DEVONİYEN. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

Transkript

1 DEVONİYEN Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

2 DEVONİYEN DE OLUŞAN KAYAÇ TİPLERİ Eski Kırmızı Renkli Kumtaşları nın bulunduğu kuzey yarımkürede, çöl, playa ve alüvyal düzlük çökellerine rastlanmaktadır. Eski Kırmızı Renkli Kumtaşlarının güney bölgelerinde (Amerika nın doğusu ve batısı, Orta ve Güney Avrupa, Rusya nın bir bölümü) sığ kontinental şelf denizi ile kaplanmıştır. Devoniyen de deniz seviyesinin alçalıp yükselmesi sıkça değişmiştir. Bu kısa peryodlara bağlı olarak anoksik ortamda (oksijen tükenmesi) siyah renkli şeyller (black shales) veya kireçtaşları gelişmiştir. Bu dönemlerde önemli fosil grupları yok olmuşlardır. Devoniyen de, Avusturalya nın batısında, Avrupa ve Batı Kanada da karbonat resifleri ve stromotoporoidler oluşmuştur. Frasniyen sonunda bu denizel organizmalar yok olmuşlardır. Lokal olarak cyanobacterilerin oluşturduğu stromatolitler şekillenmiştir. Bu örnekler Fas, Güney Cezayir ve Moritanya da gözlenmiştir. Avrupa da ve Ural larda sefalopod içeren pelajik kireçtaşları belirgindir.

3 Devoniyen kayaçları, Devon ve Cornwall da çoğunlukla denizel, zaman zaman kuzeyde karasal çökellerle arakatkılıdır. Kuzey Devon da şeyl, ince kireçtaşları, kumtaşı ve konglomera dan oluşan istif 3660 m kalınlıktadır. Kumtaşı ve konglomeralar karasal ara katkılardır. Devon un güneyinde Orta Devoniyen formasyonları resifal kireçtaşları, Üst Devoniyen formasyonu lokal olarak basenlerde denizaltı yükseltileri ve aynı yaşta yastık lavları (pillow lavas) içerir. Cornwall ın kuzeyinde Orta ve Üst Devoniyen formasyonları sleytten oluşmuştur. Bu birimler fosil içermekte ve Alman, Belçika istifleri ile karşılaştırılabilmektedir. tasii/kayraktasii_ jpg os/24.3%20pilow%20lava%20(la%20palma)%202.jpg

4 İlk ammonitlerin filojenezi Hunsruck Şeylleri, Almanya Devoniyen resifi ve fosillerin evolusyonu

5 DEVONİYEN DE İKLİM Devoniyen boyunca yer küre sıcak bir dönem geçirdi. İklim ılıman ve yumuşak çoğunlukla kuraktı. Deniz seviyesi dünya çapında yüksekti. Kıtaların büyük bölümü sığ denizlerle kaplıydı. Kuzey Amerika, Sibirya, Çin ve Avustralya'nın büyük bölümünde Erken Devoniyen boyunca kurak bir iklim hüküm sürdü. Güney Amerika ve Afrika serin ve ılıman denizlerle kaplıydı.

6 DEVONİYEN DE İKLİM Orta Devoniyende sığ denizler, Kuzey Amerika, Sibirya ve Avustralya'nın büyük bölümünü kapladı. Geç Devoniyende Pangea oluşmaya başladı. Günümüzün Kuzey Kanada'sında ve güney Çin'de ilk kez tropik yağmur ormanları oluştu. Güney kutbu üzerinde bulunan Amazon bölgesinde buzullar vardı.

7 DEVONİYEN DE İKLİM Genellikle, erken Devoniyen de Kuzey Amerika nın büyük çoğunluğunda, Sibirya, Çin ve Avustralya da kurak şartlar hakimdi. Güney Amerika ve Afrika soğuk ve ılık denizle çevriliydi.

8 DEVONİYEN DE İKLİM Orta Devoniyen de Ekvator, Kanada nın kuzey bölümü boyunca uzanıyordu. Kömürler, ekvatorun yağmurlu kuşağında kara bitkileri büyüyerek yoğunlaşmaya başladı. Ilık sığ denizler, Kuzey Amerika, Sibirya ve Avustralya yı çevrelemişti.

9 DEVONİYEN DE İKLİM Geç Devoniyen de Pangea toplanmaya başladı. İlk defa, kalın kömürler Çin in güneyinde ve Kanada nın kuzeyinde, tropikal yağmur ormanlarında oluştu. Buzullar, Amazon Baseni (güney kutbuna yakın yer almaktaydı)

10 DEVONİYEN de TEKTONİK Lavrensiya ile Baltik+Avalonya kıtalarının çarpışmasının tamamlanması = AKADİYEN OROJENEZİ Lavrensiya+Baltik+Avalonya = LAVRUSYA

11 AKADİYEN OROJENEZİ Lavrensiya ile Baltika nın Siluriyen-Erken Devoniyen de çarpışmasıyla meydana gelen Kaledoniyen orojenezini takiben Iapetus Okyanusu nun kapanması güneye doğru devam etti. Bu dönemde Avalonya Baltik ın bir yarım adası şeklindeydi.

12 AKADİYEN OROJENEZİ Orta-Geç Devoniyen de Avalonya nın Lavrensiya ya çarpmasıyla Akadiyen orojenezi meydana geldi

13 AKADİYEN OROJENEZİ Siluriyen-Erken Devoniyen Orta-Geç Devoniyen

14

15 AKADİYEN OROJENEZİ Akadiyen orojenik kuşağı Kuzey Amerika nın doğu kenarı boyunca, güneyde Virjinya dan başlayıp kuzeyde Newfoundland e kadar uzanır.

16 AKADİYEN OROJENEZİ LAVRUSYA = Lavrensiya+Baltik+Avalonya

17 Kaledoniyen orojenezi nin en şiddetli dönemi: Geç Siluriyen-Erken Devoniyen Akadiyen orojenezi nin en şiddetli dönemi: Orta-Geç Devoniyen

18 Kaledoniyen dağlarının aşınıp önülke havzalarında çökelmesiyle Avrupa tarafında Eski Kırmızı Kumtaşı (molas) oluştu. Devoniyen yaşlı bu birimler rüzgar, alüviyon ve sığ denizel (delta) özellikli muazzam bir delta kompleksidir.

19 Eski Kırmızı Kumtaşları Alt, Orta ve Üst olmak üzere üç bölüme ayrılmaktadır. Alt Eski Kırmızı Kumtaşları metre kalınlığa erişir ve Erken Paleozoyik yaşlı kıvrımlı tabakaların üstüne uyumsuzlukla gelir.

20 İskoçya da Geç Devoniyen yaşlı Üst Eski Kırmızı Kumtaşları hafifçe deforme olmuş Alt Eski Kırmızı Kumtaşları ve Orta Devoniyen yaşlı granitik kayaçlar üstüne gelir. Bu uyumsuzluğu oluşturan deformasyon Akadiyen orojenezi ile yaklaşık eş zamanlıdır.

21 Akadiyen dağlarının aşınmasıyla meydana gelen molas, Ketskill formasyonu (New York taki Catskill), Geç Devoniyen yaşlı olup, kırmızı kumtaşı, konglomera ve şeyllerden oluşur. Ketskill formasyonu Avrupa daki Eski Kırmızı Kumtaşları nın eşleniğidir

22

23 VARİSTİK OROJENEZİ

24 VARİSTİK OROJENEZİ Erken Devoniyen de Reyik okyanusu nun kuzey kenarında Renohersiniyen havzası açılmaya başladı K

25 VARİSTİK OROJENEZİ Hun süperkıtası iki parçadan oluşmaktadır: 1. Avrupa ya ait alanların bulunduğu Avrupa bölümü 2. Asya ya ait alanların bulunduğu Asya bölümü

26 VARİSTİK OROJENEZİ Devoniyen de Paleotetis okyanusu genişlemeye, Reyik okyanusu yitmeye devam etti. Reyik

27 Erken Devoniyen Orta Devoniyen

28 VARİSTİK OROJENEZİ Geç Devoniyen de, Hun kıtasına ait mikro kıtalar Lavrusya nın Avalonya kesimiyle çarpışmaya başladı.

29 Varistik Orojenezi, Geç Devoniyen de başladı, güneydeki Gondwana kıtası ile kuzeydeki Lavrusya kıtası nın birbirlerine yaklaşması ve sonuçta çarpışmasıyla Geç Karbonifer de zirveye ulaştı Erken Permiyen de sona erdi.

30 Armorika (Armorik yarımadası ve çevresi) ile güney İngiltere nin yakınsaması Geç Devoniyen de başladı, Erken Karbonifer de tamamlandı. Geç Devoniyen Erken Karbonifer

31 DEVONİYEN KAYAÇLARININ EKONOMİK ÖNEMİ Devoniyen kayaçlarının çoğu, inşaat sektöründe kullanılmaktadır. Ayrıca cam sanayiinde ve aşındırma maddesi (bileme, cilalama vs) olarak ta kullanılmaktadır. Devoniyen marnları, Fransa ve Belçika da taş ocağı olarak işletilmektedir. Devoniyen sleytleri, Almanya da çoğunlukla Ortaçağ şatolarının kaplamasında kullanılmıştır.

32 DEVONİYEN KAYAÇLARININ EKONOMİK ÖNEMİ Rusya ve Kanada da (Saskatchewan) evaporitler (Anhidrit ve Halit) ekonomik olarak işletilmektedir. Kalay, Çinko ve bakır gibi maden damarları, Devoniyen kayaçları içinde orojenik kuşak boyunca (Devon, Cornwall/İngiltere ve Orta Avrupa da) bulunmuştur. 19.yy dan bu yana, petrol ve doğal gaz New York ve Pensilvanya Devoniyen kayaçlarından üretilmektedir larda Ural-Volga bölgesinde ve daha sonra Peçora (Pechora, KB Rusya) da petrol Devoniyen kumtaşlarında bulundu.

33 ADANA GAR BİNASI

34 YARARLANILAN KAYNAKLAR gy.asp sjsugeology.org/jpetsche/powerpoint/petsche_geo7_paleozoic.ppt Period/258062/Economic-significance-of-Devonian-deposits Earth and Life Through Time, Steven M. Stanley, W.H. Freeman Company. Engin Meriç, Tarihsel Jeoloji, Selçuk Üniv. Fen Fakültesi Yayınları, No:4, 208 s. Nurdan İnan, Kemal Taslı, 2006, Tarihsel Jeoloji, Mersin Üniv. Yayınları, No: 15, 107s. www2.semo.edu/geoscience/ui373/ui373handouts2.ppt