cük ara s ol ma l d r.) 2. Pro je nin ko nu su (Ko nu aç k ve net bir bi çim de ifa de edil mifl ol ma l d r.) 3. Pro je ça l fl ma s için de be lir le nen du ru mun ya da so ru nun ay r n t l bi çim de ta n m lan ma s (Bu k - s m da ki pro je nin ama c be lir til mek le bir lik te; du rum ya da so run net bi çim de aç k lan ma l d r ve 2-3 say - fa ol ma l d r.) 4. Ge lifl tir me sü re ci nin aç k lan ma s (Bu afla ma da top la nan bil gi ler den yo la ç ka rak bir ürün or ta ya koy ma ya yö ne lik ya da öne ri ler ge lifl tir me ye dö nük ya p lan lar 2-3 say fa y geç me ye cek fle kil de an la - t l ma l d r.) 5. So nuç ve öne ri ler 6. Kay nak ça Pro je Ha zır la nır ken İz le ne cek Ba sa mak lar 1. ba sa mak: Bu afla ma da, seç me yi dü flün dü ü nüz ko nu yu arafl t r p arafl t ra ma ya ca n za, ko nuy la il - gi li kay nak la ra ne dü zey de ula fla ca n za ilifl kin in ce le me ya pa rak ko nu se çi mi ne ha z r l k ya p n z. Bu afla ma da ö ret me ni niz ile arafl t r ma y dü flün dü ü nüz ko nu yu pay la fl p on dan ko nu be lir le me de yar - d m al n z. 2. ba sa mak: Bir ön ce ki ba sa mak ta yap t n z in ce le me ler so nu cun da be lir le di i niz ko nu nun öne - mi ni, ne den bu ko nu yu seç ti i ni zi, ha z r la ya ca n z pro je so nu cun da ne ye ulafl mak is te di i ni zi be - lir le yi niz. 3. ba sa mak: Seç ti i niz ko nu ile il gi li ye ter li bil gi ye ulafl mak ama c y la ge rek li kay nak la ra ula fl n z. Bu kay nak lar; kü tüp ha ne, İn ter net, te le viz yon, rad yo ve ko nuy la il gi li kay nak ki fli ler olabilir. 4. ba sa mak: Bir ön ce ki ba sa mak ta ulafl t n z tüm kay nak lar dan el de et ti i niz bil gi ler den fay da la - na rak olufl tur du u nuz bil gi le ri met ne dö nüfl tü rü nüz (2-3 say fa y geç me ye cek bi çim de). 5. ba sa mak: Ulafl t n z kay nak lar dan el de et ti i niz bil gi le ri de er len di re rek çö züm öne ri le ri üre - ti niz. Bu çö züm öne ri le ri ni be lir le me ne den le ri ni zi or ta ya ko yu nuz. 6. ba sa mak: Ça l fl ma la r n z ra por hâ li ne dö nüfl tü rü nüz. 7. ba sa mak: Ra po ru re sim ler, ga ze te ha ber le ri, ken di çi zim le ri niz, tab lo, gra fik ve is ta tis tik ler le des - tek le ye rek pos ter hâ li ne dö nüfl tü rü nüz. 8. ba sa mak: Ça l fl ma la r n z n su nu mu nu ya p n z. Pu an la ma: Pu an la ma ek te ve ri len Pro je De er len dir me Öl çe i ile ya p la cak t r. 205

206 Pro je nin Ad : Ad ve So ya d : S n f ve Numaras : GÖZ LE NE CEK ÖĞ REN Cİ KA ZA NIM LA RI I. PRO JE HA ZIR LA MA SÜ RE Cİ Pro je ye uy gun ça l fl ma pla n yap ma Grup için de gö rev da l m yap ma Be lir le nen ko nu nun öne mi ni or ta ya koy ma PROJE DE ERLEND RME ÖLÇE PRO JE D E ĞER LEN DİR ME ÖL ÇE Ğİ Ha z r la nan pro je so nun da ne tür so nuç la ra ula fl l mak is ten di i ni or ta ya koy ma TOP LAM II. PRO JE NİN İÇE Rİ Ğİ Pro je ko nu sun da bi lim sel aç dan do ru bil gi ler ak tar ma Top la nan bil gi le ri ana liz et me El de edi len bil gi ler den ç ka r m da bu lun ma Ya p lan ça l fl ma n n ori ji nal ol ma s na özen gös ter me Ya p lan ç ka r m la r n ne den le ri ni or ta ya koy ma Ya p lan ça l fl ma da elefl ti rel dü flün me be ce ri si ni gös ter me Ha z r la nan ra po ru, re sim ler, ga ze te ha ber le ri, çi zim ler, tab lo, gra fik ve is ta tis tik ler le des tek le me Met ne ak ta r lan tüm bil gi ler de Türk çe yi do ru bi çim de kul lan ma Ya rar la n lan kay nak la r ra po ra yan s t ma TOP LAM II I. SU NU YAP MA Ko nu yu din le yi ci le rin il gi si ni çe ke cek fle kil de sun ma Su nu yu he de fe yö ne lik ma ter yal le des tek le me Su nu da ak c bir dil ve be den di li ni kul lan ma So ru la ra ce vap ver me Ve ri len sü re de su nu yu yap ma Su num s ra s n da Türk çe yi do ru bi çim de kul lan ma TOP LAM GE NEL TOP LAM DE RE CE LER Za yıf Kabul edilebilir Orta İyi Çok iyi ÖZ DE ĞER LEN DİR ME FOR MU Ad ve So ya d : S n f ve Numaras : Aç k la ma : Afla da ki tab lo da pro je bo yun ca ça l fl ma la r n z en iyi fle kil de ifa de eden se çe ne in al t na X ifla re ti ko yu nuz. DE ĞER LEN Dİ Rİ LE CEK TU TUM VE DAV RA NIŞ LAR 1. Plan l ça l fl ma ya özen gös ter dim. 2. Pro je ça l fl ma la r m s ra s n da pla n ma uy gun ha re ket et tim. 3. Arafl t r ma da çe flit li kay nak lar dan ya rar lan d m. 4. Ö ret me ni min öne ri le ri ni din le dim. 5. Ça l fl ma la r m s ra s n da za ma n ak l l ca kul lan d m. 6. Ça l fl ma la r m s ra s n da de i flik ma ter yal ler den fay da lan d m. 7. So rum lu luk la r m tam an la m y la ye ri ne ge tir dim. 8. Ça l fl ma la r m su nar ken gör sel ma ter yal le ri kul lan ma ya ça l fl t m. DE RE CE LER Her za man Bazen Hiçbir zaman Bu et kin lik s ra s n da en iyi yap t m fley ler ve etkinliklerle ilgili di er yo rum la r m:

207 PERFORMANS GÖREVİ I. DÖNEM Ko nu: n san l n ge li fli min de sa nat m yok sa bi lim mi da - ha önem li dir? so ru su nu bir mü na za ra flek lin de s n f ta tar t - fl n z. Amaç: Bir ko nu hak k n da kay nak ta ra ma s yap mak, be lir - le nen ko nu nun et ki le yi ci yön le ri ni bul mak, id di a ve is pat gi - bi un sur la r kul la na rak et ki li ko nufl ma be ce ri si ni pe kifl tir mek, grup ça l fl ma s na ka t l mak, pra tik de ne yim ler ka zan mak. Uy gu la ma ve sü reç: Mü na za ra da z t fi kir le ri tar t fla cak iki ay r grup be lir le yi niz. Grup la r n söz lü an la t m be ce ri si ni kul - lan ma, arafl t r ma ya is tek li ol ma gi bi hu sus lar ba k m n dan eflit dü zey de ol ma la r na dik kat edi niz. Sa vu nu la cak id di alar la il gi li Ko nu: fii ir prog ra m dü zen le me Amaç: Göz le ne bi lir per for man s ser gi le me, grup ça l fl ma s - na ka t l ma ve sos yal be ce ri le ri ge lifl ti re bil me, söz lü an la t m be ce ri si ni pe kifl tir me. Uy gu la ma ve sü reç: Ça l fl ma ya ka t la cak ö ren ci le ri be lir - le ye rek ders ö ret me nin reh ber li in de Türk ede bi ya t na ait fli ir ler tes pit edi niz. Bu afla ma da bir fli ir ge le ne i ni, bir fla i ri ya da bir te ma y vur gu la ya bi lir si niz. fii ir le rin ses li ola rak top - lu luk kar fl s n da su nul ma s s ra s n da dik kat edil me si ge re ken II. DÖNEM Ko nu: Ki tap in ce le me si ve ki tap ta n t m Amaç: Göz le ne bi lir per for man s ser gi le me, üst dü zey dü - flün me be ce ri le ri ni kul lan ma, di sip lin ler ara s ge çifl ve bil gi al fl - ve ri fli ni sa la ma, ana liz yap ma ve sen tez le me gü cü nü pe kifl - tir me, söz lü an la t m be ce ri si ni pe kifl tir me. Uy gu la ma ve Sü reç: Ders ö ret me nin reh ber li in de in ce le - mek ve ta n t mak üze re is te di i niz bir ki ta b be lir le yi niz. Ki tap üze rin de afla da ki ko nu bafl l k la r na uy gun ola rak bir in ce le - me öde vi ha z r la y n z. Ki ta b n ya za r hak k n da k sa bil gi ler Ki ta b n d fl özel lik - le ri (Ki tabın kün ye si, say fa sa y s, gra fik ve ta sa r m özel lik le - ri...vb.) Ki ta b n ko nu su Ki ta b n öze ti Ki ta b n içe rik un sur - Ko nu: Hi kâ ye oku ma Amaç: Göz le ne bi lir per for man s ser gi le me, söz lü an la t m be ce ri si ni pe kifl tir me, ses li oku ma per for man s n yük selt me, ha f za y güç len dir me, ede bî bir ese ri ta n t abilme. Uy gu la ma ve sü reç: Ders ö ret me nin reh ber li in de ez be - re oku mak üze re bir hi kâ ye be lir le yi niz. Be lir le di i niz hi kâ ye - yi ez ber le me ye ça l fl n z. Bu sü reç te hi kâ ye de ki duy gu la r yan - s t ma ya, söz lü an la t m ku ral la r na uy ma ya dik kat edi niz. Ez - ber le di i niz hi kâ ye yi ders ö ret me ni ni zin si zin için be lir le di - i bir ta rih te s n fa su nu nuz. bil gi le rin ak ta r l ma s n dan zi ya de gö rüfl le ri ni zi na s l sa vun du - u nu zun önem li ol du u nu unut ma y n z. Mü na za ra n n ya p - la ca ta ri hi ders ö ret me ni niz le bir lik te be lir le yi niz. De ğer len dir me: Mü na za ra tek ni i uy gu la n r ken dik kat edil me si ge re ken hu sus la r be lir le ye rek lis te hâ lin de tah ta ya ya z n z. Ders ö ret me ni ile bir lik te bu hu sus la r dik ka te ala rak bir pu an la ma anah ta r olufl tu ru nuz. Ders ö ret me ni bafl kan - l n da mü na za ra y uy gu la y n z. Uy gu la ma s ra s n da grup ve bi rey per for mans la r n pu an la ma anah ta r na gö re de er len - di ri niz. hu sus la r tar t fla rak mad de ler hâ lin de tah ta ya ya z n z. Bu hu - sus la r dik ka te ala rak fli ir le ri ders ö ret me ni nin be lir le di i bir ta rih te top lu luk kar fl s n da ses len di ri niz. De ğer len dir me: fii ir okur ken dik kat et me niz ge re ken ku - ral lar çer çe ve sin de ders ö ret me ni nin reh ber li in de de er - len dir me kri ter le ri nin yer al d bir pu an la ma anah ta r ge lifl - ti ri niz. Ça l fl ma so nun da fli ir oku yan ö ren ci le rin bi rey sel per - for mans la r n pu an la ma anah ta r do rul tu sun da de er len - di ri niz. la r (olay, ki fli, za man, me kân, dil ve üs lup... vb.) Ki ta b n si zi en çok et ki le yen bö lüm le ri Ki tap hak k n da ki ki fli sel de er len - dir me ve yo rum la r n z. Ha z r la d n z öde vi il gi çe ki ci bir tarz da ders ö ret me ni ni - zin si zin için be lir le di i bir ta rih te söz lü ola rak ar ka dafl la r n za su nu nuz. De ğer len dir me: Ödev ko nu nu zun uy gu la ma ve sü reç k s - m n da be lir le nen özel lik le ri ni ele al fl bi çi mi niz ve öde vi söz lü ola rak su nu flu nuz s ra s n da dik kat et me niz ge re ken hu sus lar - la il gi li ders ö ret me ni reh ber li in de bir pu an la ma anah ta r olufl tu ru nuz. Pu an la ma anah ta r do rul tu sun da ta n t m ya pan ar ka dafl la r n z n per for man s n de er len di ri niz. De ğer len dir me: Hi kâ ye nin akı cı bir bi çim de okun ma sı, te - mel amaç ol ma l d r. Ay r ca jest ve mi mik le rin kul la n l ma s, vur gu ve ton la ma n n hi kâ ye ye uy gun ola rak ya p l ma s, ke li - me le rin do ru te laf fuz edil me si, hi kâ ye nin an la t m n n ti yat - ral öge ler le des tek len me si gi bi hu sus lar dik ka te al n ma l d r. Ders ö ret me ni niz reh ber li in de yu ka r da be lir ti len hu sus - la ra uy gun ola rak bir de er len dir me öl çe i ge lifl ti ri niz. Su - num la r n so nun da hi kâ ye yi oku yan ar ka dafl la r n z n per for - man s n ö ret me ni niz le bir lik te de er len di ri niz. 207

208 TERİMLER VE KAVRAMLAR SÖZLÜĞÜ -Aahenk: Sö zün ku la a hofl ge le cek fle kil de söy - len me si. ali te ras yon: fii ir ve ne sir de uyum sa la mak için söz bafl la r n da ve or ta la r n da ay n ün sü zün ve ya ay n he ce le rin tek rar lan ma s esa s na da ya l söz sa na t. an la tım tü rü: Bir duy gu yu, bir dü flün ce yi, bir ko nu yu söz ve ya ya z y de i flik fle kil ler de bil dir me ve ifa de et me biçimi. aruz: He ce le rin uzun luk ve k sa l k, ka pa l l k ve - ya aç k l k de er le ri ne gö re tür lü ses ka l p la r n dan olu flan di van ede bi ya t na z m öl çü sü. aso nans: fii ir de ün lü harf le rin tek rar lan ma s ile olufl tu ru lan ahenk. -Bbağ lam: Kon tekst. Bir dil bi ri mi ni çev re le yen, on dan ön ce ve ya son ra ge len, bir çok du rum da söz ko nu su bi ri mi et ki le yen, onun an la m n, de e ri ni be lir le yen bi rim ve ya bi rim ler bü tü nü. bent: fii ir de iki ya da da ha çok di ze den olu flan bi rim. be yit: An lam ba k m n dan bir bi ri ne ba l iki di - ze den olufl mufl fli ir par ça s. bi lim sel me tin: Bi lim sel li i is pat lan m fl sa ha lar - la il gi li tek nik, öz lü ve kay nak la ra da ya nan, ob - jek tif ve tu tar l me tin ler. bi yog ra fi: Ya flam öy kü sü. Bir sa nat ç n n, ya za - r n ya da mefl hur bir in sa n n ha yat hi kâ ye si ni an - la tan, ki fli sel ha ya t ko nu alan ede bî tür. -Cci nas: Çok an lam l bir ke li meyi, her de fa s n da bafl ka bir an lam yük le ye rek bir bi ri ne ya k n bir kaç anlamda kul lan ma sa na t. -Ççağ rı şım: Bir dü flün ce, gö rün tü vb.nin bir bafl - ka s n ha t r lat ma s. fii ir de ke li me le rin te mel an - lam la r na gön der me ya pa rak ye ni ve so yut an lam - lar ka za nan yan an lam l ke li me ve ke li me grup la - r. -Dde kor: Ti yat ro, si ne ma ve te le viz yon da sah ne - ye ko nu lan ese rin ya z l d ye rin ve geç ti i ça n özel lik le ri ni be lir le yen per de, ak se su ar vb. öge le - rin bü tü nü. de ne me: Her han gi bir ko nu da ye ni ve ki fli sel gö rüfl ler le be zen mifl bir an la t m için de su nu lan düz ya z tü rü. di dak tik: Ö re ti ci ni te lik te olan. dil gös ter ge le ri: n san var l n n et ra f n da yer alan her tür lü mad di var l k ve olay lar ile in san dü - flün ce, ha yal, iz le nim ve ta sa r m la r n n ye ri ni tu - tan, di li olufl tu ran an lam l en kü çük bi rim ler. do ğal dil: n san tü rü ne öz gü, ses li, çift ek lem li bil di ri flim ara c. dra ma tik: çin de ge ri lim, ça t fl ma vb. olay lar bu lu nan, in san ilifl ki le ri ile ge li flen eser, olay. dra ma tik ör gü: Ti yat ro me tin le rin de ki olay lar zin ci ri. du ru luk: Dil ve ya üs lu bun ka r fl k ol ma ma du - ru mu, aç k l k. -Eede bî me tin: Ede bî dil ve ede bi yat ese ri nin te - mel özel lik le ri ni ta fl yan sa nat sal an la t m lar. ede bi yat: Ya z n. Olay, dü flün ce, duy gu ve ha - yal le rin dil ara c l y la söz lü ve ya ya z l ola rak bi - çim len di ril me si sa na t. eğ re ti le me: s ti a re. Bir sö zü, ben zet me ga ye si ile bafl ka bir sö zün ye ri ne kul lan ma sa na t. eleş ti ri: Ten kit. Bir in sa n, bir ese ri, bir ko nu yu do ru ve yan l fl yan la r n bu lup gös ter mek ama - c y la in ce le me ifli. epik: Des tan s. Kah ra man l k la il gi li olan. es te tik ob je: Sa nat ese ri. -Ffel se fe: Var l n ve bil gi nin bi lim sel ola rak arafl t r l ma s. fel se fi me tin: çe ri i ni fel se fe ko nu la r n dan alan ya da olay la r ve du rum la r fel se fe ye da ya l bir ba k fl aç s y la de er len di ren ö re ti ci ni te lik te - ki me tin le rin ge nel ad. fık ra: Ga ze te ve ya der gi ler de gün de lik ko nu la - r bir gö rüfl ve dü flün ce ye ba la ya rak yo rum la yan cid di ve ya e len di ri ci ya z tü rü. fo ne tik sa nat lar: Ses ve sö ze da ya l sa nat lar. -Gga zel: Di van ede bi ya t n da befl ile on befl be yit ara s n da de i flen, ilk bey ti nin di ze le ri bir bi riy le, son ra ki be yit le ri nin ikin ci di ze le ri bi rin ci be yit le uyak l, ge nel lik le li rik ko nu lar da ya z lan na z m bi - çi mi. ger çek lik: Ger çek olan, var olan fley le rin tü mü. 208

209 ge zi ya zı sı: Bir ya za r n, yurt içi ve yurt d fl n - da ki ge zi le rin de gör dük le rin den il gi çe ki ci bul - duk la r n an lat t ki fli sel ha ya t ko nu alan ede - bî tür. gös ter ge: Ge nel ola rak bir bafl ka fle yin ye ri ni ala bi le cek ni te lik te ol du un dan ken di d fl n da bir fle yi gös te ren her tür lü nes ne. gün lük: Gün ce. Gü nü gü nü ne tu tu lan an ya - z s ve ya bu ya z la r içe ren, ki fli sel ha ya t ko nu alan ede bî tür. gü zel sa nat lar: Ede bi yat, mü zik, re sim, hey - kel, mi mar l k, ti yat ro vb. in san da cofl ku ve hay - ran l k uyan d ran sa nat lar. -Hha tı ra: An. Bir kim se nin ken di ha ya t n, ya fla - d dö nem de gör dü ü ve ya duy du u olay la r ka le me al d, ki fli sel ha ya t an la tan ede bî tür. he ce öl çü sü: Be lir li sa y da ki he ce kü me le ri ne da ya nan fli ir öl çü sü. -İiç ka fi ye: Di ze or ta s n da ki ke li me le rin ara s n - da kul la n lan uyak. ila hi: Tan r 'y öv mek, ona du a et mek için ya - z l p ma kam la oku nan na z m tü rü. ile ti: le ti flim de gön de ri ci den al c ya ulafl t r - lan her tür lü me saj. imaj: m ge. im ge: D fl dün ya da ki nes ne le rin zih ne yan s - yan re sim, kop ya ya da ta sa r m. -Kka fi ye: Uyak. En az iki di ze so nun da, an lam - ca ay r ke li me ler de ki ses ben zer li i. ka rak ter: Bir eser de duy gu, tut ku ve dü flün ce yön le rin den ele al nan kim se. ka si de: On befl be yit ten az ol ma yan, bü tün be yit le rin ikin ci di ze le ri en bafl ta ki be yit ile uyak - l olan ve ço u kez bü yük le ri öv mek için ya z lan di van ede bi ya t fli ir tü rü. kı ta: ki ya da da ha çok, 9-10 be yi te ka dar olan fli ir par ça la r. koş ma: Saz la okun mak için he ce öl çü sü ile ya - z l m fl, ilk par ça s n n bi rin ci, ikin ci ve dör dün cü di ze le riy le öte ki par ça la r n dör dün cü di ze le ri bir - bi riy le, ka lan di ze ler de ken di ara la r n da uyak l, ko nu la r sev gi ve do a olay la r olan bir halk fli i - ri. kur ma ca: D fl dün ya n n sa nat ç n n zih nin de yo rum la na rak tek rar fle kil ve dü zen al ma s. -Lli rik: Duy gu yo un lu u ta fl yan. -Mma ka le: Bi lim, fen ko nu la r y la si ya sal, eko no - mik ve top lum sal ko nu la r aç k la y c ve ya yo rum - la y c ni te li i olan ga ze te ve der gi ya z s. man zu me: Ge nel lik le ö re ti ci ve ya bil gi len - di ri ci amaç la ya z lan ve zin li ve ka fi ye li söz ler. me ca zı mür sel (düz de ğiş me ce): Bir sö zü ben - zet me ama c güt me den bir bafl ka söz ye ri ne kul - lan ma sa na t. me kân: An lat ma esa s na ba l ede bî eser ler de an la t lan ola y n sah ne si du ru mun da ki un sur dur. mek tup: Bir ki fli ye, bir ku rum ya da ku ru lu fla, bir top lu lu a bir fley ilet mek, bir fley bil dir mek ama c y la ya z lan ya z. me tin: Bir ya z y bi çim, an la t m ve nok ta la - ma özel lik le riy le olufl tu ran ke li me le rin bü tü nü mi za hi: çin de gül me ce bu lu nan, gül me ce ni - te li i ta fl yan (ya z, ka ri ka tür vb.). -Nna zım: He ce ve du rak ba k m n dan denk ve ken di ba fl na bir bü tün olan uyak l söz di zi si. na zım bi çi mi: M s ra ve ka fi ye nin du ru mu na gö re or ta ya ç kan fli ir form la r. na zım bi ri mi: fii ir de en kü çük an lam bü tün - lü ü nü sa la yan ve ken di için de ba m s z di ze top lu lu u. na zım şek li: fii i rin ka fi ye, ve zin ve ya di ze sa - y s na gö re or ta ya ç kan fle kil özel li i. ne sir: Düz ya z. Di lin söz di zi mi ku ral la r na uy gun ola rak kul la n lan an la t m bi çi mi. -Oolay: Va ka. Ha di se. Or ta ya ç kan, olu flan du - rum, il gi çe ken ve ya çe ke bi le cek ni te lik te olan her tür lü ifl. olay ki şi si: Ede bî ese ri olufl tu ran ola y n mey - da na gel me si için ge re ken in san. olay ör gü sü: Bir ede bî eser de ese ri olufl tu ran bü tün un sur la r n te ma et ra f n da bir ara ya gel - me siy le olu flan dü zen. or ga nik bir lik: Bir eser de ki bö lüm ler ve ese ri mey da na ge ti ren un sur lar ara s n da an lam ve ya - p ba k m n dan bu lun ma s ge re ken bü tün lük. -Ööl çü: Bir fli ir de ki di ze le rin he ce ve du rak ba k - m n dan denk olu flu. 209

210 -Ppas to ral: Do ay la il gi li, do a gü zel lik le ri ne yö - ne lik olan. plan (ya pı): Bir iflin, bir ese rin ger çek lefl ti ril me - si için uyul ma s ta sar la nan dü zen. plas tik sa nat lar: Re sim, hey kel, mi ma ri, se ra - mik gi bi üç bo yut lu gör sel sa nat lar. psi ko lo ji: Ruh bi lim. Du yum, he ye can, dü flün - me vb. ol gu la r ve bun la r n ya sa la r n in ce le yen bi lim. -Rre dif: fii ir de uyak tan son ra tek rar la nan, ay n ses ve an lam da ki ek ve ke li me. re to rik: Be la gat. Söz ve ya ya z da an la t m n gü - zel, sa de, et ki li ola bil me si için ge re ken le ri ku ral la - ra ba l ola rak in ce le yen sa nat. ri tim: fii ir de ar mo niy le bir lik te ahen gi sa la yan un sur. rö por taj: Sa ha la r n da ta n n m fl ki fli ler le bi rey - sel ya da top lum sal ko nu lar da, so ru- ce vap flek lin - de yap lan ve ço un luk la ga ze te ve ya der gi de ya - y n la nan söylefli. -Ssa nat: Bir duy gu, ta sa r, gü zel lik vb.nin an la t - m n da kul la n lan yön tem le rin ta ma m ve ya bu an - la t m so nu cun da or ta ya ç kan üs tün ya ra t c l k. sa ti rik: Bir ki fli yi ve ya top lu mu in ce bir üs lup la alay l bir dil le an lat ma ya yö ne lik olan. ser best şi ir: Öl çü, uyak, na z m bi çi mi gi bi fli i ri olufl tu ran fle kil öge le ri nin uy gu lan ma d fli ir tü rü. soh bet: Söy le fli. Bir bi lim ve ya sa nat ko nu su nu, ko nufl ma y an d ran bi çim de in ce le ye rek an la tan ede bi yat tü rü. so ne: ki dört lü ve iki üç lü den olu flan, on dört di ze li bir Ba t fli i ri tü rü. sos yo lo ji: Top lum bi li mi. Top lu mun olu flum, ifl - le yifl ve ge li flim ya sa la r n in ce le yen bi lim da l. söz ce: Bel li bir ki fli ta ra f n dan ile ti flim ama c y la olufl tu ru lan ve kul la n l d k la r ba lam için de an lam ka za nan dil sel ürün ler. söz sa nat la rı: Ede bî eser de ki sö zü, ifa de yi gü - zel lefl tir mek, sö zün an la m n güç len dir mek için bafl vu ru lan söz ve an lam oyun la r n n tü mü ne ve ri - len isim. -Şşar kı: Di van ede bi ya t n da, bes te len mek için dört lük ler bi çi min de ve uyak l ola rak ya z l m fl olan na z m bi çi mi. şi ir di li: Çe flit li ahenk un sur la r, ede bî sa nat lar, söz oyun la r yar d m y la ve ke li me le rin ça r fl m la r yo luy la zen gin an lam lar olufl tu ru la rak; ke li me le rin duy gu de er le rin den ya rar la n la rak mey da na ge ti - ri len, gün de lik dil den fark l özel lik le re sa hip dil. şi ir ge le ne ği: fii i rin ede bî bi ri kim den ya rar lan - ma s an la y fl. -Tta ri hî me tin: çe ri i ta ri hî bil gi ve bel ge ler den ha re ket le olufl tu rul mufl ö re ti ci ni te lik te ki me tin le - rin ge nel ad. te ma: Ö re ti ci ve ya ede bî bir eser de ifl le nen ko - nu, dü flün ce, gö rüfl. te ma şa sa na tı: Med dah l k, kuk la, Ka ra göz, or - ta oyu nu ve köy se yir lik oyun la r gi bi halk ede bi - ya t se yir lik oyun la r. te mel ça tış ma: An lat ma ya ve gös ter me ye ba l ede bî me tin ler de et ra f n da olay ör gü sü nün fle kil - len di i, me tin de ki ge ri li mi sa la yan ese rin ta ma - m n da ele al nan te mel so run. tin sel ta ba ka: Kül tü rün mad di un sur lar dan ay - r fl m fl, in sa n n ma ne vi yön le ri ne ait ala n. tip: Hi kâ ye, ro man, ti yat ro gi bi uzun an la t ma da ya l ede bî eser ler de ki fli kad ro su için de yer alan ve bel li bir dü flün ce nin, top lu lu un zih ni ye ti ni ve ide olo ji nin tem sil ci li i ni yük le nen ki fli. ti yat ro: 1. Dram, ko me di, vod vil vb. ede bi yat tür - le ri nin oy nan d yer. 2. Bu tür le ri, iz le yi ci ler önün - de sah ne de oy na yan grup. 3. Oyun yaz ma sa na t. 4. Sah ne len mek için ya z l m fl oyun la r n tü mü. tra jik: Deh flet li ve ac k l olay lar la il gi li. tür kü: He ce öl çü süy le ya z l m fl ve halk ez gi le - riy le bes te len mifl halk fli i ri na z m bi çi mi. -Vve zin: Öl çü. Bir fli ir de ki di ze le rin he ce ve du - rak ba k m n dan denk olu flu. -Yyan an lam: Bir ke li me nin, te mel an la m na ba - l kal mak su re tiy le ka zan d ye ni an lam lar. ya pı: Bü tü nün bir ara ya ge ti ri li flin de uyu lan diz ge. yo rum: Bir ya p t n an la m n aç k ça or ta ya ç ka - ra bil mek te tu tu lan yol. yön tem: Bir so ru nu çöz mek, bir de ne yi so nuç - lan d r mak, bir ko nu yu ö ren mek ya da ö ret mek gi bi amaç la ra ulafl mak için bi linç li ola rak se çi len ve iz le nen dü zen li yol. -Zzih ni yet: Bir top lum ve ya top lu luk ta ki bi rey - ler de gö rüfl ve ina n fl et men le ri nin et ki siy le be li - ren dü flün me yo lu, dü flü nüfl bi çi mi. 210

211 KAYNAKÇA Aç k göz, Na m k, Ede bi yat ve Sos yo lo ji, Sor gu la nan Sos yo lo ji, Ey lül Ya y n la r, An ka ra, Ah met Mit hat Efen di, Fe lâ tun Bey ile Râ kım Efen di, (hzl.: Ta cet tin fiim flek), Ak ça Ya y n la r, s tan bul, Ahmed Râ sim, Eser le rin den Seç me ler, (hzl.:, M. Em re Ka ra örs), Mor pa Kül tür Ya y n c l k, s tan bul, Akar su, Be di a, Wil helm Won Hum boldt'da Dil-Kül tür Bağ lan tı sı, n k lap Ki ta be vi, s tan bul,1998. Ak ba y r, S d d k, Me tin Bil gi si, De niz Kül tür Ya y n la r, 3. Bas k, Sam sun, Ak sal, Sa ba hat tin Kud ret, Ga zoz Ağa cı ve Di ğer Öy kü ler, Ya p Kre di Ya y n la r, 4. Bas k, s tan bul, Ak san, Do an, Her Yö nüy le Dil: Ana Çiz gi le riy le Dil bi lim, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru mu Ya y n la r, An ka ra, 1987., Şi ir Di li ve Türk Şi ir Di li, En gin Ya y ne vi, 3. Bas k, An ka ra, Ak tafl, fie rif, Ede bi yat ta Üs lûp ve Prob lem le ri, Ak ça Yayınları, 2. Bas k, An ka ra, 1993., Ro man Sa na tı ve Ro man İn ce le me si ne Gi riş, Ak ça Yayınları, 2. Bas k, An ka ra, Ali, Sa ba hat tin, Ku yu cak lı Yu suf, Ya p Kre di Ya y n la r, 15. Bas k, s tan bul, Ar soy, M. Su nul lah, Türk Halk Şi i ri An to lo ji si, Bil gi Ya y ne vi, 2. Ba s m, An ka ra, As ya, Arif Ni hat, Kök ler ve Dal lar, 4. Ba s m, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, Âfl k Fey mâ nî, Ahu Göz lüm, Kül tür Ba kan l Mil lî Folk lor Arafl t r ma Da ire si Ya y n la r, An ka ra, Âfl ko lu, s ma il, An la tım Söz lü ğü, me ce Ya y n c l k, 2. Ba s m, z mir, Afl k Vey sel, Dost lar Be ni Ha tır la sın, (Der le yen Ümit Ya flar O uz can) 9. Bas k, Öz gür Ya y n Da t m, s tan - bul, Atay, O uz, Bir Bi lim Ada mı nın Ro ma nı, Bil gi Ya y n la r, 24. Bas k, s tan bul, At s z, Hü se yin Ni hal, Yol la rın So nu, r fan Ya y ne vi, 5. Bas k, s tan bul, Ayan, Hü se yin, Ne sî mî Di va nı, Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Ay taç, Gür sel, Ge nel Ede bi yat Bi li mi, Pa pi rus Ya y n la r, s tan bul, Ayt ma tov, Cen giz, Gün Olur As ra Be del, Ötü ken Nefl ri yat Afi, 7. Ba s m, s tan bul, Ay va zo lu, Be flir, Sî ret ler ve Sû ret ler, Ötü ken Nefl ri yat, s tan bul,1999. Bâ ki ler, Ya vuz Bü lent, Har man, Türk Ede bi ya t Vak f Ya y n la r, s tan bul, Ba nar l, Ni had Sâ mi, Türk çe nin Sır la rı, L&M Ya y n la r, 22. Bas kı, Beh ra mo lu, Ata ol, Her fiey fii ir dir, Sim ge Kül tür ve Ede bi yat Seç ki si, fii ir, Ka s m-ara l k 2001, An tal ya, Be yat l, Yah ya Ke mal, Ken di Gök Kub be miz, 13. Bas k, s tan bul Fe tih Ce mi ye ti, s tan bul, Bil kan, Ali Fu at, Nâ bî Ha ya tı Sa na tı Eser le ri, Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Bu ra, Ta r k, Kü çük Ağa, le ti flim Ya y n la r, 9. Bas k, s tan bul, Bü yük Türk Kla sik le ri, XVI. Yüz y l Di van Naz m, Ha luk pek ten ve di er le ri, Ötü ken- Sö üt Ya y n la r, C. 3, s tan bul, Can se ver, Edip, Şa i rin Se yir Def te ri, Adam Ya y n la r, 7. Ba s m, s tan bul, Ca pel la, Sok ra tes'ten Ön ce Fel se fe, Ka bal c Ya y n la r, C. 1, s tan bul, Cer van tes, Don Ki şot, Mor pa Kül tür Ya y n c l k, s tan bul, Cum hu ri yet Dö ne mi De ne me ler Seç kisi, (hzl.: Öner Ya c ), T.C. Kül tür Ba kan l Ya y n la r, An ka ra, Cun bur, Müj gan, Ka ra ca oğ lan, Kül tür Ba kan l Ya y n la r, An ka ra, Çamlıbel, Faruk Nafiz, Han Duvarları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, Ça vu flo lu, Meh met, Ha yâ li Bey ve Di vâ nı'ndan Ör nek ler, Kül tür ve Tu rizm Ba kan l Ya y n la r, An ka ra, Çe lik, Ya kup, Sa nat ta ve Ede bi yat ta Te mel Kav ram lar, Ne hir Ya y n la r, An ka ra, Çe tin, Meh met, Tan zi mat tan Gü nü mü ze Türk Şi i ri An to lo ji si 1, 3. Bas k, Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Çe tin, Nu rul lah, Ro man Çö züm le me Yön te mi, Ön cü Ba s me vi, An ka ra, 2003., Şi ir Çö züm le me Yön te mi, 2. Bas k, Ön cü Ba s me vi, An ka ra, Çe tifl li, s ma il, Ede bi yat Di li / Ede bî Dil, Türk Yur du, C. XXI Sa y : fiu bat-mart 2001., Me tin Tah lil le ri ne Gi riş/ 1, fii ir, 3. Bas k, Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Ç nar l, Meh met, Söy le mek Ya ra şır, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, Ço kum, Se vinç, Vak ti ni Bek le yen To hum, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, Ço lak, Ali, Gün lük Gü neş lik Şar kı lar, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul,

212 D ra nas, Ah met Mu hip, Şi ir ler, Ya p Kre di Ya y n la r, 4. Bas k, s tan bul, Dil çin, Cem, Ör nek ler le Türk Şi ir Bil gi si, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru mu Ya y n la r, 2. Bas k, An ka ra, Dil men, Gün gör, Top lu Oyun la rı 2, Mi tos Bo yut Ya y n la r, s tan bul, Di va nü Lü ga ti't Türk, (çev.: Be sim Ata lay), Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru mu Ya y n la r, C I-II, An ka ra, Er gin, Mu har rem, De de Kor kut Ki ta bı, Bo a zi çi Ya y n la r, s tan bul, Erkılıç, Turan Akman, Felsefenin Tanımı, Kapsamı, Felsefe-Eğitim İlişkisi, Eğitim Felsefesi Eğitim Sosyolojisi ve Felsefesi (Ed. A. Boyacı). Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayını No:1858, (Ünite ). Er soy, Meh met Âkif, Sa fa hat, (hzl.: M. Er tu rul Düz da ), Kül tür ve Tu rizm Ba kan l Ya y n la r, s tan bul, Er tu rul, Ah met, Ye ni Müf re da ta Gö re Ede bî Kav ram lar Söz lü ğü, Zam bak Ya y n la r, s tan bul, Ev li ya gil, Nec det, İs tan bul Dü şü, Ajans-Türk Ba s n ve Ba s m Ku ru mu, An ka ra, Eyu bo lu, Bed ri Rah mi, Dol Ka ra ba kır Dol, (hzl.: Meh met Ham di Eyu bo lu), Bil gi Ya y ne vi, 4. Bas k, An ka - ra, 1995., Res me Baş lar ken, (hzl.: Meh met Ham di Eyu bo lu), Bil gi Ya y n la r, An ka ra, Fet hi Na ci, El li Türk Ro ma nı, O lak Ya y n c l k ve Rek lam c l k Ltd. Şti., s tan bul, Genç, Nu rul lah, Aşk Ölüm cül Bir Hül ya dır, Ti mafl Ya y n la r, 6. Bas k, s tan bul, Göç gün, Ön der, Na mık Ke mal'in Şa ir li ği ve Bü tün Şi ir le ri, Ata türk Kül tür Mer ke zi Bafl kan l Ya y n la r, An - ka ra, 1999., Zi ya Pa şa'nın Ha ya tı, Eser le ri, Ede bî Ki şi li ği, Bü tün Şi ir le ri ve Eser le rin den Açık la ma lı Seç me - ler, T.C. Kül tür Ba kan l Ya y n la r, An ka ra, Gökyay, Orhan Şaik, Bu Vatan Kimin?, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, Göl p nar l, Ab dül bâ ki, Per tev Nai li Bo ra tav, Pir Sul tan Ab dal, Der Ya y n la r, s tan bul, Gün, Mi ne Al pay, Ku ma, Be yan Ya y n la r, s tan bul, Gü nay, Do an, Me tin Bil gi si, 2. Bas k, Mul ti lin gu al Ya y n la r, s tan bul, Gü ney, Ef la tun Cem, Ma sal lar, 4. Bas k, T.C. Kül tür Ba kan l Ya y n la r, An ka ra, Gün te kin,re flat Nu ri, Ola ğan İş ler, n k lap Ki ta pe vi, 2. Ba s l fl, s tan bul, 1959., Ana do lu Not la rı I-II, n k lap Ki ta be vi, 25. Bas k, s tan bul, 1999., Yap rak Dö kü mü, Mil lî E i tim Ba kan l Ya y n la r, s tan bul, 1971., Yap rak Dö kü mü, n k lap Ki ta be vi, 24. Bas k, s tan bul, Gür p nar, Hü se yin Rah mi, Şık, Öz gür Ya y n la r, 8. Ba s m, s tan bul, Gü zel Ya zı lar De ne me ler, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru mu Ya y n la r, 2. Bas k, An ka ra, Gü zel Ya zı lar Hi kâ ye ler 1, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru mu Ya y n la r, An ka - ra, Ha li kar nas Ba l k ç s, Bü tün Eser le ri-11, Ege'den De ni ze B ra k l m fl Bir Çi çek, Bil gi Ya y ne vi, 8. Bas k, s tan bul, Ho roz cu, Ok tay Ri fat, Na ra Ben zer din, (hzl.: Me met Fu at), Adam Ya y n la r, s tan bul, pek ten, Ha lûk, Ba kî Ha ya tı, Sa na tı Eser le ri, Ak ça Ya y n la r, 3. Bas k, An ka ra, 1998., Fu zû lî, Ha ya tı, Sa na tı Eser le ri, Ak ça Ya y n la r, 3. Bas k, An ka ra, 1999., Ne fi Ha ya tı, Sa na tı Eser le ri, Ak ça Ya y n la r, 3. Bas k, An ka ra, Ka bak l, Ah met, Türk Ede bi ya tı, C 1, Türk Ede bi ya t Vak f Ya y n la r, s tan bul, 1994., Karşılaştırmalı Türk Destanları, İrfan Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, Ka n k, Or han Ve li, Bü tün Şi ir le ri, Adam Ya y n la r, 29. Ba s m, s tan bul, Kap lan, Meh met, Kül tür ve Dil, Der gâh Ya y n la r, 9. Bas k, s tan bul, 1996., Şi ir Tah lil le ri 1, 16. Bas k, Der gâh Ya y n la r, s tan bul, 2000., Şi ir Tah lil le ri 2, 8. Bas k, Der gâh Ya y n la r, s tan bul,

213 Ka ra koç, Ab dur ra him, Dos ta Doğ ru, Al pe ren Ya y n la r, An ka ra, Ka ra os ma no lu, Ya kup Kad ri, Ya ban, le ti flim Ya y n la r, Bas k, s tan bul, Ka ra tafl, Tu ran, An sik lo pe dik Ede bi yat Te rim le ri Söz lü ğü, Per flem be Ki tap la r, s tan bul, Ka ray, Re fik Ha lid, Gur bet Hi kâ ye le ri, n k lap Ya y ne vi, s tan bul, Kav car, Ca hit, Ede bi yat ve Eği tim, An ka ra Üni ver si te si E i tim Bi lim le ri Fa kül te si Ya y n la r, An ka ra, Ke mal, Or han, Es ki ci Dük kâ nı, Te kin Ya y ne vi, 8. Ba s m, s tan bul, K ran, Ay fle (Ezi ler), Zey nel K ran, Ya zın sal Oku ma Sü reç le ri, Seç kin Ya y n c l k, 2. Bas k, An ka ra, K sa kü rek, Ne cip Fa z l, Çi le, Bü yük Do u Ya y n la r, 34. Ba s m, s tan bul, Ko ca göz, Sa mim, Kal pak lı lar, Dün ya Ki tap la r, 3. Bas k, s tan bul, Kut kan, fiev ket, Ne dim Di va nı'nın dan Seç me ler, Kül tür Ba kan l Ya y n la r : 385, An ka ra, Kü çük, Sa ba hat tin, Bâ kî Di va nı, Ten kit li Me tin, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük sek Ku ru mu Türk Dil Ku ru - mu Ya y n la r : 601, An ka ra, Kü le bi, Ca hit, Bü tün Şi ir le ri, Adam Ya y n la r, s tan bul, Lüt fi, Se mih, Ah met Ha şim'in Şi ir le ri, Su hu let Kü tüp ha ne si, s tan bul, Meh med Ni ya zi, Za man Ga ze te si, , s. 15. Mevlana, Mesnevi den Hikâyeler, hzl.: Kadriye Kaymaz, Timaş Yayınları, 5. Baskı, İstanbul, Miyasoğlu, Mustafa, Ziya Osman Saba, Akçağ Yayınları, Ankara, Mo ran, Ber na, Ede bi yat Ku ram la rı ve Eleş ti ri, le ti flim Ya y n la r, s tan bul, Nec det, Ah met, Yah ya Ke mal'den Gü nü mü ze Te ma tik Türk Şi i ri An to lo ji si, Pa pi rüs Ya y ne vi, s tan bul, Of la zo lu, A. Tu ran, Elif Ana, z Ya y n c l k, s tan bul, Okay, Ha flim Ne hi zi, De ve li li Sey ra ni, s tan bul Maa rif Ki tap ha ne si, s tan bul, Okay, M. Or han, Sa nat ve Ede bi yat Ya zı la rı, Der gâh Ya y n la r, 2. Bas k, s tan bul, Önal, Meh met, En Uzun As rın Hi kâ ye si 1: Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Özak man Tur gut, Top lu Oyun la rı 2, Mi tos Bo yut Ti yat ro Ya y n la r, 2. Ba s m, s tan bul, Öz can, En ver; Önem li, dil, Türk Ede bi ya tın dan Seç me Öy kü ler-2, n k lap Ki ta pe vi, s tan bul, Öztuna, Yılmaz, Tarih Sohbetleri, Ötüken Neşriyat A. Ş., İstanbul, 1988.Pa la, s ken der, Ne ca ti, Ti mafl Ya - y n la r, s tan bul, Re ca iza de Mah mut Ek rem, Ara ba Sev da sı, Bu gün kü Ko nu flu lan Türk çe ye Çe vi ren: Fâ z l Ye ni sey, Ka na at Ya y n la r, s tan bul, R za Tev fik, Se ra bı Öm rüm, Ke nan Mat baa s, s tan bul, Sa fa, Pe ya mi, Fa tih- Har bi ye, 18. Bas k, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, 1999., 20. Asır Av ru pa ve Biz, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, Sa us su re, Fer di nand De, Ge nel Dil bi lim Ders le ri, Çe vi ren; Ber ke Var dar, Mul ti lin gu al Ya y n la r, s tan bul, Sa yar, Ab bas, Yıl kı Atı, Ötü ken Nefl ri yat Afi, 8. Bas k, s tan bul, Sel çuk, l han, Dü şü nü yo rum, Öy ley se Vu run, Ça dafl Ya y n la r, s tan bul, Se pet çi o lu, Mus ta fa Ne ca ti, Kar şı laş tır ma lı Türk Des tan la rı, r fan Ya y ne vi, 6. Bas k, s tan bul, Se vi len Mu hit tin, Ka ra göz, Dev let Ki tap la r, MEB Ba s me vi, s tan bul, Si en ko M.J.- R. A. Pla ne, Te mel Kim ya, Sa vafl Ya y n la r, 4. Bas k, An ka ra, Sim ge Kül tür ve Ede bi yat Seç ki si 1, fii ir, Ka s m-ara l k 2001, An tal ya, Sof ra, Re sim li Türk ve Dün ya Ye mek le ri An sik lo pe di si, Ge li flim Ya y n la r, Cilt: II I, s tan bul, Ta hir Kut si, Da da loğ lu, To ker Ya y n la r, s tan bul, Taner, Haldun, Bütün Oyunları - 5, Bilgi Yayınevi, Ankara, Tan p nar, Ah met Ham di, Beş Şe hir, Mil lî E i tim Ba kan l Ya y n la r : 369, An ka ra, 2001., Şi ir ler, Ya p Kre di Ya y n la r, s tan bul, Tan sel, Ab dul lah Fev zi ye, Meh med Emin Yur da kul'un Eser le ri 1, Türk Ta rih Ku ru mu Ba s me vi, An ka ra, 1989., Zi ya Gö kalp Kül li ya tı I, fii ir ler ve Halk Ma sal la r, Ata türk Kül tür, Dil ve Ta rih Yük - sek Ku ru mu Ya y n la r, 3. Bas k, An ka ra, Ta ran c, Ca hit S t k, Otuz Beş Yaş, Var l k Ya y n la r, 4. Bas k,

214 Tar lan, Ali Ni hat, Fu zû lî Di va nı Şer hi, Ak ça Ya y n la r, 2. Bas k, An ka ra, Tat ç, Mus ta fa, Yu nus Em re Di va nı, Ak ça Ya y n la r, An ka ra, Te kin, Ars lan, Ede bi ya tı mız da İsim ler ve Te rim ler, Ötü ken Afi, s tan bul, Te kin, Meh met, Ro man Sa na tı (Ro ma n n Un sur la r ) 1, Ötü ken Nefl ri yat Afi, s tan bul, Tevetoğlu, Fethi, Mehmet Emin Yurdakul, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, Tev fik Fik ret, Bü tün Şi ir le ri, (hzl.: Prof. Dr. s ma il Par la t r, Doç. Dr. Nu rull lah Çe tin) Türk Dil Ku ru mu Ya y n - la r, 784, An ka ra, Türk Ede bi ya tın dan Öy kü ler-2, (hzl.: En ver Öz can, dil Önem li), n k lap Kitabevi, s tan bul, Uzu ner, Bu ket, Kum ral Ada Ma vi Tu na, Rem zi Ki ta be vi, 8. Bas kı, İs tan bul, Var dar, Ber ke, Dil bi li min Te mel Kav ram ve İl ke le ri, Mul ti lin gu al Ya y n la r, s tan bul, Var dar, Ber ke ve di er le ri, Açık la ma lı Dil bi lim Te rim le ri Söz lü ğü, Mul ti lin gu al Ya y n la r, s tan bul, Ya c, Öner, Kö roğ lu Ya şa mı ve Şi ir le ri, Gün Ya y n c l k, s tan bul, Ya vuz, Hil mi, De ne me ler, 3. Bas k, Bo yut Ki tap la r, s tan bul, Son ra sı Kon ya, (hzl.:, Ko mis yon), Dön mez Of set, An ka ra, İN TER NET AD RES LE Rİ tek.tu bi tak.gov.tr/me rak_et tik le ri niz/in dex.php?ka te go ri_id=17&so ru_id=620ht tek.tu bi tak.gov.tr/me rak_et tik le ri niz/in dex.php?ka te go ri_id=2&so ru_id=16, tim.mil li yet.com.tr/ha ber.aspx?ha ber No= http:// ya net.gov.tr/tur kish/de fa ult.asp, ra bi.sel cuk.edu.tr/su zep/ta rih/ders_not la ri/guz_ya ri yi li/bo lum_22/bo lum22.html nu.edu.tr/~hnkap lan/fu zu li.html#sec TI ON tur.gov.tr/tr/bel ge Gos ter.aspx?f6e10f cffa AF6AA849816B2EF01E9BE68C047FEF5, tur_sa nat/ya yin046.htm, luk/so za ra.htm, GÖR SEL KAY NAK LAR Ata bek, Ömer Fa ruk, Türk-İs lam Süs le me Sa nat la rı, Tür ki ye Di ya net Vak f Ya y n la r, An ka ra,

215 215 TÜRKİYE HARİTASI

216 TÜRK DÜNYASI HARİTASI 216