TEMEL ODYOLOJİ. Editör Prof. Dr. Erol Belgin Yardımcı Editör Doç. Dr. Ayşe Sanem Şahlı GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

Transkript

1

2 TEMEL ODYOLOJİ Editör Prof. Dr. Erol Belgin Yardımcı Editör Doç. Dr. Ayşe Sanem Şahlı GÜNEŞ TIP KİTABEVLERİ

3

4 TEMEL ODYOLOJİ Copyright 2015 Bu Kitabın her türlü yayın hakkı Güneş Tıp Kitabevleri Ltd. Şti. ne aittir. Yazılı olarak izin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kısmen veya tamamen kopya edilemez; fotokopi, teksir, baskı ve diğer yollarla çoğaltılamaz. ISBN: ???-? Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni: Murat Yılmaz Genel Yayın Yönetmeni Yardımcısı: Polat Yılmaz Yayın Danışmanı: Ali Aktaş Dizgi - Düzenleme: H. Turgut Yozgatlı Kapak Tasarımı: Olcay Taşdemir Kapak Çizim: Emine Ayhan Yılmaz Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Hiz. San. Tic. Ltd. Şti. İvedik Organize Sanayi Bölgesi 28. Cad Sok. No: 105-A Ostim/ANKARA Tel: Fax: Sertifika No: UYARI Medikal bilgiler sürekli değişmekte ve yenilenmektedir. Standart güvenlik uygulamaları dikkate alınmalı, yeni araştırmalar ve klinik tecrübeler ışığında tedavilerde ve ilaç uygulamalarındaki değişikliklerin gerekli olabileceği bilinmelidir. Okuyuculara ilaçlar hakkında üretici firma tarafından sağlanan ilaca ait en son ürün bilgilerini, dozaj ve uygulama şekillerini ve kontrendikasyonları kontrol etmeleri tavsiye edilir. Her hasta için en iyi tedavi şeklini ve en doğru ilaçları ve dozlarını belirlemek uygulamayı yapan hekimin sorumluluğundadır. Yayıncı ve editörler bu yayından dolayı meydana gelebilecek hastaya ve ekipmanlara ait herhangi bir zarar veya hasardan sorumlu değildir.

5 Türkiye de Odyoloji Bilimi nin öncüsü Değerli Hocamız Prof. Dr. İ. Nazmi Hoşal a ithafen iii

6 ÖNSÖZ Ülkemizde Odyoloji bilim alanında uygulanan formal eğitim 45 yıllık bir süreci tamamlamıştır. Kısa sayılamayacak bu süreçte Odyoloji alanında eğitim alan öğrencilere Türkçe kaynak sunma konusunda yeterli olamadığımız bir gerçektir. Konuya ilgi duyan Kulak Burun Boğaz uzmanı hocalarımızın yazmış olduğu Odyoloji ile ilgili bölüm ve kitaplar, öğrencilerimizin başvurdukları Türkçe kaynaklar olsa da, kısıtlı teknolojik olanaklar ve 1965 li yılların standartları esas alınarak derlendiği için yeterli olamamaktadır. Subjektif ve objektif ölçüm teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak bilim alanımızdaki gelişmeler, değerlendirme ve tanılama yöntemleri de değişime uğramaktadır. Hızlı bir değişim ve bilgi akışını takip etmek için deneyimlerin ve uygulamaların klasik bilgilerle birleştirilerek yorumlanması gereklidir lı yıllarda ortaya konulan ve devamlı değişim gösteren odyolojik standartlara bağlı değerlendirmeler ile, günümüzde uyguladığımız standartlar arasında önemli farklılıklar mevcuttur. Gerek bilgi yenilenmesi gerekse doğru tanısal yaklaşımlar için değişimlerin düzenli takibi gereklidir. Odyoloji bilim dalının doğuş yeri olan ve ülkemizde sürdürülen Odyoloji eğitiminde model aldığımız Amerika Birleşik Devletleri nde gerek eğitim, gerekse uygulamalara yönelik standartlar belirli zaman aralıklarında yenilenmektedir. Başta insan sağlığı için çok önemli olan bu kriterlerin bilim alanımız mensuplarınca da yakından izlenmesi gereklidir. Yabancı kaynaklardan bu bilgilerin takibi mümkün olsa da, ülkemiz sosyal, kültürel ve ekonomik yapısının neden olduğu değişimler de bu standartlara uyarlanmalıdır. Her yıl civarında yenidoğan ve yaklaşık 2500 konjenital işitme kayıplı çocuğun varlığı, ülkemizde bilim alanımızın ne denli önemli konumda olduğunun en önemli göstergelerinden sadece birisidir. Meslek mensuplarımız, yenidoğan işitme taramasından, işitme engelli bebek ve çocukların değerlendirilmesi, izlenmesi, cihazlandırılması, eğitim yönlendirmelerinin ve uygulamalarının yapılması, çocuklarda dil ve konuşma gelişim geriliklerinin nedenlerinin belirlenmesi ve yönlendirilmesi, ayırıcı tanıya yönelik subjektif ve objektif test uygulama ve değerlendirmeleri, koklear implant uygulamalarında pre/post operatif değerlendirme ve rehabilitasyon ve işitme- denge sistemi ile ilgili bozuklukların ayırıcı tanısında multidisipliner yapı içerisinde önemli bir yere sahiptir. Yukarıda belirtilen ve benzer birçok alanda tanı ve tedaviye ışık tutacak olan bu meslek mensuplarının bilgi ve deneyimleri doğru sonuç için en önemli faktördür. Speech-language pathologists and audiologists are independed professionals. Being independent means that they are not required by law to have their activities regulated or controlled by members of another profession (Silverman. F.H,1983). Konuşma ve lisan patolologları ve odyologlar bağımsız meslek mensuplarıdır. Bağımsızlığın anlamı, bu meslek mensuplarının aktivitelerinin başka bir meslek mensubu tarafından regüle edilmesi veya kontrol edilmesi için yasal bir gereklilik yoktur. Test ve değerlendirmelerin büyük bir kısmında tanı ve yönlendirme odyoloji uzmanının bilgi ve deneyimlerinin sonucu olarak ortaya çıkar. Yukarıda açıklanan tüm bilgiler ışığında bilim alanımızın insan sağlığını koruma, tedavi ve terapi uygulamalarında önemli bir yere sahip olduğu ortadadır. Böylesine geniş bir perspektif içerisinde, ülkemiz sağlık hizmetlerinde yerini alacak, akademik kimlikleri ile uluslar arası düzeyde ülkemizi temsil edecek meslek elemanlarının alan ile ilgili en temel bilgiden en ince ayrıntıya kadar donanımı şarttır. En basit odyolojik değerlendirmeden, periferden santral sisteme uzanan nöral yolların denetimi, kortikal düzeyde işitsel işlemleme fonksiyonunun araştırılması, subjektif ve objektif testler yanında derin bir bilgi ve deneyimi gerektirir. Gelişmiş objektif tanılama araçlarının sonuçları tek başına tatmin edici olmayabilir. İşitme, konuşma ses ve denge sistemlerinin fonksiyon ve koordinasyonunu sağlayan anatomik yapılar periferden santral sisteme kadar geniş bir kas, iskelet sistemi ve nöral ağ- v

7 lardan oluşur. Bu üst düzey fonksiyonlar üzerinde tanısal çalışmalar yapacak olan meslek mensuplarının, fizik, anatomi, fizyoloji, patoloji gibi temel bilgiler yanında, işitme, konuşma, denge sisteminin hastalıkları ve re/habilitasyon uygulama prensipleri, işitme cihazları, implantlar ve teknolojik destekler konusunda geniş bir bilgiye sahip olması da gereklidir. Bu gerekçe ve düşünceden yola çıkarak Temel Odyoloji kitabını oluştururken Odyoloji Bilim alanının ilgili olduğu konuları, en temel kavramlardan başlayıp ayrıntılara kadar konularımız içine aldık. Kitapta başlık olarak yer alan 43 bölüm de Odyoloji çalışma alanının en önemli konularını içermektedir. Şunu da belirtmek gerekir ki, başlıkta yer alan her konu tek başına bir kitap oluşturacak kadar geniş ve derin bir içeriğe sahiptir. Kitap hazırlanırken ilgili konuların hepsine yer vermek, bunun yanında sayfa sayısını belirli düzeyde tutma gereği, konu içeriklerinin çoğunlukla temel bilgi düzeyinde kalmasına neden olmuş, temel bilgilerin bulunduğu, kolay taşınabilir bir kitap tercih edilmiştir. Bunun yanında güncel ve çok sayıda referans içeren bölümler bilgi yelpazesini önemli ölçüde genişletecektir. Odyoloji bilim alanında yayınlanan kapsamlı ilk Türkçe kitabın bu alanda eğitim gören genç meslektaşlarımıza yararlı olması en önemli ilke olarak benimsenmiştir. Kitap içinde yer alan konular ve içerikleri Kulak Burun Boğaz hekimleri, Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları Uzmanları, Eğitim Odyologları, Özel eğitimciler, Odyometristler, bu alanda doktora, yüksek lisans, lisans ve ön lisans eğitimi alan öğrenciler için yararlı temel bilgiler ve geniş bir kaynakça içermektedir. Akademik kadroların genişleyip bilimsel paylaşımların artması yakın gelecekte nitelikli bilimsel yayınların sayısını da artıracaktır. Temel Odyoloji kitabının oluşması büyük bir emek ve özveri ile gerçekleşmiştir. Bölümlerin yazılması talebinde bulunduğumuz değerli meslektaşlarımızın, bilim insanlarımızın ortaya çıkan bu esere yapmış oldukları katkılar en önemli unsurdur. Nitelikli bilimsel katkıları ile kitabımıza zenginlik katan değerli yazarlara şükranlarımı sunuyorum. Kitabın yayınlanmasında üstün emek ve çabalarını esirgemeyen yardımcı editör ve bölüm yazarı Doç. Dr. Ayşe Sanem Şahlı ya, başlangıçtan yayın sonuna kadar disiplinli ve ilkeli çalışmaları için Güneş Tıp Kitabevleri ailesine, yaşadığı derin duyguyu kitap kapağına taşıyarak kitabımızı farklılaştıran koklear implant kullanıcısı Emine Ayhan Yılmaz a sonsuz teşekkürlerimi sunuyor, kitabın Odyoloji bilim alanında ve benzer alanlardaki eğitimlerde yararlı olmasını diliyorum. Saygı ve sevgi ile Prof. Dr. Erol Belgin vi

8 İÇİNDEKİLER ODYOLOJİYE GİRİŞ Bölüm 1: Temel Fizik Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yüksel Bölüm 2: Ses Fiziği ve Akustik Prensipler Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 3: Periferik İşitme Sisteminin Anatomi ve Fizyolojisi Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 4: Santral İşitme Sisteminin Anatomi ve Fizyolojisi Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 5: Vestibüler Sistemin Anatomi ve Fizyolojisi Yrd. Doç. Dr. Evren Hızal ODYOLOJİK DEĞERLENDİRME A. SUBJEKTİF DEĞERLENDİRME Bölüm 6: Saf Ses Odyometri Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 7: Konuşma Odyometrisi Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 8: Odyolojide Klinik Maskeleme Yrd. Doç. Dr. Asuman Alnıaçık Erdoğan B. OBJEKTİF DEĞERLENDİRME Bölüm 9: İmmitansmetrik Değerlendirme Yöntemleri Doç. Dr. Günay Kırkım Bölüm 10: Otoakustik Emisyonlar Dr. Bülent Şerbetçioğlu, Uzm. Ody. Handan Dizdar Bölüm 11: İşitsel Uyarılmış Potansiyellere Giriş Doç. Dr. Seyra Erbek Bölüm 12: Elektrokokleografi Prof. Dr. Bülent Şerbetçioğlu, Uzm. Ody. Dr. Oğuz Yılmaz Bölüm 13: İşitsel Uyarılmış Beyin Sapı Cevapları (ABR) Klinik Kullanım Doç. Dr. Seyra Erbek Bölüm 14: Orta ve Geç Latanslar Doç. Dr. A. Sanem Şahlı, Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 15: ASSR (Auditory Steady-State Response) Yrd. Doç. Dr. Burak Öztürk PEDİATRİK ODYOLOJİ Bölüm 16: Yenidoğan İşitme Taramaları Prof. Dr. Yusuf K. Kemaloğlu Bölüm 17: Erken Tanı ve Erken Müdahale Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 18: Bebek ve Çocuklarda İşitmenin Davranım Testleri İle Değerlendirilmesi Prof. Dr. Ayşe Gül Güven Bölüm 19: Bebek ve Çocuklarda Objektif Ölçüm Prensipleri ve Ayırıcı Tanı Doç. Dr. Sezer Külekçi İŞİTME KAYIPLARI Bölüm 20: İşitme Kayıplarının Etiyolojisi Doç. Dr. Bahar Çolpan Bölüm 21: Genetik İşitme Kayıpları Prof. Dr. Mehmet Gündüz, Dr. Eyyüp Üçtepe, Doç. Dr. Esra Gündüz Bölüm 22: Derecesine ve Lokalizasyonuna Göre İşitme Kayıpları Doç. Dr. Özgül Akın Şenkal Bölüm 23: Tek Taraflı İşitme Kayıpları Prof. Dr. Hüseyin Dere, Yrd. Doç. Dr. Banu Müjdeci Bölüm 24: Non-Organik İşitme Kayıpları Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 25: İşitme Kayıplarında Ayırıcı Tanı Yaklaşımları Doç. Dr. Figen Başar vii

9 İÇİNDEKİLER Bölüm 26: Koklear ve Retrokoklear Patolojilerin Ayırıcı Tanısında Odyolojik Testler Doç. Dr. Bilgehan Budak, Uzm. Ody. Emre Gürses Bölüm 27: Bebek ve Çocuklarda İşitme Kayıplarının Etkileri Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 28: Gürültüye Bağlı İşitme Kayıpları. 383 Yrd. Doç. Dr. Asuman Alnıaçık Erdoğan ODYOLOJİDE ÖZEL DURUMLAR Bölüm 29: (Santral) İşitsel İşlemleme Bozuklukları: Değerlendirme, Ayırıcı Tanı ve Rehabilitasyon Yaklaşımları Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 30: İşitsel Nöropati Spektrum Bozukluğu Doç. Dr. Ayça Çiprut Bölüm 31: Tinnitus ve Hiperakuzi Prof. Dr. Mehmet Fatih Öğüt, Dr. Göksel Turhal Bölüm 32: Vestibüler Sistem Bozuklukları: Değerlendirme, Tanı ve Rehabilitasyon Yaklaşımları Yrd. Doç. Dr. Evren Hızal KISIM: AMPLİFİKASYON Bölüm 33: İşitme Cihazları Prof. Dr. Erol Belgin Bölüm 34: Geriatrik Grupta İşitme Cihazı Seçimi ve Uygulamaları Uzm. Ody. Selim Ünsal, Uzm. Ody. Hasan Şahin, Prof. Dr. Mehmet Gündüz Bölüm 35: Kemiğe İmplante Edilebilir İşitme Cihazları Doç. Dr. Bülent Gündüz Bölüm 36: Orta Kulağa İmplante Edilebilir İşitme Cihazları Prof. Dr. Yıldırım A. Bayazıt, Yrd. Doç. Dr. Gökhan Altın, Yrd. Doç. Dr. Raşit Cevizci Bölüm 37: Koklear İmplantasyon Prof. Dr. Ş. Armağan İncesulu Bölüm 38: İşitsel Beyin Sapı İmplantı Prof. Dr. Yıldırım A. Bayazıt, Yrd. Doç. Dr. Gökhan Altın, Yrd. Doç. Dr. Raşit Cevizci REHABİLİTASYON Bölüm 39: İşitme Kayıplı Çocuklarda Eğitsel Değerlendirme Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 40: İşitme Kayıplı Çocuklarda Eğitim Yaklaşımları Uzm. Eğt. Ody. Şenay Altınyay, Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 41: İşitsel-Sözel Terapi (Auditory- Verbal Therapy) Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Bölüm 42: İşitme Kayıplı Çocuklarda Aile Eğitimi ve Danışmanlığı: 0-3 Yaş Doç. Dr. Zerrin Turan Bölüm 43: İşitme Engellilerin Eğitiminde Müzik Terapi ve Bilgisayar Destekli Eğitim Yaklaşımları Doç. Dr. A. Sanem Şahlı, Prof. Dr. Erol Belgin İndeks viii

10 YAZARLAR Yrd. Doç. Dr. Gökhan Altın Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Uzm. Eğt. Ody. Şenay Altınyay Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Odyoloji Bilim Dalı Doç. Dr. Figen Başar Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Prof. Dr. Yıldırım A. Bayazıt Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Prof. Dr. Erol Belgin Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Doç. Dr. Bilgehan Budak Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Raşit Cevizci Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Doç. Dr. Ayça Çiprut Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Odyoloji Bilim Dalı Doç. Dr. Bahar Çolpan Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Prof. Dr. Hüseyin Dere Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Uzm. Ody. Handan Dizdar İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü ve Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Doç. Dr. Seyra Erbek Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Odyoloji Konuşma ve Ses Hastalıkları Uzmanı Yrd. Doç. Dr. Asuman Alnıaçık Erdoğan Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Odyoloji Bölümü Doç.Dr. Bülent Gündüz Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Doç. Dr. Esra Gündüz Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Genetik Anabilim Dalı Prof. Dr. Mehmet Gündüz Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Uzm. Ody. Emre Gürses Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Prof. Dr. Ayşe Gül Güven Osmangazi Üniversitesi Eskişehir Sağlık Yüksek Okulu Odyoloji Bölümü Yrd. Doç. Dr. Evren Hızal Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Prof. Dr. Ş. Armağan İncesulu Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Prof. Dr. Yusuf K. Kemaloğlu Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Odyoloji Bilim Dalı Doç. Dr. Günay Kırkım Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı İşitme, Konuşma, Denge Ünitesi ix

11 YAZARLAR Doç. Dr. Sezer Külekçi VKV Amerikan Hastanesi Yrd. Doç. Dr. Banu Müjdeci Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Prof. Dr. Mehmet Fatih Öğüt Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Burak Öztürk Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü Uzm. Ody. Hasan Şahin SB Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Odyoloji Bölümü Doç. Dr. A. Sanem Şahlı Hacettepe Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu İşitme-Konuşma Eğitim Ünitesi Doç. Dr. Özgül Akın Şenkal Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Adana Araştırma ve Uygulama Merkezi Doç. Dr. Zerrin Turan Anadolu Üniversitesi, İşitme Engelli Çocuklar Eğitim ve Araştırma Merkezi Dr. Göksel Turhal Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Dr. Eyyüp Üçtepe Turgut Özal Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Genetik Anabilim Dalı Uzm. Ody. Selim Ünsal Turgut Özal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Odyoloji Bölümü Turgut Özal Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Kulak Burun Boğaz Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları Anabilim Dalı Uzm. Ody. Dr. Oğuz Yılmaz İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü ve Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yüksel Turgut Özal Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Odyoloji Bölümü Prof. Dr. Bülent Şerbetçioğlu İstanbul Medipol Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Odyoloji Bölümü ve Medipol Üniversitesi Hastanesi Kulak Burun Boğaz Anabilim Dalı x

12 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını Prof. Dr. Erol Belgin İşitme bilimi olarak tanımladığımız Odyoloji (Audiology), Latince audire=duymak ve Yunanca λογία = loji kelimelerinden köken almaktadır (Jaffe,1977). Odyolojinin tarihçesine bakıldığında, ilk olarak 1927 yılında Amerika Birleşik Devletleri nde işitme ve konuşma bozuklukları ile ilgili meslek sahiplerinin American Academy of Speech Correction adı altında örgütlendikleri görülmektedir (Belgin &Akdaş, 1989). Daha sonra, aynı kuruluş 1947 yılında American Speech and Hearing Association (ASHA) adını almıştır. Odyolog, eğitim odyoloğu ve konuşma-dil terapistlerini bünyesinde bulunduran bu kuruluşun den fazla üyesi bulunmaktadır (ASHA, 2011). Odyoloji terimi ilk olarak 1940 yılında Amerika Birleşik Devletleri nde hükümet kararı ile profesyonel kullanıma girmiştir ve devletin meslekleri tanımlayan kataloğunda görev ve yetkileri aşağıdaki şekilde belirtilmiştir (Alford,1977; Rupp& Stockdell, 1980; Silverman,1984; Belgin &Akdaş, 1989; ASHA,2011); Odyolog, diagnostik inceleme, habilitatif ve rehabilitatif yaklaşım ve işitme ile ilgili araştırma yapmada ihtisaslaşmış kişidir. Gerek görülen durumlarda işitme kayıplı hastaya işitme aleti ve diğer amplifikasyon modelleri içerisinde en uygununu seçer. Cihazın hastaya adaptasyonu ile sorumlu birinci derecedeki kişidir. Odyometrik neticeleri eğitim, medikal, sosyal ve davranım bilgisi gibi diğer tanısal testlerle koordine eder. Hastanın tüm davranım şeklini inceleyerek, geliştirilmiş özel testler kullanarak organik ve organik olmayan bozukluklar arasında ayırım yapar. Danışma, rehberlik, işitsel eğitim, dudaktan okuma ve konuşmanın korunmasını içeren habilitatif ve rehabilitatif programları planlar, yönetir, yürütür ve yer alır. İşitme sisteminin fizyolojisi, patolojisi, biyofiziği ve psikofiziği ile ilgili araştırmalar yapabilir. Klinik veya araştırma yöntemleri ve aletleri düzenleyebilir veya geliştirebilir. Eğitim, tıp ve diğer meslek gruplarına konsültan olarak katılabilir. Odyoloji bilimini ve sanatını öğretebilir ve bilimsel projeleri yönetir. Endüstriyel odyoloji, geriatrik odyoloji, pediatrik odyoloji ve araştırma odyolojisi alanlarında uzmanlaşabilir. Bilimsel yayınlarda Odyoloji (Audiology) ve Odyolog (Audiologist) terimlerinin kullanımı 1946 yılına dayanmaktadır. Terimin orijinal yaratıcısı kesin olarak bilinmemekle birlikte, Berger (1976); Mayer BA Schier, Willard B Hargrave, Stanley Nowak, Norman Canfield, veya Raymond Carhart tarafından ortaya atılmış olabileceğini belirtmiştir (Berger,1976; Galambos, 2011). Odyologlar için ilk üniversite kursu, 1946 yılında Carhart tarafından Amerika Birleşik Devletleri Northwestern Üniversitesi nde önerilirken, İkinci Dünya Savaşı gazilerinde gelişen işitme kayıplarının etkisi ile Odyoloji bilimi dünyada adını duyurmaya başlamıştır (Raymond, ). Odyoloji biliminin tarihçesine bakıldığında ilk odyometrelerin 1920 yılında Schwartz, 1926 yılında Fletcher tarafından geliştirildiği, ilk modern odyometrenin 1937 yılında kullanıma geçtiği ve ilk otomatik odyometrenin ise 1947 yılında Bekesy tarafından hayata geçirildiği görülmektedir (Sente, 2004). İşitme hassasiyetini ölçmek için tasarlanan odyometreler, normal işiten bireyler üzerinde yapılan çalışmalara dayalı olarak ulusal ve uluslar arası standartlara göre düzenlenmiştir. Bu standartlar, 1951 yılında American Standards Association (ASA), 1964 yılında geliştirilen International Standardization Organization (ISO) ve 1969 yılında geliştirilen ve günümüzde hala geçerliliğini koruyan American National Standarts Institute (ANSI) olarak bilinmektedir. Bireylerde işitmenin değerlendirilmesinde işitme eşiklerinin ölçümünün yanında konuşma testleri de kullanılmaktadır. İlk konuşma odyometrisi, 1929 yılında Fletcher ve Steinberg tarafından geliştirilmiştir (Sente, 2004). İşitme kayıplarının tanısı ve diğer patolojilerden ayırt edilebilmesi için objektif ve subjektif testlere ihtiyaç duyulmaktadır. Objektif test yöntemlerinden biri olan Elektroakustik İmpedansmetre ilk olarak 1946 yılında orta kulak patolojilerinde kullanılmakla birlikte, 1970 li yıllardan sonra kliniklerde daha gelişmiş ve düzenli olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bununla birlikte orta latanslar ile ilgili bilgiler ilk defa 1969 yılında Mendel ve Goldstein tarafından ortaya atılırken, Jewett, objektif test yöntemlerinden biri olan İşitsel xi

13 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını Uyarılmış Cevap Odyometrisi ile 1970 yılında ilk kez hayvanlardan cevap alındığını açıklamıştır. Yine aynı yıl James Jerger, Timpanogram tiplerini tanımlamış (A,B,C), ertesi yıl (1971) Portmann ve Arran ilk kez Transtimpanik elektrokokleografi yi kullanmışlardır yılında Kemp, koklea tarafından üretilen seslerin özel metodlar kullanılarak kulak kanalından kayıt edilebileceğini belirtmiştir. Otoakustik Emisyon adı verilen bu ölçüm, bugün hala işitme kayıplarının objektif tanısında yaygın olarak kullanılmaktadır (Probst,1990; Hall,1992). İşitme kaybının erken tanısı özellikle bebek ve küçük çocuklarda konuşma ve dil gelişimi bakımından oldukça önemlidir. Günümüzde, ülkemizde ve dünyada işitme kayıpları, işitme taraması programları ile erken dönemde tanılanabilmektedir yılından bu yana Amerika Birleşik Devletleri nde işitme taraması, halk okullarında okul çağındaki çocuklara uygulanırken, işitme bozukluğunun erken tanısının dil gelişimine katkıda bulunacağının anlaşılmasından sonra, taramanın 2-5 yaşlar arasında yapılmasına ilişkin girişimler başlamıştır (Northern&Downs,1978). Çocukluk çağı işitme sorunları için otolaringolog, odyolog, pediatrist ve dil ve konuşma uzmanı tarafından oluşturulan birleşik komite Joint Committe on Infant Hearing (JCIH) 1982 de, işitme taramasında yüksek riskli yenidoğanların saptanması ve üç aydan önce odyometrik taramanın yapılması gerektiğini belirtmiştir (Joint Committee on Infant Hearing, 1982). İlk defa 1993 te yaşamın ilk üç ayında yenidoğanların işitme taraması ile test edilmesi, iki aşamalı protokole göre Transient Evoked Otoacoustic Emissions (TEOAE) ve bu testten geçemeyenlere Auditory Brainstem Responses (ABR) yapılması önerilmiştir (National Institutes of Health Consensus Statement, 1993) te JCIH yalnızca risk taşıyanların değil, tüm yenidoğanlar için ulusal işitme taraması yapılması gerektiğini bildirmiştir. İşitme kaybı olan tüm bebeklerin ilk üç ayda tanılanması ve ilk altı ayda destek tedavisi almaları önerilmiştir (Joint Committee on Infant Hearing,1994) da Amerikan Pediatri Akademisi nin Yenidoğan ve Bebek İşitme Kaybının Tanısı ve Tedavisi başlıklı yazısında da, ulusal tarama testinin üç aydan önce, müdahalenin ise altı aydan önce yapılması önerilmiştir (Erenberg et al,1999). xii Medikal ve cerrahi girişimle tedavi edilemeyen işitme kayıplı bireylerde işitme kazancının arttırılmasında işitme cihazları kullanılmaktadır. İlk yıllarda deniz kabuğu, hayvan boynuzu gibi nesneler sesi yükseltmeye yönelik kullanılırken, ticari amaçlı işitme cihazları ilk defa 1800 lü yıllarda yapılmaya başlanmıştır yılında Portekiz kralı için yapılan akustik taht adı verilen taht şeklindeki işitme cihazı bunlardan biridir da Amerika Birleşik Devletleri nde Richard Rhodes tarafından ilk patent verilen yelpaze seklindeki işitme cihazı keşfedilmiş, 19 yy başlarında ise Alexander Graham Bell carbon transmitter üzerinde çalışmaya başlamıştır. İşitme kaybı olan annesi ve eşine yardımcı olabilmek için elektrikle çalışan bir işitme cihazı yapmayı amaçlayan çalışmaları sonucunda işitme cihazı yerine telefonu keşfetmiştir. Akophone adlı ilk elektrikli işitme cihazı, yine aynı yüzyıl başında Amerika Birleşik Devletleri nde Miller Rose tarafından keşfedilmiştir. Elektrik ile çalışan ticari amaçla yapılmış ilk işitme cihazı ise 1903 yılında piyasaya sürülmüştür yılında transistörün icadı ile işitme cihazlarının boyutları küçülmeye, kalitesi artmaya başlamıştır. İlk elektronik işitme cihazının patenti ise 1951 yılında Handson tarafından alınmıştır (Pollack,1980).Günümüzde işitme cihazları daha küçük ve daha güçlü amplifikatör özelliğine sahip olup, digital sistemlerden oluşmaktadır. İşitme cihazından yarar görmeyen bilateral ileri-çok ileri derecede işitme kaybına sahip bebek, çocuk ve yetişkinlerde cerrahi girişimle uygulanan koklear implantlar son on yılda işitme ve konuşma becerisi kazandırmada önemli bir çığır açmıştır. İşitme sisteminin elektrik akımı yoluyla uyarılabileceği düşüncesinin uygulamalı olarak ortaya konması ve rapor edilmesi ilk defa 1780 yılında Volta tarafından yapılmıştır (Brackman,1976; Luxford&Brackman, 1985). Bu gelişmeden uzun yıllar sonra işitme sinirinin doğrudan stimülasyonunun ilk tanımlanması 1957 yılında Fransa da Djourno ve Eyries tarafından yapılmıştır yılında sensörinöral işitme kayıplı bireylerde kullanılmak üzere implante edilebilir bir işitme protezi olan koklear implant ilk kez William House tarafından geliştirilmiştir (Hawkins, 2004). İlk kez 1973 yılında kullanılan bu tek elektrodlu ve tek kanallı implant 1000 den fazla hastada kullanılmıştır. Bu implantla okul öncesi yaştaki ilk çocuk 1981 yılında implante edilmiştir (Brackman,1976;

14 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını Luxford&Brackman,1985; Hawkins, 2004). Bu tek elektrodun daha sonraki versiyonu Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) tarafından 1984 yılında erişkinler için onaylanmıştır. Clark, 1978 yılında ilk çok elektrodlu, çok kanallı implantı kullanarak implantasyon yapmış ve bu cihazın yaygın klinik kullanımı, Nucleus Çok Kanallı Koklear İmplant olarak 1985 yılında başlamıştır. FDA bu cihazın kullanımını erişkinler için 1987 yılında, 2 yaş üstü çocuklar için 1990 yılında onaylamıştır (Spelman,1999). Koklear implantların uygulanamadığı hastalarda elektrotlar, doğrudan beyin sapında koklear nukleuslar üzerine yerleştirilip, İşitsel beyin sapı implantları ile sağlanan elektriksel uyarım sayesinde, hastalara işitme algısı kazandırılabilmektedir (Brackman et al,1993; Otto et al, 1998). TÜRKİYE DE ODYOLOJİNİN TARİHİ VE ODYOLOJİ EĞİTİMİ Ülkemizde Odyoloji Eğitimi 1968 yılında Prof. Dr. Nazmi Hoşal ın öncülüğünde Hacettepe Üniversitesi Mezuniyet Sonrası Eğitimi Fakültesi ne bağlı olarak Kulak Burun Boğaz Kliniği Koordinatörlüğü nde başlamıştır. Türkiye de ilk resmi eğitim programı olan Odyoloji Yüksek lisans ve doktora derslerini vermek üzere önce Amerika Birleşik Devletleri nin tanınmış Odyologlarından Dr. Richard Israel sonrasında ise Dr. Jack Katz ülkemize gelerek programa destek olmuşlardır. Hacettepe Üniversitesi nden sonra, 1986 yılında Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Odyoloji Bilim Dalı kurulmuş, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü bünyesinde 1987 yılında Odyoloji lisansüstü eğitim programlarına başlamış ve 1989 yılında doktora programı açılmıştır. Hacettepe Üniversitesi nde 1989 yılına kadar Odyoloji programı olarak yürütülen yüksek lisans eğitimi,1989 sonrasında program değişikliği yapılarak, Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları Yüksek Lisans ve Doktora programı olarak sürdürülmüştür. Hacettepe ve Marmara Üniversitesi nden sonra, Gazi, Dokuz Eylül, Ondokuz Mayıs, Çukurova, Başkent, Ege Üniversitesi ve diğer bazı üniversitelerde de Odyoloji yüksek lisans programları oluşturulmuştur. Yüksek lisans programları için üniversitelerin tıp ve/veya sağlık bilimleri ile ilgili lisans programlarını tamamlamış kişiler bu programa başvurabilirken, doktora programlarına Odyoloji yüksek lisans programını tamamlayanlar başvurabilmektedir. Son verilere göre, Odyoloji nin kuruluşundan bu yana ülkemizde 150 nin üzerinde Odyoloji Bilim Uzmanlığı, yaklaşık 30 Odyoloji Doktora derecesi verilmiştir. Gelişmekte ve nüfusu hızla artmakta olan ülkemizde Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları alanı ile ilgili meslek mensuplarının çok az sayıda olması, yüksek lisans programları ile yeterli düzeyde uzman personel yetiştirilememesi, lisans eğitimi düzeyinde meslek elemanı yetiştiren eğitim kurumlarının oluşturulması gereğini doğurmuş ve 2010 yılında İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, sonrasında ise Hacettepe Üniversitesi ve çeşitli vakıf üniversiteleri bünyesinde lisans düzeyinde Odyoloji Bölümleri açılmıştır. Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 22 Mayıs 2014 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik kapsamında Odyologların görev tanımları aşağıda belirtilmiştir; Odyolog a. İşitme ve denge ile ilgili hastalıkların tanısında uzman hekiminin yönlendirmesiyle tanısal testlerin gerçekleştirilmesi ve rehabilitasyonu ile işitme rehabilitasyonu için kullanılacak cihazların belirlenmesi, seçimi ve programlanmasını yapar. b. İşitme sağlığının korunması ve işitme kaybının önlenmesine yönelik çalışmalar yapar. c.. İşitme tarama programlarında görev alır ve bu programlardaki testleri yapar. ç. Gürültü ölçümlerini yaparak işitmenin korunması hakkında gerekli önerilerde bulunur. d. Cerrahi işlemler esnasında cerrahın gerekli görmesi durumunda işitme ve denge ile ilgili sinir monitörizasyonu yapar. e. Kulağa implante edilen cihazlarda ameliyat sırasında ve sonrasında cihaz ayarlamalarını yapar. f. İşitsel algı değerlendirmesi ve rehabiltasyonu yapar. g. İşitme ile ilgili eğitim programlarının hazırlanmasında görev alır. xiii

15 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını Ülkemizde Odyoloji ve Konuşma Bozuklukları Uzmanları nın Çalışma Alanları 1. Odyolojik Değerlendirmeler - Yenidoğan işitme tarama ve takibi - Çocuk ve erişkinlerdeki işitme kaybının subjektif ve objektif yöntemlerle değerlendirilmesi 2. Elektrofizyolojik Ölçüm ve değerlendirmeler ABR, Otoakustik Emisyon Ölçümleri, ENoG değerlendirmesi, ASSR 3. İşitme Cihazı ve Koklear İmplant Uygulaması, Adaptasyonu ve Oryantasyonu 4. Tinnutus Tanı ve Tedavisi 5. Konuşma ve Ses bozukluklarında tanı, değerlendirme ve terapi uygulamaları 6. Vestibüler Sistem Değerlendirme ve Terapi Programı İşitme ve konuşma engelli çocukların değerlendirme ve özel eğitimlerini gerçekleştirmek için özel bir meslek grubu ihtiyacı ortaya çıkınca bu nitelikteki uzmanları yetiştirmek için 1992 yılında Prof. Dr. Erol Belgin in öncülüğünde Eğitim Odyolojisi yüksek lisans ve doktora programları geliştirilmiş ve Sağlık Bilimleri Enstitüsü bünyesinde eğitim programları açılmıştır. Eğitim Odyolojisi programlarının temel amacı işitme ve konuşma bozukluğu olan; bebek, çocuk, ve yetişkin hasta grubunun iletişim becerilerinin değerlendirilmesi, uygun rehabilitasyon programlarının belirlenerek uygulanmasıdır. Uygulamalarda araştırma ve geliştirme çalışmalarına ağırlık verilerek bu alanda kullanılan değerlendirme ölçeklerinin ve farklı terapi programlarının geliştirilmesi önemli yer tutmaktadır. Ayrıca ek engeli olan hastalarda ilgili bölümlerle işbirliği yapılarak, başvuran bireylerin ayrıntılı değerlendirilmesi ve uzun süreli takipleri yapılmaktadır. Son verilere göre, kuruluşundan bu yana ülkemizde 30 Eğitim Odyolojisi Bilim uzmanı, 6 Eğitim Odyolojisi Doktoru mezun olmuştur. Ülkemizde Eğitim Odyologlarının Çalışma Alanları 1. İşitme kayıpları 2. İşitsel işlemleme bozukluğu 3. İşitsel nöropati 4. Konuşma gecikmesi 5. Çocuklarda gelişimsel/kazanılmış dil ve konuşma bozuklukları. xiv Eğitim Odyolojisinde Değerlendirme Süreci 1. Genel gelişim değerlendirmesi 2. İşitsel algı becerilerinin değerlendirmesi 3. Koklear implant adaylarının değerlendirilmesi 4. Dil ve konuşma becerilerinin değerlendirilmesi 5. İşitsel işlemleme testleri Re/habilitasyon 1. İşitme cihazı ve yardımcı dinleme cihazlarının adaptasyon ve oryantasyonu 2. Gelişim alanlarının desteklenmesine yönelik aile eğitimi ve danışmanlık hizmetleri 3. İşitsel re/habilitasyon 4. İşitme engellilerde artikülasyon terapisi 5. Çocuklarda dil ve konuşma bozuklukları terapisi 6. Akademik becerilerin desteklenmesi 7. İşitsel işlemleme bozukluklarının eğitsel tedavisi Ülkemizde sadece Hacettepe Üniversitesi nde lisansüstü eğitim olanağı bulunan eğitim odyolojisi programlarında, uygulanan rehabilitasyon programlarının etkin bir şekilde bireyin yaşam kalitesini arttırması için gözlem ve danışmanlık hizmetleri de verilmektedir. Farklı kurum ve kuruluşlarda çalışan uzman, lisans ve lisansüstü düzeyindeki öğrencilere uygulanan değerlendirme ve programlar hakkında danışmanlık hizmetleri ve staj imkânı tanınmaktadır. Ülkemizde lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde Odyoloji eğitiminin yanı sıra, çeşitli üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları nın Odyometri Programlarında eğitim faaliyetleri sürdürülmektedir. Odyometri programının esas amacı, işitme ve işitme kayıplarının ölçülerek değerlendirilmesi alanında çalışma yapabilecek yüksekokul düzeyinde eğitim görmüş sağlık teknikeri yetiştirmektir. Odyometri programı ülkemizde ilk kez 1984 yılında Prof. Dr. Erol Belgin in öncülüğünde Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları nın bünyesinde hizmete girmiştir. Odyometri teknikeri, odyometri alanında önlisans eğitimi verilen yüksekokullardan mezun; odyolog ya da odyoloğun olmadığı durumlarda Kulak Burun Boğaz Hekimi tarafından belirlenen bireylere işitme ölçümü ile ilgili ekipmanı kullanarak öngörülen gerekli testleri

16 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını uygulayan sağlık meslek mensubudur. Programa kabul edilebilmek için lise mezunu olmak gereklidir. Meslek liselerinin Tıp Elektroniği, Tıbbi Sekreterlik, Tıp Sekreterliği bölümlerinden mezun olanlar Odyometri ön lisans programına sınavsız olarak girebilirler. Programı bitirenlere Ön Lisans diploması ve Sağlık Teknikeri ( Odyometrist) ünvanı verilir. Odyometri teknikeri, odyoloji uzmanının olmadığı durumlarda Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanının gözetim ve denetiminde çalışabilmektedir. 22 Mayıs 2014 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan ve yürürlüğe giren Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik kapsamında Odyometri Teknikerleri nin görev tanımları aşağıda belirtilmiştir; Odyometri Teknikeri a. Saf ses ve konuşma odyometrisi, immitansmetri testlerini yapar. İşitme kaybı, çeşidi, seviyesi ve hastanın kooperasyonu ile ilgili bilgileri test formuna kayıt eder. b. İlgili uzman, tabip denetiminde; vestibüler testler ve otoakustik emisyon uygulamaları yapar. c. İşitme tarama programlarında ve gürültü ölçümlerinde görev alır. ç. İşitme cihazı uygulamasına yönelik kulak kalıbı ölçüleri alır, uygun görülen cihazların kazanç ve çıkış değerlerini ölçer ve ayarlarını yapar. Ülkemizde halen, Hacettepe, Ankara, Cumhuriyet, Dokuz Eylül, Ege, Erciyes ve Trakya Üniversitesi gibi devlet üniversitelerinin ve bazı özel üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu bünyesinde Odyometri programları eğitime devam etmektedir ün üzerinde odyometrist devlet ve özel sektörde hizmet vermektedir. Günümüzde, Yenidoğan İşitme Taraması Programları ile işitme kayıplı bebek ve çocuklar çok daha erken dönemde teşhis edilip cihazlandırıldıktan sonra eğitim programlarına dâhil edilebilmektedir. Ülkemizde yenidoğan işitme taraması ilk olarak pilot çalışma niteliğinde Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Odyoloji Bölümü (1994) ve Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Odyoloi Bölümü nde (1998) başlamıştır yılında Hacettepe Üniversitesi KBB-Odyoloji bölümü öncülüğünde Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında imzalanan bir protokolle doğum hastanelerinde de yenidoğan işitme taraması yapılmasının temelleri atılmıştır. Bu protokol, günümüzde yenidoğan işitme taramalarının ülke çapında yaygınlaştırılmasını amaçlayan ve 2004 yılında başlatılan Ulusal Yenidoğan İşitme Taraması Kampanyası nın çekirdeğini oluşturmuştur. Günümüzde, ülkemiz şehirlerinin tamamında Yenidoğan İşitme Taraması uygulaması başarı ile yürütülmektedir. Ulusal Yenidoğan İşitme Taraması programları ile doğar doğmaz işitme kaybının varlığı kesinleşen bir bebeğe en kısa zamanda işitme cihazı uygulanmakta ve aile eğitimleri ile işitsel habilitasyon programlarına başlanmaktadır. İleri ve çok ileri derecede işitme kayıplı bir bebekte, işitme cihazı sıklıkla 3-6 ay kadar kullanılmakta, işitme cihazı ve düzenli işitsel eğitime rağmen sözel uyaranlara tepki vermediği belirlenirse vakit kaybetmeden koklear implant uygulanmaktadır. Türkiye de ilk kez 1987 yılında Eskişehir Anadolu Üniversitesi Medikososyal Hastanesi nde gerçekleştirilen koklear implantasyon, 1990 lı yılların ikinci yarısından itibaren daha yaygın olarak yapılmaya başlanmıştır (Altay &Konrot, 2006) verilerine göre ülkemizde halen 15 il ve 28 merkezde koklear implantasyon uygulanmaktadır (CID, 2014). Erken dönemde tanılanan, cihazlandırılan ve/veya koklear implant uygulanan ve düzenli işitsel habilitasyon programlarına dâhil edilen işitme kayıplı çocuklar yaşamlarının ileriki dönemlerinde normal işiten yaşıtlarına benzer konuşma-dil becerileri ile sosyal, duygusal ve akademik becerilere ulaşabilmektedir. Ülkemizde, işitme engelli bireylere yönelik böylesine üst düzey bir hizmetin başarıyla verilmesi multidisipliner bir çalışmayı gerekli kılmaktadır. Bu başarı, Odyoloji, Konuşma ve Ses Bozuklukları ve Eğitim Odyolojisi alanlarında yerleşmiş formal bir eğitim sisteminin sonucudur. Toplumsal bilinçlenme ve sağlık hizmetlerindeki gelişme ve yaygınlaşma işitme, konuşma, ses ve denge bozukluklarının hizmet sektöründe ön sıralara çıkmasına neden olmuştur. Bu alanda çalışan meslek mensuplarına olan ihtiyacın günden güne artması üniversitelerin Odyoloji ve Dilxv

17 Odyolojinin Dünü, Bugünü, Yarını Konuşma Bozuklukları lisans programlarını açma yarışını hızlandırmıştır. Bazı üniversiteler hiçbir alt yapısı olmadan, uzmanlık alanı dışındaki öğretim elemanları ile bu eğitimleri sürdürmektedirler. YÖK ün belirlediği bölüm açma kriterlerinin uygulanmadığı bu bölümlerden mezun olanların, büyük bir hasta grubuna verebilecekleri hizmet ve uygulamalar konusunda kaygılar günden güne artmaktadır. Gerek subjektif gerekse objektif değerlendirmelerle tanısal yaklaşımlardaki eksik ve yanlışlar, tedavi ve rehabilitasyon yönlendirmelerini olumsuz yönde etkileyecektir. Birçok tıp ve eğitim disiplinleri içerisinde yerini alan meslek mensuplarının teorik ve uygulamalı eğitimlerinin, hizme t kalitesini aksatmayacak düzeye çıkarılması en önemli konudur. KAYNAKLAR Jaffe, B.F. Hearing loss of children, A comprehansive text. University Park Press, Baltimore,1977. Belgin, E. Akdaş, F. Dünya da ve Türkiye de Odyoloji. Türk Otolarengoloji Arşivi.161-3, American Speech-Language-Hearing Association (ASHA). Available at: Erişim tarihi: 28 Kasım Alford, B. Jerger, J. Audiology and Otolaryngology. Acta Otol.103:249-50, Rupp, R., Stockdell, K. The roles of Speech Protocols in Audiology. Grune and Stratton Incorp. New York, Ch,2,1980. Silverman, F.H. Responsibilities of Speech Language Pathologist/Audiologist. Charles Merril Publishing Comp. Ohio, , Berger, KW. Genealogy of the words audiology and audiologist. Journal of the American Audiology Society 2, (2): 38 44,1976. Galambos, R. Available at: biomems/hdavis.pdf, Hallowell Davis: , National Academy of Science. Accessed: 26 November, Raymond, C. ( ) Papers, Northwestern University Archives, Evanston, Illinois. Available at: carhart.pdf Accessed:27, November, Sente, M. The history of audiology, Med Pregl. Nov- Dec;57(11-12):611-6, Hall, III, W. Handbook of Auditory Evoked Responses,Allyn and Bacon Inc.Boston Probst, R. Otoacoustic Emissions: An Overview. In Advances in Oto-Rhino-Laryngology.Ed. Pfaltz CR. Basel,1-8., Northern JL, Downs, MP. Objective hearing tests. In: Northern JL, Downs MP, editors. Hearing in children. 2nd edition. Baltimore (MD): Williams and Wilkins; , Joint Committee on Infant Hearing. American Academy of Pediatrics Position Statement. Pediatrics, 70:496-7, Early identification of hearing impairment in infants and young children. National Institutes of Health Consensus Statement, 11:1-24,1993. Joint Committee on Infant Hearing Position Statement. Otolaryngol. Head Neck Surg. 113: , Erenberg, A., Lemons, J., Sia, C,. et al. Newborn and infant hearing loss: detection and intervention. American Academy of Pediatrics. Task Force on Newborn and Infant Hearing, Pediatrics, 103: , Pollack, MC. Amplification for the Hearing Impaired. Second Ed. Grune&Stratton Inc,New York Brackman, DE. The cochlear implant: basic principles. Laryngoscope, 86: , Luxford, WM., Brackman, DE. The history of cochlear implants. In Grap RF, Cochlear Implants, London, Croom Helm, p 1-26, Hawkins, EJ. Sketches of otohistory Part of 3 Alfonso Corti. Audiol.Neurootol.9:259-64, Spelman, FA. The past,present and future of cochlear prostheses.ieee Eng in Med.Biol, 27-33, Brackman, DE., Hitselberger, WE., Nelson, RA., et al. Auditory brainstem implant I.Issues in surgical implantation. Otolaryngol Head Neck Surg, 108: , Otto, SR., Shannon, RV., Brackman, DE., et al. The multichannel auditory brainstem implant: performance in twelve patients. Otolaryngol Head Neck Surg, 118: ,1998. Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik, 22 Mayıs 2014 tarihli Resmi Gazete, web adresi: resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/05/ htm Altay, B.,Konrot, A. Koklear İmplantın Tarihçesi ve Ülkemizdeki Gelişimi, Türkiye Klinikleri,J.Surg. Med Sci, 2(10)1-6, CID-Koklear İmplant Derneği, Available at: Erişim Tarihi: Temmuz, xvi

18 1 Temel Fizik Yrd. Doç. Dr. Mustafa Yüksel FİZİK VE ÖLÇME Fizik bilimi, deneysel gözlemler ve nicel ölçümlere dayanır. Fiziğin amacı, doğa olaylarına açıklamalar getirecek temel kanunları bulmak ve deneysel çalışmalarda yardımcı olacak düzeyde teoriler geliştirmektir. Deneysel çalışmalar ile desteklenen fiziksel teoriler matematik diliyle ifade edilirler. Fizik ve matematik bu yönüyle ayrılmaz ikilidirler. Klasik fizik denilince 1900 lü yıllardan önce geliştirilen teoriler, kavramlar, kanunlar, klasik mekanikteki deneysel çalışmalar, termodinamik ve elektromanyetizma anlaşılır. 19. Yüzyılın sonlarına doğru başlayan modern fizik çağının gelişmesinin temel nedeni, klasik fiziğin birçok fiziksel olayı açıklamakta aciz kalmasıdır. Modern fiziğin kattığı en büyük iki gelişme, Rölativite teorisi ve kuantum mekaniğidir. Klasik fizik ile modern fizik arasındaki en önemli farkı, modern fiziğin enerjinin kesikliliğini (kuantalı oluşunu) ve parçacıkların dalga özelliğini dikkate almasıdır. Bu bölümde temel Odyoloji öğrenirken işimizi kolaylaştıracak fiziksel prensipleri anlamaya çalışacağız. Ölçme Ölçme, bir büyüklüğün kendi cinsinden bir standart ile karşılaştırılmasıdır. İki çeşit ölçme vardır. Bunlar, doğrudan ve dolaylı ölçme olarak tanımlanabilir. Doğrudan ölçme: Ölçme aleti kullanılarak, bir nesnenin bilinmeyen büyüklük değerini, aynı cinsten birim kabul edilen bir büyüklük ile karşılaştırma yöntemidir. Dolaylı ölçme: Bir büyüklüğün, ölçülen bir ya da birden fazla doğrudan ölçüm sonucunda elde edilen veriler kullanılarak belirlenmesine yönelik ölçüm yöntemidir Uzunluk, Kütle ve Zaman Standartları Fizik yasaları açık tanımları bulunan temel nicelikler cinsinden ifade edilmektedirler. Mekanikte temelde üç büyüklük vardır; bunlar, uzunluk (L), zaman (T) ve kütle (M) dir. Diğer tüm fiziksel nicelikler bu büyüklükler cinsinden ifade edilebilirler yılında Uluslararası birim kurulu, uzunluk, kütle gibi temel büyüklükleri standart haline getiren bir takım kararlar aldı. Bu sistemin adına Uluslararası sistem (SI) denildi. Bu sistemde kütle birimi kilogram, zaman birimi saniye ve uzunluk birimi metredir. Ayrıca oluşturulan diğer standart birimler, sıcaklık (Kelvin), akım (Amper), aydınlatma şiddeti (kandil) ve madde miktarı (mol) dür. Bir ölçümün sonucunu bu ölçümleri yeniden elde etmek isteyen birine sunmak istersek mutlaka bir ölçüm standardı tanımlamak zorundayız. Şu anda kullanılmakta olan çeşitli birim sistemleri mevcuttur. CGS (Cm, Gram Saniye), MKS (Metre, Kilogram Saniye) ve SI (Systeme Internationale) birim sistemleri bunlardan bir kaçıdır. Bu derste bizim kullanacağımız birim sistemi, metrik sistemin (MKS) uyarlaması olan SI birim sistemidir Uzunluk: 1960 yılına kadar, standart uzunluk birimi metre, kontrollü şartlar altında saklanan özel bir platin iridyum çubuğundaki, iki çizgi arasındaki mesafe olarak belirlenmiştir. Bu standart günümüz teknolojisinin gereksinimi olan hassasiyeti karşılayamadığı için geçerliliğini kaybetmiştir lerde bir metre, kripton-86 lambasının yaydığı turuncu-kırmızı ışığın, dalga boyunun ,73 katı olarak tanımlanmıştı yılında, bir metre, ışığın, boşlukta 1/ saniyede aldığı yol olarak tanımlanmıştır. Kütle: SI birim sisteminde kullanılan kütle birimi olan kilogram, 1987 yılında kabul edilen Fransa nın Serves kentinde, Uluslararası ağırlık ve ölçümler bürosunda bulunan özel bir platin-iridyum silindir alaşımın kütlesi olarak tanımlanmıştır. Zaman: 1960 lardan önce zaman standardı olarak ortalama güneş günü kullanılıyordu. Ancak yer kürenin dönmesi zamanla az da olsa değişiklik gösterdiği bilinmektedir. Bu bakımdan bu stan- 3

19 2 Ses Fiziği ve Akustik Prensipler Prof. Dr. Erol Belgin En önemli duyularımızdan biri olan işitmenin meydana gelebilmesi için bir ses kaynağı, ses dalgalarını ileten bir ortam ve bunları algılayan bir reseptör organ, kulak gereklidir (Belgin, 2014). Algıladığımız seslerin kaynağı titreşen bir nesne veya materyaldir. Bu bir diyapozon, kemanın telleri, bir siren sesinin havada yaydığı titreşimler veya bir flütün sesi olabilir. Bir sesin insan kulağına ulaşabilmesi için bazı ortamlar aracılığıyla iletilmesi gereklidir. Bu ortam genellikle havadır. Ses titreşimlerinin bir ortamdaki ilerleme hızına ses hızı denir. Ses hızının birimi metre/saniye (m/ sn) dir. Ses dalgalarının havadaki yayılma hızı 340 m/sn dir (Van Ligtenberg,1982;Yost, 2000). Şimşek çakması ile ortaya çıkan ışık ile gök gürültüsü sesi arasındaki zaman farklı buna en güzel örneklerden biridir. Su, demir gibi farklı ortamlar tarafından da iletilebilen sesin, bu ortamlardaki hızı da farklıdır. Sesin yayılım hızı; 30 C sıcaklıkta suda 1494 m/sn, çelikte ise 5000 m/sn dir (Brüel- Kjaer,1984). Suda iletim hızı havadaki iletim hızından 4 kat, metal yoluyla ise 14 kat daha fazladır. Ses dalgaları vakumla (havanın yokluğunda) yayılamazlar. Örneğin vakumun içindeki bir çalar saatin sesini duymak imkânsızdır (Van Ligtenberg,1982) (Şekil 1). (Van Ligtenberg,1982) Ses kaynağından çıkan titreşimler sıkışma (compression) ve gevşeme (rarefaction) hareketleri ile havada farklı yönlerde yayılırlar (Şekil 2 ve Şekil 2 Ses dalgalarında sıkışma ve gevşeme. (Kaynak: Şekil 3). Sıkışmanın olduğu alanda basınç normalden daha yüksek iken, gevşemenin olduğu alanda basınç daha düşüktür. Moleküllerin bir defa sıkışıp gevşeme hareketi içinde kalan mesafe sesin dalga boyunu belirler. Bir tek titreşimde pozitif ve negatif iki faz mevcuttur (Belgin,2014). Titreşim durduğunda ses dalgalarının iletişimi de durur. Titreşimler düzenli(regular) ve düzensiz (irregular) olmak üzere iki şekilde incelenebilir. Düzenli titreşimler kulağa çarptığında az veya çok müzikal ses olarak algılanırlar. Düzensiz titreşimler ise, gıcırdama, hışırtı, tıkırdama ve tıslama sesine benzer şekilde algılanırlar (Van Ligtenberg, 1982; Yost, 2000). Şekil 1 Vakum içindeki çalar saat (Van Ligtenberg, 1982) Şekil 3 Sesin yayılımı (Van Ligtenberg, 1982) 19

20 3 Periferik İşitme Sisteminin Anatomi ve Fizyolojisi Prof. Dr. Erol Belgin İşitme Sistemi, Periferik İşitme Sistemi ve Santral İşitme Sistemi olmak üzere 2 bölümde incelenir. Periferik İşitme Sistemi, dış (outer), orta (middle) ve iç (inner) kulaktan oluşur (Şekil 1). Bu bölümde, periferik işitme sisteminin anatomi ve fizyolojisi anlatılmıştır. yoluna iletmeye yarar. Ayrıca yapısal özelliği nedeniyle sesi filtreleme ve yükseltme görevi de vardır (Dallos,1973; Belgin,2014). Kulak kepçesinin bölümleri Şekil 2 de gösterilmiştir. Auricula nın DIŞ KULAK Dış kulak iki yapıdan oluşur; Kulak kepçesi (Pinna, Auricula) Dış kulak yolu (External Auditory Meatus) veya kulak kanalı (ear canal) (Şekil 1). Dış kulak yolunun bittiği yerde, kulak zarı (tympanic membrane, eardrum) ile orta kulak başlar (Moller, 2000; Seikel et al, 2010). Dış ortamdan gelen ses dalgalarının karşılaştığı ilk organ kulak kepçesidir (pinna, auricula). Kulak kepçesinin şekli çevredeki seslere odaklanmaya yardımcı olur, sesin lokalizasyonunda rol oynar. Kulak kepçesi sesleri toplamaya ve dış kulak Şekil 2 Kulak kepçesinin (auricula,pinna) bölümleri (Kaynak: Seikel, J.A., King, D.W., Drumright, D.G. Anatomy&Physiology for Speech, Language and Hearing, Fourth Edition, Delmar,2010) Şekil 1 Periferik işitme sistemi (Kaynak: sample.pdf) 27

21 4 Santral İşitme Sisteminin Anatomi ve Fizyolojisi Doç. Dr. A. Sanem Şahlı NÖROANATOMİ VE NÖROFİZYOLOJİYE GİRİŞ Sinir sistemi vücudun karar ve iletişim merkezidir. Vücudun içinden ve dışından duyusal verileri alan, değişikliklere ve isteklere cevap veren, hareketleri başlatan ve sonlandıran ve vücudun homeostazını (homeostasis) koruyan karmaşık bir ağdır. Canlıların içinde bulundukları ortam ile kurduğu ilişkileri yürüten ve organize eden Sinir Sistemi (Nervous System) iki ana bölümde incelenir; 1) beyin (cerebrum) ve spinal kord dan ( spinal chord) oluşan Santral Sinir Sistemi (Central Nervous System) ve 2) reseptör yapılar, sinir uzantıları ve ilgili ganglionların meydana getirdiği Periferik Sinir Sistemi (Peripheral Nervous System). Periferik Sinir Sistemi ise kendi içinde Sempatik ve Parasempatik Sinir Sistemi nden oluşan 1) Otonom Sinir Sistemi ve 2) Somatik Sinir Sistemi olmak üzere 2 ye ayrılır (Gilroy,2000; Kandel et al, 2000). (Tablo 1) TABLO 1 Sinir sistemini oluşturan anatomik yapılar SİNİR SİSTEMİ SANTRAL SİNİR SİSTEMİ PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ Spinal kordbeyin SOMATİK SİNİR SİSTEMİ OTONOM SİNİR SİSTEMİ Sempatik Sinir Sistemi Parasempatik Sinir Sistemi Ön Beyin Orta Beyin Arka Beyin TelencephalonDiencephalonMesencephalonMetencephalonMyelencephalon Cerebral Cortex Thalamus Tectum PonsMedulla Basal Ganglia Hypothalamus Tegmentum Cerebellum Hippocampus Amygdala e-kaynak: den adapte edilmiştir. 39