Değerli Meslektaşlarımız,

Transkript

1 Değerli Meslektaşlarımız, 19. Ulusal Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kongresini düzenlemek için yola çıktık. Adana grubu adına tam 10 yıl sonra sizinle buluşmak dileğimiz. Disiplinler arası buluşmaların keyifli ve doyurucu olduğunu düşünüyoruz. Bu nedenle kongrenin disiplinler arası olmasını hedefledik ve ana temayı mozaik olarak aldık. Mozaik sanatı binlerce parçalardan oluşan bir bilmece gibi. Saatlerce, günlerce aylarca uğraşıyorsunuz, sonra bir bakıyorsunuz ortaya muazzam bir şey çıkıyor. Bu ana tema ile sizleri Antakya da tarih ve sanat içeren bir bölgede ağırlamayı istedik. Disiplinler arası kavramı ayrı ayrı disiplinlerin zenginliğini, onların birbiriyle bağlantılı olduğunu, sorunların her zaman tek doğru cevabı olmadığını kabul eder. Bu kavramdan yola çıkarak değişik bilim dallarında bir çok bilim adamını çocuk ve ergen ruh sağlığı çatısı altında bir araya getirmeyi planlıyoruz. Nisan 2009 da Antakya da buluşmak dileğiyle. 1

2 EŞ BAŞKANLAR Ayşe Avcı Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Füsun Çuhadaroğlu Çetin Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı ONURSAL BAŞKANLAR Alper Akınoğlu Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Rektörü Süha Aydın Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Rektörü Figen Doran Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Efser Kerimoğlu Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı BİLİMSEL SEKRETERYA Ayşegül Yolga Tahiroğlu Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve HastalıklarıABD Fevziye Toros Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD 2

3 ÜYELER Asena Akdemir Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD Başkanı Necmi Çekin Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp ABD Nurdan Evliyaoğlu Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Sosyal Pediatri BD Erbuğ Keskin Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi ABD Şakir Altunbaşak Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Nöroloji ABD Rasim Somer Diler Western Psychiatric Institute and Clinic University of Pittsburgh Inpatient Child and Adolescent Bipolar Services Ersin Akpınar Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği ABD İrem Dündar Adana Sağlık Müdürlüğü Ruh Sağlığı Daire Başkanı Nureddin Özdener Adana İl Sağlık Müdürlüğü Ruh Sağlığı ve Sosyal Hastalıklar Şubesi Gonca Gül Çelik Mersin Devlet Hastanesi Sunay Fırat Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Esra Güzel Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD 3

4 Kayhan Bahalı Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Özlem Meryem Kütük Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Satı Sanberk Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Serhat Nasıroğlu Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Özge Metin Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Duygu Öncel Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Veli Yıldırım Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Mehtap Uzel Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD Özlem Keskiner Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları ABD 4

5 Bilimsel Sekreterya Yrd. Doç. Dr. Ayşegül Yolga Tahiroğlu Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Adana Tel: +90 (322) / 3246 / 3398 Fax: +90 (322) ayolga@gmail.com Doç Dr. Fevziye Toros Mersin Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Mersin Tel: +90 (324) / 1158 Fax: +90 (324) fevziyet@mersin.edu.tr ORGANİZASYON SEKRETERYASI DALYA TURİZM Kongre & Organizasyon Hizmetleri Telefon : Fax: : Adres : 1427 Sok. No:19/B Kahramanlar / İzmir jordan@dalyatur.com 5

6 BİLİMSEL PROGRAM 6

7 14 NİSAN SALI :00-09:00 Kayıt 09:00-11:00 11:00-12:30 Kurs Çocuk İstismarı -1 Resmiye Oral Kurs Çocuk İstismarı -2 Resmiye Oral Kurs Bioistatistik Kursu Gülşah Seydaoğlu 12:30-13:30 Öğle Yemeği 13:30-15:00 15:00-16:30 Çocuk Nöroloji Kurs Nörodejeneratif Hastalıklara Yaklaşım Şakir Altunbaşak Nörometabolik Hastalıklara Yaklaşım Neslihan Önenli Mungan 13:30-15:30 Kurs Bioistatistik Kursu Gülşah Seydaoğlu Çocuk Nöroloji Kurs Nörogelişimsel Geriliği Olan Çocuğa Yaklaşım Özlem Hergüner Nöbetle Karışan Paroksismal Olaylar Çetin Okuyaz 16:30-17:30 Asistan Kurulu 18:00-19:00 HALK KONFERANSI Atilla Turgay Dikat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu 7

8 15 NİSAN ÇARŞAMBA 2009 SALON A - KURS Aile İçi Stres Yönetimi Şükrü Uğuz 08:00-09:00 SALON B - KURS Sistemik Aile Terapisinde Temel Kavramlar ve Bir Aile Örnekleminde Görüşme Örnekleri Üzerinde Kavramların Tartisilmasi Asena Akdemir, Sibel Orsel SALON C - KURS Adli Psikiyatrik Değerlendirme ve Çocuk Koruma Kanunu Uygulamasında Çocuk Psikiyatrisinin Rolü Ayşen Coşkun 09:00-09:30 Açılış 09:30-11:00 Salon A PANEL - Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Tanı ve Tedavide Güncel Yaklaşımlar Oturum Başkanı: Efser Kerimoğlu Süha Miral Yankı Yazgan Ayten Erdoğan Mehmet Gökşin Karaman Salon B PANEL - Medya ve Çocuk Oturum Başkanı: Ferhunde Öktem Bengi Semerci Nilüfer Pembecioğlu Nurullah Öztürk 11:00-11:15 Kahve Molası 8

9 SALON A PANEL- Selahattin Şenol Paneli 11:15-12:45 12:45-14:15 Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Oturum Başkanı:Şahnur Şener Cahide Aydın Eyüp Sabri Ercan Özlem Yıldız Öc SALON B PANEL-Farklı Olanla Yaşamak Oturum Başkanı:Neşe Erol Şaziye Senem Başgül Sezgin Kartal Özlem Hergüner Öğle Yemeği (13:00-14:00 Lilly Uydu Sempozyumu ) 14:15-15:45 SALON A PANEL-Adli Tıp Risk Altındaki Çocuklar ve Göç Olgusu Paneli Oturum Başkanı:Oğuz Polat Ceyda Dedeoğlu Timur Demirbaş Meltem Arıkan SALON B PANEL-Çocuk Ruh Sağlığı Sosyal Pediatri Disiplinler Arası Farklılıklar Oturum Başkanı: Bahar Gökler Nurdan Evliyaoğlu Elvan İşeri 15:45-16:00 Kahve Molası 9

10 16:00-17:30 18:00-19:00 SALON A PANEL-Gençlik Hataları Oturum Başkanı:Saynur Canat Erdal Atabek Meral Berkem Ersin Akpınar SALON B SANAL PANEL - Psikopatolojiyle Oynamak Oturum Başkanı:Levent Kayaalp Burak Doğangün Onur Saltuk Dönmez Ayşegül Yolga Tahiroğlu SALON A - Mozaik Kursu Ayşegül Güvenir ( SALON B - Yemek Kursu 20:00 Gala Yemeği 22:00 Antakya Medeniyetler Korosu 10

11 16 NİSAN PERŞEMBE 2009 SALON A - KURS Aile İçi Stres Yönetimi Şükrü Uğuz 08:00-09:00 09:00-10:30 SALON B - KURS Sistemik Aile Terapisinde Temel Kavramlar ve Bir Aile Örnekleminde Görüşme Örnekleri Üzerinde Kavramların Tartisilmasi Asena Akdemir, Sibel Orsel SALON C - KURS Adli Psikiyatrik Değerlendirme ve Çocuk Koruma Kanunu Uygulamasında Çocuk Psikiyatrisinin Rolü Ayşen Coşkun SALON A PANEL-"Farklı Dikkat Modaliteleri ve Klinik Uygulamalardaki Yeri Dikkat Şebekeleri ve Pratik Anlamları" Oturum Başkanı:Tümer Türkbay Tümer Türkbay Sennur Zaimoğlu Birim Günay Kılıç Ayhan Cöngöloğlu SALON B PANEL- "Sünnet" Oturum Başkanı:Fatih Ünal Erbuğ Keskin Esin Özatalay Seda Akço 10:30-11:00 Kahve Molası 11:00-12:30 SALON A PANEL- "Çocuklarda Baş Ağrısı" Oturum Başkanı:Emine Öztürk Kılıç Fevziye Toros Aynur Özge Hakan Kar 11

12 SALON B PANEL- "Korku avcısı Çocuklarda Anksiyeteye Yönelik Bilişsel Davranışçı Bir Müdahale" Oturum Başkanı:Melda Akçakın Oya Sorias Tezan Bildik Arzu Aydın Serap Tekinsav Sütçü SALON C PANEL- "Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Komisyonu Etkinliği" Oturum Başkanı: Ayla Aysev Özgür Öner Birim G. Kılıç İlkiz Altınoğlu Dikmeer Aynur Şahin Aközel Öğle Yemeği (Lunch Box) 12:30-14:00 14:00-15:30 PANEL-"Tedavi Edilemeyen Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nun Bedeli ve Yeni Gelişmeler " Atilla Turgay SALON A PANEL- Adli Tıp "Çocuk Psikiyatrisi Uygulamaları ve Hukuki Sorumluluklar" Oturum Başkanı:Serpil Salaçin Ayten Erdoğan Işık Karakaya Yahya Deryal SALON B KONFERANS-"Çocuk Ruh Sağlığı Hekimliğinde Akıllı Laboratuar Kullanımı " Oturum Başkanı:Suna Taneli Tamer İnal KONFERANS- "Çocuklarda Kaygı Bozukluklar " Oturum Başkanı:Salih Zorloğlu Mücahit Öztürk 12

13 15:30-16:00 Kahve Molası 16:00-17:30 SALON A PANEL-Çocuk ve Gençlerde Uyku Bozuklukları- İşitme Kayıpları Oturum Başkanı:Şakir Altunbaşak Ülkü Tuncel Onur Çelik Ayşe Arman Bülent Şerbetçioğlu SALON B PANEL-"Çocuk Psikiyatrisi Kliniginde Psikolog- Psikiyatrist Ortak Klinik Çalışma Modeli" Oturum Başkanı:Ayşe Yalın Nilgun Ongider Burak Baykara Neslihan Emiroglu 18:00 Kokteyl Prolanj (Hatay Müzesinde) 13

14 17 NİSAN CUMA 2009 SALON A - KURS Aile İçi Stres Yönetimi Şükrü Uğuz 08:00-09:00 09:00-10:30 SALON B - KURS Sistemik Aile Terapisinde Temel Kavramlar ve Bir Aile Örnekleminde Görüşme Örnekleri Üzerinde Kavramların Tartisilmasi Asena Akdemir, Sibel Orsel SALON C - KURS Adli Psikiyatrik Değerlendirme ve Çocuk Koruma Kanunu Uygulamasında Çocuk Psikiyatrisinin Rolü Ayşen Coşkun SALON A PANEL-"Çocuklarda Kronik Hastalık ve Uzun Süre Hastanede Yatış Sorunları" Oturum Başkanı:Füsun Çuhadaroğlu Ümran Tüzün Özden S. Üneri Ayşegül Bilge Rabia Ekti Genç SALON B PANEL- "Bebeklerde ve Küçük Çocuklarda Yeme Bozuklukları" Oturum Başkanı:Gülbin Gökçay Runa Uslu Birim Günay Kılıç Sabri Hergüner 10:30-11:00 Kahve molası 11:00-12:30 SALON A KONGRE KURULU ÖDÜL TÖRENİ 14

15 12:30-14:00 Öğle Yemeği SALON A PANEL-"Çocuklarda Bipolar Bozukluklar " Oturum Başkanı:Belma Ağaoğlu Nahit Motavallı Rasim Somer Diler Aynur Pekcanlar Akay Neslihan Emiroğlu 14:00-15:30 SALON B KONFERANS-"Çocuğunuzun Teyzesi Olmak" Oturum Başkanı:Necmi Çekin Osman Demirhan 15:30-16:00 Kahve molası KONFERANS-"Epileptik Çocuklarda Ruhsal Sorunlar" Oturum Başkanı:Çetin Okuyaz Özalp Ekinci SALON C KONFERANS-"Kortikal Görme ve Otizm Görüngüsü" Oturum Başkanı:Sema Kandil Sennur Zaimoğlu 16:00-17:30 SALON A PANEL-"Çocuk Ruh Sağlığında Yataklı Tedavi Kurumları" Oturum Başkanı:Ayşen Baykara Taner Güvenir SALON B PANEL-"TÜP BEBEK" Oturum Başkanı:Müge Tamar Hakan Şatıroğlu Burcu Özbaran Gonca Gül Çelik 15

16 18 NİSAN CUMARTESİ 2009 GEZİ (Halep Turu) Keyifli bir gezi geçirmek için Halep e doğru hareket ediyoruz Halep e varış; Halep Ümevi Camii, Bimaristan Kale, Kapalı Çarşı, gezerek göreceğimiz yerler arasında. Öğle yemeğimizi alıyoruz. Öğle yemeğimizin ardından serbest zaman. Gezimizin sonunda dönüş için yola çıkıyoruz. Antakya ya varış. 16

17 KONUŞMACI ÖZETLERİ 17

18 Çocuğunun Teyzesi Olmak ve Anne Sevgisi..! Prof. Dr. Osman Demirhan Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji ve Genetik A.D. Mitolojide kimera, gövdesi insan ve başı kurt görünümünde olan ve bu örnek gibi pek çok kimerik canlı modeli bulunmaktadır. Zoolojide kimera terimi, mitolojik yaratıklardan dolayı kullanılmakta ve farklı zigotlardan kaynaklanmış iki ya da daha çok genotipin veya genetik olarak farklı hücre grubunun aynı canlı ya da insanda bulunması durumu olarak tanımlanır. Kimerizm, kromozom yapıları değişik hücrelerin farklı zigotlardan kaynaklanan bir olaydır. Kan nakli sonucu aynı bireyde farklı kan hücrelerinin karışması ve doğum sırasında çift yumurta ikizlerinde plasenta aracılığı ile intraüterin kan nakli olabilmesi ya da kalıtım yoluyla kimerizm/mozaisizm oluşabiliyor. Hamilelik sırasında az sayıda fötal hücrenin, plasenta yoluyla anne kanına karışmasına mikrokimerizm denir. Mikrokimerizm olgusunun anne sağlığı açısından yararları olduğu anne sağlığını olumlu yönde etkilemesi mantıklıdır. Çünkü sağlıklı bir anne doğacak çocuğun yaşama şansını arttıracaktır (1). Anne kanına geçen fötal kök hücreler daha sonra anne vücuduna dağılmakta deri, karaciğer ve dalak gibi organları oluşturan dokularda, 10 yıllarla ifade edilebilecek sürelerde canlı kalabilmektedirler1. Hemen bütün iç organlara dağılan bu hücrelerin tedavi edici özellikleri olduğu düşünülmektedir. Buna göre, fetal hücreler gittikleri organların özellikle yıkıma uğramış veya yaralanmış bölgelerine göç etmekte ve organların yıkıma uğramış bölgelerinde, ilgili organın hücrelerine benzer yapı ve fonksiyonlar kazanarak organı bir anlamda tamir etmektedirler. Bunun, özellikle rejenere yeteneği olmayan organ ve dokular açısından çok faydalı bir işlem olduğu düşünülmektedir. Bu anlamda fetal hücrelerin sinir sistemi ve beyin dokusunda meydana gelen hasarları tedavi edebilmesi oldukça önemlidir. Son yıllarda çalışmalar özellikle bu yöne kaydırılmıştır. Gebelik sürecinde annenin dolaşım sistemine geçtikten sonra, fetal hücrelerin vücudun çeşitli organ ve dokularına dağılmaları olağandır (Makrokimerizm). Ancak, beynin burada özel bir durumu vardır. Bilindiği beyin, kan-beyin bariyeri denen özel bir yapı tarafından korunmaktadır. Beynin ihtiyaçlarına göre bu bariyerden madde geçişi olmaktadır. Dolayısıyla dolaşımdaki her şey rast gele olarak beyine geçememektedir. Bu bağlamda fetal hücrelerin beyne geçip geçmedikleri oldukça ilgi çeken bir çalışma konusu haline gelmiştir. Bu kök hücrelerin, anne kan-beyin bariyerini de aşabildikleri farelerde rapor edildi. İnsandaki beyin hücreler, birkaç yüz adetlik bölümler halinde, yaşayan farelere enjekte edildiklerinde bu hücreler fare beyninin %0.1 den daha az kısmını oluşturmaktadırlar. Daha sonra, bu hücrelerin fare beyni boyunca dağıldıkları ve fare beyin hücreleri ile uyumlu işlevler kazandığı gözlendi. Daha ilginç olanı, enjekte edilen bu 17 µm büyüklüğündeki insan beyin hücrelerinin 11 µm çapına küçülmeleridir (2). Buna karşın, anneden de bebeğe kök hücre geçişi gerçekleşebilmekte ve bu olaya mikrokimerizm denilmekte. Kimeralar, dört atasal hücrenin (ayrı ayrı döllenmiş iki yumurtanın) erken gebelik döneminde 18

19 birleşmesi sonucu oluşurlar (Makrokimerizm). Her hücre populasyonu, kendi genetik karakterini korur ve oluşan canlının bedeni farklı genetik kökenli parçaların bir karışımı şeklinde olurlar (mozaik). Sonuçta, tek canlıda çok kimlik oluşur ve homoloji gösteren fakat farklı resimlerin birleşmesi şeklinde bir oluşum ortaya çıkar. Memeli embriyoları, kendi genotipinden olduğu kadar, farklı genotiplerdeki embriyoların da birleşmesini ve sonuçta tek bir embriyo oluşumunu sağlar. Kimerik canlılar, doğal koşullarda nadir görülürler. Ya da bunlar, sık oluşmakta fakat az fark edilmekte veya çoğunlukla gözden kaçıyor olabilirler. Kimerik hayvanların oluşturulması, embriyonik uygulamalar arasında yer almakta. Bu teknoloji, aynı zamanda, transgenik hayvanların elde edilmesinde de kullanılmaktadır. Kimera oluşumunda ilk modeller, yine başta fare olmak üzere diğer küçük laboratuvar hayvanları oldu. Sıçan/fare ve tavşan/insan kimeraları oluşturuldu; ancak bunlar birkaç gün yaşayabildiler. Bu teknik, daha sonra ekonomik değeri olan çiftlik hayvanlarında da uygulamaya konuldu. Böylece, her hayvan türüne özgü bazı önemli değişiklikler yapılmış oldu. Laboratuar ve çiftlik hayvanları kullanılarak, aynı veya ayrı iki ırka ait embriyoların birleştirilmesi, blastomer, çekirdek, embriyo iç hücrelerinin transferi ve diğer tekniklere dayalı olarak kimeralar oluşturulmakta yılında bir kimerik geep ; bir keçi ve koyundan oluşan ortak bir embriyodan üretildi. Ayrıca tavuk embriyosuna, bıldırcın embriyosunun kısmi enjeksiyonu ile bıldırcın beyinli bir tavuk da üretildi. Bitkilerde de kimerik olgulara rastlanmakta. Konjenital kimerizmin en az yaygın olanı iki sperm tarafından ayrı ayrı döllenmiş iki yumurtanın gelişmesi sonucunda oluşan iki embriyonun ikiz kardeşler oluşturmak yerine, gelişmenin blastomer ya da gastrula evrelerinde birleşerek tek bir canlı olarak doğmalarıdır. Bu organizma iki ikizine ait hücre ve dokuları taşır. Böyle bir organizma, dört gametten oluştuğu için bu olaya tetragametik kimerizm denir3. Sonuçta, doğan kimerik çocuk doğmayan ikizinin DNA'sını da taşımaktadır. Böyle çocuklarda örneğin; deri ile kanın DNA profili birbirini tutmaz. Eğer birleşen iki yumurta aynı cinsiyeti taşıyor ise (XX/XX veya XY/XY) o canlıda, makrokimerizm fenotipik olarak fark edilemez ancak DNA testleri ile teşhis edilebilir. Böyle olgular, daha yaygın olarak bulunabilirler. Ancak, bunlar fenotipik bir belirti vermedikleri için gözden kaçmaktadır. Eğer, birleşen iki embriyo ayrı cinsiyetlere sahip ise oluşan canlı her iki cinsiyetin eşey organlarını taşıyabildiği gibi (hermofrodit, XX/XY) nadiren interseks formu şeklinde de gelişebilir4. Kimerik kişilerde, kan dokusunun farklı iki hücre populasyonundan oluşması, kan grubu uyuşmazlığı, belirsiz eşey organlar ve hermofrodit gibi bulgular ayrı ayrı veya birlikte görülebilir. Böyle kişilerde bazen deri, saç ve gözlerde pigmentasyon görülebilir. Kimerik kişilerde, karaciğer bir kromozom setine sahipken, böbrek farklı bir sete sahip olur. Yani, farklı dokular farklı kromozom kuruluşlarına sahip olurlar. Bedenlerinde birden fazla DNA varlığı ile doğan kimerik vakaların 2003 yılında, dolayında olduğu New Scientist dergisinde bildirilmiş. Kimera bulgusu, hermafroditler gibi bazı istisnalar dışında, dışardan bakıldığında anlaşılmadığı için rastlantı sonucu ortaya çıkmaktadır. Doğuştan olan kimerik insanların sayısı çok fazla olabilir. Günümüzde, gebelik şansını artırabilmek amacıyla birden fazla döllenmiş yumurtanın anneye transfer 19

20 edildiği tüp bebek uygulamaları yaygınlaştıkça, iki embriyonun füzyon olasılığının da giderek artacağı ve kimera sayında ciddi bir yükselme olacağı düşünülmektedir. Nitekim, tüp bebek uygulamalarında dizigotik oluşma olasılığının kat arttığı bilinmektedir. Bu olay ikizlerle ilişkili sakatlık olasılığını tetiklemektedir. Doğal kimerizmde döller, normallikleri (hermafroditik karakterler ve deri renginin bozulması gibi) göstermedikleri sürece tanınmazlar. Bu durum, yüksek sıklıkta ve tipik olarak bazı çilli erkek kedilerde, cinsiyeti belirsiz hayvanlarda veya cinsiyet davranış bozuklukları gösteren (dişi hücreler beyni, erkek hücrelerinde ise eşey organları oluşturduğu durumlarda) hayvanlarda görülebilir. Son yıllarda, çocuğunu kabul etmeyen bazı annelerde de tetragametik kimerizme rastlanmıştır. Nitekim, böyle üç vakamız bulunmaktadır. Bu annelerden birini ikna edebildik, gereken genetik analizleri yapıldı ve tetragametik kimerizim taşıdığını saptadık. Diğerleri çevrede oluşacak yanlış anlamalardan dolayı çekindikleri için tetkiklere razı olmadılar. Çocuğunu kabul etmeyen böyle bir anneye 2002 yılında İngiltere de rastlandı5. Tetragametik kimerizm, organ veya kök hücre nakli için de önemli bir uygulama alanı oluşturmaktadır. Kimeralar, iki hücre hattı taşımaları dolayısıyla bu iki hücre hattına yakın dokulara karşı yüksek bir immünolojik tolerans gösterirler. Fare çalışmalarında da, tetragametik farelerin atasal bireylerden elde edilen deri parçalarına karşı yüksek tolerans gösterdikleri bildirildi1. Bundan dolayı, tetragametik insanların daha geniş bir akraba çevresinde veya yabancı bireylerden organ nakillerine olumlu cevap verdikleri bildirilmektedir. Tetragametik kimerizm ile ilgili olarak fareler üzerinde yapılan çalışmalarda; iki ayrı embriyodan elde edilen blastomerler, bir arada kültüre edilerek 34 kimerik fare üretildi. Bunların 12 tanesinde, bir hücre hattından gelişmiş tek bir eritrosit populasyonuna rastlanmasına karşın, diğer dokularında ise iki hücre hattına rastlandı. Tetragametik kimerizmin, tanısında kullanılan moleküler teknikler ve laboratuvar süreçleri de oldukça karmaşık olabilmektedir. Bundan dolayı, bu olgularının toplumda tanısı konulandan daha yüksek oranda olduğu varsayılmaktadır. Örneğin, kimerik bir bireyin kanında çok baskın olarak bir hücre hattı bulunuyorsa, aile çalışmasına başvurulmadan kimerik durum tanımlanamaz. Dolayısıyla, bir çocuğun anne ya da babasını tayin ederken kimerizm durumundan dolayı hatalar meydana gelebilmektedir. Böyle durumlarda, bireylere ait çeşitli dokuların moleküler yöntemler kullanılmak suretiyle kimerizm yönünden araştırılmaları gerekir. Kimerizm yönünden tanı konulması özellikle IVF durumlarında önemlidir. Çünkü embriyoların yakın temas halinde bulunmaları nedeniyle kaynaşma olasılığı arttığı için tetragametik kimerizm sıklığı da artmaktadır. IVF sonrası oluşan hermafrodit kimera olgusu bildirilmiştir4 IVF yöntemi ile oluşturulan gebeliklerde dizigotik gebelik meydana gelme olasılığı 33 kat artıyor. Bu artış aynı zamanda kimerizm gibi ikiz gebeliğe bağlı anormal çocuk riskini de arttırmaktadır. Doğal yollardan meydana gelen kimerizm sıklığı bilinmemektedir. Tetragametik annelerde gözlenen ve tıp literatüründe çok az rastlanan kendi çocuğunu kabul etmeme tipi ilginç bir davranış bu çocuk benim çocuğum değil şekli gelişmektedir. Bu anneler, ruh sağlığı hastalıkları uzmanına başvurmakta ve majör depresyon tanısı almakta hatta intihar 20

21 etmeyi bile sık tekrar etmektedirler. Nitekim, 2002 yılında İngiltere de bu çocuk benim çocuğum değil diyerek çocuğunu ret eden 52 yaşındaki bir İngiliz kadında, yetmezlik nedeniyle böbrek nakline hazırlık olarak hasta ve yakın aile bireyleri, doku uygunluk testinden geçirilmeleri sonuçunda annenin üç çocuğundan ikisinin biyolojik annesi olmadığı ortaya çıkmıştır5. Bu iki çocuğun, babaya ait HLA haplotipini (tek bir ebeveynden gelen gen ya da gen seti) taşıdığı bulundu. Buna karşın anneden geçmesi beklenen haplotiplerin yerine özgün bir haplotip koleksiyonu rapor edildi. Bunun sonucunda, annenin detaylı fiziki muayenesinde; deride ve gözlerde anormal pigmentasyon bulgusuna rastlanmadı. Doğumunun normal gerçekleştiği ve doğum sırasında veya sonrasında kayda değer bir değişikliğin olmadığı saptandı. Hastanın yazılı izni alındıktan sonra, durumunu aydınlatmak için daha ileri laboratuar tetkiklerinin yapılmasına karar verildi. Bu amaçla anneden, ağız içi epitel hücreleri, sac folikülleri, deri ve tiroid gibi dokulardan DNA örnekleri alındı. Bununla birlikte, kan grup ve HLA tiplendirme çalışması, kan ve deri fibroblast hücre kültürlerinden kromozom analizi, eşey kromozomlarının tespiti, DNA tekrar dizi analizi ve karıştırılmış lenfosit kültürü gibi tetkikler yapıldı. Bu analizler sonucunda, annenin fenotipik olarak normal ve XX/XX kromozom kuruluşuna sahip olduğu ortaya çıktı. Bu annede, çok az bilinen tetragametik kimerizmin bulunduğu ve ayrı ayrı döllenmiş iki zigotun kaynaklanmış olduğu rapor edildi. Daha önce de, kan dokuları tek hücre hattından oluştuğu halde tetragametik kimerizm gösteren başka iki olgunun varlığı da bilinmekteydi. Bu olguların birinde, anne ve çocuğu arasındaki kan grubu farklılığı, annenin biyolojik anne olamayacağını düşündürmüştü. Bu annede de, çocukta rastlanan farklı haplotipin (babadan ve anneden gelmeyen yeni haplotip) annenin ebeveynlerinden çocuğuna geçtiği saptandı (5). Şimdiye kadar, bu çocuk benim çocuğum değil diyen anneler deli olarak varsayılmakta anne, anti-psikotik ilaçların her türlüsüne maruz kalmaktadır. Bu nedenle, böyle annelerin mutlaka kimerizm açısından değerlendirilmeli, buna bağlı olarak yönlendirilmeli ve tedavi edilmesi gerekmektedir. Ancak, bu anneler çocuğun kendisine ait olmadığını nasıl hissetmiş ve anlayabilmişlerdir? Asla emin olmayacaksak ve daha öğreneceğimiz çok şeyler varsa; annenin kök hücreleri, bebeğin beynine geçip orada hayatiyetini sürdürebildiklerine göre; bu durum bir bilgisayarda aynı anda var olan iki işletim sistemi gibi davranıp, örneğin obsesif-kompulsif bozukluk veya psikoz gibi hastalıkların nedeni olabilir miydi? Bununla birlikte, anne doğurduğu çocuğunun kök hücrelerini beyin ve diğer organlarında uzun yıllar taşıyor ise çocuk annenin içinde demektir. Yani, anne ile çocuğu arasındaki bu genetik birliktelik ve etkileşim annedeki sevgi duygusunun düzeyini mi etkilemektedir? Annelerdeki sonsuz sevgi duygusu ile genetik yakınlık arasında bir ilişki mi var? Binlerce soru!. Öğreneceğimiz çok şey var ve asla emin olmamalıyız. Özellikle, en emin olduğumuzu zannettiğimiz hallerde bile..!. Kaynaklar 1. Coghlan A. Baby comes with brain repair kit for mum, 20 August 2005, Magazine issue

22 2. Coghlan A. Human stem cells go native in mouse brains. 17 December 2005, Magazine issue Demirhan O, Demirberk B. Tetragametik Kimerizm, Çocuğunun teyzesi olmak..! 54 Bilim ve Teknik Dergisi 2006; Strain L, John CS, Dean FRCP, et al., A true hermaphrodite chimera resulting from embryo amalgamation after in vitro fertilization.the New England Journal of Medicine.1998; Yu N, Kruskall MS, Yunis JJ et al., Disputed maternity leading to identification of tetragametic chimerism. The New England Journal of Medicine, 2002; 346(20):

23 Farklı Olanla Yaşamak Uzm. Dr. Şaziye Senem BAŞGÜL kurum bilgisi?.. Özür, sakatlık ya da elverişsizlik; engel, bir işi yapılmaz duruma sokan neden olarak tanımlanır. Özürlü doğan bebek uygun ve yeterli eğitim alamazsa engelli bir çocuk ve yetişkin olur. Engelli bireyler yetişmemesi için yapılacak en önemli adım mümkün en erken dönemde özel eğitime başlanmasıdır. Zihinsel engelli çocukların gelişimi hangi zeka düzeyinde olursa olsun, normal çocuklardan farklıdır. Ancak gelişim ihtiyaçları onlarınkinden farklı değildir. Bu çocukların da beslenmeye, sevilmeye, eğitime, başarmaya, kabul edilmeye ve toplumun bir üyesi gibi yaşamaya hakları vardır. Özürlü çocuğun eğitimi, onun bakımından birincil sorumlu olan ve zamanının tamamına yakının birlikte geçiren anne babasından ayrı planlanamaz. Özürlü çocukların anne babalarının eğitiminde aileleri, anne babalığın değişik yönleri ile ilgili bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve beceri sahibi yapmak amaçlanmalıdır. Gelişimi normal çocukların günlük yaşam içerisinde farkında olmadan model olma ve az bir yardım ile öğrendikleri becerileri, özürlü çocukların öğrenebilmesi için anne babanın farkındalığına ve ekstra bir gayrete ve düzenli, programlı bir yardıma gerek vardır. Aileye yeterli ruhsal destek, eğitim ve etkin danışmanlık verilmesi önemlidir. Aile cesaretlendirilmeli, güçlendirilmelidir. Anne babalarla grup çalışmaları yapılabilir ve bu arada aile hem bilgilendirilir hem desteklenir. Maalesef, günümüzde halen daha özel eğitim kurumlarının birçoğunda aile eğitimi hizmetleri yetersizdir. Sadece geri bildirimlerle yetinilmektedir. Aileye hazır olmadığı dönemde, yeterli destek olunmadan eğitici rolü verilmesi, sorumluluğun asıl kendilerinde olduğunun hissettirilmesi durumunda, anne baba çok yoğun kaygı, ağır bir sorumluluk hisseder. Bu durumda aile, Çocuğunun yetersizlikleri ile karşı karşıya kalır ve ne yapacağını bilemez, çocuğuna öfkelenebilir, onu zorlayabilir, yoğun suçluluk, yetersizlik ve tükenmişlik duygusu yaşayabilir. Sonunda çocuğun eğitiminden vaz geçebilir, hatta çocuktan uzaklaşabilir. Bebek özürlü doğduğunda, normal çocuk hayali yıkılmış, imge bebek kaybedilmiştir. Doğan çocuk farklı görünüyordur, daha fazla ilgi ve bakım istemektedir, rutin bakımı daha güçtür ve belki de en önemlisi gelecek belirsizdir. Yaşanan ilk şokun ardından inkar edilir, öfkelenilir, suçlu aranır, iki uçlu duygular yaşanır, kendilerine bir ceza olarak algılanır, utanılır ve olumsuz duygular sebebiyle hissedilen suçluluk çok ağır olur. Çok büyük bir acı, çaresizlik, çözümsüzlük ve yetersizlik hissedilir. Sonrasında depresyon dönemine girilir. Çevredekilerin meraklı, acıyan ve sorgulayan bakışlarıyla baş edilemez ve sosyal olaylardan ve çevreden uzak kalınır. Akrabaların ve yakın çevredekilerin tepkileri ile baş edilmeye çalışılır. Eşler birbirlerine karşı suçluluk ve yetersizlik hissedebilir. Planlanmamış ve istenmeyen bir bebek, çok ağır anomalilerin varlığı, çok ağır zihinsel özür, anne babanın ruhsal yapılanmasında 23

24 yetersizlik, birincil desteklerin yetersizliği, gerçekçi olmayan beklentiler, düşük eğitim seviyesi ve maddi imkanlar yetersiz olduğunda; kabul süreci uzun sürer, yaşanan depresyon ağır olur, çocukla yeterince ilişki kurulamaz. Bunun sonucunda bebeğin duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılanamaması, bağlanma bozukluğu, anne babada ruhsal hastalık ve anne baba arası evlilik problemleri gelişmesi riski artar. Bu durumda bebeğe gerekli tıbbi bakım ve rehabilitasyonun gecikmesi bir önemli risktir. Diğer bir risk ise, durumun ciddi inkarı sonucu bebeğin normal kabul edilmesi, mevcut durumun yok sayılması ve bebek için gerekli girişimlerde bulunulmamasıdır. Yoğun suçluluk duyguları ile anne babanın aşırı özverili davranması, çocukları için her şeylerinden vazgeçmeleri, tüm zaman ve enerjileri bebeğe harcamaları da bir başka sorundur. Bebeğin planlanmış ve arzulanan bir bebek olması,,anomalilerin az ve müdahale edilebilir düzeyde oluşu, zihinsel özür derecesinin düşük oluşu, anne babanın ruhsal yapılanmasının yeterli olması, birincil desteklerin iyi ve beklentilerin gerçekçi olması, iyi eğitim düzeyi ve maddi imkanların yeterli olması durumunda ise; kabul süreci daha kısa sürer, yaşanan depresyon daha hafif ve kısa süreli olur, çocukla daha iyi ilişki kurulur. Sonuçta; bebeğin duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması için daha fazla çaba harcanır, bağlanma daha yeterli olur, anne babada ruhsal sorun daha az görülür ve evlilik problemlerine daha az rastlanır. Anne babanın yapılanmasında en güçlü motivasyon bebeğe yapılacak uygun tedavi ve eğitim girişimleri planıdır. Bebek ile ilgili yapıcı girişimler hem anne babanın yasının çözümlenmesine yardımcı olur hem de bebeğin daha iyiye gitmesiyle sonuçlanır ve bunlar döngüsel olarak birbirini tetikler. Artık gelecek için daha gerçekçi umutlar vardır. Özürlü çocuklarda diğerleri gibi çocuktur. Farkları; daha çok emek gerektirmeleri, daha yorucu olmaları, daha zor öğrenmeleridir. 24

25 Göç ve Risk Altındaki Çocuklar Prf. Dr. Timur Demirbas Bahçeşehir Üniversitesi Son yıllarda medyada yer alan bazı suçlar, her gün kavşaklarda oto camı silmek isterken ya da şehrin işlek caddelerinde kağıt mendil satmaya çalışırken gördüğümüz sokak çocuklarını gündeme getirmiştir. Köylerden kentlere göç, yoksulluk, çocuk sayısının çokluğu, ailenin ilgisizliği, terör gibi toplumsal nedenlerin doğurduğu bir sosyal yara olan sokak çocukları çok olumsuz koşullar altında bulunmaktadırlar. Türkiye de 1950 li yıllardan itibaren başlayan, ancak 1960 lı yıllarda artan köyden kente göç olayı ile birlikte, çarpık kentleşme ve gecekondulaşma başlamıştır li yıllardan itibaren artan bu çarpık kentleşme, okula gidememe, göç ve gecekondulaşma bir çok sorunla birlikte suçluluğunun da en önemli nedenlerinden birisi olmuştur. Son zamanlarda buraları için varoş ifadesinin kullanıldığı da görülmektedir. Risk altındaki çocuklar dediğimizde de en sık karşımıza çıkan dört grup olduğu görülmektedir. Bunlar: Sokak çocukları, suça itilen çocuklar, çalışan çocuklar ve istismara maruz kalan çocuklar. Aslında bu grubun içine son yıllarda sayıları sürekli artan mülteci çocukları da dahil etmek, onları da bu kategoride değerlendirmek gerekmektedir İşkence ve kötü muamele, çocukların haklarını ihlâl etmede yoğun olarak uygulanan yöntemler arasında yer alıyor. Ülkeler arasında farklılık gösteren unsurları, bu fiillerin yoğunluğu, uygulama şekli ya da bu fiilleri uygulayanların kimliği belirliyor. Çocukların pek çoğu kaçırılarak seks pazarına sokulurken bazıları aileleri tarafından zorlanıyor. Sokak çocuklarının da içinde bulunduğu çocukların işlediği iddia edilen polis istatistikleri değerlendirilirken, kırsal kesimi kapsayan Jandarma bölgesine ilişkin sayıların yer almadığı unutulmamalı ve çocukların işledikleri suçlarda karanlık alanın yüksek olması nedeniyle bu istatistiklerdeki sayıların gerçeği yansıtmadığı dikkate alınmalıdır. Türkiye, Çocuk Haklarına Dair Sözleşmeye taraf olmakla çocukları koruma yükümlülüğünün gereğini yerine getirmek durumundadır. Çocukların korunmasına yönelik yasal düzenlemeler 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda yer almaktadır. Ancak sadece kanun yapmak sorunların çözümü bakımından yeterli değildir; uzman personel, eğitim ve barınma yerleriyle birlikte kanunların gerektiği gibi uygulanması gereklidir. Bunun yanında, göçü, yoksulluğu ve işsizliği giderici sosyal politikaların önemi de ortadadır. 25