OCAK 2011 Sayý: 9 MAKRO EKONOMÝK GÖRÜNÜM RAPORU

Transkript

1 OCAK 211 Sayý: 9 MAKRO EKONOMÝK GÖRÜNÜM RAPORU

2 Makro Ekonomik Görünüm İçindekiler Yönetici Özeti... 3 A. Küresel Ekonomik Gelişmeler... 4 B. Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler Büyüme ve İstihdam Ödemeler Dengesi ve Dış Borç Enflasyon ve Para Politikası Mali Piyasalar Kamu Maliyesi ve Borç Yönetimi Bankacılık Sektörü... 1 İnceleme Notu İnovasyon: Çin ve Ulusal Patent Gelişimi Stratejisi Temel Ekonomik Göstergeler İletişim: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Ekonomik ve Sektörel Analiz Dairesi Tel: eko@sgb.gov.tr Bu rapor; bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, Maliye Bakanlığı nın resmi görüşlerini yansıtmamaktadır. Raporun içinde yer alan bilgi ve verilere dayanılarak verilecek kararların sonuçlarından Maliye Bakanlığı sorumlu tutulamaz. Rapordan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. 2

3 Yönetici Özeti Küresel büyümeye ilişkin beklentilerle birlikte küresel risk algılamalarında bir miktar hafifleme görülse de, küresel toparlanmayı sekteye uğratabilecek bazı riskler, son dönemde hala önemini korumaktadır. Küresel ekonominin önünde bulunan riskler arasında özellikle Avrupa da devam eden ülke borcu sorunları, yüksek işsizlik ve bazı gelişmiş ülkelerin konut piyasalarında devam eden sorunlar gelmektedir. Özellikle İrlanda, İspanya ve Portekiz gibi ülkelerde kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ilişkin endişeler son dönemde artış göstermiştir. Bazı gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek büyüme oranlarının ve varlık fiyatlarındaki artışların piyasalarda aşırı ısınmaya yol açacağı endişeleri de giderek artmaktadır. Bunu yanı sıra, sermaye hareketlerindeki artış ve güçlenen para birimleriyle başa çıkmada yaşanan zorluklar ve giderek artan gıda fiyatları son dönemde dünya gündemini meşgul eden diğer önemli gelişmelerdir. Son çeyreğe ilişkin açıklanan veriler 3. çeyrekte bir miktar yavaşlayan büyümenin yeniden güçleneceğine işaret etmektedir. Dördüncü çeyrekte ekonominin üçüncü çeyreğe kıyasla daha hızlı büyüyeceğini tahmin ediyoruz. Yılın tamamına ilişkin açıklanan veriler ışığında 21 yılının tamamında ise yüzde -9 arası bir büyüme tahmin edilmektedir. Eylül 21 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre işsiz sayısı 39 bin kişi azalarak 2 milyon 91 bin kişi seviyesine gerilemiştir. İstihdam edilenlerin sayısı ise 21 yılı Ekim döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre 93 bin kişi artarak, 22 milyon 972 bin kişiye yükselmiştir. Cari işlemler hesabı 21 yılının ilk 11 aylık döneminde 41, milyar dolar açığa ulaşmıştır. 12 aylık kümülatif cari açık rakamı, Aralık 2 den sonra en yüksek seviyeye ulaşarak 44,9 milyar dolara yükselmiştir. 21 yılı sonu itibarıyla ise cari açığın 4 milyar dolar üzerinde olacağı öngörülmektedir. Cari açık artışındaki belirleyici faktörler; son dönemde yükselen enerji fiyatları, hızlı ekonomik büyüme, reel döviz kurunun değerlenmesi, yeterli sermaye birikiminin ve ölçek ekonomilerinin olmaması ile düşük verimlilik gibi unsurlar nedeniyle ithal girdi kullanımıdır. Aralık ayında tüketici fiyatları yüzde,3 oranında düşmüş ve yıllık enflasyon yüzde,4 e gerilemiştir. Böylece 21 yılında enflasyon hedefin altında gerçekleşmiştir. Bu enflasyon oranı, 19 den bu yana kaydedilen en düşük seviyeye işaret etmektedir. 21 yılı başında,2 milyar TL hedeflenen bütçe açığı, Orta Vadeli Program ile 44,2 milyar TL olarak revize edilmişti. Ancak bütçe açığı yılsonunda OVP de belirlenen hedefin de yaklaşık milyar TL altında gerçekleşerek 39, milyar TL olmuştur. Faiz dışı fazla ise,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bankacılık sektörünün temel göstergeleri, sektörün son yıllarda genel ekonomiye güçlü bir katkı sağlama potansiyeli olduğunu teyit eder niteliktedir. Sektör genelinde, iktisadi faaliyetteki toparlanmaya bağlı olarak kredi hacminde belirgin bir artış gözlenmektedir. Not: Bu Rapor en son 2 Ocak 211 tarihine kadar açıklanan veriler dikkate alınarak hazırlanmıştır 3

4 Makro Ekonomik Görünüm A. Küresel Ekonomik Gelişmeler Temel Göstergeler ( 21 ) Büyüme İşsizlik Enflasyon Bütçe Dengesi/ GSYH Dünya 4, - 3,3 - Gelişmiş Ülkeler 2,7-1,1 - Gelişmekte Olan Ülkeler 7,1 -,9-3,7 Euro Bölgesi 1,7-1, -, ABD 2, 9,4 (Ara) 1,1 (Kas) -,9 Japonya 3,,1 (Kas),1 (Kas) -7,4 Almanya 3, 7, (Ara) 1,7 (Ara) -3 Çin 1,2 9, (29),1 (Kas) -2,2 Kaynak: Bölgesel veriler IMF Ekim 21, Ülkeler 1-21 Ocak 211 Tarihli The Economist Dergisi Son dönemde küresel ekonomideki toparlanmanın daha yavaş bir seyir izlediği görülmektedir. Ancak özellikle gelişmekte olan ülkelerin olumlu performansı sayesinde 211 ve 212 yılları için daha sağlam bir büyüme öngörülmektedir. Buna göre, küresel büyümenin, 211 yılında yüzde 3,3 e düşmesi, ancak 212 yılında yüzde 3, olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Yüksek gelirli ülkelerin büyüme oranlarının 211 yılında yüzde 2,4, 212 yılında yüzde 2,7 olacağı tahmin edilirken, gelişmekte olan ülkelerde bu oranın, 211 de yüzde, 212 de ise yüzde,1 olacağı beklenmektedir. Küresel büyümeye ilişkin beklentilerle birlikte küresel risk algılamalarında bir miktar hafifleme görülse de, küresel toparlanmayı sekteye uğratabilecek bazı riskler, son dönemde hala önemini korumaktadır. Küresel ekonominin önünde bulunan riskler arasında özellikle Avrupa da devam eden ülke borcu krizi, yüksek işsizlik ve bazı gelişmiş ülkelerin konut piyasalarında devam eden sorunlar gelmektedir. Özellikle İrlanda, İspanya ve Portekiz gibi ülkelerde kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ilişkin endişeler son dönemde artış göstermiştir. Bu risklerin tüketici güvenini azaltarak, harcamaları yavaşlatacağı ve büyümeyi olumsuz etkileyeceği yönündeki endişeler artmaktadır. Ancak, Ocak ayında ECB nin ikincil piyasada tahvil alımı gerçekleştirmeye devam etmesi, Çin ve Japonya nın tahvil alımları gerçekleştirebileceğini açıklaması ve Portekiz, İspanya ve İtalya nın gerçekleştirdikleri başarılı tahvil ihraçları bu endişelerin kısa vadede bir miktar azalmasını sağlamıştır. Bu risklere ek olarak küresel ekonomide, bazı gelişmekte olan ülkelerdeki yüksek büyüme oranlarının ve varlık fiyatlarındaki artışların piyasalarda aşırı ısınmaya yol açması endişeleri de giderek artmaktadır. Bunu yanı sıra, sermaye hareketlerindeki artış ve güçlenen para birimleriyle başa çıkmada yaşanan zorluklar da son dönemde dünya gündemini meşgul eden diğer önemli gelişmelerdir. Nitekim, 211 in ilk günlerinde arka arkaya, bazı ülkelerde sıcak para hareketleri ve kredi hacmine yönelik önlemler açıklanmıştır. Uzunca bir süredir serbest kur rejiminde bulunan Şili, VIX

5 peso nun değer artışına son vermek için kur piyasalarına müdahale kararı almıştır. Dolar karşısında son 3 yılın en yüksek seviyesine çıkan peso nun ihracat performansını azaltmaması için Şili 12 milyar dolara varan döviz alımı yapmaya karar vermiştir. Brezilya, bankaların döviz mevduat karşılık oranlarını yükselterek döviz borçlanmanın cazibesini azaltmıştır. Son olarak Güney Kore hisse senedi türev enstrümanları alım-satımına yönelik yeni düzenlemeler yürürlüğe koymuştur. Bu düzenlemeler arasında kurumsal yatırımcıların opsiyonların sona erme tarihlerine doğru arttırdıkları spekülatif pozisyonlar için üst sınır belirlenmesi ve yatırımcıların çok büyük hacimli futures ve opsiyon pozisyonları ile bu pozisyonlardaki büyük ölçekli değişiklikleri bildirme zorunluluğu bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, giderek yükselen gıda fiyatları da son dönemde küresel ekonominin gündemini meşgul eden konular arasındadır. Son bir ayda uluslararası gıda fiyatları, başta, şeker, hububat, yağ ve et ürünlerinde görülen fiyat artışları neticesinde rekor seviyelere ulaşmıştır. Gıda fiyatlarının 2 yılında yaşanan gıda krizindeki fiyat artışlarını geçmesi, yeni kriz endişelerini gündeme getirmiştir. Küresel Ekonomik Gelişmeler B. Türkiye de Ekonomik Gelişmeler 1. Büyüme ve İstihdam Temel Göstergeler (Son Veriler) GSYH Büyümesi (Yıllık % ) (21 III. Çeyrek), Sanayi Üretim Endeksi (Yıllık % ) (Kasım) 9,1 Sanayi Ciro Endeksi (Yıllık % ) (Kasım) 1, Sanayi Sipariş Endeksi (Yıllık % ) (Kasım) 17,9 İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Yıllık Puan ) (Aralık) 7,9 İşsizlik Oranı (%) (Ekim) 11,2 29 yılı son çeyreğinde başlayan büyüme eğilimi, 21 yılı üçüncü çeyreğinde de devam etmiş, Türkiye ekonomisi, bu dönemde yüzde, oranında büyümüştür. Üçüncü çeyrekte büyüme hızı, yılın ilk yarısına göre yavaşlamıştır. Bu durumda, toplam iç talepte yaşanan artışa rağmen dış talebin, yani ihracatın büyümeye yeterince destek vermemesinin yanı sıra baz etkisi de rol oynamıştır. 9 aylık dönemde büyüme oranı ise 29 un aynı dönemine göre yüzde,9 olmuştur. Türkiye, büyüme oranları bakımından OECD ve Avrupa ülkeleri arasında üst sıralardaki konumunu korumaktadır. Son çeyreğe ilişkin açıklanan veriler 3. çeyrekte bir miktar yavaşlayan büyümenin yeniden güçleneceğine işaret etmektedir. Dördüncü çeyrekte ekonominin üçüncü çeyreğe kıyasla daha hızlı büyüyeceğini tahmin ediyoruz. Yılın tamamına ilişkin açıklanan veriler ışığında 21 yılının tamamında ise yüzde -9 arası bir büyüme tahmin edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış GSYH 21 yılının üçüncü çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde,4 lük artış gösterirken, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH değeri bir önceki döneme göre yüzde 1,1 artmıştır. Bu artış, ekonomideki büyüme ivmesinin devam ettiğini ortaya koymaktadır. Yılın ilk dokuz aylık döneminde büyümeyi özel sektör yatırım ve tüketim harcamalarının güçlü seyrinin yön verdiği iç talep desteklerken, net dış talep büyümeyi olumsuz yönde etkilemiştir. Harcamalar yönünden büyümenin kaynaklarına bakıldığında 21 yılının üçüncü çeyreğinde, büyümeye en büyük katkı, puan ile gayrisafi sabit sermaye oluşumundan ve puan ile toplam tüketim harcamalarından gelmiştir. Net ihracat ise aynı dönemde 4, puan negatif katkı yapmıştır Büyümeye Katk lar Grafik 1 Büyümeye Katk lar (Puan) Toplam Tüketim 4,7,1, -4,3 -, -1,1 -,,, 4,9, Gayri Safi Sabit Sermaye Olu umu 1, -, -2, -, -,9 -,1-3,9-1,1 3,2,9, Net hracat -,9, 2,,, 3,3 1,7 -,9 -,7-2, -4, Stok De i meleri 1, 2,, -3,3-7, -3,,3 2,2 7, 1,4 -,4 GSYH Büyümesi (%) 7, 2,,9-7, -14, -7, -2,7, 11, 1,2, Kaynak: TÜ K Ç2 Ç3 Ç4 Page 1 21 yılı üçüncü çeyreğinde, tarım sektörü yüzde,7 daralırken, sanayi sektörü aynı dönemde yüzde, oranında büyümüştür. Ç2 Ç3 Ç4 2- Ç1 29- Ç1 21- Ç1 Ç2 Ç3

6 Makro Ekonomik Görünüm Hizmetler sektörünün büyüme hızı ise, yüzde, olmuştur Ç1 Kaynak: Ç2 Ç3 Sektörel Büyüme Oranlar (%) Ç4 29-Ç1 21 yılı Kasım ayında 2=1 temel yıllı sanayi üretim endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,1 artmıştır. Takvim etkisinden arındırılmış endeks 21 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde,4 artarken, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış sanayi üretim endeksi ise bir önceki aya göre yüzde 1,3 azalmıştır. 21 yılının ilk 11 aylık döneminde sanayi üretim endeksi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 12,7 artmıştır. Ç2 Ç3 Tar m Sanayi Hizmetler Sanayi Üretim Endeksleri Grafik 1 Ç4 21-Ç1 Ç2 Ç Kaynak: TCMB mallarında 4, puan artışla yüzde 74,, gıda ve içeceklerde 3, puan artışla yüzde 73,3, ara mallarında, puan artışla yüzde 7 ve yatırım mallarında 9,1 puan artışla yüzde 7,9 olarak gerçekleşmiştir Kapasite Kullan m Oran (%) Mal Gruplar na Göre Kapasite Kullan m Oran (%) Sanayi Üretim Endeksleri (Y ll k % De i im) Kaynak: TCMB Dayan kl Tüketim Mallar Tüketim Mallar Ara Mallar Dayan ks z Tüketim Mallar G da ve çecekler Yat r m Mallar Kaynak: TÜ K 29-1 Ar nd r lmam Sanayi Üretim Endeksi Takvim Etkisinden Ar nd r lm Endeks Page 1 İmalat sanayi genelinde kapasite kullanım oranı 21 yılı Aralık ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre 7,9 puan artarak, bir önceki aya göre ise,3 puan azalarak yüzde 7, seviyesinde gerçekleşmiştir. 21 yılının tamamında kapasite kullanım oranı bir önceki yıla göre 7,3 puan artmıştır. Mal gruplarına göre kapasite kullanım oranlarında, bir önceki yılın aynı ayına göre tüm mal gruplarında artış gözlenmiştir. 21 Aralık ayında kapasite kullanım oranı, bir önceki yılın aynı ayına göre dayanıklı tüketim mallarında, puan artışla yüzde 73,4, dayanıksız tüketim mallarında 4,2 puan artışla yüzde 74,7, tüketim 21-1 Sanayi ciro endeksi, 21 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 1, artmış, bir önceki aya göre ise yüzde 9, azalmıştır. 21 yılının ilk 11 aylık döneminde sanayi ciro endeksi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1, artmıştır. Sanayi sipariş endeksi ise 21 yılı Kasım ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 17,9 artmış, bir önceki aya göre de yüzde 9 azalmıştır. 21 yılının ilk 11 aylık döneminde sanayi sipariş endeksi bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1,3 artmıştır Kaynak: TÜ K Sanayi Sipari ve Ciro Endeksleri (Y ll k % De i im) 29-1 Sanayi Ciro Endeksi Sanayi Sipari Endeksi 21-1

7 21 Aralık ayında tüketici güven endeksi, bir önceki aya göre yüzde,3 oranında azalarak 9,99 değerine gerilemiştir. Reel kesim güven endeksi ise 21 yılı Aralık ayında endeks, bir önceki aya göre 1,2 puan azalarak 1,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. CNBC-e tüketim endeksi Aralık ayında bir önceki aya göre yüzde 9,9 artarak 212,2 değerini almıştır. Bu veri, aynı zamanda endeksin 9 yıllık tarihindeki en yüksek değerdir. Geçen yılın Aralık ayına göre de yüzde 14,3 artış gösteren CNBC-e tüketim endeksi, yılın son çeyreğinde özel tüketim harcamalarının büyümeye çok güçlü bir destek verdiğine işaret etmektedir Güven Endeksleri 2 milyon 91 bin kişi seviyesine gerilemiştir. İşgücü Durumu (Bin Kişi) Ekim 29 Ekim 21 Değişim Kurumsal olmayan sivil nüfus ve daha yukarı yaştaki nüfus İşgücü İstihdam edilenler Tarım Sanayi İnşaat Hizmetler İşsiz Kır Kent İşgücüne dahil olmayan nüfus İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar İşgücüne katılma oranı (%) 4, 49,,2 İşsizlik oranı (%) 13, 11,2-1, Kır,2,4-1, Kent 1, 13, -1,9 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 1,4 14,1-2,3 Kaynak: TÜİK Türkiye de Ekonomik Gelişmeler 9 7 İşsizlik oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 1, puan, bir önceki döneme göre ise,1 puan azalarak yüzde 11,2 seviyesine inmiştir Kaynak: T Ü K, TCMB 29-1 Tüketici Güven Endeksi Reel Kesim Güven Endeksi 21-1 Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 1, puan, bir önceki döneme göre de,2 puan azalarak yüzde 11, seviyesine inmiştir. 21 yılı Ocak ve Şubat aylarında otomobil satışlarının bir miktar gerilemesine karşılık daha sonra artış süreklilik kazanmış ve Aralık ayında da talepteki hareketlilik, genişleyen kredi piyasalarının olumlu etkisine bağlı olarak devam etmiştir. 21 yılı genelinde de otomobil pazarı bir önceki yıla göre yüzde 37, oranında artış göstermiştir. 4. Otomobil Sat lar Kaynak:TÜ K sizlik Oranlar (%) 29-1 Mevsimsellikten Ar nd r lmam Mevsimsellikten Ar nd r lm Kaynak: OSD İstihdam Eylül 21 döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre işsiz sayısı 39 bin kişi azalarak 21-1 Otomobil Sat lar (3 Ayl k Hareketli Ortalama) E ilim Çizgisi İşgücüne katılım oranı ise bir önceki yılın aynı dönemine göre,2 puan artışla yüzde 49 a ulaşmıştır. 21 yılı Ekim döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 93 bin kişi artarak, 22 milyon 972 bin kişiye yükselmiştir. Tarımdışı istihdam ise yine aynı dönemde bin kişilik artış kaydetmiştir. Bu dönemde istihdam edilenlerin yüzde 2,7 si tarım, yüzde 19, sı sanayi, yüzde, sı inşaat, yüzde 4,1 i ise hizmetler sektöründedir. 7

8 Makro Ekonomik Görünüm Tarımdışı istihdam Temmuz, Ağustos, Eylül dönemlerinde, üretimdeki yavaşlama nedeniyle azalışa geçmişti. Ancak son çeyrekteki iktisadi faaliyetteki toparlanmaya paralel olarak, ekim döneminde tarımdışı sektörde istihdam artışı gerçekleşmiştir. Bu artışın önümüzdeki dönemde de devam edeceği düşünülmektedir. İşsizlik oranlarının ise bir müddet daha kriz öncesine kıyasla yüksek seviyelerde seyredeceği tahmin edilmektedir Bir Önceki Y l n Ayn Dönemine Göre stihdam n Sektörel De i imi (Bin Ki i) Kaynak: TÜ K Tar m Sanayi n aat Hizmetler 2. Ödemeler Dengesi ve Dış Borç Temel Göstergeler (Ocak-Kasım) Kasım Ocak-Kasım Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) İhracat (FOB) (Milyon $) İthalat (CIF)(Milyon $) Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) Karşılama Oranı (%),1 1,9 Cari işlemler hesabı 21 yılının ilk 11 aylık döneminde 41, milyar dolar açığa ulaşmıştır. 12 aylık kümülatif cari açık rakamı, Aralık 2 den sonra en yüksek seviyeye ulaşarak 44,9 milyar dolara yükselmiştir. Cari açığının 21 yılı sonu itibarıyla 4 milyar dolar üzerinde olacağı öngörülmektedir Cari lemler Dengesi (12 Ayl k Kümülatif, Milyon $) 23-1 Kaynak: TCMB, TÜ K Cari Denge Enerji D Cari Denge Cari açık artışındaki belirleyici faktörler; son dönemde yükselen enerji fiyatları, hızlı ekonomik büyüme, reel döviz kurunun değerlenmesi, yeterli sermaye birikiminin ve ölçek ekonomilerinin olmaması ile düşük verimlilik gibi unsurlar nedeniyle ithal girdi kullanımıdır. Özellikle, 21 yılının ilk 11 ayında 34,4 milyar dolara ulaşan enerji ithalatı cari açıkta belirleyici olmuştur. 12 aylık kümülatif rakamlara bakıldığında, enerji dışı cari açığın Kasım 21 sonu itibarıyla 11,9 milyar dolar olduğu görülmektedir. Orta ve uzun vadede cari açığı daha makul seviyelere düşürmek için; yurt içi tasarruf oranlarının artırılması, enerjide dışa bağımlılığın azaltılması, katma değeri yüksek mal ve hizmet üretiminde yoğunlaşılması ve beşeri sermayenin güçlendirilmesi gerekmektedir. Merkez Bankası cari açık sorununa yönelik bazı önemli adımlar atmaya başlamıştır. Bu kapsamda; Türk lirası cinsinden mevduatın vadesinin uzamasını teşvik edecek şekilde zorunlu karşılık oranları vadelere göre farklılaştırılmış, kısa vadeli yükümlülükler için zorunlu karşılık oranları artırılmış ve daha önce zorunlu karşılığa tabi olmayan bazı yükümlülük kalemleri zorunlu karşılık kapsamına alınmıştır. Diğer yandan kısa vadeli sermaye girişlerinin uzun vadeye yönlendirilerek cari açığın finansman kalitesinin artırılması önem arz etmektedir. Bu doğrultuda politika faizi düşürülmüş, buna karşılık gecelik borç alma ve borç verme faizleri arasındaki koridor bir miktar genişletilerek kısa vadeli faizlerin konjonktürün gereğine göre daha dalgalı bir seyir izleyebilmesine izin verilmiştir. TÜİK in verilerine göre dış ticaret açığı, 21 yılının ilk 11 ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde,7 oranında artarak 2, milyar dolara ulaşmıştır. Kasım ayında ihracat, 29 yılının aynı ayına göre yüzde, ithalat ise yüzde 3,7 oranında artış göstermiştir. Bu durum, aylık dış ticaret açığı rakamının 7,7 milyar dolara yükselmesine neden olmuştur. 21 yılının ilk 11 ayında ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 1,9 oranında artarak 12,1 milyar dolar, ithalat ise yüzde 31 oranında artarak 14,9 milyar dolar olarak

9 gerçekleşmiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı, 29 un ilk 11 ayında yüzde 73,1 iken, 21 yılının aynı döneminde yüzde 1,9 a düşmüştür Kaynak: TÜ K Türkiye'nin D Ticareti (3 Ayl k Kümülatif, % De i im) 29-1 hracat thalat Türkiye İhracatçılar Meclisi nin verilerine göre, 21 yılında büyük ticaret partnerlerimizde ekonomik sorunlar yaşanmasına rağmen, ürün ve pazar çeşitliliğinde sağladığımız artış ile ihracatımız hedefi aşarak 113,7 milyar dolar olmuştur. 22 yılında sadece ülkeye 1 milyar doların üzerinde ihracat yaparken bu rakam 21 yılında 27 ye yükselmiştir. Yine 1 milyar doların üzerinde ihracat yaptığımız ürün sayısı 22 yılında 9 iken 21 yılında 2 ya çıkmıştır. Finans hesaplarında, 29 yılının Ocak-Kasım döneminde 7,3 milyar dolar net sermaye girişi gerçekleşmişken, cari açığın artışına paralel olarak, bu yılın aynı döneminde 3,1 milyar dolar tutarında net sermaye girişi olmuştur. 29 un ilk 11 ayında, portföy yatırımlarında,9 milyar dolar net sermaye girişi gerçekleşirken, 21-1 Kasım 29 Ödemeler Dengesi (Milyar $) Kasım yılının aynı döneminde 1, milyar dolar sermaye girişi gerçekleşmiştir. Cari açığın finansmanının kalitesi bakımından Türkiye nin daha fazla doğrudan yabancı yatırıma ihtiyacı vardır. 21 un ilk 11 ayında,3 milyar dolar doğrudan sermaye girişi gerçekleşmiştir. Aynı dönemde yurtiçi yerleşiklerin yurtdışında 1,4 milyar dolar yatırım yapması sonucu net doğrudan yatırımlar 4,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 21 yılının ikinci çeyreğinde dış borç stoku 29 sonuna göre 13, milyar dolar artarak 22,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Dış borç stokunun,1 milyar dolarlık kısmı kısa vadeli borçlardan, 214,2 milyar dolarlık kısmı ise uzun vadeli borçlardan oluşmuştur. 29 yılındaki,2 milyar dolarlık orta ve uzun vadeli dış borç servisinin 47,9 milyar doları anapara ve 1,3 milyar doları faiz ödemesinden oluşmaktadır. 21 yılı Eylül ayı itibarıyla 4,2 milyar doları anapara,,9 milyar doları da faiz olmak üzere toplam,1 milyar dolar dış borç ödemesi yapılmıştır. Özel sektör uzun vadeli kredi borcu 29 yılı sonuna göre yüzde 7 oranında gerileyerek Kasım ayında toplam milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu miktarın 3.9 milyon dolarlık kısmı reel sektörün, milyon dolarlık kısmı ise finansal kuruluşların borçlarından oluşmaktadır. Ocak-Kasım 29 Ocak-Kasım Aylık Toplam Aylık Toplam 21 Cari Denge -1, -,9-11, -41, -14,1-44,9 Dış Ticaret Dengesi -2, -,4-21,4-49, -24,1-2, İhracat 9,4 9,7 94,4 1,1 12,2 11,3 İthalat -12, -1,9-11, -14,2-12,9-1,3 Hizmetler Dengesi,9, 1, 13,1 1,3 13, Turizm Gelirleri 1,4 1, 2,1 19, 21,1 2,7 Turizm Giderleri -,4 -, -3,7-4,3-4, -4, Sermaye ve Finans Hesabı 2,1 3, 7,3 3,1, 4, Doğrudan Yatırım (Net),4,, 4,9 7,, Doğrudan Yatırım Çıkışı -,1 -,1-1,1-1,4-1,3-1, Doğrudan Yatırım Girişi,, 7,,3,9,9 Portföy Yatırımı (Net),1 1,1,9 1, 1, 1,9 Hisse Senedi -, -, -2, -3,3-2, -3,4 Borç Senedi, 1,9 3, 19, 3,7 19,3 Diğer Yatırımlar (Net) 1,1 4,1-1,3 2, -,1 32,3 Varlıklar 1, 2,, 9,7 7, 11,4 Yükümlülükler,1 2,1-1,1 1,4-12,7 2,9 Rezerv Varlıklar, -1,9 1,2-11,4 4, -12, Net Hata ve Noksan -,3 2,1 3, 3,,1 4,3 Kaynak: TCMB 9 Türkiye de Ekonomik Gelişmeler

10 Makro Ekonomik Görünüm Kaynak: Hazine Müste arl * 2 % 7,3 (% 9,*) K sa Vadeli D Borçlar (21-Ç3) Kamu TCMB Özel Sektör % 1,3 (%,7*) % 2,4 (% 2,3*) %, (% 32,4*) Kaynak: Hazine Müste arl * 2 UzunVadeli D Borçlar (21-Ç3) Kamu TCMB Özel Sektör %, (% 14,9*) % 39,4 (% 2,7*) Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcu (Milyon $) Ç1 21 Ç2 21 Ç3 21 Ekim 21 Kasım Borçluya Göre Dağılım I. FİNANSAL A. Bankalar Krediler Tahvil B. Bankacılık Dışı Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler Tahvil II. FİNANSAL OLMAYAN Kaynak: TCMB Krediler Yabancı Sermaye Sayılan Krediler Ticari Krediler Tahvil 2 3. Enflasyon ve Para Politikası Temel Göstergeler (Aralık) Aylık TÜFE (%) -,3 Yıllık TÜFE (%),4 Aylık ÜFE (%) 1,31 Yıllık ÜFE (%),7 Gecelik Faiz Oranı (Borçlanma-Ocak,%) 1, Bir Hafta Vadeli Repo İhale Faiz Oranı (Ocak,%),2 Aralık ayında tüketici fiyatları yüzde,3 oranında düşmüş ve yıllık enflasyon yüzde,4 e gerilemiştir. Böylece 21 yılında enflasyon hedefin altında gerçekleşmiştir. Bu enflasyon oranı, 19 den bu yana kaydedilen en düşük seviyeye işaret etmektedir. Üretici fiyatları ise aylık bazda yüzde 1,31, yıllık bazda yüzde,9 oranında artmıştır. Özel kapsamlı enflasyon göstergeleri incelendiğinde, Aralık ayında mevsimsel ürünler ile işlenmemiş gıda ürünlerinin enflasyonu düşürücü yönde etkide bulunduğu görülmektedir. Aralık ayında, ÖKTG-H ve ÖKTG-I endekslerindeki yıllık artış sırasıyla yüzde 3,49 ve yüzde 2,99 seviyesinde gerçeklemiştir. Böylece, çekirdek enflasyon göstergeleri sınırlı bir artış sergilemiştir. Bununla birlikte, enflasyon ile çekirdek enflasyon göstergeleri arasındaki yakınsama devam etmiştir. TÜFE ve ÜFE Y ll k Enflasyon (%) Y ll k TÜFE ve Çekirdek Enflasyon (%) TÜFE ÜFE TÜFE H Endeksi I Endeksi Kaynak: TÜ K Kaynak: TÜ K 1

11 Aralık ayında mal grubu fiyatları yüzde,3 oranında gerilerken, hizmet grubu fiyatları yüzde, oranında artmıştır. Böylelikle, yıllık enflasyon mal grubunda yüzde 7,1 e gerilemiş, hizmet grubunda ise yüzde 4,24 e yükselmiştir. Hizmet grubu fiyatlarının bu yükselişinde cep telefonu görüşme ücretlerindeki artışa bağlı olarak yükselen haberleşme hizmetleri fiyatları belirleyici olmuştur. Diğer taraftan, bu dönemde kira, lokanta-otel ve ulaştırma hizmetleri fiyatlarının yıllık artış oranlarında azalışlar gözlenmiştir. Bununla birlikte, son dönemde akaryakıt fiyatlarında görülen artışlar ulaştırma hizmetleri fiyatları üzerinde yukarı yönlü baskı oluşturmaktadır. Mal ve Hizmet Fiyatları Enflasyonu (Aralık, %) Aylık Yıllık TÜFE -,3,4 Mallar -,3 7,1 Enerji 2,73 9,9 İşlenmemiş Gıda -,79,2 İşlenmiş Gıda,3, Enerji ve Gıda Dışı Mallar -,29,9 Hizmetler, 4,24 Kira,2 3,9 Lokanta ve Oteller,33 9,7 Ulaştırma Hizmetleri,4 7,4 Diğer Hizmetler,3 3,7 Kaynak: TCMB Aralık ayında üretici fiyatları yüzde 1,31 oranında artmış ve yıllık enflasyon yüzde,7 ye yükselmiştir. Sanayi grubundaki yüzde 2 lik artış, aylık ÜFE deki yükselişe 1,7 puan katkı sağlamıştır. Bu gelişmede özellikle kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri ile ana metal alt gruplarındaki fiyat artışları etkili olmuştur. Öte yandan, tarım grubundaki fiyat düşüşü ÜFE deki artışı sınırlandırmıştır. 2, 1, 1, 14, 12, 1,,, 4, 2,, 2-1 Kaynak: TCMB TCMB Gecelik Faiz Oranlar (%) yılının ilk Para Politikası Kurulu (Kurul) toplantısında, politika faiz oranı olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının yüzde, den yüzde,2 e düşürülmesine, borçlanma faiz oranının yüzde 1, ve borç verme faiz oranın ise yüzde 9 düzeyinde sabit tutulmasına karar verilmiştir. Kurul, Aralık ayında alınan tedbirlerin kredi arzı üzerindeki sıkılaştırıcı etkisinin önümüzdeki günlerde gözlenmeye başlayacağını belirtmiş; bir sonraki toplantıya kadar alınacak kredi genişlemesini sınırlayacak ilave tedbirlerin, para politikasının hareket alanını genişleteceğini vurgulamıştır. Bu doğrultuda kısa vadeli yükümlülükler için zorunlu karşılık oranlarında ilave bir artırımın gerekli görülmekte olduğu belirtilmiştir. Aralık ayında uygulamaya koyulan, politika faiz oranının sınırlı düzeyde düşürülmesi; buna karşılık zorunlu karşılık oranlarının artırılması, içinde bulunulan konjonktürde en uygun politika bileşimi olarak görülmüştür. Bu çerçevede Kurul, 211 yılında finansal istikrarı ve fiyat istikrarını birlikte gözetebilmek için faiz oranlarını yukarda belirtildiği şekilde düzenlemiş, yeni politika çerçevesinde alınan ve alınması öngörülen tedbirlerin net etkisinin sıkılaştırıcı yönde olacağını vurgulamıştır. 4. Mali Piyasalar Temel Göstergeler (1/1/211) İMKB-1.42 Dolar/TL 1,4 Euro/TL 2, Döviz Sepeti 1, Euro/Dolar 1,33 Mali piyasalar, son iki aylık dönemde özellikle Euro Bölgesi kaynaklı gelişmeler dolayısıyla dalgalı bir seyir izlemiştir. İMKB-1 endeksi Euro Bölgesi kaynaklı olumsuz gelişmeler dolayısıyla Aralık ayı boyunca dalgalanmıştır. Ayın ortalarında ise TCMB nin 211 yılı Para ve Kur Politikası Raporu nu yayımlamasıyla beraber bir miktar toparlanmıştır. İMKB, Ocak ayı başında 21 yılının son haftasındaki kayıpların ardından gelen tepki alımları, yabancı yatırımcıların tekrar piyasaya girmesi ve beklenenden düşük açıklanan enflasyon verisi ile yukarı yönlü bir 11 Türkiye de Ekonomik Gelişmeler

12 Makro Ekonomik Görünüm seyir izlemiştir tarihinde Merkez Bankası Başkanı nın açıklamalarını takiben Para Politikası Kurulu nun bu hafta faiz oranlarını düşürmeyeceği ancak zorunlu karşılık oranlarında yeni bir düzenlemeye gidebileceği beklentisinin oluşmasıyla İMKB, düşüş kaydetmiştir MKB-1 Endeksi ( ) 4 Oca,21 14 Oca,21 2 Oca,21 ub,21 17 ub,21 1 Mar,21 11 Mar,21 23 Mar,21 2 Nis,21 14 Nis,21 27 Nis,21 7 May,21 2 May,21 1 Haz,21 11 Haz,21 23 Haz,21 Tem,21 1 Tem,21 27 Tem,21 A u,21 1 A u,21 31 A u,21 14 Eyl,21 24 Eyl,21 Eki,21 1 Eki,21 2 Eki,21 1 Kas,21 2 Kas,21 Ara,21 2 Ara,21 3 Ara,21 1 Oca,211,, 4, 3, 2, 1,, ülkelerin CDS primlerinin aşırı yükselmesi nedeniyle eurodaki düşüş devam etmiştir. Ancak geçen hafta Avrupa Merkez Bankası Başkanı nın konuşmasının faiz oranlarının beklenenden önce arttırılabileceği şeklinde yorumlanmasıyla euroda yükseliş görülmüştür. 2,2 2, 1, 1, 1,4 1,2 1, Kaynak: TCMB Döviz Kurlar ( ) 4 Oca,21 2 Oca,21 ub,21 21 ub,21 9 Mar,21 2 Mar,21 1 Nis,21 2 Nis,21 12 May,21 2 May,21 13 Haz,21 29 Haz,21 1 Tem,21 31 Tem,21 1 A u,21 1 Eyl,21 17 Eyl,21 3 Eki,21 19 Eki,21 4 Kas,21 2 Kas,21 Ara,21 22 Ara,21 7 Oca,211 Dolar Euro Döviz Sepeti (, Dolar+, Euro) Kaynak: MKB MKB-1 (TL, Sol Eksen) MKB-1 (Sent, Sa Eksen) MSCI Türkiye endeksi ise MSCI Yükselen Piyasalar endeksine kıyasla daha zayıf bir görünüm çizerek düşüş göstermiştir MSCI Türkiye ve Yükselen Piyasalar Endeksi ( ) Oca,21 2 Oca,21 ub,21 23 ub,21 11 Mar,21 29 Mar,21 14 Nis,21 3 May,21 2 May,21 7 Haz,21 23 Haz,21 9 Tem,21 27 Tem,21 12 A u,21 3 A u,21 1 Eyl,21 1 Eki,21 19 Eki,21 4 Kas,21 22 Kas,21 Ara,21 24 Ara,21 11 Oca,211 MSCI Türkiye (sol eksen) Kaynak: Morgan Stanley Capital International MSCI YP (sa eksen) İkincil piyasa gösterge tahvil faiz oranı Aralık ayı boyunca sürekli bir düşüş sergilemiş ve tarihinde yüzde 7, iken tarihinde yüzde 7,1 seviyesine gerilemiştir. Bu düşüşte, ayın ilk haftasında Avrupa Merkez Bankası nın Euro Bölgesi tahvillerini almayı sürdürmesi ve küresel risk iştahının artmasının yurtiçi tahvil-bono piyasalarına olumlu yansıması etkili olmuştur. Daha sonra ise TCMB nin faiz indirim kararı beklentisi ile düşüş seyri devam etmiştir. Ocak ayında bu düşüş seyrini sürdüren ikincil piyasa gösterge tahvil faiz oranı, tarihinde yüzde,9 seviyesine kadar gerilemiştir. Ancak geçen hafta yükselişe geçen faiz oranı itibarıyla yeniden yüzde 7,3 seviyesine gelmiştir. TCMB nin tarihindeki faiz indirim kararı sonrası yaşanan hızlı yabancı çıkışı nedeniyle dolar karşısında önce değer kaybeden TL, ay sonuna doğru çıkışın yavaşlaması ile beraber ağırlıklı olarak yatay seyretmiştir. Dolardaki değerlenme Ocak ayında da devam etmiştir. Euro Bölgesi nde devam eden borç krizi, ekonomik toparlanmanın yavaşlığı ve kredi derecelendirme kuruluşlarının Euro Bölgesi ndeki sorunlu ülkelerin kredi notlarını düşürmeye devam etmesi nedeniyle euro, Aralık ayında dolar karşısında değer kaybetmiştir. 12 Ocak ayında da İrlanda ve Belçika gibi Kaynak: Reuters kincil Piyasa Gösterge Faiz Oran ( ) Aralık ayında İMKB deki yabancı payında bir miktar düşüş görülürken toplam tahvil-bono stokundaki yabancı payının seyri bozulmamış ve bir miktar artış yaşanmıştır. Ocak ayında ise İMKB deki yabancı payındaki düşüş, Merkez Bankası nın faiz ,32

13 oranını düşürüp zorunlu karşılık oranlarını düşürmesinin etkisiyle, devam etmiştir. Bu pay, tarihi itibarıyla yüzde,4 seviyesine gerilemiştir. Nitekim, son iki ayda yabancı portföyü bakımından en hızlı gerileme yabancıların İMKB deki hisse senedi portföyünde yaşandı. 14, 12, 1,,, 4, 2,, 21-1 Toplam Tahvil-Bono Stokunda ve MKB'de Yabanc Paylar (%) Kaynak: TCMB, Merkezi Kay t Kurulu u Toplam Tahvil-Bono Stokunda Yabanc Pay (sol eksen) MKB'de Yabanc Pay (sa eksen). Kamu Maliyesi ve Borç Yönetimi Temel Göstergeler (Milyon TL) ,, 7, 7,,,,, 4, 4, 3, Bütçe Dengesi (Aralık) 1.11 Bütçe Dengesi (Ocak-Aralık) -39. Faiz Dışı Denge (Aralık) Faiz Dışı Denge (Ocak-Aralık).97 Bütçe Giderleri (Aralık) 37. Bütçe Gelirleri (Aralık) Brüt Borçlanma (Ocak-Kasım) 13. İç Borç Servisi (Ocak-Kasım) DİBS Faiz Oranı (%) (Aralık) 7,7 21 yılı başında,2 milyar TL hedeflenen bütçe açığı, Orta Vadeli Program ile 44,2 milyar TL olarak revize edilmiştir. Ancak bütçe açığı yılsonunda hedefin yaklaşık 1 milyar TL altında gerçekleşerek 39, milyar TL olmuştur. Faiz dışı fazla ise,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, ekonomik faaliyetteki canlanmaya bağlı olarak artan vergi gelirleri ve faiz giderlerindeki düşüş, bütçe performansındaki iyileşmenin temel kaynağını oluşturmaktadır. Milyon TL Kaynak: Maliye Bakanl 4,9.17 Bütçe Aç Hedef-Gerçekle me 4, , (H) 21 (OVP) 21 Bütçe Aç Bütçe Aç / GSYH Yüzde Kaynak: Maliye Bakanl Faiz D Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirleri ( 3 Ayl k Hareketli Ortalama, % De i im) 21 yılında, bütçe giderleri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9, oranında artarak 293, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 21 yılında, faiz dışı bütçe giderleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,1 oranında artarak 24,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 21 yılında cari transferler, geçen yıla göre yüzde 1, oranında artarak 11,9 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplamda sağlık, emeklilik ve sosyal yardım için bütçeden yapılan transferlerdeki artış yüzde 4, düzeyinde kalmıştır. Sosyal güvenlik primi işveren hissesinin puanlık kısmının Hazine tarafından ödenmesi kapsamında yapılan transfer tutarı ise 3, milyar TL olmuştur. Bu dönemde altyapı yatırımları, eğitim ve sağlık harcamalarında kullanılmak üzere bütçeye ilave olarak 1 milyar TL ilave kaynak ayrılmıştır. Bu nedenle 21 yılı bütçe açığının GSYH ye oranı yüzde 2,2 yerine yüzde 3, olarak gerçekleşmiştir Faiz Hariç Bütçe Giderleri Vergi Gelirleri Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri (Milyon TL) 29 Ocak- Aralık 21 Ocak- Aralık 21 Hedef Değişim (%) Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri , Faiz Hariç Bütçe Giderleri ,1 Personel Giderleri ,4 SGK Devlet Prim Giderleri ,4 Mal ve Hizmet Alım Giderleri ,3 Cari Transferler , Sermaye Giderleri ,1 Sermaye Transferleri , Borç Verme ,2 Yedek Ödenekler 2.13, Faiz Giderleri ,2 Kaynak: Maliye Bakanlığı 13 Türkiye de Ekonomik Gelişmeler

14 Makro Ekonomik Görünüm 21 yılında merkezi yönetim bütçe gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 17,9 oranında artarak 24 milyar TL olmuştur. Aynı dönemde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22,1 oranında artarak 21, milyar TL olmuştur. Yüksek büyüme hızıyla birlikte artan tüketim ve yatırım dolaylı vergileri, daha fazla ithalat da ithalattan alınan vergileri artırmıştır. Vergi gelirlerinin detayına bakıldığında, dahilde alınan katma değer vergisi yüzde 2,2 oranında artarken, özel tüketim vergisi yüzde 31,3 oranında yükselmiştir. İthalde alınan katma değer vergisi yüzde 3, oranında artış göstermiştir. Bu dönemde, ayrıca gelir vergisi yüzde,1, kurumlar vergisi yüzde 1,1, damga vergisi yüzde 21,9 oranında artmıştır. Banka ve sigorta muameleleri vergisi ise yüzde 1, oranında azalmıştır. 14 Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 29 Ocak- Aralık 21 Ocak- Aralık 21 Değişim Hedef (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri ,9 Genel Bütçe Gelirleri , Vergi Gelirleri ,1 Gelir Vergisi ,1 Kurumlar Vergisi ,1 Dahilde Alınan KDV ,2 Özel Tüketim Vergisi ,3 BSMV , İthalde Alınan KDV , Damga Vergisi ,9 Harçlar ,4 Diğer , Vergi Dışı Diğer Gelirler , Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri ,2 Düzen. ve Denet. Kurumların Gelirleri ,7 Kaynak: Maliye Bakanlığı Ekonomik büyüme, olumlu bütçe performansı ve reel faizlerdeki düşüşle birlikte, kamu borcuna ilişkin oranlar ve borç stokunun kırılganlık göstergeleri iyileşmektedir. 29 yılında yüzde 1,1 artarak 441, milyar TL ye ulaşan merkezi yönetim borç stokundaki artış hızı 21 yılında yavaşlamıştır. Merkezi yönetim toplam borç stoku 21 yılının Aralık ayında geçen yıl sonuna göre yüzde 7,2 oranında artış göstererek 473,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borcun 32, milyar TL si iç borç, 12, milyar TL lik kısmı ise dış borçlardan oluşmaktadır. Buna göre, merkezi yönetim borç stokunun yüzde 74, i iç borçlar, yüzde 2, i dış borçlardan oluşmaktadır. Öte yandan, merkezi yönetim iç borç stoku hem kompozisyon hem de faiz yapısı açısından istikrarlı seyrine devam etmektedir. İç borç stokunun yapısına bakıldığında, Türk lirası cinsinden sabit faizli borçlar ile TÜFE ye endeksli borçların payının arttığı dikkat çekmektedir. Döviz cinsi ve dövize endeksli stokun payının azalması ise kur riskine duyarlılığın azalması açısından olumlu değerlendirilmektedir. Önemli bir risk unsuru sayılan iç borç stoku reel faizi, 23 yılından itibaren izlenen uzun vadeli politikaların ve istikrarın bir sonucu olarak genel bir düşüş eğilimi içindedir. İç borç stoku reel faizi 21 yılı Kasım ayında yüzde,7 seviyesine gerilemiştir. Bütçe açığı ve kamu borç stoku göstergelerinin iyileşmesi kamunun borçlanma maliyetlerinin düşmesini desteklemektedir. Küresel risk iştahındaki artış ve Türkiye ye ilişkin risk algılamalarında meydana gelen olumlu gelişmeler sonucunda 21 yılı Aralık ayı itibarıyla iskontolu ihalelerdeki borçlanma faizi yüzde 7,7 ye kadar gerilemiştir. 1, 9,, 7,,, 4, 3, 2, 1,, Kaynak: Hazine Müste arl ç Borç Stoku Reel Faizi Faiz oranlar (%) 21- Hazine, 1 Ocak 211 tarihinde düzenlediği 3 yıl (994 gün) vadeli TL cinsi sabit kuponlu 3 ayda bir kupon ödemeli tahvil ihalesinde 1.2,9 milyon TL ROT satışla birlikte net.22, milyon TL tutarında borçlanmıştır. İhalede yıllık ortalama bileşik faiz oranı yüzde,1 olarak gerçekleşmiştir. Aynı gün gerçekleştirilen 14 ay (42 gün) vadeli TL cinsi iskontolu tahvil ihalesinde 99,2 milyon TL ROT satışla birlikte net 3.139,1 milyon TL tutarında borçlanmış, ihalede yıllık ortalama bileşik faiz oranı ise yüzde 2, olarak gerçekleşmiştir ç Borçlanma Bile ik Faiz Oranlar , ,

15 . Bankacılık Sektörü Temel Göstergeler (Kasım) Toplam Krediler (Milyon TL) Toplam Mevduatlar (Milyon TL) 7.9 Sermaye Yeterlilik Oranı (%) 19,3 Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı(%) 3,9 Özkaynak Karlılığı (%) 1, Dönem Net Karı (Milyon TL) 2.3 Bankacılık sektörünün temel göstergeleri, sektörün son yıllarda genel ekonomiye güçlü bir katkı sağlama potansiyeli olduğunu teyit eder niteliktedir. Sektör genelinde, iktisadi faaliyetteki toparlanmaya bağlı olarak kredi hacminde belirgin bir artış gözlenmektedir. Kredi piyasasındaki canlanmanın yanında, artan rekabet ortamında bankaların etkin risk yönetimini muhafaza etmeleri önemli bir diğer husustur. BDDK verilerine göre; bankacılık sektörünün toplam aktif büyüklüğü 21 yılının Kasım ayında 29 yılsonuna göre yüzde 1,4 artarak 92 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde sektörün Türk parası (TP) cinsinden aktifleri yüzde 17,7 oranında artarken; yabancı para (YP) cinsinden aktifleri yüzde 9,1 oranında artış göstermiştir Kaynak: BDDK Aktif Toplam (Milyon TL) Politika faizlerindeki indirimler ve piyasa faiz oranlarındaki düşüşler, Türk bankalarının kârlılığına olumlu katkı yapmış ve böylece bankaların özkaynakları güçlenerek sektörün sermaye yeterliliği rasyosu yükselmiştir. Bankacılık sektörünün sermaye yapısı yaşanabilecek olumsuz gelişmelere karşı sektörü güçlü kılmaktadır. Ancak kredilerde devam eden artışın etkisiyle sektörün sermaye yeterlik oranı, bir önceki aya göre,2 puan gerileyerek Kasım 21 itibarıyla yüzde 19,3 düzeyinde gerçekleşmiştir Sermaye Yeterlilik Oran (%) Küresel krizin etkisi ile yaşanan yavaşlama evresinin ardından ekonomideki toparlanmaya paralel olarak hızlı bir büyüme sergileyen krediler, bankacılık sektörünün toplam büyüklüğü açısından en önemli aktif kalemidir. Krediler, 21 yılında hızlı bir büyüme trendi sergilemişlerdir. 21 yılı Kasım ayında bankacılık sektörü kredileri, 29 yılı sonuna göre yüzde 27 oranında artarak 49, milyar TL ye çıkmıştır. 29 yılsonu ile karşılaştırıldığında kredi hacmindeki yaklaşık 1 milyar TL lik artışın 3, milyar TL si bireysel kredilerden, 3,9 milyar TL si kurumsal/ticari kredilerden, 32,4 milyar TL si ise KOBİ kredilerindeki artıştan kaynaklanmıştır. Ekonomik krizden en fazla etkilenen KOBİ kredileri, 29 yılının tamamında azalış gösteren tek kredi türü konumunda iken, 21 yılında hızlı bir artış trendine girmiştir. KOBİ kredileri 21 yılının ilk 11 ayında yüzde 39 oranında artışla en hızlı artan kredi türü olmuştur. Kredilerin toplam aktifler içindeki payı ise 21 yılı Kasım ayı itibariyle yüzde 47,1 düzeyindedir Hedef oran yüzde 12 Yasal s n r yüzde Kaynak : BDDK Kaynak: BDDK Krediler (Milyon TL) Krediler Ticari/Kurumsal Krediler Bireysel Krediler KOB Kredileri Küresel finansal krizi takip eden dönemde ekonomide yaşanan canlanma, kendisini sektörün kredi hacminde yüksek oranlı artışlar şeklinde gösterirken; takipteki alacaklar tutarlarındaki ve takibe dönüşüm oranlarındaki Türkiye de Ekonomik Gelişmeler

16 Makro Ekonomik Görünüm artışların da 21 yılı başından itibaren yerini düşüş eğilimine bıraktığı gözlenmektedir. 21 yılının Kasım ayında bu oran yüzde 3,9 a kadar gerilemiştir. Bu oranın gerilemesinde; kredilerdeki artış, takipteki alacaklardan kaydedilen tahsilatlar, aktiften silme ya da satış yoluyla portföyden çıkarılan sorunlu alacaklar etkili olmuştur. Böylece bankacılık sektörünün aktif kalitesinde de bir iyileşme gözlenmiştir , 11, Kredilerin Takibe Dönü üm Oran (%) 4, Kas m Kaynak: BDDK 21 3, 3, 3,7,3 3,9 Bankacılık sektörü dönem net kârı geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde,4 oranında artarak Kasım 21 da 2,4 milyar TL düzeyinde oluşmuştur. Azalan net faiz marjına karşın, getirili aktiflere ve varlık kalitesindeki iyileşmeye bağlı olarak bu artış gerçekleşmiştir. Sektörün özkaynak karlılığı ise Kasım 21 itibarıyla yüzde 1, olarak gerçekleşmiştir. Bu oran 21 yılının ilk 11 ayında ulaşılan en yüksek değerdir ve bankacılık sektöründeki karlılığın yıl boyunca arttığını teyid eder niteliktedir Kaynak : BDDK Bankac l k Sektörü Karl l k (Milyon TL)

17 İNCELEME NOTU İnovasyon: Çin ve Ulusal Patent Gelişim Stratejisi Bir ülkenin ekonomik açıdan güçlü ve söz sahibi olması artık sadece sermayeyi elinde bulunduran ülke olması ile ilgili değildir. Sermaye gücü, iktisadi kalkınma için hala çok önemlidir ancak 2 yılında olduğu gibi bir finansal kriz ile tüm dengeler birdenbire altüst olabilmektedir. Bu nedenle günümüzde inovasyon, hiçbir zaman olmadığı kadar önemli bir konuma gelmiştir. Bu gerçeğin farkında olan büyük ekonomilerin de son dönemde adeta bir patent savaşı içine girdikleri gözlenmektedir. Çin de bu yarışa çoktan katılmış ülkelerden bir tanesidir. Çin Devlet Fikri Mülkiyet Ofisi 1, Kasım 21 da Ulusal Patent Gelişimi Stratejisi (211-22) 2 adını verdiği önümüzdeki 9 yılı kapsayan, temel hedefi ise iktisadi kalkınmanın dönüşümünü hızlandırmak ve hem ekonomik hem sosyal gelişimi ilerletmek olan bir strateji belgesi yayımlamıştır. Bu belgede belirlenen strateji ile Çin de; patent yaratma, kullanma, koruma ve yönetme kapasitesinin artırılması amaçlanmaktadır. Devlet Fikri Mülkiyet Ofisi, bu stratejiyi uygulama süresince takip edeceği temel ilkeleri dört adımda şöyle sıralamaktadır: Sadece Çin in temel koşullarını değil dünyadaki konjonktürü dikkate almak Sadece devlet eliyle değil piyasa mekanizmasıyla da ilerlemek Bir yandan firmalara patentler sağlarken diğer yandan kamu çıkarlarını da gözetmek Sadece ulusal değil, farklı bölge ve endüstrileri de dikkate alan bir plan uygulamak 1 State Intellectual Property Office of China. 2 National Patent Development Strategy (211-22). Yeliz DANIŞMAN Maliye Uzmanı Bu prensiplerle yola çıkan stratejik plan, 21 yılı için 9 alt hedef belirlemiştir. Buna göre; Patent sisteminin çok daha ileri bir seviyeye taşınması hedeflenmektedir. Patent yaratma kapasitesi ve düzeyi geniş bir marj ile artırılacaktır: Yıllık patent dilekçesi hedefi 2 milyon adet olarak belirlenmiştir. Patentlerin kullanım faydaları artırılacaktır: Bu amaçla patent sisteminden kapsamlı bir biçimde faydalanabilecek ve iyi düzeyde bir fikri mülkiyet kapasitesine sahip1 model şehir kurulması planlanmıştır. Patentleri inceleyecek ve onaylayacak kapasite geliştirilecektir: İnceleme sürecinin etkinliğini arttırmak adına inceleme süresinin kısaltılması planlanmıştır. Patentlerin korunmasında iyileştirmeye gidilecektir. Patent hizmeti iyileştirilecektir: Bu amaçla patent bilgi servisi sistemi kurulması planlanmıştır. Patent yetenek havuzu genişletilecektir: Bu alanda eğitimlerin artırılması planlanmıştır. Patent denetçisi sayısının 9. e, sertifikalı patent acentası sayısının ise 1. e çıkması hedeflenmiştir. Patentlerin önemine ilişkin kamusal farkındalık artırılacaktır. Patentlerin uluslararası değişimi ve işbirliği geliştirilecektir. Strateji hazırlanırken, tüm bu hedeflere ulaşılabilmesi için gerekli ana odak noktaları ve devletin bireylere ve firmalara sunması gereken destekleyici tedbirler de düşünülmüştür. Buna göre; Patent alanında yasa ve düzenlemelerin İnceleme Notu 17

18 Makro Ekonomik Görünüm iyileştirilmesi ve patentlere ilişkin bir politika sisteminin kurulması temel öncelikler olarak belirtilmiştir. Bu başlık altında Çin in bazı düzenlemelerinin dünyanın gerisinde kaldığı ve dolayısıyla bu düzenlemelerde iyileştirmeye gidilip iyi dünya örneklerinin takip edileceği ifade edilmektedir. Bu amaçla, monopol karşıtı yasanın üzerinde çalışılıp, patent hakkının kötüye kullanımı ve monopolcü davranış üzerine değerlendirmeler yapılacağı taahhüt edilmiştir. Devletin makro politikalarında patentlerin iyileştirilmesine de yer verileceği ve patent politikalarının belirlenmesinde bir bilgi platformundan faydalanılacağı belirtilmektedir. Belgede, patent yaratma ve kullanım kapasitesinin geliştirilmesi ise diğer bir öncelik başlığı olarak yer almaktadır. Buna göre, vergileme ve sübvansiyon politikaları, firmaları yüksek katma değerli ürünler üretmeye teşvik edecek şekilde yeniden belirlenecektir. Çin, bu iddialı hedeflere ulaşabilmek için nakit yardım yapılması, bireysel başvurulara iskan edindirme teşviği verilmesi ve patent konusunda üretken firmalara vergi indirimleri sağlanması gibi tedbirleri hayata geçirmiştir. Son dönemde inovasyon ve patentler üzerine yapılan değerlendirmeler; mevcut konjonktürde ABD nin Çin karşısında karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğuna işaret etmektedir. Bunun nedeni ise ABD nin; Amerikan kültürünün başarısızlığı affedebilme, riski ve belirsizliği tolere edebilme gibi özellikleri sayesinde inovasyona daha açık bir ülke olmasıdır. Bunun en belirgin örneği de Silikon Vadisi dir. ABD, burada farklı uluslar ve farklı etnik kökenlerden yetenekli insanları biraraya getirmeyi başarmıştır. İnovasyonun asıl girdisi de zaten beşeri sermaye dir. Kaynak: National Patent Development Strategy (211-22), When Innovation, Too, Is Made in China NewYork Times. 1

19 TEMEL EKONOM K GÖSTERGELER YILLIK GERÇEKLE ME ORTA VADEL PROGRAM DÖNEMSEL GERÇEKLE ME DE M GT GSYH (Milyon TL) , GSYH (Milyon $) Temmuz-Eylül , GSYH Büyüme H z (%),2,3 9,4,4,9 4,7,7-4,7, 4,,, -2,7, Ki i Ba na GSYH (TL) Ki i Ba na GSYH ($) Toplam Sanayi Üretim Endeksi (Y ll k % De i im) 7,3 7, -, -9,9-3, 9,1 9,1 malat Sanayi Üretim Endeksi (Y ll k % De i im) 7,2,7-1, -11,3-3, 9,7 9,7 malat Sanayi Kapasite Kullan m Oran (%) 7,2 7, 1,,3 1, 7,3 7,2, Aral k 7,7 7, 7,9 Sanayi Ciro Endeksi (Y ll k % De i im) 2, 11, 13,3 -,9 -,4 1, 1, Kas m malat Sanayi Sipari Endeksi (Y ll k % De i im) 22,9 14,, -12, -,9 17,9 17,9 sizlik Oran (%) 1,3 1, 1, 1, 1,2 1,3 11, 14, 12,2 12, 11,7 11,4 Ekim 13, 11,2 Kas m Deflatör (%) (199 Bazl ) 37,42 23,27 12,4 7, 9,33,22 11,99,1,,,3 4, ÜFE - TEFE (Ayl k Enflasyon, %) Aral k, 1,31 ÜFE-TEFE (Y l Sonu Enflasyonu, %) 3, 13,9 13, 2, 11,,94,11,93,7 Aral k-aral k,93,7 TÜFE (Ayl k Enflasyon, %) Aral k,3 -,3 TÜFE (Y l Sonu Enflasyonu, %) 29,7 1,4 9,3 7,72 9,,39 1,,3,4 7,,4,1 4,9 Aral k-aral k,3,4 hracat (FOB) (Milyon $) ,9 thalat (CIF) (Milyon $) , D Ticaret Dengesi (Milyon $) ,7 Kar lama Oran % 9,9,1 4, 2,9 1,3 3,1,4 72, 2,9 3,7 4,,3 73,1 1,9 hracat (Türkiye hracatç lar Meclisi verileri) Ocak-Aral k ,3 hracat (Bavul Tic. Dahil) (Milyon $) ,4 thalat (FOB) (Milyon $) ,7 Genel Mal Ticareti (Bav. Tic. Dahil) (Milyon $) ,7 Cari lemler Dengesi (Milyon $) ,2 Net Do rudan Yabanc Sermaye (Milyon $) ,4 Do rudan Yabanc Sermaye Giri i (Milyon $) ,2 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) Ocak-Kas m Ocak-Kas m Bütçe Giderleri (Milyon TL.) , Bütçe Gelirleri (Milyon TL.) ,9 Bütçe Dengesi (Milyon TL.) ,9 Faiz D Fazla (Milyon TL.) , Genel Bütçe Vergi Gelirleri (Milyon TL.) ,1 Faiz Giderleri (Milyon TL.) ,2 Faiz Giderleri / Vergi Gelirleri (%),7 7,9,3 3,2 33,4 31,9 3,1 3,9 22,9 23, 2, 2, 17, Bütçe Gelirleri /Bütçe Giderleri (%),4 71,, 9,7 97,4 93,3 92,3,3,,1 9,3 9, 93,2 7 Faiz Giderleri/ Bütçe Giderleri (%) 43,2 41,4 37,1 2, 2, 23,9 22,3 19, 1,4 1,7 1,2 1, 13,9 Vergi Gelirleri/Bütçe Gelirleri (%) 7, 1, 1, 7,3 79,2,3,2, 2,9 3,1 3,2 3,3 4,2 Faiz D Fazla / GSYH (%) 3,3 4, 4,9,,4 4,2 3,,,, 1,2 1, 1,7 Bütçe Giderleri /GSYH (%) 34,1 31,1 27,2 24, 23, 24,2 23,9 2,2 2,7 27, 2,7 2,3 24,2 Bütçe Gelirleri /GSYH (%) 22,7 22,2 22, 23, 22,9 22, 22,1 22, 23,1 23, 23, 22,9 22, Faiz Giderleri / GSYH (%) 14, 12,9 1,1 7,,1,,3, 4,4 4, 3,9 3,9 3,4 Bütçe Dengesi /GSYH (%) -11, -, -,2-1,1 -, -1, -1, -, -3, -4, -2, -2,4-1, Vergi Gelirleri/GSYH (%) 17,2 1,1 1, 1,4 1,1 1,1 17,7 1,1 19,2 19,1 19,1 19,1 19, Kamu Kesimi Borçlanma Gere i / GSYH (%) 9,9 7,32 3,3 -,7-1,,7 1,2,9 3,3 2, 1,1 1,19 Ocak-Aral k Merkezi Yönetim ç Borç Stoku (Milyon TL) ,7 Merkezi Yönetim D Borç Stoku (Milyon $) Aral k , Merkezi Yönetim Toplam Borç stoku (Milyon TL) ,2 ç Borç Servisi (Milyon TL) Ocak-Aral k , D Borç Servisi (Milyon $) Aral k 7.99 Kamu Net ç Borç Stoku (Milyon TL) , Kamu Net D Borç stoku (Milyon TL) Eylül ,4 Toplam Kamu Net Borç Stoku (Milyon TL ) ,1 Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH (%) 1,4,1 49, 41, 34, 29, 2,2 32, AB Tan ml Genel Yönetim Borç Stoku/GSYH (%) 73,7 7,4 9,2 2,3 4,1 39,4 39, 4, 42,3 4, 3, 3, D BS. Faiz Oran (%) 2,7 4, 24,7 1,3 1,1 1,4 19,2 11, Aral k 9, 7,7 Merkez Bankas Paras (Milyon TL) ,2 Emisyon (Milyon TL) , M2 (Milyon TL) , TCMB K sa Vadeli Faiz Oran (%) 44, 2, 1, 13, 17, 1,7 1,, Aral k, 1, -7,9 MKB=1 Endeksi Ay Sonu ,9 Ortalama Dolar Kuru (TL/$) 1, 1,4931 1,4223 1,34 1,4311 1,31 1,2929 1,471 1,4 1,499 1,132,9 Dönem Sonu Dolar Kuru (TL/$) 1,34 1,39 1,3421 1,343 1,4131 1,147 1,123 1,7 1,4 1,7 1,4 2,7 Kaynak: Maliye Bakanl, TCMB, DPT, Hazine, TÜ K. Temel Ekonomik Göstergeler Para-Banka, Sermaye Piyasas Devlet Borçlar Bütçe D Ticaret ve Ödemeler Dengesi Enflasyon Milli Gelir, Üretim, stihdam 19