T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME"

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME Yazarlar Prof.Dr. smail F LYA (Ünite 1, 2, 3) Ö r.gör.dr. Önder CANBOLAT (Ünite 2, 3) Prof.Dr. brahim AK (Ünite 4, 6) Prof.Dr. Ahmet ALÇ ÇEK (Ünite 5, 8) Prof.Dr. Figen KIRKPINAR (Ünite 7, 8) Editör Prof.Dr. brahim AK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2011 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc lar Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Ö r.gör. Zekiye Rende Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Özlem Doruk Grafikerler Nihal Sürücü Ayflegül Dibek Kitap Koordinasyon Birimi Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Hayvan Besleme ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 3000 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Temmuz 2011

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... xi Hayvan Beslemenin Genel lkeleri... 2 HAYVAN BESLEME B L M N N TAR HSEL GEL fi M... 3 Do all k Dönemi... 3 Kimyasal Dönem (Enerji Dönemi)... 3 Mineral Dönemi... 4 Vitamin Dönemi (Biyolojik Dönem)... 4 Yemleme Standartlar Dönemi... 4 Amino Asit Dönemi... 5 Yem Katk Maddeleri ve mplantlar Dönemi... 5 Biyoteknoloji Dönemi... 5 HAYVAN VÜCUDUNUN YAPISI... 5 Su ve Organik Maddeler... 5 Mineral Maddeler... 6 Kan... 6 Kaslar ve Di er Dokular... 6 BES N MADDELER... 7 Lipidler... 7 Lipidlerin S n fland r lmas ve Özellikleri... 7 Ya asitleri... 7 Doymufl Ya Asitleri... 8 Doymam fl Ya Asitleri... 9 Esansiyel Ya Asitleri... 9 Omega-3 Ya Asitleri... 9 Konjuge Linoleik Asit Gliserol Tafl yan Lipidler Gliserol Tafl mayan Lipidler Di er S n f Bilefliklere Ba l Lipidler Karbonhidratlar Karbonhidratlar n S n fland r lmas ve Özellikleri Yap lar ndaki Karbon Atomu Say s na Göre Yap lar ndaki Aldehid ve Keton Gruplar na Göre Yap lar ndaki Basit fieker Say s na Göre Proteinler Amino Asitler Peptidler Proteinlerin Denatürasyonu Protein Yap s nda Olmayan Nitrojenli Bileflikler (NPN li Bileflikler) Su Suyun Hayvan Vücudunda Bulunuflu Suyun Fizyolojik Fonksiyonlar Su Kaynaklar Su Tüketimini Etkileyen Faktörler Su Yetersizli inin Etkileri Su Kalitesi Mineral Maddeler Makro Elementler Kalsiyum Fosfor ÜN TE

4 iv çindekiler Magnezyum Sodyum ve Klor (Tuz) Potasyum Kükürt z Elementler Demir Bak r ve Molibden Manganez yot Kobalt Çinko Selenyum Flor Vitaminler Ya da Çözünen Vitaminler Vitamin A Vitamin D Vitamin E Vitamin K Suda Çözünen Vitaminler Vitamin B 1 (Tiamin) Vitamin B 2 (Riboflavin) Nikotinik Asit (Niasin) Vitamin B Pantotenik Asit Biotin Vitamin B 12 (Kobalaminler) Folik Asit (Folasin) Para Aminobenzoik Asit (PABA) Kolin nozitol Vitamin C (Askorbik Asit, Dehidroaskorbik Asit) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Besin Maddeleri Sindirimi ve Metabolizmas BES N MADDELER S ND R M VE METABOL ZMASI S ND R M S STEM VE ANATOM S BES N MADDELER N N S ND R M Sindirim Enzimleri Yemlerin Çi nenmesi ve Ruminantlarda Gevifl Getirme Karbonhidratlar n Sindirimi Proteinlerin Sindirimi Ya lar n Sindirimi Mineraller, Vitaminler ve Su Sindirimi BES N MADDELER N N EM L M Karbonhidratlar n Emilimi Proteinlerin Emilimi Ya lar n Emilimi... 42

5 çindekiler v Minerallerin Emilimi Vitaminlerin Emilimi Suyun Emilimi BES N MADDELER N N METABOL ZMASI Karbonhidratlar n Metabolizmas Ya lar n Metabolizmas Protein Metabolizmas Mineral Madde Metabolizmas Vitamin Metabolizmas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yemler ve Yem Katk Maddeleri YEMLER VE YEM KATKI MADDELER YEMLER N TANIMLANMASI VE SINIFLANDIRILMASI Kaba Yemler (Ham Sellüloz çeri i %18 den Yüksek) Sulu Kaba Yemler Kuru Kaba Yemler Yo un Yemler Enerji Yemleri (%20 den Az Protein, %18 den Az Ham Sellüloz çerirler) Protein Ek Yemleri (Ham Protein çeri i %20 den Yüksek) Yem Katk Maddeleri KABA YEMLER Do al ve Yapay Çay r-meralar Baklagil Yeflil Yemleri Bu daygil Yeflil Yemleri Silo Yemleri Bu daygil Samanlar Baklagil Samanlar G da Sanayi At klar YO UN YEMLER Bu daygil Dane Yemleri Baklagil Dane Yemleri YA LI TOHUM KÜSPELER Ayçiçe i Tohumu Küspesi Pamuk Tohumu Küspesi Soya Küspesi Kolza (Kanola) Küspesi F nd k Küspesi DE RMENC L K ATIKLARI Kepek Razmol N fiasta SANAY ATIKLARI M s r Gluteni M s r Özü Küspesi M s r Kepe i Bu day Posas fieker ENDÜSTR S ATIKLARI ÜN TE

6 vi çindekiler fieker Pancar Posas Melas HAYVANSAL KAYNAKLI YEMLER Bal k Unu Et Unu Et-Kemik Unu Kan Unu Kümes Hayvanlar Kesimhane At klar Unu Hayvansal Ya lar YEM KATKI MADDELER Koruyucular Antioksidanlar Yem Tüketimini Art r c lar (Tad Vericiler) Enzimler Probiyotikler Prebiyotikler (Oligosakakritler) Toksin Ba lay c lar Metan Oluflumunu Önleyiciler Gaz Oluflumunu Önleyiciler Tampon Maddeler Pelet Ba lay c lar Vitamin-Mineraller Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Süt S rlar n n Beslenmesi SÜT SI IRLARININ BESLENMES NDE TEMEL LEKELER Sindirim Sistemi Dudaklar, Dil ve Difller Salg Bezleri ve Yemek Borusu (Özefagus) Retikulo-Rumen ( flkembe ve Börkenek) Omasum (K rkbay r) Abomasum (fiirden) nce Ba rsak Kal n Ba rsak Besin Maddelerinin Sindirim ve Emilimi Besin Madde Gereksinimi ve Yem Tüketimine Etkileyen Faktörler Merkezi Sinir Sistemi ve Duyu Organlar n n Yem Tüketimine Etkisi.. 86 Çevre S cakl n n Yem Tüketimine Etkisi Yemlerin Besin Madde çeri inin Yem Tüketimine Etkisi Kan Glukoz Düzeyi ve Rumen Fermentasyon Ürünlerinin Etkisi Canl A rl k ve Verim Düzeyinin Yem Tüketimine Etkisi Sindirim Sisteminin Kapasitesi ve Rasyon Kaba Yem Oran n Yem Tüketimine Etkisi SÜT SI IRLARININ BES N MADDELER GEREKS N M Yaflama Pay Besin Maddeleri Gereksinimi Enerji Gereksinimi Protein Gereksinimi Mineral Madde Gereksinimi... 88

7 çindekiler vii Vitamin Gereksinimi Süt Verimi çin Besin Maddeleri Gereksinimi Enerji Gereksinimi Protein Gereksinimi Mineral Madde Gereksinimi Vitamin Gereksinmesi Büyüme Dönemi Besin Maddeleri Gereksinimi Protein Gereksinimi Enerji Gereksinimi Mineral Madde Gereksinimi Vitamin Gereksinimi Gebelik Dönemi Besin Maddeleri Gereksinimi Protein Gereksinmesi Enerji Gereksinmesi Mineral Madde Gereksinimi Vitamin Gereksinimi Kuru Madde Gereksinimi Su Gereksinimi SÜT SI IRLARININ BESLENMES NDE YEMLER Kaba Yemler Yo un Yemler Mineral ve Vitamin Ek Yemleri Mineral Ek Yemleri Vitamin Ek Yemleri Yem Katk Maddeleri DE fi K DÖNEMLERDEK SÜT SI IRLARININ BESLENMES Laktasyondaki (Sa m Dönemindeki) Süt neklerinin Beslenmesi I. Dönem (Do umdan Sonraki lk 10 Hafta) II. Dönem (Do umdan Sonraki Haftalar Aras ) III. Dönem (Do umdan Sonraki 20. Haftadan Kuruya Ç k ncaya Kadar Geçen Dönem) IV. Kurudaki neklerin Beslenmesi Süt neklerinin Kuruya Ç kar lmas Kuru Dönemde neklerin Beslenmesi Buza lar n Beslenmesi Rumen Geliflimi Süt çirme ve Yemleme Dana ve Düvelerin Beslenmesi Bo alar n Beslenmesi BESLEMEN N SÜT VER M VE KAL TES NE ETK LER Süt Verimi Üzerine Beslemenin Etkisi Sütün Bileflimi Üzerine Beslemenin Etkisi Süt Ya n n Niteli i Üzerine Yem Ya n n Etkisi Sütün Kokusu ve Tad Üzerine Yemin Etkisi SÜT SI IRLARINDA RASYON HAZIRLAMA VE YEMLEME YÖNTEMLER Rasyon Haz rlama Yemleme Yöntemleri Süt neklerinin Mer a Dönemi Beslenmesi Süt neklerinin K fl n Ah rda Beslenmesi BESLEME HASTALIKLARI Ketozis

8 viii çindekiler Rumen Asidozu Rumen Alkolozu Süt Hummas Mide Dönmesi (Abomasum Deplasman ) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 6. ÜN TE Et S rlar n n Beslenmesi G R fi SI IR BES C L N N TEMEL LKELER BES PERFORMANSINI ETK LEYEN FAKTÖRLER Irk Yafl ve Canl A rl k Cinsiyet Orijin Kondisyon Sa l k Besleme Düzeyi SI IR BES S YÖNTEMLER ET SI IRLARININ BES N MADDE HT YAÇLARI Canl A rl n Saptanmas Kuru Madde Gereksinimleri Su Gereksinimleri Protein Gereksinimleri Enerji Gereksinimleri Mineral Madde Gereksinimleri Vitamin Gereksinimleri SI IR BES S NDE KABA VE YO UN YEM KAYNAKLARI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Koyun ve Keçilerin Beslenmesi KOYUNLARIN BESLENMES KOYUNLARIN BESLENME AÇISINDAN ÖZELL KLER KOYUNLARIN BES N MADDELER GEREKS N M Kuru Madde Gereksinimi Su Gereksinimi Enerji Gereksinimi Protein Gereksinimi Mineral Madde Gereksinimi Vitamin Gereksinimi KOYUNLARIN BESLENMES Kuru Dönem Besleme Afl m Dönemi Besleme (Flushing) Gebelik Dönemi Besleme Laktasyon Dönemi Besleme

9 çindekiler ix KUZU BÜYÜTME YÖNTEMLER Emzirerek Büyütme Yöntemi Erken Sütten Keserek Büyütme Yöntemi Süt kame Yemi ile (Yapay Sütle) Büyütme KUZU BES S Süt Emen Kuzular n Besisi Sütten Kesilmifl Kuzular n Besisi Entansif (Yo un) Besi Mera Besisi TOKLU BES S GENÇ DAMIZLIK KOYUNLARIN BESLENMES KOYUNLARDA BESLEME HASTALIKLARI Zehirli Bitkiler Beyaz Kas Hastal drar Yolu (Böbrek) Tafllar Gebelik Zehirlenmsi (Ketosis) KEÇ LER N N BESLENMES KEÇ LER N BESLENME AÇISINDAN GENEL ÖZELL KLER KEÇ LER N BES N MADDELER GEREKS N M Kuru Madde Gereksinimi Enerji Gereksinimi Protein Gereksinimi Mineral Madde Gereksinimi Vitamin Gereksinimi Su Gereksinimi SÜT KEÇ LER N N BESLENMES NDE TEMEL LKELER TEKE KATIM DÖNEM BESLEME GEBE KEÇ LER N BESLENMES LAKTASYONDAK KEÇ LER N BESLENMES O LAKLARIN BESLENMES Sütten Kesim Öncesi Besleme Sütten Kesim Sonras Besleme Dam zl k Difli O laklar n Beslenmesi O LAK BES S TEKELER N BESLENMES Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Kanatl Kümes Hayvanlar n n Beslenmesi G R fi S ND R M ORGANLARI VE S ND R M Sindirim Organlar Sindirim BES N MADDELER GEREKS N MLER Enerji Gereksinimi Protein ve Amino Asit Gereksinimi Makro ve z Element Gereksinimi Vitamin Gereksinimi ÜN TE

10 x çindekiler Su Gereksinimi ETL K P L ÇLER N BESLENMES YEMEKL K YUMURTA ÜRETEN TAVUKLARIN VE YUMURTA T P DAMIZLIKLARIN BESLENMES Büyüme Döneminde Besleme Verim Döneminde Besleme ET T P DAMIZLIKLARIN BESLENMES Büyüme Döneminde Besleme Verim Döneminde Besleme Et Tipi Dam zl k Horozlar n Beslenmesi H ND LER N BESLENMES BESLEMEN N TAVUK ET VE YUMURTA KAL TES ÜZER NE ETK LER Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE Rasyon Haz rlama ve Yemleme Yöntemleri RASYONUN TANIMI RASYON HAZIRLAMANIN TEMEL LKELER RASYON HAZIRLAMA YÖNTEMLER Deneme-Yan lma Yöntemi Pearson-Kare Yöntemi Denklem (Cebirsel) Yöntemi Do rusal (Linear) Programlama Yöntemi RUM NANT HAYVANLAR Ç N RASYON HAZIRLAMA Süt nekleri çin Rasyon Örnekleri Besi S rlar çin Rasyon Örnekleri KANATLI KÜMES HAYVANLARI Ç N RASYON HAZIRLAMA RUM NANANT HAYVANLARDA YEMLEME YÖNTEMLER Faz veya Dönem Yemlemesi Grup Yemlemesi KANATLI KÜMES HAYVANLARINDA YEMLEME YÖNTEMLER Serbest Yemleme Yöntemi S n rl Yemleme Yöntemi Nicel (Kantitatif) S n rlama Yemleme Süresinin S n rlanmas Yem Miktar n n S n rlanmas Nitel (Kalitatatif) S n rlama Enerji S n rlamas Protein veya Amino Asit S n rlamas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Sözlük Dizin

11 Önsöz xi Önsöz Sevgili ö renciler. nsanlarda sa l kl ve dengeli bir beslenme, iyi bir bedensel ve zihinsel geliflim için günlük yaflamda et, süt ve yumurta gibi hayvansal g dalar n yeterli düzeyde tüketilmesi son derece önemlidir. Bu nedenle yeterli ve dengeli beslenmemiz aç s ndan büyük önem tafl yan hayvansal ürünlerin ülkemizde üretimi ve tüketiminin art r lmas büyük önem tafl maktad r. Çiftlik hayvanlar ndan yüksek miktarda ve kalitede ürün alabilmemiz için genetik verim yetene i yüksek hayvanlara en uygun çevre koflullar n n sa lanmas gerekmektedir. Hayvansal üretim iki ana bölümden oluflmaktad r: Hayvan Yetifltirme ve Hayvan Besleme. Hayvan Yetifltiricili i dersi kapsam nda sizlere hayvan rklar, slah yöntemleri, yetifltirme, üreme ve bar nd rma gibi konularda bilgi verilmiflti. Bu derste ise sizlere hayvansal üretimde verimlilik ve karl l k aç s ndan en önemli çevre faktörü olan hayvan besleme konular nda bilgiler verilecektir. Hayvan yetifltiricili inde, beslemeye ba l sa l k sorunlar yaflanmamas, hayvanlardan yüksek miktar ve kalitede ürün al nabilmesi için yeterli, dengeli ve ekonomik bir beslemenin uygulanmas gerekmektedir. Bir hayvanc l k iflletmesinde toplam iflletme giderlerinin %50-70 ini yem giderleri oluflturdu u için iflletmenin verimlili i ve karl l aç s ndan hayvan besleme büyük önem tafl maktad r. Hayvanlara yeterli ve dengeli bir besleme uygulanabilmesi için, çeflitli çiftlik hayvanlar n n sindirim sistemlerinin özellikleri, farkl özellikteki yemlerin bu hayvanlar taraf ndan sindirilme düzeyi ve bu yemlerin hayvan n sa l ve verimi üzerine etkilerinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle, bu ders kapsam nda sizlere hayvan besleme ile ilgili baz temel bilgiler yan nda, besin maddeleri, farkl çiftlik hayvanlar nda sindirim sisteminin genel özellikleri, sindirilen besin maddelerinin vücutta de erlendirilmesi, hayvan beslemede kullan lan yemler ve yemleme yöntemleri, süt inekleri, koyun ve keçiler ve kanatl kümes hayvanlar n n farkl yafl ve fizyolojik dönemlerdeki besin madde gereksinimleri ve yemleme yöntemleri hakk nda bilgiler verilmektedir. Kitab n haz rlanmas nda eme i geçen ö retim üyelerine teflekkür eder, kitab n e itim süresince ve meslek hayat n z boyunca sizlere yararl olmas n dilerim. Editör Prof. Dr. brahim AK

12 1HAYVAN BESLEME Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Hayvan besleme kavram n tan mlayabilecek, Tarihsel olarak hayvan besleme biliminin geliflim sürecini ifade edebilecek, Hayvan vücudunun temel yap s n aç klayabilecek, Besin maddelerinin hayvan beslemedeki yeri ve önemini aç klayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Hayvan Besleme Hayvan Vücudu Besin Maddeleri Lipidler Karbonhidratlar Proteinler Amino Asitler Su Mineral Maddeler Vitaminler çindekiler Hayvan Besleme Hayvan Beslemenin Genel lkeleri HAYVAN BESLEME B L M N N TAR HSEL GEL fi M HAYVAN VÜCUDUNUN YAPISI BES N MADDELER

13 Hayvan Beslemenin Genel lkeleri HAYVAN BESLEME B L M N N TAR HSEL GEL fi M Beslenme, tüm canl lar n bir fonksiyonudur. Hayvan besleme ise tüketilen besin maddelerinin vücutta geçirdi i bir dizi kimyasal de iflim sonucu organizmay düzenleyen baz özel ürünler oluflturulma sürecidir. Bu süreçte hayvan n d flar dan gereksinim duydu u besin maddeleri hücrelere götürülür, söz konusu besin maddeleri buralarda bir dizi kimyasal de iflime u rar ve ortaya ç kan de iflim ürünleri hayvan n yaflam n devam ettirmesini ve verim vermesini sa lar. Buna göre hayvan besleme biliminin temel amac n n, beslenmemizde çok önemli bir yere sahip et, süt ve yumurta gibi hayvansal g dalar n elde edilmesi oldu u söylenebilir. Tüm bilim dallar nda oldu u gibi hayvan besleme biliminde de sürekli yeni geliflmeler sa lanmaktad r. Özellikle fizik, kimya, matematik, biyokimya, fizyoloji, t p, genetik, mikrobiyoloji, endokrinoloji, hücre biyolojisi ve hayvan davran fllar alan nda sa lanan geliflmeler hayvan besleme bilimine çok önemli katk lar yapm flt r. Bununla birlikte yap lan çeflitli laboratuar çal flmalar ve deney hayvanlar üzerinde yap lan araflt rmalar da modern besleme prensiplerinin ortaya konmas n sa lam flt r. Hayvan besleme bilimi tarihsel süreç içerisinde do all k, kimyasal, mineral, vitamin, yemleme standartlar, amino asit, yem katk lar -implantlar ve biyoteknoloji dönemlerini geçirmifl ve halen geçirmektedir. Afla da bu dönemler ile ilgili özet bilgilere yer verilmifltir. Do all k Dönemi Bu dönem hayvan beslemenin bilim öncesi dönemi olup, beslemenin tamamen baz filozof görüfllerine, çeflitli tabulara, bat l inançlara ve dini emirlere göre flekillendi i ve günümüzden yaklafl k 3000 y l öncesini kapsayan bir dönemdir. T bb n kurucusu olarak bilinen Hipokrat (M.Ö ), çocuklar n daha fazla s ürettiklerini ve bu nedenle yetiflkinlerden daha fazla yemek yemek zorunda olduklar n belirtirken, fliflman insanlar n zay f insanlara göre daha erken ölüme e ilimli olduklar n belirtmifltir. Kimyasal Dönem (Enerji Dönemi) Besleme biliminin kurucusu olarak kabul edilen ünlü Frans z kimyac Antoine Laurent Lavoisier ( ), kobaylarla yapt çal flmalarda termometre ve terazi kullanarak vücuttan s kayb n, oksijen tüketimini ve solunumla at lan karbondioksit miktar n ölçmeyi baflarm flt r. Lavoisier, yemlerle al nan besin maddelerinin

14 4 Hayvan Besleme ayn d flar da yand gibi organizmada da yand n ve vücutta üretilen s n n oksijen tüketimi ile direk ilgili oldu unu ortaya koymufltur. Mineral Dönemi Gerek insan gerekse hayvanlarda görülen çeflitli rahats zl klar n belirli baz yiyeceklerle giderilebildi i uzun y llard r bilinmektedir. Frans z bilim adam J.B. Boussingault, 1822 y l nda iyot içeren tuz kullanan insanlarda guatr hastal n n görülmedi ini ortaya koyarken, sveç li kimyac Berzelius 1838 y l nda hemoglobin demirinin kan n daha fazla oksijen absorbsiyonuna olanak tan d n ortaya koymufltur. sviçre li fizikçi Charles J. Chossat 1840 y l nda bu day ve sudan oluflan bir diyetle beslenen güvercinlerde kemik gelifliminin sa lanabilmesi için diyete kalsiyum kat lmas gerekti ini kan tlam flt r. Bununla birlikte diyetteki kalsiyumun önemi Boussingault taraf ndan 1843 y l nda tamamen aç kl a kavuflturulmufltur. Di er yandan Amerikal Hart ve çal flma arkadafllar 1925 y l nda bafllatt klar çal flmalar sonucunda süt içeren diyetlerle beslenen beyaz farelerde aneminin ortaya ç kt - n, aneminin yaln zca demir tuzlar ile tedavi edilemedi ini, bak r içeren marul külünün tedavide etkili oldu unu, böylece demir tuzlar na eklenen iz miktardaki bak r ile demir yetersizli ine ba l aneminin tedavi edilebilece ini göstermifllerdir. Vitamin Dönemi (Biyolojik Dönem) M.Ö y llar nda Asya ülkelerinde pirinç tüketiminin çok yayg n oldu u yerlerde görülen ve bir tür sinir sistemi hastal olan beriberi hastal n n bat ülkelerinden getirilmifl olan makinelerin kullan lmas sonucu ortaya ç kt zannediliyordu. Yine aylarca hatta y llarca süren uzun deniz yolculuklar nda tuzlu et ve peksimetle beslenen denizcilerde skorbüt (vitamin C yetersizli i sonucu görülen bir hastal k) hastal n n ortaya ç kt biliniyordu. Uzun y llar bu gibi hastal klar n herhangi bir besin maddesi yetersizli inden de il, sindirim organlar ndaki mikroorganizmalar n neden oldu u toksik (zehirli) maddelerden kaynakland na inan lm flt r. Deneme-yan lma yoluyla elde edilen bulgular sonucu ngiliz Deniz Kuvvetleri doktoru Lind, 1747 y l nda turunçgil sular n n skorbüt hastal na iyi geldi ini bulmufltur. Lunin, 1881 y l nda süt gibi baz g dalar n içerdi i temel besinlerin yan s - ra az miktarlarda, bilinmeyen ancak yaflam için gerekli olan baz maddeleri de içerdiklerini bildirmifltir. Eijkman, 1897 y l nda cilalanm fl pirinç yerine ö ütülmüfl pirinç yedirilmesinin tavuklarda beriberi hastal n iyilefltirdi ini belirlemifltir. Polonyal bilim adam Casimir Funk, 1912 y l nda yiyeceklerde bulunan ve yaflam n sürdürülmesi için gerekli olan ancak haklar nda çok fazla fley bilinmeyen bu maddeleri hayati aminler olarak tan mlam flt r y l nda Amerikal araflt r c lar McCollum ve Davis ile Osborn ve Mendel süt kayma yerine domuz ya içeren diyetlerle beslenen hayvanlar n gözlerinin iltihapland n ve geliflmenin durdu unu belirledikleri çal flmalar sonucunda vitamin A y keflfetmifllerdir. Özellikle 1930 ve 1940 y llar aras nda vitaminlerin çok büyük bir k sm keflfedilmifltir. Yemleme Standartlar Dönemi Bu dönemde farkl türdeki hayvanlar n besin maddeleri gereksinimleri tablolar haline getirilerek bir standart oluflumuna gidilmifltir. lk besleme standard Alman bilim adam Albrecht Thaer taraf ndan 1810 y l nda gelifltirilmifltir. Thaer kuru çay r otunu temel alarak di er yemlerin besin maddeleri içeri ini çay r otu ile karfl laflt - rarak ot birimini belirlemifltir. Daha sonra bu çal flmay di erleri izlemifl ve yeni yemleme standartlar gelifltirilmifltir. Günümüzde de çeflitli ülkelerde gelifltirilmifl yem birimlerinden ve besleme standartlar ndan genifl biçimde yararlan lmaktad r.

15 1. Ünite - Hayvan Beslemenin Genel lkeleri 5 Amino Asit Dönemi Amino asitlerin tan m ve beslemedeki önemi ilk kez 1930 y l nda William C. Rose ve çal flma arkadafllar taraf ndan ortaya konmufltur. Söz konusu bilim adamlar nca yap lan çal flmalar sonucunda 10 amino asidin esansiyel oldu u belirlenmifltir. Özellikle yaflam için zorunlu olan esansiyel amino asitlerin belirlenmesi besleme biliminde önemli bir aflama olmufltur. Yem Katk Maddeleri ve mplantlar Dönemi Bu dönemin önemli geliflmelerinden birisi antibiyotiklerin ve hormonlar n hayvan beslemede kullan lmaya bafllanmas d r y l nda çeflitli çiftlik hayvanlar n n yemlerine kat lan antibiyotiklerin yemden yararlanmay art rd, büyüme ve canl a rl k kazanc n h zland rd belirlenmifltir y l nda Amerika da Burroughs ve çal flma arkadafllar hormon benzeri bir bileflik olan dietilstilbestrolün s r besisinde yem tüketimini azaltarak canl a rl k kazanc n art rd n saptam fllard r. Söz konusu bileflikler zaman zaman farkl ülkelerde farkl kullan m koflullar na tabi olmufllard r. Bugün için AB ve ülkemizde hayvan beslemede antibiyotik (büyütme faktörü olarak) ve hormon kullan m yasaklanm flt r. Biyoteknoloji Dönemi Özellikle 1977 y l nda gen ekleme konusunda sa lanan geliflmeler rekombinant DNA teknolojisi olarak bilinen çal flmalarda çok genifl bir kullan m alan bulmufltur. Bunun sonucunda özellikle tar m alan nda çok önemli geliflmeler sa lanm flt r. Günümüzde bu alandaki çal flmalar ve geliflmeler büyük bir h zla devam etmektedir. HAYVAN VÜCUDUNUN YAPISI Çiftlik hayvanlar n n tüm vücut analizleri, yaklafl k olarak 130 y l önce, ngiliz bilim adamlar Laves ve Gilbert taraf ndan ortaya konmufltur. O dönemden günümüze kadar çok say da araflt r c farkl tür, yafl ve beslenme koflullar alt ndaki hayvanlar n vücut yap lar üzerindeki çal flm fllar n sürdürmüfltür. Bu çal flmalardan elde edilen bulgular beslenme durumu iyi olan, de iflik türlere ait hayvanlar n vücutlar n n kimyasal yap lar aras nda çok büyük farkl l klar olmad n göstermifltir. Çeflitli türden hayvanlar n vücut bileflimleri aras nda oransal olarak önemli farkl l klar bulunsa da ya s z kuru madde esas na göre aralar ndaki farkl l klar oldukça azd r. Su ve Organik Maddeler Su, bütün vücut k s mlar nda yer al r. Hayvan vücudunun su oran yafl ilerledikçe düfler. Ancak çeflitli organlar n su içeri i büyük farkl l klar gösterir. Örne in yaklafl k olarak kan % 79-80, iskelet kaslar % 76, kemik dokusu % 45 ve difl minesi % 10 düzeyinde su içerir. Hayvan vücudunda bulunan ya lar n büyük bir k sm adipoz dokularda, deri alt nda, böbreklerin ve ince ba rsa n etraf nda depolanm flt r. Hayvan vücudun ya yüzdesi yafl n ilerlemesi ile birlikte artar. Ancak vücudu oluflturan di er maddeler, ya da oldu u gibi büyük de ifliklik göstermezler. Proteinler bütün hücrelerde bulunmakta olup organlar, kaslar, ba doku ve tendon gibi vücudun yumuflak k s mlar n n sudan sonra bafll ca yap maddesidirler. Karbonhidratlar ise vücutta % 1 den daha az düzeyde bulunurlar. Vücutta depolanmadan sürekli olarak parçalan p yeniden sentezlenen karbonhidratlar, a rl kl olarak karaci erde, kaslarda ve kanda bulunurlar.

16 6 Hayvan Besleme Mineral Maddeler Hayvan vücudunda çok say da element bulunur. Kalsiyum ve fosfor d fl ndaki elementler vücutta % 1 in alt nda bulunurlar. Buna re men yine de yaflamsal olarak çok büyük önem tafl rlar. Kalsiyum, vücutta en fazla bulunan mineral element olup tamam na yak n fosfat ve karbonat formunda kemiklerde ve difllerde yer al r. Tüm vücuttaki fosforun yaklafl k % 80 i kalsiyumla birlikte iskelette bulunur. Geri kalan k sm ise baz protein ve ya lara ba l olarak ya da inorganik tuzlar halinde vücudun çeflitli organlar nda bulunur. Kükürt, protein molekülünün bir ö esi olarak, vücudun her yerinde bulunur. Sodyum, potasyum ve klor, hemen hemen tamam yla çeflitli vücut s v lar nda inorganik tuzlar fleklinde bulunurlar. Magnezyumun büyük bir k sm kemiklerde, bir k sm da di er organlarda yer al r. z minerallerden demir, hemoglobinin esansiyel bir ö esi olarak kanda ve daha az düzeyde di er dokularda yer al r. yot, bak r, çinko, manganez, kobalt, selenyum, flor ve krom gerek yap sal ve gerekse metabolik amaçlar için gereklidirler. Bunlar n d fl nda, hayvansal organizmada bor, silisyum, aluminyum, nikel, arsenik ve di er baz elementler de bulunmaktad r. Kan Hayvan n türü ve beslenme durumuna göre de iflmekle birlikte kan, vücut a rl - n n % 5-10 unu oluflturur. Kanatl hayvanlar memelilere göre daha fazla kan hacmine sahiptir. Vücuttaki ya dokusunun oran artt kça kan oran azal r. Kan, iki k - s mdan oluflur. Bunlardan birincisi, kat durumda olan ve kan kürecikleri ad verilen hücreler toplulu u; ikincisi ise, s v durumda olan plazmad r. Kan n % ini kan kürecikleri oluflturur. Bu yüzde de ere hematokrit denir. Kan kürecikleri; eritrositler (k rm z kan kürecikleri), lökositler (beyaz kan kürecikleri) ve trombositler (renksiz) olmak üzere üç gruba ayr l rlar. Eritrositler, kemik ili inde oluflurlar. Esas maddesi hemoglobin olup hemoglobin arac l ile dokulara O 2, dokulardan CO 2 naklederler. Lökositler; su, albumin, globulin, lipid (ya, kolesterol ve fosfolipid), glukoz ve çözünebilen di er organik maddelerle inorganik tuzlar, enzimler, hormonlar ve vitaminleri içerirler. Lökositler vücudun zararl mikroorganizmalara karfl korunmas nda görev al rlar. Trombositler ise kemik ili inde oluflurlar ve kan n p ht laflmas nda rol oynarlar. Kan n ikinci k sm n oluflturan plazman n % si su, geriye kalan k sm ise kat maddelerdir. Söz konusu kat maddeler protein (albumin, globulin, fibrinojen), glukoz, lipid, protein olmayan nitrojenli bileflikler (amino asitler, ürik asit, kreatin, kreatinin, amonyum tuzlar, üre), inorganik tuzlar (klorürler, bikarbonatlar, sülfatlar, fosfatlar) iz mineraller, enzimler, hormonlar, vitaminler ve pigmentler içerir. Kaslar ve Di er Dokular Yaflam olaylar na kat lan vücut organlar n n ve dokular n hareketi kaslara ba l d r. Bu nedenle kas dokusu tüm vücut boyunca yay lm flt r. skelet kaslar n n % ini proteinler olufltururken geri kalan k sm n ise ya lar, glikojen ve mineral elementler oluflturur. Sindirim, solunum ve ürogenital sistemin örtüsü ile deri, saç ve tüyler epitelyum dokusundan meydana gelirler. Bunlardan saç ve tüyler ile derinin üst tabakas keratinize olmufltur. Keratin d fl etkilere karfl dayan kl ve koruyucu bir maddedir.

17 1. Ünite - Hayvan Beslemenin Genel lkeleri 7 Konnektif doku; kartilaj, tendon, ligament ve kemik matriksinde bulunur. Bütün vücutta hücreler aras bir ba lama dokusu olarak görev yapar. Konnektif doku kollajenden oluflmufltur. Beyin ve sinirler, temeli lipid, lipid bileflikleri, protein ve karbonhidrat olan sinirsel dokudan yap lm fllard r. BES N MADDELER Besin maddeleri, yemlerde bulunan ve hayat n devam için gerekli olan bilefliklerdir. Bu tan m kapsam nda hayvan beslemede 6 farkl besin maddesinden söz edilebilir. Bunlar lipidler, karbonhidratlar, proteinler, su, mineral maddeler ve vitaminlerdir. Lipidler Lipidler, ya asitlerinin alkollerle oluflturduklar ester kuruluflundaki bilefliklerdir. Lipidler, suda çözünmezken eter, kloroform, benzin, benzol ve aseton gibi organik çözücülerde çözünürler. Bitkisel ve hayvansal organizmada do al olarak sentezlenen lipidler, ya lar n ve organik çözücülerde çözünen maddelerin tümünü kapsarlar. Hayvansal dokularda yayg n olarak bulunan lipidler, hayvanlar için önemli bir besin maddesidir. Lipidler organizmada enerji depolama ve gerekti inde enerji sa lama yönünden di er organik maddelerden daha üstün niteli e sahiptirler. Örne in bir lipid olan ya lar karbonhidratlar n yaklafl k 2.25 kat daha fazla enerji içeri ine sahiplerdir. Bunun yan s ra lipidler, cildin üst yüzeyinde koruyucu madde olarak ve cilt alt izolasyon maddesi olarak bulunurlar. Ayr ca hücre zar ve biyolojik yönden önemli baz bilefliklerin yap lar na girerken ya da çözünen vitaminlerin de emilmelerini sa larlar. Lipidlerin S n fland r lmas ve Özellikleri Lipidler genel olarak ya asitleri, gliserol tafl yan lipidler, gliserol tafl mayan lipidler ve di er s n f bilefliklere ba l lipidler olmak üzere 4 ana gruba ayr l rlar. Ya asitleri Lipidlerin en önemli özelliklerinden birisi ya asitleri ile esterleflmifl halde bulunmas ya da esterleflebilir nitelikte olmas d r. Do ada bulunan ya asitleri düz zincirli olup genellikle çift say da karbon atomu tafl rlar. Ancak do ada tek say da karbon atomu tafl yan ya asitleri de bulunur. Ya asitlerinin karbon atomu say s 2-34 aras nda de iflir. Hepsinde tek bir karboksil grubu (COOH) yer al r. Ya asitlerinin yap lar nda karbon atomlar aras nda çift ba bulunabilir. Çift ba içermeyen ya asitlerine doymufl, çift ba içeren ya asitlerine ise doymam fl ya asitleri denir. Hayvansal ve bitkisel ya larda en çok bulunan ya asitleri, formülleri ve erime noktalar Çizelge 1 de gösterilmifltir.

18 8 Hayvan Besleme Çizelge 1.1 Ya asitleri Özel ismi Sistematik ismi C-atomu say s Formülü Erime noktas, C Doymufl ya asitleri Asetik asit 2 C 2 H 4 O 2 S v Propiyonik asit 3 C 3 H 6 O 2 S v Bütirik asit Bütanoik asit 4 C 4 H 8 O 2 S v Kaproik asit Hekzaenoik asit 6 C 6 H 12 O 2 S v Kaprilik asit Oktanoik asit 8 C 8 H 16 O 2 S v Kaprik asit Dekoanik asit 10 C 10 H 20 O 2 31 Laurik asit Dodekanoik asit 12 C 12 H 24 O 2 48 Miristik asit Tetradekanoik asit 14 C 14 H 28 O 2 54 Palmitik asit Hekzadekanoik asit 16 C 16 H 32 O 2 63 Stearik asit Oktadekanoik asit 18 C 18 H 36 O 2 69 Araflidik asit Eikozanoik asit 20 C 20 H 40 O 2 75 Behemik asit 22 C 22 H 44 O 2 80 Lignoserik asit Terakozanoik asit 24 C 24 H 48 O 2 84 Serotik asit 26 C 26 H 52 O 2 78 Montanik asit 28 C 28 H 56 O 2 Doymam fl ya asitleri Palmitoleik asit Hekzadekonoik asit 16 C 16 H 30 O 2 S v Oleik asit Oktadekonoik asit 18 C 18 H 34 O 2 S v Linoleik asit Oktadekadienoik asit 18 C 18 H 32 O 2 S v Linolenik asit Oktadekatrienoik asit 18 C 18 H 30 O 2 S v α-linolenik asit Oktadekatrienoik asit 18 C 18 H 30 O 2 S v α-linolenik asit Oktadekatrienoik asit 18 C 18 H 30 O 2 S v Araflidonik asit Eikozatetraenoik asit 20 C 20 H 32 O 2 S v EPA Eikozapentaenoik asit 20 C 20 H 30 O 2 S v Erusik asit 22 C 22 H 42 O 2 Dokozatrienoik asit 22 C 22 H 38 O 2 S v Dokozatetraenoik asit 22 C 22 H 36 O 2 S v DPA Dokozapentaenoik asit 22 C 22 H 34 O 2 S v DHA Dokozahekzaenoik asit 22 C 22 H 32 O 2 S v Doymufl Ya Asitleri Doymufl ya asitlerinin karbon atomlar zincirde tek ba ile ba l olup artan de erler hidrojenle doyurulmufl durumdad r. Bunlarda çift ba bulunmaz. Doymufl ya asitleri 2-34 karbon atomu içerirler. En basit yap daki doymufl ya asiti 2 karbona

19 1. Ünite - Hayvan Beslemenin Genel lkeleri 9 sahip asetik asittir. ki, 3 ve 4 karbonlu ya asitlerine (asetik asit, propiyonik asit, bütirik asit) uçucu ya asitleri denir. Bunlar, özellikle ruminantlar n metabolizmalar nda önem tafl rlar. Doymufl ya asitlerinin genel formülü C n H 2n O 2 dir. Do- al ya larda en fazla bulunan ya asiti 16 karbonlu palmitik asittir. Palmitik asit, ço u ya larda bulunan ya asitlerinin % sini oluflturur. Bunu 14 karbonlu miristik asit ile 18 karbonlu stearik asit izler. Ruminantlar n doku ya lar fazla miktarda stearik asit içerir. Doymam fl Ya Asitleri Doymam fl ya asitleri en az bir adet çift ba içerirler. Palmitoleik asit ve oleik asitte birer, linoleik asitte 2, linolenik asitte 3 ve araflidonik asitte 4 adet çift ba bulunur. Bu ya asitlerinin hepsi de oda s cakl nda s v d rlar. Doymam fl ya asitleri doymufl ya asitlerinden daha düflük erime noktas na sahiptirler. Oleik asit ço u lipidlerde bulunurken, linoleik asit bitkisel ya lar n büyük bir k sm nda, araflidonik asit ise az miktarda hayvansal ya larda bulunur. Esansiyel Ya Asitleri Hayvansal organizma ancak bir adet çift ba yapabilir. Bu nedenle, molekülünde birden fazla çift ba bulunan linoleik, linolenik ve araflidonik asitler hayvansal organizmada sentezlenemezler. Bunlar n yiyeceklerle d flar dan al nmalar gerekir. Bu nedenle söz konusu asitler esansiyel ya asitleri olarak tan mlan rlar. Bunlar n, hayvanlara yemleri ile mutlaka verilmeleri gerekir. Esansiyel ya asitlerince yetersiz yemlerle beslenen hayvanlarda çok ciddi beslenme bozukluklar ortaya ç - kar. Esansiyel ya asitlerinin fazla miktarda tüketilmesinin de sak ncalar vard r. Bu ya asitleri kolayca oksitlendikleri için fazla miktarda tüketildiklerinde organizmada bafll ca antioksidan olarak görev yapan vitamin E gereksinimi yükselir. Esansiyel ya asitlerinin hayvanlara yemleriyle birlikte mutlaka verilmesi gerekli midir? Linoleik ve linolenik asitler soya ya, pamuk ya, ayçiçe i ya ve keten ya DÜfiÜNEL M gibi bitkisel ya larda bol miktarda bulunurken araflidonik asit ise en çok bal k karaci eri ya nda bulunur. Ancak ruminantlar n esansiyel ya asitleri gereksinimlerinin normal koflullarda karfl land kabul edilir. SORU 1 DÜfiÜNEL M SORU Omega-3 Ya Asitleri D KKAT D KKAT α-linolenik asit, eikozapentaenoik asit, dokozapentaenoik asit ve dokozahekzaenoik asitler omega-3 ya asitlerini olufltururlar. Omega-3 s n f ya asitlerinin insanlarda günlük diyetle al nmalar n n gereklili i üzerine özel SIRA bir tavsiye S ZDE olmamas na ra men, bugün sa l n devaml l için al nmalar n n zorunlu olduklar düflü- nülmektedir. Bugün art k bu grup ya asitlerine, insanlar n kalp ve damar hastal klar ile tansiyon ve fleker gibi hastal klardan korunmas ve sa l kl yaflam n devam AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ aç s ndan al nmas zorunlu olan ya asitleri gözü ile bak lmaktad r. Süt emen çocuklarda beyin ve dolafl m sisteminin yap tafllar ndan biri olan K omega-3 T A P ya asitleri, beyin ve görme fonksiyonlar n n gelifliminde önemli rol üstlenirler. Bununla K T A P birlikte, bu ya asitleri kandaki kolesterol miktar n düflürerek, özellikle kötü kolesterol oran n faydal kolesterol lehine çevirerek insanlar n koroner TELEV ZYON damar hastal klar ndan korunmas na yard mc olur. Omega-3 ya asitleri do ada en çok bal k TELEV ZYON ya nda, kolza (kanola) ve keten tohumunda bulunurlar. NTERNET NTERNET

20 10 Hayvan Besleme 2 Omega-3 s n f SIRA ya S ZDE asitlerinin insan beslenmesinde günlük olarak al nmas gerekli midir? Konjuge Linoleik Asit DÜfiÜNEL M Do al olarak DÜfiÜNEL M bulunmay p, ruminantlar n rumenlerindeki mikroorganizma faaliyeti s ras nda doymam fl ya asitlerinin hidrojenizasyonu sonucunda linoleik asitin Cis SORU 9 ve trans 11 SORU izomerleri olarak ortaya ç kar. Bu iki izomerin kar fl m, konjuge linoleik asit olarak adland r l r. Ruminantlar n kaslar nda ve sütlerinde yüksek düzeyde bulunur. Konjuge linoleik asit ruminantlarda ya sentezini inhibe ederek adipoz doku oluflumunu ve geliflimini önlemekte, ya depolanmas n azaltmaktad r. D KKAT D KKAT Konjuge linoleik asit, özellikle son y llarda antikarsinojenik etkisinden dolay kanserin önlenmesinde üzerinde önemle durulan bir besin maddesidir. Doku düze- yinde kansere yol açan serbest radikallerin oluflumunu da önledi i için konjuge linoleik asit kanserden korunma aç s ndan çok önemli bir ya asididir. Bunun yan AMAÇLARIMIZ s ra, bu ya AMAÇLARIMIZ asidinin insanlarda damar sertli ini önledi i de bildirilmektedir. K T A P TELEV ZYON NTERNET Gliserol Tafl yan Lipidler K T A P Nötral ya lar ile fosfogliseridler gliserol tafl yan lipidleri olufltururlar. Gliserin olarak da bilinen gliserol tatl, k vaml ve s v halde üç de erli bir alkoldür. Nötral ya lar, ya asitlerinin gliserolle oluflturduklar ester kuruluflundaki bileflikler olup hayvansal dokularda yer alan lipidlerin yaklafl k yar dan fazlas n olufltururlar. Hayvan- TELEV ZYON larda bulunan depo ya lar trigliserid yap s ndad r. Trigliseridlerin hayvansal organizma bak m ndan önemi büyüktür. Bunlar n enerji içerikleri oldukça yüksek olup, yaklafl k 9400 NTERNET Kcal/kg d r. Fosfogliseridler, trigliseridlerden farkl olarak fosforik asit tafl rlar ve tüm hayvan dokular nda yayg n olarak bulunurlar. Gliserol Tafl mayan Lipidler Sfingolipidler, alifatik alkoller, mumlar, terpenler ve steroidler bu grupta yer al rlar. Lipid kaynaklar n n ço undan önemli miktarda alifatik alkol elde edilebilir. Mumlar ise, gerek bitkilerde gerekse hayvanlarda koruyucu bir madde olarak bulunurlar. Özellikle hayvanlar n üzerinde bulunan k l, yapa ve kürkler mumsu salg larla kaplanm flt r. Terpenler ise izopren moleküllerinin dehidre olduktan sonra birbirlerine ba lanmalar ile oluflurlar. It rdan elde edilen geraniol, limondan elde edilen limonen, naneden elde edilen menthol ve kafurdan elde edilen kamfor terpen örnekleridir. Steroidler, hayvansal ve bitkisel organizmalarda yayg n olarak bulunan, fizyolojik aktiviteleri yüksek ve steran halkas tafl yan bilefliklerdir. Steroller, safra asitleri, cinsiyet hormonlar, adrenal korteks hormonlar ve vitamin D bu tür bilefliklerdir. En önemli sterol kolesteroldür. Kolesterol kümes kanatl lar nda, domuzlarda ve insanlarda görülen damar sertli inin oluflumunda rol oynar. Bu hastal k ot oburlarda çok ender görülür. Di er S n f Bilefliklere Ba l Lipidler Lipoproteinler, proteolipidler, fosfatidler, Lipo-amino asitler ve lipopolisakkaritler bu grupta yer alan lipidlerdir. Karbonhidratlar Karbonhidratlar, polihidroksialkollerin aktif aldehid ya da keton grubu içeren ya da hidroliz edildiklerinde bu tür bileflikleri veren türevleridir. Do ada çok yayg n olarak bulunurlar. Basit flekerler halinde bulunduklar gibi, pek çok organik ya da inorganik bilefli e ba lanarak karmafl k yap larda da yer alabilirler.

21 1. Ünite - Hayvan Beslemenin Genel lkeleri 11 Karbonhidratlar, canl larda çok de iflik amaçlar için kullan l rlar. Ancak temel olarak glukoz ve glikojen halinde hayvanlar n en önemli enerji kayna n olufltururlar. Bitkilerde fotosentez sonucu oluflan niflasta depo edilerek enerji kayna olarak kullan l r. Sellüloz, bitkinin odunsu ve lifli dokular n n ve hücre duvar n n en önemli yap sal bileflenidir. Karmafl k yap l polimerler halinde mikroorganizmalar n koruyucu hücre duvar n n yap s nda bulunurlar. Karbonhidratlar n S n fland r lmas ve Özellikleri Karbonhidratlar, üç farkl özelliklerine göre üç farkl flekilde s n fland r l rlar; Yap lar ndaki Karbon Atomu Say s na Göre Bu s n fland rmada flekerler içerdikleri karbon atomu say lar na göre diozlar, triozlar, tetrozlar, pentozlar, heksozlar ve heptozlar, yani s ras yla 2, 3, 4, 5, 6 ve 7 karbon atomu içeren flekerler olarak grupland r l rlar. Yap lar ndaki Aldehid ve Keton Gruplar na Göre Bu s n fland rmada aldoz ve ketozlar olmak üzere ikiye ayr l rlar. Yap lar ndaki Basit fieker Say s na Göre Karbonhidratlar bu s n fland rmaya göre monosakkaritler, disakkaritlerr, oligosakkaritler ve polisakkaritler olarak 4 gruba ayr l rlar. Monosakkaritler Monosakkaritler daha basit flekerlere hidrolize edilemeyen karbonhidratlard r. Glukoz, fruktoz, riboz, deoksiriboz, gliseraldehid ve dihidroksiaseton en önemli monosakkaritlerdir. Monosakkaritler tatl d rlar, redüktör bilefliklerdir, fenilhidrazin ile birleflerek osazonlar olufltururlar, ço u bira mayas ile fermente olur, hidrosiyanik asit ile ba lan rlar, asimetrik karbon atomu içerirler ve optik aktiftirler, mutarotasyon gösterirler, suda ve sulu ortamlarda çözünürler, glikozid ve asitlerle ester olufltururlar. Disakkaritler Disakkaritler iki monosakkaritin birbirine glikozid ba ile ba lanmas sonucu oluflurlar. Sakkaroz, maltoz, laktoz, sellobioz ve trehaloz önemli disakkaritlerdir. En basit disakkarit maltoz olup, glikojenin amilaz enzimi ile hidrolizi sonucunda oluflur. Süt flekeri ad ile de bilinen laktoz, sütte ve baz bitkilerin polen kanallar nda bulunur. Sütte bulunan laktoz, meme bezinde sentezlenir. Laktoz, asitlerle ya da laktaz enzimi ile hidroliz olur. Bir di er disakkarit olan sakkaroz, adi sofra flekeri, pancar flekeri, sükroz ve kam fl flekeri olarak da bilinir. Meyve ve sebzelerin ço- unda serbest olarak bulunan sakaroz tatl lezzette olup 200 C ye kadar s t l rsa su kaybederek karamele dönüflür. Oligosakkaritler Oligosakkaritler birkaç monosakkaritin glikozid ba lar yla birbirlerine ba lanarak polimerize olmas ndan meydana gelen karbonhidratlard r. Rafinoz, melezitoz, gentianoz, plantoz, verbaskoz ve linksoz önemli oligosakakritlerdir. Polisakkaritler Polisakkaritler depo ve yap sal polisakkaritler olmak üzere ikiye ayr l rlar. Depo polisakkaritler niflasta, glikojen ve inülindir. Yap sal polisakkaritler ise sellüloz, he-

22 12 Hayvan Besleme DÜfiÜNEL M SORU D KKAT 3 misellüloz ve glikopolisakkaritlerdir. Niflasta, daha ziyade, yumrulu bitkilerde, m - s r, bu day, çeltik gibi tah llarda ve fasulyede bulunmakla beraber, bütün bitki hücreleri taraf ndan sentezlenebilir. Niflasta hücrede α-amiloz ve amilopektin fleklinde iki yap sal formda bulunur. Glikojen ise hayvansal hücrelerde (özellikle karaci er ve kaslarda) depo maddesi olarak bulunan bir polisakkarittir. Yap sal bir polisakkarit olan sellüloz, bitkiler aleminde en fazla rastlanan bir yap sal polisakkarittir. Fibriller yap da, sert ve suda çözünmeyen bir madde olan sellüloz, bitkilerin koruyucu hücre duvar nda ve özellikle a aç dallar nda, a aç gövdelerinde ve a ac n bütün odunsu dokular nda yer al r. Zay f asitler sellülozu etkilemezler. Gerek insanlar n gerekse hayvanlar n sindirim kanal nda sellülozu hidrolize edecek enzim salg lanmaz. Sellüloz ancak hayvanlar n sindirim kanal nda yaflayan bakterilerin salg lad klar sellülaz enzimi taraf ndan parçalan r. Hemisellüloz da, hücre duvar bileflenlerinden biridir. Arabinoz ve ksilozdan oluflan polimerler içerir. Ruminantlar sellülozu hemisellülozdan daha iyi de erlendirirler. Glikopolisakkaritler, bakteri ve baz mikroorganizmalar n hücre duvar yap s nda bulunurlar ve monosakkarit türevi ile peptid kompleksinden oluflurlar. Yap sal polisakkaritlerden sellüloz hayvansal organizmada sindirilebilir mi? Karbonhidratlar grubu alt nda son olarak üzerinde durulacak bileflik lignindir. Lignin, asl nda DÜfiÜNEL M bir karbonhidrat de ildir. Ancak sellüloz ile olan yak n iliflkisinden dolay karbonhidratlarla birlikte de erlendirilir. Lignin gerçekte bir fenil-propan türevi olup, bitkilerin SORU koçan ve kabuk gibi odunsu k s mlar ile kök, sap ve yapraklar n fibroz dokular nda bulunur. Lignin, sellüloz ve hemisellülozun sindirilme derecelerini düflürür. D KKAT Proteinler Proteinler, hayvan vücudunda bulunan yumuflak dokular n ve organlar n ana ögesidirler. Bu nedenle hayvanlara gerek büyümeleri gerekse y pranan organlar n n yenilenmesi ve gerekse ürün verebilmeleri için yaflamlar boyunca sürekli protein AMAÇLARIMIZ verilmesi gerekir. AMAÇLARIMIZ Besin maddeleri aras nda proteinlerin özel bir yeri vard r. Bunlar n hayvan vücudundaki görevleri baflka hiçbir madde taraf ndan yap lamaz ve hiç bir besin maddesi bunun yerine konulamaz. Bitkisel organizma büyük oranda K T A P K T A P karbonhidratlardan olufltu u halde, hayvansal organizman n büyük bir k sm proteinlerden oluflur. Proteinler genel olarak tatl yken, hidroliz ürünleri ac d r. Saf proteinler kokusuzdurlar. Bununla birlikte yand klar zaman k l ya da tüyün yanma kokusunu ve- TELEV ZYON TELEV ZYON rirler. Hayvansal organizmada yer alan ço u protein, so ukta, suda ve nötr tuz çözeltilerinde çözünürler. Proteinler, büyük moleküllü maddeler olup molekül a rl klar birkaç NTERNET bin ile milyonlar aras nda de iflir. fiekilleri lifsel, oval ya da küresel NTERNET olabilir. Yap lar, esas itibar yla, homojen ve basittir. Amino asitlerin yan yana gelerek zincirler oluflturmak suretiyle birleflmeleri, daha sonra katlar, yumaklar, salk mlar yapmalar ya da uzun lifler oluflturmalar ile meydana gelirler. Biyokimyasal reaksiyonlar katalize eden enzimler, temel yap lar itibar yla proteindirler. Metabolik reaksiyonlar n dengeli bir flekilde devam n kontrol alt nda bulunduran bir k s m hormonlar da protein yap s ndad rlar. Alyuvarlara renk veren hemoglobin bir protein bilefli idir. Plazma içerisinde de önemli rolleri bulunan proteinler vard r. Fibrinojen, serum albumin, globulinler bu çeflit proteinlerdendir. Proteinler, hayvansal organizman n genel yap tafllar n olufltururlar. Kaslar n büyük bir k sm, miyosin ve aktin olarak adland r lan protein türlerinden meydana gelirler.

23 1. Ünite - Hayvan Beslemenin Genel lkeleri 13 Amino Asitler Amino asitler, proteinlerin temel yap sal birimidirler. Do al proteinlerin yap lar nda yer alan amino asitlerin hepsi ortak bir yap ya sahiptirler. Proteinlerin yap s nda standart olarak bulunan 20 amino asit vard r. Amino asitler nötr, asidik ve bazik amino asitler olmak üzere üç gruba ayr l rlar. Amino asitler suda, asitlerde ve alkalilerde kolay çözünürler. Amino asitler esansiyel (mutlak zorunlu, eksojen) ve esansiyel olmayan (mutlak zorunlu olmayan, endojen) olmak üzere ikiye ayr l rlar. Esansiyel amino asitler vücutta sentezlenemezler. Lisin, triptofan, fenilalanin, lösin, izolösin, treonin, metionin, valin, histidin, arjinin, glisin ve glutamik asit bu tür amino aistler olup, bunlar n mutlak olarak d flar dan yiyeceklerle ya da baz hayvanlar n sindirim organlar nda yaflayan mikroorganizmalar n ürettikleri proteinlerle sa lanmas gerekir. kinci grup amino asitler ise organizmada di er amino asitlerden ya da o amino asitin keto-asidinden çeflitli reaksiyonlarla sentezlenebilirler. Bunlar esansiyel olmayan amino asitler olup, alanin, serin, sistin, sistein, trosin, aspartik asit, prolin ve asparajin bu tür amino asitlerdir. Buna karfl l k, proteinlerin amino asit içerikleri, ruminantlarda ve atlarda di er türlerdeki kadar önem tafl maz. Çünkü, ruminantlar n rumenlerinde ve atlar n kör ba rsaklar nda yaflayan mikroorganizmalar, basit nitrojenli bilefliklerden kendi vücut proteinlerini sentezleyebilirler. Protein sentezi için, tüm amino asitlerin ayn anda ve uygun miktarlarda bulunmalar gerekir. Esansiyel amino asitlerden herhangi birinin yetersizli i protein sentezini s n rland r r. Büyüme dönemindeki hayvanlarda, esansiyel bir amino asitin eksikli i k sa bir süre sonra büyümeyi durdurur. Yetersiz besleme devam etti i takdirde hücre proteinlerinin yenilenmesi yavafllar ve a rl k kayb bafllar. Endojen amino asitler hayvansal dokularda sentezlenebilirler. Bu amino asitlerin hayvanlara yeterli düzeyde verilmeleri, büyüme ve di er verimler için ayn flekilde önemlidir. Eksojen amino asitler optimal düzeyde verildikleri zaman, endojen amino asitler yetersiz olursa büyüme yavafllar. Böyle durumlarda, eksojen amino asitler büyük ölçüde endojen amino asitlerin sentezlerinde kullan l rlar. Peptidler Peptidler iki ya da daha çok amino asitin su ç kararak peptid ba ile birleflmeleri sonucu oluflan bilefliklerdir. Birleflmede, bir amino asitin karboksil grubu di er amino asitin amino grubu ile reaksiyona girer. Peptidler, do ada çok çeflitli organik maddenin bilefliminde yayg n olarak bulunurlar. Proteinlerin Denatürasyonu Bir protein molekülünün birincil yap s de iflmedi i halde, baz d fl etkiler ile özellikle ikincil, üçüncül ve dördüncül yap lar bozulabilir. Bu olaya denatürasyon ad verilir. Denatürasyon, polipeptid zincirleri aras ndaki hidrojen ve kükürt ba lar n n kopmas sonucunda meydana gelir. Bu olayda, molekülün baz fizikokimyasal ve spektral özelliklerinde de ifliklik ve biyolojik aktivelerinde kay plar gözlenir. Denatürasyon, tersinmez bir olayd r. Yani denatüre olan proteinler yeniden eski hallerine dönemezler. Denatürasyona neden olan fiziksel etkenler genellikle, çok k sa süreli s uygulama, X ve ultraviole fl nlar, protein çökeltisini kuvvetli çalkalama, dondurup çözme ve yüksek bas nç uygulamad r.

K MYA 8 ÜN TE III KARBON H DRATLAR 3. 1. GENEL YAPILARI VE ADLANDIRILMALARI 3. 2. MONOSAKKAR TLER 3. 3. D SAKKAR TLER

K MYA 8 ÜN TE III KARBON H DRATLAR 3. 1. GENEL YAPILARI VE ADLANDIRILMALARI 3. 2. MONOSAKKAR TLER 3. 3. D SAKKAR TLER ÜN TE III KARBON H DRATLAR 3. 1. GENEL YAPILARI VE ADLANDIRILMALARI 3. 2. MONOSAKKAR TLER 3. 3. D SAKKAR TLER 31 BU ÜN TEN N AMAÇLARI Bu üniteyi çal flt n zda; Karbon hidratlar n genel yap lar n, adland

Detaylı

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2244 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1243 HAYVAN BESLEME Yazarlar Prof.Dr. smail F LYA (Ünite 1, 2, 3) Ö r.gör.dr. Önder CANBOLAT (Ünite 2, 3) Prof.Dr. brahim AK (Ünite

Detaylı

LİPİDLER VE METABOLİZMASI

LİPİDLER VE METABOLİZMASI LİPİDLER VE METABOLİZMASI Lipidler bitki ve hayvan dokusunda bulunup, suda çözünmeyen, fakat eter, aseton, kloroform ve benzen gibi polar olmayan çözücülerde çözünen organik bileşiklerdir. Lipidler Weende

Detaylı

Besinsel Yağlar. Besinde Lipitler. Yağ ihtiyacı nereden karşılanır? Besinsel lipitlerin fonksiyonu nedir? 09.03.2016

Besinsel Yağlar. Besinde Lipitler. Yağ ihtiyacı nereden karşılanır? Besinsel lipitlerin fonksiyonu nedir? 09.03.2016 Besinsel Yağlar 1. Trigliseritler (%90) 2. Kolesterol (serbest ya da yağ asitlerine bağlı halde) 3. Serbest Yağ Asitleri 4. Fosfolipitler 5. Yağda Çözünen Vitaminler (A,D,E,K) Besinde Lipitler Suda çözünmezler

Detaylı

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HAYVAN BESLEME VE YEM BİLGİSİ TEKNOLOJİSİ

Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HAYVAN BESLEME VE YEM BİLGİSİ TEKNOLOJİSİ DERS BİLGİLERİ Ders Adı Kodu Yarıyılı T+U Saati Ulusal Kredisi AKTS HAYVAN BESLEME VE YEM BİLGİSİ TEKNOLOJİSİ LVS22 IV 2 2 3 Ön Koşul Dersleri Dersin Dili Dersin Seviyesi Dersin Türü Ön Lisans Seçmeli

Detaylı

Buzağılarda Protein Beslemesi ve Buzağı Mamasının Önemi. Sayı:2013/Rm-37 Sayfa:205-210

Buzağılarda Protein Beslemesi ve Buzağı Mamasının Önemi. Sayı:2013/Rm-37 Sayfa:205-210 Buzağılarda Protein Beslemesi ve Buzağı Mamasının Önemi Sayı:2013/Rm-37 Sayfa:205-210 KONU İLGİ Buzağılarda Protein Beslemesi ve Buzağı Mamasının Önemi Besleme TERCÜME VE DERLEME Ürün Müdürü Esra ÇINAR

Detaylı

NORMAL EKMEK ANKARA HALK EKMEK

NORMAL EKMEK ANKARA HALK EKMEK NORMAL EKMEK ANKARA HALK EKMEK NORMALEKMEK ekmek k vam nda sofralar n gözdesi Normal ekmek; un, su, tuz, maya ve gerekli durumlarda katk maddesi ilave edilerek üretilmektedir. nsan beslenmesi aç s ndan

Detaylı

LİPİTLER SINIFLANDIRILMALARI VE ÖZELLİKLERİ

LİPİTLER SINIFLANDIRILMALARI VE ÖZELLİKLERİ LİPİTLER SINIFLANDIRILMALARI VE ÖZELLİKLERİ LİPİTLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ v Su ile karışmayan organik maddelerdir ve v Kimyasal olarak yağ asitlerinin bir alkolle esterleşmesinden oluşur. v Alkollerin ve

Detaylı

Canlının yapısında bulunan organik molekül grupları; o Karbonhidratlar o Yağlar o Proteinler o Enzimler o Vitaminler o Nükleik asitler ve o ATP

Canlının yapısında bulunan organik molekül grupları; o Karbonhidratlar o Yağlar o Proteinler o Enzimler o Vitaminler o Nükleik asitler ve o ATP Tamamı karbon ( C ) elementi taşıyan moleküllerden oluşan bir gruptur. Doğal organik bileşikler canlı vücudunda sentezlenir. Ancak günümüzde birçok organik bileşik ( vitamin, hormon, antibiyotik vb. )

Detaylı

Lipidler. Lipidlerin sınıflandırılması. Yağ asitleri

Lipidler. Lipidlerin sınıflandırılması. Yağ asitleri Lipidler Suda çözünmeyen ve organik çözücülerde iyi çözünen bileşiklere verilen genel isimdir Çoğunlukla hidrokarbon yapısındadırlar Canlılarda depo maddesi olarak yaygın bulunurlar Metabolize edilmeleriyle

Detaylı

M. (arpa şekeri) +su S (çay şekeri) + su L.. (süt şekeri)+ su

M. (arpa şekeri) +su S (çay şekeri) + su L.. (süt şekeri)+ su KARBONHİDRATLAR Karbonhidratlar yapılarında.. (C),.. (H) ve. (O) atomu bulunduran organik bileşiklerdir. Karbonhidratların formülü ( ) ile gösterilir. Nükleik asitlerin, ATP nin, hücre, bitkilerde yapısına

Detaylı

YAĞLAR (LİPİTLER) Yağların görevleri:

YAĞLAR (LİPİTLER) Yağların görevleri: LİPİTLER (YAĞLAR) YAĞLAR (LİPİTLER) Yapılarında C,H, O den başka N,P da bulunabilir. İçerikleri C miktarı O a göre daha fazla olduğu için çok enerji verirler. Yağlar solunumda kullanılınca çok oksijen

Detaylı

D VİTAMİNİ TARİHSEL BAKI 01.11.2008. 25-D vitamini miktarına göre değişir. öğünde uskumru yesek de, böbrekler her

D VİTAMİNİ TARİHSEL BAKI 01.11.2008. 25-D vitamini miktarına göre değişir. öğünde uskumru yesek de, böbrekler her VİTAMİN BİYOKİMYASI D VİTAMİNİ BU BÖLÜMDE ANLATILACAK KONULAR: Tarihsel Bakış D vitamininin kimyasal ve biyolojik fonksiyonları Besin kaynakları Hazırlayan: V. Murat BOSTANCI Toksisite 1 2 TARİHSEL BAKI

Detaylı

Spor alanında beslenme ile ilgili bilgileri bu ünite kapsamında sizlere vereceğiz. Ünite içeriğinde yer alan teorik bilgi ve sizlerin

Spor alanında beslenme ile ilgili bilgileri bu ünite kapsamında sizlere vereceğiz. Ünite içeriğinde yer alan teorik bilgi ve sizlerin 1 Giriş Spor alanında beslenme ile ilgili bilgileri bu ünite kapsamında sizlere vereceğiz. Ünite içeriğinde yer alan teorik bilgi ve sizlerin tamamlayacağı yazılı, sözlü ve uygulamalı görevler beslenme,

Detaylı

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf 2 KARBONHİDRAT LİPİT (YAĞ)

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf 2 KARBONHİDRAT LİPİT (YAĞ) YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 9. Sınıf 2 KARBONHİDRAT LİPİT (YAĞ) DOĞRU YANLIŞ SORULARI Depo yağlar iç organları basınç ve darbelerden korur. Steroitler hücre zarının yapısına katılır ve geçirgenliğini artırır.

Detaylı

Karbohidratlar. Karbohidratların sınıflandırılması. Monosakkaritler

Karbohidratlar. Karbohidratların sınıflandırılması. Monosakkaritler Karbohidratlar Yeryüzünde en çok bulunan organik molekül grubudur, (CH 2 O) n genel formülüyle ifade edilebilirler. Genelde suda çözünürler, Güneş ışığının fotosentez yapan organizmalar tarafından tutulmasıyla

Detaylı

Organik Bileşikler. Karbonhidratlar. Organik Bileşikler YGS Biyoloji 1

Organik Bileşikler. Karbonhidratlar. Organik Bileşikler YGS Biyoloji 1 Organik Bileşikler YGS Biyoloji 1 Hazırladığımız bu yazıda; organik bileşikler ve organik bileşiklerin yapısını, canlılarda bulunan organik bileşikleri ve bunların görevlerini, kullanım alanlarını, canlılar

Detaylı

Öğr. Gör. Süleyman GÖKMEN

Öğr. Gör. Süleyman GÖKMEN Öğr. Gör. Süleyman GÖKMEN GİRİŞ Fonksiyonel Gıda Tanımı Et Ürünlerine Tedbirli Yaklaşım Et ürünlerine Konjuge Linoleik asit ilavesi Et ürünlerine Diyet Lifi İlavesi Et ürünlerine Probiyotik İlavesi Et

Detaylı

Hedefe Spesifik Beslenme Katkıları

Hedefe Spesifik Beslenme Katkıları Hedefe Spesifik Beslenme Katkıları Hayvan Beslemede Vitamin ve Minerallerin Önemi Vitaminler, çiftlik hayvanlarının, büyümesi, gelişmesi, üremesi, kısaca yaşaması ve verim vermesi için gerekli metabolik

Detaylı

Proteinler. Fonksiyonlarına göre proteinler. Fonksiyonlarına göre proteinler

Proteinler. Fonksiyonlarına göre proteinler. Fonksiyonlarına göre proteinler Proteinler Canlılarda miktar olarak en çok bulunan biyomoleküllerdir. Amino asit birimlerinden oluşurlar Yapısal ve işlevsel olabilirler Genlerle aktarılan kalıtsal bilginin ortaya çıktığı moleküllerdir.

Detaylı

Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur.

Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur. Kloroform, eter ve benzen gibi organik çözücülerde çözünen bunun yanı sıra suda çözünmeyen veya çok az çözünen organik molekül grubudur. Yağların suda çözünmemesi canlılığın devamı içi önemlidir. Çünkü

Detaylı

Bir gün içerisinde tüketilmesi gereken gıdalar beslenme planına göre düzenlenir.

Bir gün içerisinde tüketilmesi gereken gıdalar beslenme planına göre düzenlenir. Beslenme Planı Bir gün içerisinde tüketilmesi gereken gıdalar beslenme planına göre düzenlenir. Bu plan günlük 2000 kalorilik enerji gereksinimi karşılayacak şekilde gıda gruplarından tüketilmesi gereken

Detaylı

MİNERALLER. Dr. Diyetisyen Hülya YARDIMCI

MİNERALLER. Dr. Diyetisyen Hülya YARDIMCI MİNERALLER Dr. Diyetisyen Hülya YARDIMCI MİNERALLER İnsan vücudunun yaklaşık %4-5 i minareldir.bununda yarıya yakını Ca, ¼ ü fosfordur. Mg, Na, Cl, S diğer makro minerallerdir. Bunların dışında kalanlar

Detaylı

* Yapılarında C, H, O bulunur. Bazılarında C, H, O dan başka N, P, S bulunur.

* Yapılarında C, H, O bulunur. Bazılarında C, H, O dan başka N, P, S bulunur. Lipitler ortak özellikleri su ile karışmamak olan organik maddelerdir ve kimyasal olarak yağ asitlerinin bir alkolle esterleşmesinden oluşur. 1.1. Lipitlerin Yapısı ve Ortak Özellikleri * Yapılarında C,

Detaylı

Canlıların yapısına en fazla oranda katılan organik molekül çeşididir. Deri, saç, tırnak, boynuz gibi oluşumların temel maddesi proteinlerdir.

Canlıların yapısına en fazla oranda katılan organik molekül çeşididir. Deri, saç, tırnak, boynuz gibi oluşumların temel maddesi proteinlerdir. Canlıların yapısına en fazla oranda katılan organik molekül çeşididir. Deri, saç, tırnak, boynuz gibi oluşumların temel maddesi proteinlerdir. Proteinlerin yapısında; Karbon ( C ) Hidrojen ( H ) Oksijen

Detaylı

ayxmaz/biyoloji Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H

ayxmaz/biyoloji Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H Adı: 1.Aşağıda verilen atomların bağ yapma sayılarını (H) ekleyerek gösterin. C N O H 2.Radyoaktif izotoplar biyologları için önemlidir? Aşağıda radyoakif maddelerin kullanıldığı alanlar sıralanmıştır.bunlarla

Detaylı

Bitkilerin yapısında bulunan organik asitlerin çoğu ya serbest ya da tuzları veya esterleri şeklinde bulunur. Organik asitlere, yapılarında karboksil

Bitkilerin yapısında bulunan organik asitlerin çoğu ya serbest ya da tuzları veya esterleri şeklinde bulunur. Organik asitlere, yapılarında karboksil ORGANİK ASİTLER Bitkilerin yapısında bulunan organik asitlerin çoğu ya serbest ya da tuzları veya esterleri şeklinde bulunur. Organik asitlere, yapılarında karboksil (COOH) grubu bulunması nedeniyle karboksilli

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

Organik bileşikler; karbonhidratlar, lipidler, proteinler, vitaminler ve nükleik asitler olmak üzere beş gruba ayrılır.

Organik bileşikler; karbonhidratlar, lipidler, proteinler, vitaminler ve nükleik asitler olmak üzere beş gruba ayrılır. ORGANİK BİLEŞİKLER **Organik bileşikler: Canlılar tarafından sentezlenirler. Yapılarında C, H, atomlarını bulundururlar. Organik bileşikler; karbonhidratlar, lipidler, proteinler, vitaminler ve nükleik

Detaylı

İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm HİJYEN ve SANİTASYON İkinci Bölüm GIDA HİJYENİ, TANIMI ve ÖNEMİ Üçüncü Bölüm PERSONEL HİJYENİ

İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm HİJYEN ve SANİTASYON İkinci Bölüm GIDA HİJYENİ, TANIMI ve ÖNEMİ Üçüncü Bölüm PERSONEL HİJYENİ İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm HİJYEN ve SANİTASYON Hijyenin Tanımı ve Önemi... 1 Sanitasyon Tanımı ve Önemi... 1 Kişisel Hijyen... 2 Toplu Beslenme Sistemlerinde (TBS) Hijyenin Önemi... 3 Toplu Beslenme Sistemlerinde

Detaylı

Lipidler. Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇ Adıyaman Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu

Lipidler. Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇ Adıyaman Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Lipidler Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇ Adıyaman Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Lipidler Suda çözünmeyen fakat kloroform gibi polar olmayan organik çözücülerde çözünebilen bileşiklerin heterojen

Detaylı

KARBOHİDRATLAR. Yrd. Doç. Dr. Osman İBİŞ

KARBOHİDRATLAR. Yrd. Doç. Dr. Osman İBİŞ KARBOHİDRATLAR Yrd. Doç. Dr. Osman İBİŞ Karbohidratlar (CHO) şeker, nişasta, glikojen ve selüloz olarak canlılar aleminde en geniş yeri kaplayan makromoleküllerdir. İnsanlar, hayvanlar ve mikroorganizmalar

Detaylı

Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur..

Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.. Can boğazdan gelir.. Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.. 1 BESLENME BİLİMİ 2 Yaşamımız süresince yaklaşık 60 ton besin tüketiyoruz. Besinler sağlığımız ve canlılığımızın devamını sağlar. Sağlıklı bir

Detaylı

9.Sınıf Biyoloji. Yaşam Bilimi Biyoloji. cevap anahtarı

9.Sınıf Biyoloji. Yaşam Bilimi Biyoloji. cevap anahtarı 9.Sınıf Biyoloji 1 Yaşam Bilimi Biyoloji cevap anahtarı 1 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ *Canlıların temel bileşenleri: Canlıların temel bileşenleri; organik ve inorganik bileşikler olmak üzere ikiye ayrılır.

Detaylı

ENDÜSTRIDE VE CANLILARDA ENERJI. Canlılarda Enerji

ENDÜSTRIDE VE CANLILARDA ENERJI. Canlılarda Enerji ENDÜSTRIDE VE CANLILARDA ENERJI Canlılarda Enerji Besinlerin Enerjiye Dönüşümü İnsanların gün boyunca hareketlerinin devamını, hastalanınca iyileşmelerini, fizyolojik ve psikolojik tepkilerinin devamlılığını

Detaylı

BESLENME İLKELERİ BESLEME, BESİN ÖĞESİ VE SAĞLIK

BESLENME İLKELERİ BESLEME, BESİN ÖĞESİ VE SAĞLIK BESLENME İLKELERİ BESLEME, BESİN ÖĞESİ VE SAĞLIK Beslenme İle İlgili Temel Kavramlar Beslenme: İnsanın büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre yaşaması, Yaşam kalitesini artırması için

Detaylı

Bornova Vet.Kont.Arst.Enst.

Bornova Vet.Kont.Arst.Enst. Yemlerde Amino asitler ve B Grubu Vitaminlerinin Önemi ve Test Metotları Süreyya ÖZCAN Besin Öğeleri Canlının yaşamını devam ettirmesi için gerekli olan kimyasal element veya bileşiklerdir. Hücrelerin

Detaylı

Yemlerde Amino asitler ve B Grubu Vitaminlerinin Önemi ve Test Metotları. Süreyya ÖZCAN

Yemlerde Amino asitler ve B Grubu Vitaminlerinin Önemi ve Test Metotları. Süreyya ÖZCAN Yemlerde Amino asitler ve B Grubu Vitaminlerinin Önemi ve Test Metotları Süreyya ÖZCAN Besin Öğeleri Canlının yaşamını devam ettirmesi için gerekli olan kimyasal element veya bileşiklerdir. Hücrelerin

Detaylı

RASYON TANIM, KİMYASAL BİLEŞİM, VE RASYON HAZIRLAMA PROF. DR. AHMET ALÇİÇEK EGE ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ

RASYON TANIM, KİMYASAL BİLEŞİM, VE RASYON HAZIRLAMA PROF. DR. AHMET ALÇİÇEK EGE ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ RASYON TANIM, KİMYASAL BİLEŞİM, VE RASYON HAZIRLAMA PROF. DR. AHMET ALÇİÇEK EGE ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ (Bağırsaklar) (Kırkbayır) (Yemek borusu) (İşkembe) (Şirden) (Börkenek) Yemin Süt Sığırı Midelerinde

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 :

K MYA K MYASAL TEPK MELER VE HESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : K MYA K MYASAL TEPK MELER VE ESAPLAMALARI ÖRNEK 1 : ÖRNEK : X ile Y tepkimeye girdi inde yaln z X Y oluflturmaktad r. Tepkimenin bafllang c nda 0, mol X ve 0, mol Y al nm flt r. Bu tepkimede X ve Y ten

Detaylı

ÜN TE III ORGAN K K MYA HAKKINDA GENEL B LG LER

ÜN TE III ORGAN K K MYA HAKKINDA GENEL B LG LER ÜN TE III ORGAN K K MYA HAKKINDA GENEL B LG LER 3.1. ORGAN K K MYANIN TAR HÇES VE KONUSU 3.2. ORGAN K MADDELERDE C, H, O ve N ARANMASI a. Organik Maddelerde C ve H Aranmas b. Organik Maddelerde N Aranmas

Detaylı

Fen ve Teknoloji VÜCUDUMUZDAK S STEMLER Ünite 1

Fen ve Teknoloji VÜCUDUMUZDAK S STEMLER Ünite 1 BOfiALTIM S STEM Besinlerin hücrelerimizde kullan lmas sonucu karbondioksit, amonyak, üre, ürik asit, madensel tuz gibi vücut için zararl maddeler oluflur. Bu zararl maddelerin vücuttan uzaklaflt r lmas

Detaylı

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNĐTE 1 : VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER (MEB)

ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNĐTE 1 : VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER (MEB) ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT ÜNĐTE 1 : VÜCUDUMUZDA SĐSTEMLER (MEB) B- BOŞALTIM SĐSTEMĐ (6 SAAT) BOŞALTIM SĐSTEMĐMĐZ VÜCUDUMUZDAN ATIKLARI UZAKLAŞTIRIR 1- Boşaltım Sistemi 2- Boşaltım Sistemi Organları

Detaylı

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Hücre zedelenmesi etkenleri Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Homeostaz Homeostaz = hücre içindeki denge Hücrenin aktif olarak hayatını sürdürebilmesi için homeostaz korunmalıdır Hücre zedelenirse ne olur? Hücre

Detaylı

S. 1) Aşağıdakilerden hangisi biyolojik mücadele ye örnektir? A) Üreaz enziminin üretimi. B) Sadece böcekleri hasta eden virüs üretimi.

S. 1) Aşağıdakilerden hangisi biyolojik mücadele ye örnektir? A) Üreaz enziminin üretimi. B) Sadece böcekleri hasta eden virüs üretimi. S. 1) Aşağıdakilerden hangisi biyolojik mücadele ye örnektir? A) Üreaz enziminin üretimi. B) Sadece böcekleri hasta eden virüs üretimi. C) Tek hücre proteini üretimi. D) Melez bitkilerle bitki türünün

Detaylı

ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ

ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ Prof. Dr. Nilgün KARAAĞAOĞLU Doç. Dr. Gülhan EROĞLU SAMUR 4. Baskı Prof. Dr. Nilgün Karaağaoğlu Doç. Dr. Gülhan Eroğlu Samur ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ ISBN 978-605-364-200-8 Kitapta

Detaylı

PROTEİNLER. -Proteinlerin Yapısında Bulunan Elementler. -Aminoasitler. --Kimyasal Yapılarına Göre Amino Asitlerin Sınıflandırılması

PROTEİNLER. -Proteinlerin Yapısında Bulunan Elementler. -Aminoasitler. --Kimyasal Yapılarına Göre Amino Asitlerin Sınıflandırılması PROTEİNLER -Proteinlerin Yapısında Bulunan Elementler -Aminoasitler --Kimyasal Yapılarına Göre Amino Asitlerin Sınıflandırılması - Esansiyel olan veya olmayan amino asitler -Proteinlerin Kimyasal Özellikleri

Detaylı

SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ

SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ Büyüme ve gelişmeyi sağlar. Özellikle çocuk ve adölesanlarda protein, kalsiyum ve fosfor alımı nedeniyle; kemiklerin ve dişlerin gelişiminde Önemlidir.

Detaylı

BESİN GRUPLARININ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ

BESİN GRUPLARININ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ BESİN GRUPLARININ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ SÜT VE SÜT ÜRÜNLERİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEDEKİ ÖNEMİ Büyüme ve gelişmeyi sağlar. Özellikle çocuk ve adölesanlarda protein,

Detaylı

www.boren.com.tr / info@boren.com.tr

www.boren.com.tr / info@boren.com.tr www.boren.com.tr / info@boren.com.tr YAŞAM da BOR BOR/B; Yeryüzünde bileşikler halinde, toprak, kaya ve suda az miktarlarda fakat yaygın olarak bulunan bir elementtir. Yer kabuğunda 10-20 ppm, deniz ve

Detaylı

DAMIZLIK ROSS 308. BROYLER DAMIZLIK Karma Yem Besin Madde Değerleri 2016

DAMIZLIK ROSS 308. BROYLER DAMIZLIK Karma Yem Besin Madde Değerleri 2016 DAMIZLIK ROSS 308 BROYLER DAMIZLIK Karma Yem Besin Madde Değerleri 2016 Giriş Bu kitapçık; Ross 308 (yavaş tüylenen) damızlık sürüleri için beslemeye ilişkin tavsiyeler içermektedir ve Ross Damızlık Sevk-İdare

Detaylı

Kan ya lar ve kolesterol

Kan ya lar ve kolesterol Kan ya lar ve kolesterol Kolesterol, beslenmeyle ald n z ya lar n, karaci erde ifllendikten sonra damarlarda dolaflan bir fleklidir. Kötü kolesterol (LDL-Kolesterol), damar sertli i (aterosklerozis) ve

Detaylı

Kalp Damar Hastal klar

Kalp Damar Hastal klar Kalp Damar Hastal klar Kalp damar hastal klar (kardiyovasküler hastal klar) dünyada en fazla ölüme sebep olan hastal klar n bafl nda gelmektedir. 2005 y l nda ölen her üç kifliden birinin hayat n kalp

Detaylı

ORGANİK BİLEŞİKLER Karbon Dünyası

ORGANİK BİLEŞİKLER Karbon Dünyası ORGANİK BİLEŞİKLER Canlı Organizmalarda bulunan büyük ve karışık yapılı moleküller yani makromoleküllerdir Makromoleküllerin hepsinde karbon vardır. Karbon Dünyası Makromoleküller birbirlerine kovalent

Detaylı

3.1. Karbonhidratların Tanımı 3.2. Karbonhidratların Sınıflandırılması 3.3. Monosakkaritler ve Monosakkarit Türevleri Monosakkaritler

3.1. Karbonhidratların Tanımı 3.2. Karbonhidratların Sınıflandırılması 3.3. Monosakkaritler ve Monosakkarit Türevleri Monosakkaritler 3.1. Karbonhidratların Tanımı 3.2. Karbonhidratların Sınıflandırılması 3.3. Monosakkaritler ve Monosakkarit Türevleri 3.3.1. Monosakkaritler 3.3.1.1. Monosakkaritlerin isimlendirilmesi 3.3.2. Monosakkaritlerin

Detaylı

ULAfiTIRMA S STEMLER

ULAfiTIRMA S STEMLER T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2505 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1476 ULAfiTIRMA S STEMLER Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Ergün KAYA (Ünite 1) Ö r.gör. Erkin KARADAYI (Ünite 2) Yrd.Doç.Dr. Meserret NALÇAKAN

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi

Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi akin@comu.edu.tr http://akin.houseofpala.com Et ırklarında vücut yapısı Et ırklarında iri, dolgun, uzunluk ve genişlik ölçüleri yönünden iyi gelişmiş vücut

Detaylı

SÜTÜN BİLEŞİMİ ve BESİN DEĞERİ

SÜTÜN BİLEŞİMİ ve BESİN DEĞERİ SÜTÜN BİLEŞİMİ ve BESİN DEĞERİ Prof. Dr. Metin ATAMER Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Süt Teknolojisi Bölümü Aralık 2006 ANKARA Sütün Tanımı ve Genel Nitelikleri Süt; dişi memeli hayvanların, doğumundan

Detaylı

Karbonhidratlar ve yağlar

Karbonhidratlar ve yağlar Karbonhidratlar ve yağlar A) KARBONHİDRATLAR (ŞEKERLER) Karbonhidratlar öncelikle yeşil bitkilerin fotosentezi sonucu oluşmaktadır. Yapılarında C, H, O atomları vardır. Karbonhidratlar yapılarındaki şeker

Detaylı

1-GİRİ 1.1- BİYOKİMYANIN TANIMI VE KONUSU.-

1-GİRİ 1.1- BİYOKİMYANIN TANIMI VE KONUSU.- 1-GİRİ 1.1- BİYOKİMYANIN TANIMI VE KONUSU.- Biyokimya sözcüğü biyolojik kimya (=yaşam kimyası) teriminin kısaltılmış şeklidir. Daha eskilerde, fizyolojik kimya terimi kullanılmıştır. Gerçekten de Biyokimya

Detaylı

Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir

Doğada yaşayan canlıların tamamı hücrelerden oluşmuştur. Canlılardan bazıları tek bir CANLILIK HÜCREYLE BAŞLAR 1- Canlıların Ortak Özellikleri : Çevremizdeki varlıklar canlı ve cansız varlıklar olarak iki grupta toplanırlar. Cansız varlıklar katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşur.

Detaylı

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir.

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. OYUNCA IN ADI Akl nda Tut YAfi GRUBU 4-6 yafl OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. GENEL KURALLAR Çocuklar n görsel belle inin

Detaylı

6 MADDE VE ÖZELL KLER

6 MADDE VE ÖZELL KLER 6 MADDE VE ÖZELL KLER TERMOD NAM K MODEL SORU 1 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER MODEL SORU 2 DEK SORULARIN ÇÖZÜMLER 1. Birbirine temasdaki iki cisimden s cakl büyük olan s verir, küçük olan s al r. ki cisim bir

Detaylı

Suda çözünebilen nişasta molekülleri pityalin (amilaz) enzimiyle küçük moleküllere parçalanır.

Suda çözünebilen nişasta molekülleri pityalin (amilaz) enzimiyle küçük moleküllere parçalanır. CANLILARDA ENERJİ Besinlerin Enerjiye Dönüşümü Besin öğeleri: Karbonhidratlar, yağlar, proteinler, vitaminler, mineraller Besin maddelerindeki bu öğelerin vücut tarafından kullanılabilmesi için sindirilmesi

Detaylı

BİYOİNORGANİK KİMYA 5. HAFTA

BİYOİNORGANİK KİMYA 5. HAFTA BİYOİNORGANİK KİMYA 5. HAFTA ESER ELEMENTLER İnsan vücudunda en yüksek oranda bulunan element oksijendir. İkincisi ise karbondur. İnsan vücudunun kütlesinin %99 u sadece 6 elementten meydana gelir. Bunlar:

Detaylı

LYS BÝYOLOJÝ. Biyolojiye Giriþ ve Bilimsel Yöntem Canlýlarýn Temel Bileþenleri Enzimler Canlýlarýn Sýnýflandýrýlmasý

LYS BÝYOLOJÝ. Biyolojiye Giriþ ve Bilimsel Yöntem Canlýlarýn Temel Bileþenleri Enzimler Canlýlarýn Sýnýflandýrýlmasý LYS BÝYOLOJÝ Soru Çözüm Dersi Kitapçığı 1 (MF) Biyolojiye Giriþ ve Bilimsel Yöntem Canlýlarýn Temel Bileþenleri Enzimler Canlýlarýn Sýnýflandýrýlmasý Bu yayýnýn her hakký saklýdýr. Tüm haklarý bry Birey

Detaylı

NIRLINE. NIRLINE ile Ham Maddelerinizde Yağ Asidi Tayini, Sürdürülebilir Besleme ile Sizi Geleceğe Taşır!

NIRLINE. NIRLINE ile Ham Maddelerinizde Yağ Asidi Tayini, Sürdürülebilir Besleme ile Sizi Geleceğe Taşır! ile Ham Maddelerinizde Yağ Asidi Tayini, Sürdürülebilir Besleme ile Sizi Geleceğe Taşır! KONU Yağ Asidi Profillerinin Hayvan Beslemedeki Önemi ve Analizleri İLGİ ile Ham Maddelerinizde Yağ Asidi Tayini,

Detaylı

Protein, karbonhidrat ve lipidler

Protein, karbonhidrat ve lipidler 3 Protein, karbonhidrat ve lipidler 3 Protein, karbonhidrat ve yağlar 3.1 Hangi moleküller canlılara özgüdür? 3.2 Proteinlerin kimyasal yapısı ve görevleri nelerdir? 3.3 Karbonhidratların kimyasal yapısı

Detaylı

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM D YABETLE YAfiAMAK Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Diyabet,

Detaylı

ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ

ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ Prof. Dr. Nilgün KARAAĞAOĞLU Doç. Dr. Gülhan EROĞLU SAMUR 2. Baskı Prof. Dr. Nilgün Karaağaoğlu Doç. Dr. Gülhan Eroğlu Samur ANNE ve ÇOCUK BESLENMESİ ISBN 978-605-364-200-8 Kitapta

Detaylı

Beslenmeden hemen sonra, artan kan glikoz seviyesi ile birlikte insülin hormon seviyesi de artar. Buna zıt olarak glukagon hormon düzeyi azalır.

Beslenmeden hemen sonra, artan kan glikoz seviyesi ile birlikte insülin hormon seviyesi de artar. Buna zıt olarak glukagon hormon düzeyi azalır. Seçmeli Ders: Dokular ve Organlar Arası Metabolik İlişkiler 1.HAFTA Normal metabolizmada aktif olan günlük akış; Yaşamak için gerekli olan enerji akışı, dışardan alınan gıdalardan elde edilir. Kullanılan

Detaylı

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf

YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI. 9. Sınıf YAZILIYA HAZIRLIK SORULARI 9. Sınıf DOĞRU YANLIŞ SORULARI Nitel gözlemlerin güvenilirliği nicel gözlemlerden fazladır. Ökaryot hücrelerde kalıtım materyali çekirdek içinde bulunur. Ototrof beslenen canlılar

Detaylı

BESİNLERİN ENERJİYE DÖNÜŞÜMÜ

BESİNLERİN ENERJİYE DÖNÜŞÜMÜ BESİNLERİN ENERJİYE DÖNÜŞÜMÜ Bir fabrikanın çalışması ve üretimi için nasıl işçilere ve makinalara ihtiyaç varsa canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için de enerjiye ihtiyaçları vardır. Enerji, bir

Detaylı

Fenilketonüri (PKU) Ürünleri

Fenilketonüri (PKU) Ürünleri ÜRÜN REHBER Fenilketonüri (PKU) Ürünleri PKU cooler Ürün Aç klamas Özel t bbi amaçl diyet dad r. PKU cooler, fenilalanin içermeyen içime haz r s v bir protein ikamesidir. Portakal ve ahududu aromal seçenekleri

Detaylı

Trans yağ nedir? Trans Yağ ğ bir yağ ğ asidi türüdür. Birçok gıda maddesinde doğal olarak. Trans yağ asitleri, trans

Trans yağ nedir? Trans Yağ ğ bir yağ ğ asidi türüdür. Birçok gıda maddesinde doğal olarak. Trans yağ asitleri, trans Trans yağ nedir? Trans Yağ ğ bir yağ ğ asidi türüdür. Birçok gıda maddesinde doğal olarak trans yağ bulunur. Trans yağ asitleri, trans konfigürasyonunda en az bir çift bağ ğ bulunduran doymamış yağ asitleridir

Detaylı

.. YILI SAĞLIKLI BESLENME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ. sahibi olmak * Beslenme Bilimi * Beslenme Biliminin Kapsamı 16 SAAT.

.. YILI SAĞLIKLI BESLENME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ. sahibi olmak * Beslenme Bilimi * Beslenme Biliminin Kapsamı 16 SAAT. .... YILI KURS PLANI KURS MERKEZİNİN ADI ALAN ADI KURSUN ADI KURSUN SÜRESİ AY HAFTA GÜNLER DERS SAATİ KONULAR. AİLE VE TÜKETİCİ BİLİMLERİ 18 SAAT MODÜL VE YETERLİLİK MODÜL SÜRESİ TOPLAM SÜRE BAŞLAMA TARİHİ

Detaylı

NIR Analizleri için Hayvansal Yem ve G da Numunelerinin Haz rlanmas

NIR Analizleri için Hayvansal Yem ve G da Numunelerinin Haz rlanmas NIR Analizleri için Hayvansal Yem ve G da Numunelerinin Haz rlanmas Çiftlik hayvanlar yeti tiricili inde yem kalitesinin belirleyici etkisi vard r. Ancak, yüksek kaliteli yem besicilik maliyetlerini önemli

Detaylı

BESLENMENİN BİYOKİMYASAL TEMELLERİ

BESLENMENİN BİYOKİMYASAL TEMELLERİ BESLENMENİN BİYOKİMYASAL TEMELLERİ Beslenme ve besin maddeleri Beslenme, büyüme, gelişme ve yaşamın sürdürülmesi için ekzojen maddelerin sağlanmasıdır. Beslenme sırasında besinler alınır. Besinlerde, bazıları

Detaylı

beslenmenin biyokimyasi

beslenmenin biyokimyasi Bilimin MUM IŞIĞINDA YEMEK beslenmenin biyokimyasi Prof. Dr. FİGEN GÜRDÖL İstanbul Tıp Fakültesi Biyokimya Anabilim Dalı Öğretim Üyesi NOBEL TIP KİTABEVLERİ 2014 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. BİLİMİN

Detaylı

PROTEİNLER ve METABOLİZMASI. Prof.Dr. Sakine YALÇIN

PROTEİNLER ve METABOLİZMASI. Prof.Dr. Sakine YALÇIN PROTEİNLER ve METABOLİZMASI Prof.Dr. Sakine YALÇIN Proteinler Proteinler, amino asitlerden oluşan yüksek molekül ağırlığına sahip organik bileşiklerdir Yapılarında Karbon (% 51-55), hidrojen (% 6-7), oksijen

Detaylı

GIDALARDA MİKROBİYAL GELİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

GIDALARDA MİKROBİYAL GELİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER GIDALARDA MİKROBİYAL GELİŞMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Mikroorganizmaların gıdalarla gelişmesi; Gıdanın karekteristik özelliğine, Gıdada bulunan m.o lara ve bunlar arası etkileşime, Çevre koşullarına bağlı

Detaylı

Canlı hücrelerin bilinen kimyasal yapı taşları

Canlı hücrelerin bilinen kimyasal yapı taşları anlı hücrelerin bilinen kimyasal yapı taşları rganik maddeler a) Karbonhidratlar b) Proteinler, amino asitler ve peptitler c) Enzimler d) Lipidler e) Nükleotidler ve nükleik asitler f) Vitaminler İnorganik

Detaylı

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ÖLÇME, DEĞERLENDİRME VE SINAV HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI 2015-2016 5. SINIF DEĞERLENDİRME SINAVI - 1 2015-2016 5. SINIF DEĞERLENDİRME SINAVI - 1 FEN BİLİMLERİ Adı ve Soyadı :... Sınıfı :... Öğrenci Numarası :... SORU SAYISI : 20 SINAV

Detaylı

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3275 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2138 HAVACILIK EMNİYETİ

T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3275 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2138 HAVACILIK EMNİYETİ T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 3275 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 2138 HAVACILIK EMNİYETİ Yazarlar Doç.Dr. Ender GEREDE (Ünite 1, 5, 7, 8) Yrd.Doç.Dr. Uğur TURHAN (Ünite 2) Dr. Eyüp Bayram ŞEKERLİ

Detaylı

SÜT VE ÜRÜNLERİ ANALİZLERİ

SÜT VE ÜRÜNLERİ ANALİZLERİ Süt Nedir? SÜT VE ÜRÜNLERİ ANALİZLERİ Gıda Mühendisi Tülay DURAN Türk standartları çiğ süt standardına göre: Süt; inek, koyun, keçi ve mandaların meme bezlerinden salgılanan, kendine özgü tat ve kıvamda

Detaylı

60 kcal/100 ml (250 kj/100 ml) 70 kcal/100ml (295 kj/100 ml)

60 kcal/100 ml (250 kj/100 ml) 70 kcal/100ml (295 kj/100 ml) Ek-1 Tüketime Hazır Devam Formüllerinin Temel Bileşimi Ek-1 de yer alan değerler üretici tarafından verilen kullanım talimatına göre hazırlanan veya doğrudan kullanıma hazır olarak satışa sunulan ürünler

Detaylı

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid

Detaylı

DOKULAR BÖLÜM. Bu Bölümü Çal flt ktan Sonra Neler Ö renece iz? Doku kavram n, Doku çeflitlerini, Hayvansal dokular, Bitkisel dokular ö renece iz.

DOKULAR BÖLÜM. Bu Bölümü Çal flt ktan Sonra Neler Ö renece iz? Doku kavram n, Doku çeflitlerini, Hayvansal dokular, Bitkisel dokular ö renece iz. BÖLÜM 6 DOKULAR Bu Bölümü Çal flt ktan Sonra Neler Ö renece iz? Doku kavram n, Doku çeflitlerini, Hayvansal dokular, Bitkisel dokular ö renece iz. KONULAR Dokunun tan m Hayvansal dokular Epitel doku, ba

Detaylı

BUĞDAY RUŞEYMİ (WHEAT GERM)

BUĞDAY RUŞEYMİ (WHEAT GERM) BUĞDAY RUŞEYMİ (WHEAT GERM) Buğday rüşeymi buğday başağının alt kısmında bulunan embriyodur. Buğdayın 1 tonundan sadece 1 kilogram rüşeym elde edilebilmektedir. Rüşeym özel yöntemlerle elde edilmediği

Detaylı

Çeşitli tohumların yağ bileşimi. USDA Nutrient Database. Tekli doymamış. Çoklu. Kanola Keten Mısır Fındık Zeytin Ayçiçeği Susam Soya Ceviz

Çeşitli tohumların yağ bileşimi. USDA Nutrient Database. Tekli doymamış. Çoklu. Kanola Keten Mısır Fındık Zeytin Ayçiçeği Susam Soya Ceviz LİPİTLER Hayvan ve bitki dokularının eter, benzin, kloroform gibi yağ çözücülerinde eriyen bölümlerine ham lipit denir. Organizmanın başlıca besin kaynağını oluştururlar, enerji verme ve depolama yönünden

Detaylı

Bileflikler ve Formülleri

Bileflikler ve Formülleri Bileflikler ve Formülleri Anahtar Kavramlar bileşik formül içbir şey hatırlamıyorum. Ben kimim? Nasıl oluştum? Biz oluşturduk seni. Tuz Nasıl olur? Ben size hiç benzemiyorum, hatta siz de birbirinize hiç

Detaylı

Yağ ihtiyacı nereden karşılanır?

Yağ ihtiyacı nereden karşılanır? Besinde Lipitler Besinsel Yağlar 1. Trigliseritler (%90) 2. Kolesterol (serbest ya da yağ asitlerine bağlı halde) 3. Serbest Yağ Asitleri 4. Fosfolipitler 5. Yağda Çözünen Vitaminler (A,D,E,K) Suda çözünmezler

Detaylı

TEMEL YEM B LG S VE HAYVAN BESLEME

TEMEL YEM B LG S VE HAYVAN BESLEME T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2289 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1286 TEMEL YEM B LG S VE HAYVAN BESLEME Yazarlar Prof.Dr.. smet TÜRKMEN (Ünite 1, 6) Doç.Dr. Hakan B R C K (Ünite 1, 6) Doç.Dr.

Detaylı

III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler

III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler III-Hayatın Oluşturan Kimyasal Birimler MBG 111 BİYOLOJİ I 3.1.Karbon:Biyolojik Moleküllerin İskeleti *Karbon bütün biyolojik moleküllerin omurgasıdır, çünkü dört kovalent bağ yapabilir ve uzun zincirler

Detaylı

CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞENLER

CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞENLER CANLILARIN YAPISINDA BULUNAN TEMEL BİLEŞENLER Canlıların yapısında bulunan moleküller yapısına göre 2 ye ayrılır: I. İnorganik Bileşikler: Bir canlı vücudunda sentezlenemeyen, dışardan hazır olarak aldığı

Detaylı

BİYOLOJİ VE BİLİMSEL YÖNTEM... 1 Bilim ve Bilimsel Yöntem... 2

BİYOLOJİ VE BİLİMSEL YÖNTEM... 1 Bilim ve Bilimsel Yöntem... 2 İÇİNDEKİLER Sayfa BİYOLOJİ VE BİLİMSEL YÖNTEM... 1 Bilim ve Bilimsel Yöntem... 2 CANLILARIN OLUŞUMU... 5 CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ... 9 CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI... 11 SİSTEMATİK... 13 BİTKİ VE HAYVANLARIN

Detaylı

BESİN ÖĞELERİ VE İNSAN VÜCUDUNDAKİ İŞLEVLERİ

BESİN ÖĞELERİ VE İNSAN VÜCUDUNDAKİ İŞLEVLERİ BESİN ÖĞELERİ VE İNSAN VÜCUDUNDAKİ İŞLEVLERİ YETERLİ VE DENGELİ BESLENME NEDİR? Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması

Detaylı

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... III

İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... III İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ... III İÇİNDEKİLER... V 1. LABORATUVARDA KULLANILAN MALZEME VE ALETLER... 1 1.1. Tüpler... 1 1.2. Beher... 1 1.3. Erlenmeyer... 2 1.4. Balonlar... 2 1.5. Mezur... 3 1.6. Pipetler...

Detaylı