Balıkçılıkta Ağ Gözü Açıklığı Ölçüm Teknikleri Ve Sorunlar

Transkript

1 Balıkçılıkta Ağ Gözü Açıklığı Ölçüm Teknikleri Ve Sorunlar Yrd. Doç. Dr. Sevil Demirci (1) Yrd. Doç. Dr. Aydın Demirci (2) Dr. Öğr. Emrah Şimşek (3) (1,2,3) Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Hatay Tlf: Fax: (1) (2) (3) Özet Sürdürülebilir balıkçılık için boy seçiciliğinin sağlanması esas faktördür. Bu ise yasal düzenlemede asgari göz açıklığı uygulaması ile mümkündür. Göz açıklığının ölçülmesi teknik bir konu olup uluslararası standartlarda nasıl yapılacağı açıklanmıştır. Bu standartlar: göz açıklığı tanımı, ölçüm aracı ve yöntemi olarak belirlenmiştir. Fakat ülkemizde de olduğu gibi uygulamada bilgi ve tecrübe eksikliği başta olmak üzere insan faktörü sorunlar oluşturabilmektedir. Bu sorunların çözümü için bu standartlara ek olarak standart ağ göz ölçüm cihazları oluşturulmuştur. Avrupa Birliği tarafından desteklenen bir AR-GE projesi ile OMEGA adı verilen yeni bir ağ göz açıklığı ölçüm cihazı geliştirilmiştir. Bu cihaz sayesinde denetim ve uygulamadaki olumsuz insan faktörü minimize edilmiştir. Bu cihaz ile İskenderun Körfezi nde kullanılan trol ağlarının rastgele belirli bir kısmında ölçüm yapılmış ve kullanılan tüm ağların asgari göz açıklığı olan 44mm den yüksek olduğu saptanmıştır. Hatta bunların ortalamasının 45,5 olarak bulunmuştur. Bu çalışma sonucunda bu ölçüm cihazının veya benzer işlevi görecek bir cihazın denetimler kullanılması balıkçığımız açısından olumlu katkılar sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Ölçüm teknikleri, Omega, trol ağı, sürdürülebilir balıkçılık, göz açıklığı

2 Giriş Ağ gözü kenar boyu : İki ardışık düğüm veya birleşme noktası arasındaki mesafedir. Ölçüm, yapıldığı yönde ağ tamamen gerilerek düğümlerin veya birleşme noktalarının merkezinden yapılır. Ağ göz boyu : b Düğümlü ağlar için ağ gözü N yönünde tamamen gerildiği zaman aynı ağ gözü üzerinde karşı iki düğümün merkezleri arasındaki mesafedir. N yönü ağın dokunduğu yöne doğru açı oluşturan yöndür. Düğümsüz ağlarda ağ olası en uzun ekseni boyunca tamamen gerildiğinde, aynı ağ gözünde karşılıklı iki birleşme noktasının merkezleri arasındaki mesafedir. Ağ göz açıklığı : c Düğümlü ağlar için, ağ N yönünde tamamen gerildiği zaman aynı ağ gözü üzerinde karşılıklı iki düğüm arasındaki iç mesafedir. Düğümsüz ağlarda ağ olası en uzun ekseni boyunca tamamen gerildiğinde, aynı ağ gözünün karşılıklı iki birleşme noktası arasındaki iç mesafedir. Ağ gözü kenar boyu bazen kol boyu olarak ta isimlendirilir ve ölçülen ağ göz boyunun yarısı olan bu ölçüm bir düğüm ve kenar boyunu içine alır. Ağ göz açıklığı ağ gözü iç çevresiyle doğrudan ilişkilidir. Bu yüzden ağ göz açıklığı seçicilik denemelerinde en yararlı ölçüm şeklidir. Bu yüzden ağ göz boyu önceden belirli bir standarda uygun olarak ölçülür. T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı su ürünleri mevzuatına göre ağ göz açıklığı Ağ ıslakken, ağ ipinin ve düğümünün kalınlığına bakılmaksızın, gergin halde bir ağ gözünün karşılıklı iki düğümü arasındaki mesafedir. Ağın akış yönü dikkate alınarak, birbirini takip eden yirmi ağ gözünde yapılan ölçümlerin ortalamasını ifade eder şeklinde açıklanmaktadır. Şekil 1.Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) ağ gözü boyu tanımı. Ağ göz açıklığında kullanılan ölçüm aletleri Ağ gözü ölçümünde kullanılan aletler iki ana grupta toplanmaktadır. Kama şekilli ölçme aletleri uç kısma doğru daralan kenarlara sahiptir. Bu daralma her iki kenara mm veya inç cinsinden işaretledir.ağ gözü içine uç kısımdan geçirilen aletin kenarları el kuvveti veya sabit bir ağırlık yada güç uygulanarak ölçüm

3 işlemine devam edilir. Kuvvetin etkisi ile ağ gözü içinde (karşılıklı iki düğüm veya birleşme yerinde) aletin durduğu yerdeki genişlik ağ göz açıklığı olarak kaydedilir. Ağ gözüne uygulanan güç düşey yöndedir. Bu alet yaygın olarak kontrol görevlileri tarafından balıkçılık faaliyetlerini teftişte kullanılır. Bu grup ölçme aletleri, ağ gözünün karşılıklı düğümleri arasında yatay bir kuvvet uygulanarak kullanılır. Bu kuvvet bir yay veya önceden sınırlandırılmış yüklemeye sahip bir durdurma cihazı ile kontrol edilir. Bu grup içinde kullanılan ICES ölçme aleti bilimsel çalışmalar için tavsiye edilmiştir ve bu şekilde özellikle bilimsel denemelerde trol torba ağ göz açıklığının ölçümünde kullanılmaktadır. Farklı ölçme aletleri ağ gözü boyunda farklılıklara neden olabilmektedir. Bu yüzden ağ göz boyu ile ilişkili seçicilik faktörü değerleri farklı ölçüm aletleri kullanıldığı zaman kıyaslanamayabilir. Kama ölçüm aleti ile ağ gözüne uygulanan düşey kuvvet ip ile alet arasında sürtünmeye ve aletteki daralmaya bağlı olarak ağ gözünün kenarlarına yüklenmeye ağ gözlerin elastiki olarak uzamayıp tamamen normal uzamış halde ve düğümlerin avcılık yaparken ki durumundan daha oturmuş bir durumda olması yönünde ağ gözünü ölçümünde bir uzlaşmaya varılmıştır. Eğer hiçbir ölçüm aleti mevcut değilse, ağ gözü açıklığı önce ağ boyuna asılarak ağ gözlerinin yan düğümleri gergin olarak birbirine değecek şekilde kapandıktan sonra N yönünde karşılıklı düğümlerin iç kenarları arasındaki mesafe bir cetvel yardımıyla ölçülür. Ağın gerilmesi özellikle ağ naylon ipten yapıldığı zaman elde edilen ölçüm değerlerini etkiler. Uzatma ağlarında ağ göz açıklığının ölçümü kama şekilli ve kuvvet uygulayan yaylı ölçme aletleri uygun değildir. Çünkü bu ağları oluşturan ağ ipi çok incedir ve bu yüzden uygulan kuvvet ile önemli derecede uzayabilir. Tablo 1 de dört farklı alternatif temel ağ gözü ölçüm yöntemine ait özellikler özet halinde verilmiştir. Materyal ve Yöntem Tablo 1. Ağ gözü ölçüm yöntemi özellikleri Ölçüm Yöntemi Pratikte bir torbanın ağ gözlerinin açıklığı, üretim sırasında oluşan farklıklılardan veya kullanım sırasında torbanın farklı yerlerindeki ağ gözleri üzerine binen farklı

4 yüklenmelerden dolayı değişebilir. % 50 yakalama boyu ile ağ gözü ilişkilendirildiğinde ortalama ağ göz boyu ile çalışılması gerekir. Ortalamanın yeterince doğru tahmin edilmesi için ölçülmesi gereken ağ göz sayısı ölçümlerin varyansına bağlıdır. Tecrübe ile ölçülecek minimum ağ göz sayısı geliştirilmiş olmasına rağmen bu herhangi bir ağ için sadece ölçüm ile tespit edilebilir. Avrupa Birliği ne (AB) bağlı ülkelerinde yasalara uygun olarak kontrol memurları tarafından ölçülmesi gereken ağ gözü sayısı 60 dır. Deneysel olarak ise tüm torba için minimum 100 ağ gözünün ölçülmesi tavsiye edilmektedir.

5 Avrupa Birliği Komisyon Düzenlemesine (2108/8) göre ağ göz açıklığının ölçümü 23 Temmuz 1984 de balıkçılık ağlarının göz genişliğinin tespiti aşağıda açıklanan detaylı kurallara dayandırılmıştır. Balıkçılık kaynaklarının korunması için alınan teknik önlemlere uymanın yanı sıra ağ göz genişliğinin tespitinin detaylı kurallara dayandırılması gerekmektedir. Madde 1. Ölçme aletlerinin tanımı Ağ gözlerinin boylarının tespitinde kullanılacak ölçme aletleri 2 mm kalınlığında, düz, dayanıklı bir malzemeden ve şeklini bozmayacak yetenekte olmalıdır. Bunlar bir seri paralel kenarlı yanlar ile bağlantılı olarak daralan kenarlar şeklinde bağlantılı olacaktır ki bu daralma her 1 mm için 8 mm dir veya sadece kenarları daralarak gelen şeklinde olabilir. Bunların en dar yeri olan uç kısmında bir deliği olmalıdır. Madde 2. Ölçme aletlerinin kullanımı Ağ, gözleri diyagonal (çapraz) yönde olacak şekilde boyuna uzatılacaktır. Madde 1 de tarifi yapılan ölçme aleti ağ gözüne düşey yönde en dar yerinden yerleştirilecektir. Ölçme aleti ağ gözü direnci nedeniyle, daralan kenarları durana kadar ağ gözünün içine ya el kuvvetiyle yada bir ağırlık veya dinamometre kullanılarak yerleştirilecektir. Madde 3. Ölçülecek ağ gözlerinin seçimi Ölçülecek ağ gözleri ağın uzunluğu yönünde seçilen bir dizi 20 ardışık gözden oluşmalıdır. Torba sonuna veya kenarlara güçlendirici olarak donatılan halatlara 50 cm den daha yakın mesafede bulunan gözler ölçülmemelidir. Bu mesafe halat ile bağlantılı yerlerdeki gözler ölçüm yapılacak yönde uzatılarak dikey olarak ölçülmelidir. Tamir edilmiş, kopuk ve donatılan diğer parçaların birleştiği gözler ölçülmemelidir. Madde 4. Her ağ gözünün ölçümü Her ağ gözünün boyu, ölçme aleti madde 2 ye uygun olarak kullanıldığı zaman, ölçme aletinin kenarlarının durduğu noktadaki genişliktir. Madde 5. Ağın ağ gözü boyunun tespiti Ağın ağ göz boyu, madde 3 ve 4 te açıklandığı gibi seçilen ve ölçülen ağ göz ölçümlerinin milimetre olarak aritmetik ortalamasıdır. Aritmetik ortalama küsürlü çıkarsa bir sonraki milimetreye yuvarlaklaştırılır. Ölçülecek toplam ağ göz sayısı madde 6 da açıklanmıştır.

6 Madde 6. Kontrol işlem aşaması Kontrol görevlisi madde 3 e göre seçilen bir seri 20 ağ gözünü bir ağırlık veya dinamometre kullanmadan ölçme aletini elle yerleştirerek ölçmelidir. Daha sonra ağ göz boyu madde 5 e uygun olarak tespit edilir. Eğer ağ göz boyu hesaplaması güçle uygulananlara uymadığı ortaya çıktığı anlaşıldığında, madde 3 e uygun olarak 2 seri ilave seçilen 20 ağ gözü ölçülür. Ağ göz boyu, yeniden 60 ağ gözü hesaba katılarak madde 3 e uygun olarak hesaplanır. Paragraf 2 deki ön yargısız olarak bu değer ağın göz boyudur. Madde 7. Bu düzenleme Avrupa Birliğinin resmi gazetesinde yayımını takiben 90. günde yürürlüğe girer. Bu düzenleme tamamıyla yasallaşacaktır ve tüm üye ülkelerde aynen uygulanacaktır. İskenderun Limanında yapılan ölçümler ve sonuçları; (Bu ölçümler omega mesh ile yapılmıştır.) Tablo 2. Omega mesh ile yapılan ölçümler

7 Ölçümler omega mesh aleti ile 50 N basınç uygulanarak 18 trol ağının torba kısmından yapılmıştır. Her ağın torba kısmının 3 farklı yerinden olmak üzere toplamda 60 adet ölçüm yapılmıştır. Sonuç Şekil 2. Omega mesh ile yapılan ölçümler Avrupa Birliği uyum sürecinde ülkemiz balıkçılarından bir dizi değişiklik yapılması yasal zorunluluk olarak istenmiştir. Buna paralel olarak denetimlerin Omega mesh benzeri cihazlar kullanılarak yapılması ve dolayısıyla denetim sırasında insan faktörünün ortadan kaldırılmasının gerektiği düşüncesindeyiz. Çünkü denetimlerden yapılan ölçümlerle ilgili taraflar arasında anlaşmazlık bulunmaktadır. Bu ölçümlere itirazlar olmakta, hatta bu anlaşmazlıklar mahkemelere taşınabilecektir. Bu süreç ülkemizde tarafları sık sık sıkıntıya sokmakta ve kurumları belli bir noktada töhmet altında bırakmaktadır. Kaynaklar Anonymous, Commission Regulation (EEC) 2108 / 84 laying down detailed rules for determining the mesh size of fishing nets. Anonymous, Report of the study group on mesh measurements methodology. ICES CM 2001/B:01, ICES Fisheries Technology Committee, Seattle, USA, 24 pp. Beverton, R.J.H., Bedford, B.C., On the measurement of the bias and precision of mesh gauges. ICES CM 1958, Comparative Fishing Committee, Paper No. 112, 9p. Bohl, H., Nomura, M., Comparison of mesh measurement gauges C.German Results. ICES CM 1961, Comparative Fishing Committee, Paper No. 72, 7 p.

8 Brandt, A.V., Bohl, H., Measurement of trawl-net meshes with pressure gauges. ICES CM 1959, Comparative Fishing Committee, Paper No. 10, 16 p. Ferro, R.S.T., Xu, L., An investigation of three methods of mesh size measurement. Fisheries Research 25: ISO, Fishing nets Netting Basic terms and definitions. International Standart Organisation ISO, Geneva. Medico, E.J., Levie, R.C., Mesh measurement gauges and methods of applying pressure. ICNAF Red Book Part III: Observator, ICES Mesh Gauge. Observator, Rotterdam, 7 p. Parrish, B.B., Pope, J.A., Comparison of mesh measuring gauges B. Scottish experiments. ICES CM 1961, Comparative Fishing Committee, Paper No.72B, 7 p. Parrish, B.B., Jones, R., Pope, J.A., A comparison of mesh-measuring methods. J. Cons. Int. Explor. Mer, 21: Roessingh, I.M., Comparison of mesh measuring gauge A. Netherlands experiments. ICES CM 1961, Comparative Fishing Committee, Paper No.72A, 7 p. Tosunoğlu, Z., Özbilgin, H., Tokaç, A., Effects of the protective bags on the cod-end selectivity in Turkish bottom trawl fishery. ICES FTFB Working Group Meeting, 6-8 June 2002, Sete, France. Westhoff, C.J.W., Pope, J.A., Beverton, R.J.H., The ICES mesh gauge. Charlottenlund Slot, ICES.