Ön çapraz bağ tamiri yapılan kişilerde postüral kontrolün incelenmesi

Transkript

1 Fizyoterpi Rehbilitsyon. 2005; 16(1):17-24 Ön çprz bğ tmiri ypıln kişilerde postürl kontrolün incelenmesi Ftm Ünver, Figen Özkn, Bülent Ülkr Ünver F, Özkn F, Ülkr B. Ön çprz bğ tmiri ypıln kişilerde postürl kontrolün incelenmesi. Fizyoter Rehbil. 2005;16(1): Reserch Report F Ünver Ankr University, Fculty of Medicine, Cebeci Hospitl, Deprtment of Sports Medicine, Dikimevi, Ankr, Turkey, PT, PhD F Özkn Ankr University, Fculty of Medicine, Cebeci Hospitl, Deprtment of Sports Medicine, Dikimevi, Ankr, Turkey, PT, MSc B Ülkr Ankr University, Fculty of Medicine, Cebeci Hospitl, Deprtment of Sports Medicine, Dikimevi, Ankr, Turkey, MD, Assoc Prof Address correspondence to: Dr. Fzt. Ftm Ünver Ankr University, Fculty of Medicine, Cebeci Hospitl, Deprtment of Sports Medicine, Dikimevi, Ankr, Turkey E-mil: ftmunver@hotmil.com Amç: Ön çprz bğ (ÖÇB) tmiri ypılmış hstlrd rehbilitsyon sonrsınd postürl kontrol ve fonksiyonel ktivite seviyelerinin incelenmesi ve kontrol grubuyl krşılştırılmsı mçlndı. Gereç ve yöntem: Ptellr tendon grefti kullnılrk ÖÇB tmiri ypılmış, rekresyonel spor ypn 10 hst ve 10 sğlıklı erkek lındı. 3., 6. ve 12. ylrd tek yk dengede duruş testi, KAT 2000 (OWM Medicl, Crlsbd, Cliforni, USA) stbilometre sisteminde sttik ve dinmik postürl kontrol ölçümü ypıldı ve Lysholm Skoru uygulndı. Sonuçlr: Sğlm ve meliytlı ekstremite tek yk denge testinde sdece 6. y gözler kplı testte isttistiksel frklılık bulundu (p<0.05), gözler çık ve kplı postürl kontrol denge skorlrı rsınd frklılık bulunmdı (p>0.05). Hst ile kontrol grubu rsınd sdece 3. y gözler kplı tek yk denge testinde isttistiksel olrk nlmlı frk bulundu (p<0.05). Hst grubun 3., 6. ve 12. y tek yk denge testleri krşılştırıldığınd hem sğlm hem de meliytlı ekstremitede 3-6. y, y rsınd nlmlı frk bulundu (p<0.05). Postürl kontrol ölçümlerindeki denge skorlrı, meliytlı ekstremitede gözler kplı 3-6. y, sğlm ekstremitede gözler çık ylr rsınd nlmlı frk bulundu (p<0.05). Dinmik denge skorund ylr rsınd nlmlı frk bulunmdı (p<0.05). Lyshom skoru 3 ve 6. ylrd nlmlı gelişme gösterdi (p<0.05). Trtışm: ÖÇB tmirinin sonrsınd uygulnn sportif rehbilitsyon erken dönemlerden itibren hem hstnın klinik durumu hem de postürl kontrol düzeyi üzerinde progresif trzd olumlu etkiler göstermektedir. Anhtr kelimeler: Ön çprz bğ, Postürl denge, Skorlm yöntemleri. An investigtion of posturl control in ptients underwent nterior crucite ligment reconstruction Purpose: The im of this study ws to determine the functionl level of ctivity nd posturl control of nterior crucite ligment reconstructed ptients following rehbilittion nd to compre the results with helthy individuls. Mteril nd methods: Ten mle ptients who were underwent ACL reconstruction with ptellr bone tendon bone utogreft nd 10 helthy mle subjects prticipted to this study. All subjects prticipted in recretionl sports ctivities regulrly. In 3rd, 6th nd 12th months, the subjects were tested for sttic nd dynmic posturl control on KAT 2000 (OWM Medicl, Crlsbd, Cliforni, USA) stbilometer. Lysholm scoring nd single-leg stnding tests were performed s well. Results: There ws significnt difference only t 6th month closed eyes single-leg blnce test between operted nd nonoperted limbs (p<0.05). There ws no sttisticl difference between open nd closed eyes posturl control blnce scores (p>0.05). At the 3rd month, closed eyes single-leg blnce test ws significntly different between the ptients nd the control group. When the study group single-leg blnce tests compred t the 3rd, 6th nd 12th months, significnt differences were found both on operted nd norml limbs between 3-6th nd 3-12th months (p<0.05). There ws significnt difference between 3-6th months in closed eyes tests of operted limbs nd 6-12th months closed eyes tests of norml limbs (p<0.05). There were no significnt differences of dynmic posturl control tests (p>0.05). Lysholm scores were found to be significntly improved in 3rd nd 6th months. Conclusion: Reconstruction of ACL nd pplied sportive rehbilittion hve positive effects both on clinicl sttus nd posturl control of the ptients. Key words: Anterior crucite ligment, Posturl equilibrium, Scoring methods.

2 18 Proprisepsiyon, sntrl sinir sistemine meknoresöptör olrk dlndırıln spesifik sinir uçlrındn gelen uyrılrın tümü olrk tnımlnbilir. 1 Propriosepsiyon, kinesteziden dh geniş bir duyu olrk tnımlnmktdır ve deri, ks ve eklemlerden gelen bilgilere ilveten vestibuler duyulrı d içerebilir 2. Propriosepsiyon duyu reseptörleri deride, kslrd, eklemlerde, ligment ve tendonlrd bulunmktdır. 1-4 Denge ve kinestezi, propriosepsiyon ile eşnlmlı olrk kullnıln terimler rsınd yer lmktdır. Denge, iyi bir fonksiyonel postürl kontrol sistemine bğlı olrk vücut grvite merkezini destek temeli üzerinde tutbilme yeteneğidir. 5,6 Postürl kontrol, yerçekiminin olduğu bir çevrede oryntsyonu ve dengeyi sğlm yeteneği olrk tnımlnır. 7 Vücut pozisyonu ve dengenin devmlılığı, merkezi sinir sistemine vizüel, vestibüler ve somtoduyu sistemlerden gelen fferent bilgilere bğlıdır. 8 Proprioseptif reseptörlerin, ön çprz bğ (ÖÇB) içindeki vrlığı 9 ve ks kontrksiyonlrının stbilizsyonu için refleks koruyucu rkt rol oynyn bir element olduklrı bilinmektedir. 10,11 ÖÇB koptuğund, merkezi sinir sistemine dizde bulunn bu meknoreseptörlerden gelen duyusl uyrılrın yok olmsın neden olur. Böylece lt ekstremitenin uygun stbilizsyon yeteneğinde kyb yol çrk dizde oluşn instbiliteye ikincil olrk propriosepsiyond d önemli bir kyıp meydn getirmektedir. 11,12 Propriosepsiyondki kyıp postürl kontrol yeteneğini de zltmktdır. Rehbilitsyon, hstlrın cerrhi sonrsı tm diz eklem hreket çıklığın, herhngi bir limitsyon olmdn yürüyüşe ve erken günlük yşm ktivitelerine dönüşe izin vermektedir. 8,13 ÖÇB yrlnmsı ve cerrhisi sonrsı rehbilitsyon progrmlrı, postürl kontrolü rtırmkt ve ÖÇB tmirinin bşrısın ktkıd bulunmktdır. Denge eğitimini içeren egzersizler ÖÇB yrlnmsını önlemek için plnlnn progrmlrın önemli bir prçsını oluşturmktdır. 14 Yrlnm sonrsı proprioseptif fonksiyonlrd kyıp olduğu pek çok rştırmcı trfındn bildirilmiştir. 9,15-18 Bununl birlikte diz propriosepsiyonund, ÖÇB yrlnmsı ve cerrhisinin etkisi çıkç belirtilmemiştir. ÖÇB tmiri sonrsınd propriosepsiyonu inceleyen Ünver birkç çlışm vrdır ve sonuçlrı birbirine uymmktdır. 11,17-19 Yrlnm sonrsınd görülen eklem pozisyon hissi, hreketi lgılm eşiği gibi proprioseptif kyıplr ek olrk postürl kontrol ve yürüme gibi bir çok günlük motor ktiviteleri de etkileyebilmektedir. 11 ÖÇB yrlnmsı ve tmiri sonrsınd postürl kontrolde meydn gelen değişiklikleri incelemek mcıyl ptellr tendon grefti ile ÖÇB tmiri ypıln bireylerde, 12 ylık periyott postürl kontrol düzeyini incelemek mcıyl bu çlışm ypıldı. Hipotezimiz, yrlnmy bğlı olrk tmir ypıln trft tek yk üzerinde duruş süresinin zlcğı ve dengede duruşu sğlrken dh büyük vücut slınımı gösterebilecekleri idi. Gereç ve yöntem Çlışmy yıllrı rsınd ÖÇB tmiri sonrsı rehbilitsyon için Ankr Üniversitesi Cebeci Hstnesi Spor Hekimliği Anbilim dlın bşvurn rekresyonel spor ypn 10 birey çlışm grubu ve hiçbir ortopedik şikyeti olmyn 10 sğlıklı birey kontrol grubu olrk lındı. Çlışm grubundki bireylerin izole ÖÇB tmiri ypılmış olmsı iç, dış ve rk çprz bğ ptolojisinin olmmsı, ptellr tendon tekniğiyle tek trflı tmir ypılmsı, 6 ylık benzer kuvvet, esneklik, proprioseptif ve denge egzersizlerini içeren rehbilitsyon progrmını lmsın ve tm fiziksel ktiviteye dönmüş olmlrın dikkt edildi. Diğer dizinde ptolojisi oln y d cerrhi opersyon geçiren, klç ve yk bileği ptolojisi oln, nörolojik, romtizml vey vestibüler hstlığı olnlr çlışmy lınmdı. Çlışm grubundki bireylerin 6 tnesi sğ diz, 4 tnesi de sol dizinden meliyt oldu. Bireylere yrlnm sonrsı yklşık 17. yd ÖÇB tmiri ypıldı. ÖÇB tmiri sonrsınd 3., 6. ve 12. ylrd çlışm grubundki bireylere tek yk dengede duruş testi ve stbilometrede sttik ve dinmik dengede postürl kontrol ölçümü ypıldı. Aynı ölçümler bir def kontrol grubundki bireylere ypıldı. Tek Ayk Denge Testi: Tek yk denge testi, tek yk üzerinde dururken kişilerin dengesini koruybilme yeteneğini değerlendirmektedir. 20,21

3 Ünver Test, 60 sniye süre içerisinde bir yğın üzerinde gözler çık ve dh sonr görsel uyrılr olmdn gözler kplı olrk ypıldı. Bireylerin, özel semirijit bir zemini oln egzersiz slonund önce yrlnmmış sonr yrlnn yk üzerinde diğer bck 90 fleksiyond, kollr göğüs hizsınd kenetli ve bş dik krşıy bkr pozisyond duruş süreleri kronometre ile kydedildi. Ölçüm gözler çık ve kplı olrk ypıldı. 90 fleksiyonund oln bcğın diğer bcğ değmesi vey yerle tems etmesi, kenetli kollrın çılmsı durumund test sonlndırıldı. Postürl Kontrol Ölçümü: Son yıllrd geliştirilen, denge performnsını dh iyi ynsıtbilen, stbilometre rçlrının yeni versiyonu oln KAT 2000 (OEM Medicl, Crlsbd, Cliforni, USA) denge sistemi kullnılrk test ypıldı. Test protokolü KAT 2000 kullnm kılvuzu kullnılrk gerçekleştirildi. Kyıtlr sessiz bir ortmd ypıldı. Birey ÖÇB tmiri oln trf ve krşı ekstremitede sttik tek bck ve dinmik çift bck denge testleri ypıldı. Sttik Test: Stbilometrenin bsıncı 6. seviyeye getirildi ve letin klibrsyonu ypıldı. Tek bck sttik denge testi için hst ÖÇB tmiri ypıln trf yğını pltformun merkezine yerleştirdi. Krşı bck 90 o fleksiyond, kollr göğüs etrfınd kenetli olrk pltform dokunmsın izin verilmedi. 7,8 30 sn içinde pozisyonunu korumsı istenerek test tmmlndı. Test süresince birey, pltform merkezinin önünden 130 cm, yerden 180 cm yükseklikte oln bir nokty bktı. Her bir test üç def ypıldı ve kydedilen en iyi skor değerlendirilmeye lındı. Aynı işlem dh sonr yrlnmış ekstremitede tekrrlndı. Testler rsınd 1 dkik dinlenme rsı verildi. Dinmik Test: Dinmik denge testi içinde 6 bsınç seviyesi kullnıldı. Her iki yk üzerinde iken dinmik teste bşlndı. Birey bu testte, bilgisyr ekrnındki topun dire hreketi çizmesi ile oluşturuln referns pozisyonu pltformu hreket ettirerek izledi ve test süresince bilgisyr ekrnın bktı. Bu referns pozisyonunu oluşturn top, her 10 sniyede 360 derece diresel hreket ypmktdır. 7,8 Test süresi 30 sniye idi. Diz Fonksiyonu: Hstlrın diz fonksiyonu Lysholm skoru ile değerlendirildi. Bu skorlm 19 litertürdeki ÖÇB tmiri ile ilgili mklelerin % 84 ünde sonuç ölçüm yöntemi olrk kullnılmıştır. 22 Lysholm skoru instbilite, ğrı, ödem, kilitlenme, çömelme, merdiven, topllm ve kullnıln desteği içeren sekiz yrı bşlıktn oluşur. Mksimum skor 100 pundır. İsttistiksel nliz: Verilerin isttistiksel değerlendirilmesi, SPSS for Windows 9.0 pket progrmınd ypıldı. Bireylere ypıln tedvi öncesi ve sonrsındki ölçümlerden elde edilen değişkenlerin krşılştırılmsınd ortlm ve stndrt spm değerleri kullnıldı. Çlışm ve kontrol grubunun krşılştırılmsınd, Wilcoxon eşleştirilmiş iki örnek testi, meliytlı grup içindeki verilerin krşılştırılmsınd, tekrrlnn ölçümlerde kullnıln nonpremetrik Friedmn testi kullnıldı. P değeri 0.05 olrk lındı. Sonuçlr Çlışmy ptellr tendon grefti kullnılrk ÖÇB tmiri ypılmış, rekresyonel spor ypn yş ortlmsı 29.40±6.56 yıl oln 10 hst ve 10 sğlıklı erkek birey lındı. Bireylerin fiziksel özellikleri Tblo 1 de gösterilmektedir. Tblo 1. Çlışm ve kontrol grubunun fiziksel özellikleri. Çlışm grubu (N=10) Kontrol grubu (N=10) X±SD X±SD Yş (yıl) 29.40± ±6.56 * Boy (cm) ± ±8.85 * Vücut ğırlığı (kg) 82.50± ±8.38 * *p>0.05. Çlışm grubundki bireylerin sğlm ve meliytlı trf tek yk denge testi değerlendirilmesinde, sdece 6. y gözler kplı tek yk dengede klış süresi yrlnmış trft isttistiksel olrk dh düşük bulunurken (p<0.05), gözler çık ve gözler kplı postürl kontrol skorlrı rsınd nlmlı frk bulunmmsın rğmen (p>0.05) yrlnmış trft dengenin dh iyi olduğu gözlendi. Çlışm grubundki bireylerin sğlm ve meliytlı trf tek yk denge stbilometrede değerlendirilen sttik denge testinde elde edilen değerleri ve rlrındki ilişki Tblo 2 de gösterildi.

4 20 Ünver Tblo 2. Çlışm grubu 3., 6. ve 12.y ile kontrol grubu test sonuçlrı. Çlışm grubu Kontrol grubu 3. y 6. y 12. y X±SD X±SD X±SD X±SD Tek yk denge (mks. 60 sn) Gözler çık Sğlm trf 47.4± ±0 60±0 c Ameliytlı trf 51.4± ±0 60±0 c 60±0* g Gözler kplı Sğlm trf 11.0± ±22.6 b 36.2±24.3 c 40.8±18.5* g Ameliytlı trf 10.8± ± ±26.0 Sttik denge Gözler çık Sğlm trf 445.0± ± ±244.2 d 443.2±247.0* Ameliytlı trf 384.2± ± ±205.6 f Gözler kplı Sğlm trf ± ± ±426.3 f ±875.8* Ameliytlı trf 955.4± ± ±510.1 e Dinmik denge ± ± ± f ±517.5* Lysholm skoru (0-100) 83.2± ± ±12.5 c : Sğlm trf-meliytlı trf krşılştırmsı, p>0.05. b: Sğlm trf-meliytlı trf krşılştırmsı, p<0.05. c: y ve y için p<0.05. d: y için p<0.05. e: y için p<0.05. f: p>0.05. g: Kontrol grubu-çlışm grubu 3. y için p<0.05. * Kontrol grubu için dominnt trf değerleri verilmiştir. c Çlışm grubu ile kontrol grubunun krşılştırılmsınd d sdece sğlm trfın 3. y gözler çık ve kplı tek yk dengede klış süresinde isttistiksel olrk nlmlı frk bulunurken (p<0.05), gözler çık ve gözler kplı stbilometre (KAT 2000) ölçümlerinden elde edilen postürl kontrol skorlrınd ve dinmik denge skorlrı ölçümleri rsınd nlmlı frk bulunmdı (p>0.05). Şekil 1. ÖÇB tmiri ypıln bireylerin gözler kplı tek yk dengede duruş süreleri (sn) Çlışm grubunun 3., 6. ve 12. y tek yk gözler çık ve kplı dengede klış süreleri krşılştırıldığınd hem sğlm trf hem de meliytlı trf 3-6. y, y rsınd nlmlı frk vrken (p<0.05), y rsınd nlmlı frk bulunmdı (p>0.05) (Şekil 1). Postürl kontrol skorlrı krşılştırıldığınd sğlm trft gözler çık y rsınd nlmlı frk vrken (p<0.05), gözler kplı ylr rsınd frklılık bulunmdı (p>0.05). Ameliytlı trft gözler çık 6. y denge skoru dh iyi olmsın rğmen ylr rsınd nlmlı frklılık yoktu (p>0.05), gözler kplı ise 3-6. y skorlrı rsınd nlmlı frk bulundu (p<0.05). Dinmik denge skorund ise ylr rsınd nlmlı frk bulunmdı (p<0.05) (Şekil 2). Lysholm skorund 3-6. y, y rsınd nlmlı frk vrken (p<0.05), y rsınd nlmlı frk bulunmdı (p>0.05) (Şekil 3). Trtışm y 6. y 12. y Sğlm trf Ameliytlı trf ÖÇB yrlnmsı sonrsınd, frklı test yöntemleri kullnılrk incelenen diz propriosepsiyonundki değişimin ligment içindeki meknoreseptörlerin dğılımın bğlı olduğu pek çok çlışmd bildirilmiştir. 9,23 Alt ekstremitelerden gelen somtoduyu bilgisi postürl kontrole ktkıd bulunur.

5 Ünver 21 Şekil 2. ÖÇB tmiri ypıln bireylerin dinmik denge ve meliytlı trf sttik denge (gözler çık ve kplı) değerleri y 6. y 12. y gözler çık gözler kplı dinmik denge Şekil 3. ÖÇB tmiri ypıln bireylerin Lysholm skoru değerleri y 6. y 12. y Azlmış diz propriosepsiyonun bildirilmesi rştırmcılrı ykt duruş dengesinin ölçümünde ÖÇB yrlnmsının etkisini rştırmy yöneltmiştir. 2,24 ÖÇB tmiri sonrsınd postürl kontrol düzeyinin değerlendirilmesi mcıyl ypıln çlışmd meliyt sonrsı 12 ylık tkip sonucund sğlm ve tmir ypıln ekstremite ile sğlıklı bireylerin dominnt trf tek yk dengede klış süreleri, sttik ve dinmik denge skorlrı rsınd frklılık gözlenemedi. Mttcol ve rkdşlrı, çlışmmız benzer olrk, kemik-ptellr tendon grefti kullnılrk tmir ypıln 20 hstnın meliyt sonrsı ortlm 18 y tkip sonrsınd çift ve tek yk postürl kontrolleri ile kontrol grubu rsınd frk bulmmışlrdır. 24 Yine Hrrison ve rkdşlrı Chttecx denge sisteminde gözler çık ve kplı olrk meliytlı ve sğlm diz skorlrının frklı olmdığını gözlemişlerdir. 25 ÖÇB yrlnmsı sonrsınd propriosepsiyond kyıplr oluştuğu bildirilmiştir. 1,12,14 Fkt bu konud d frklı sonuçlr elde edilmektedir. Örneğin; Pp ve rkdşlrı 20 tek trflı ön çprz bğ yetersizliği oln ve 15 sğlıklı kontrol grubund propriosepsiyonu değerlendirmek için düşük hızlrd hreketi lgılm eşiğine bkmışlrdır. Yrlnmış ve sğlm diz ve kontrol grubu krşılştırıldığınd ön çprz bğın yokluğund bir fonksiyonel bozukluk olmsın rğmen lgılm eşikleri rsınd frk olmdığını belirtmişlerdir. 26 Ageberg ve rkdşlrı ÖÇB yrlnmsı sonrsınd yorgunluğun postürl kontrole oln etkisini rştırdıklrı çlışmd, ÖÇB yrlnmsı oln kişilerin hem sğlm hem de yrlnmış ekstremitelerinin kontrol grubun göre dh düşük olduğunu bulmuşlrdır. 27 Çlışmmızd hstlr meliyt öncesi değerlendirme ypılmdığındn meliyt öncesi ve sonrsınd postürl kontroldeki değişim tkip edilemedi. Fkt, Vlerin ve rkdşlrı yrlnm ile propriosepsiyond kyıp olduğunu, oluşn kybın ÖÇB tmiri sonrsındki periyott hl devm ettiğini bulurken, 10 Reider ve rkdşlrı tmir sonrsınd kybın ortdn klktığını ve 6. yd sğlıklı kontrollerle rlrınd frk klmdığını bulmuşlrdır 11. Risberg ve rk. meliyt sonrsındki 1. yıld, 17 Hopper ve

6 22 rkdşlrı 12 ile 16 y sonrsınd meliyt oln ve sğlm ekstremite rsınd propriosepsiyond frk olmdığını gözlemlemişlerdir. 18 Çlışmmızd d meliyt sonrsındki üç, ltı ve on ikinci ylrd ypıln postürl kontrol değerlendirmelerinde sğlıklı grupl rlrınd frk bulunmmıştır. Fkt sğlm ekstremitenin gözler çık ve tmir ypıln ekstremitenin gözler kplı ypıln stbilometre testlerinde 6. y kdr postürl kontrolde gelişme gözlenmiştir. Bu sonuç meliyt sonrsı yklşık ltı y süren kuvvet ve günde en z dkiklık denge eğitimini içeren rehbilitsyon progrmı ile stbilitenin rttığını tedviye son verdikten sonr düzenli kuvvet ve denge egzersizi ypmyn bireylerde postürl kontroldeki gelişimin durmsın neden olbileceğini göstermektedir. Denge egzersizleri ile postürl kontrolün rttığı dh önce pek çok çlışmd bildirilmiştir Çlışmmızd elde edilen verilerin tersine, Bonfim ve rkdşlrı ÖÇB tmiri sonrsınd eklem pozisyon hissinde zlm, psif pozisyonu lgılm eşiğinde rtış ve postürl kontrolü sğlmd sğlıklı kontrollere göre zlm kydetmişlerdir. 19 Çlışmmızd tek yk denge testinde ve postürl kontrol testlerinde gözler kplı olrk ypıln testlerde hem çlışm hem de kontrol grubund dengenin dh zor sğlndığı ve kontrol grubuyl rdki frkın nlmlı olms d rttığı görüldü. Çünkü dengenin somtoduyu, görsel ve vestibulr sistemlerinin kompleks bir birleşimi ile sğlnmktdır ve görsel girdiler olmdığınd dengeyi korumk zorlşmktdır. Duyud zlm, lt ekstremite zyıflığı ve reseptörlerdeki hsrlr ykt duruş dengesini etkilemektedir. Görsel bilgilendirmenin olmdığı durumlrd sğlıklı ve hst kişilerde vücut slınımı rtmkt ve postürl kontrol zlmktdır. 25,32 Çlışmmızd gözler kplı testte meliytlı trft postürl kontrol nlmlı rtrken sğlm trft rtış nlmlı bulunmmıştır. Bu sonuç, rehbilitsyon periyodu süresince gözler kplı olrk ypıln tek yk denge egzersizlerinin sdece meliytlı trft yoğun olrk ypılmsı nedeniyle elde edilmiş olbilir. Çlışmlrın sonuçlrındki frklılığın nedeni postürl kontrolün ölçümünde kullnıln sistem y Ünver d yöntem, meliyt tekniği ve uygulnn rehbilitsyonun frklılığındn kynklnıyor olbilir. Bir diğer fktör de cerrhi sonrsı tkip sürelerindeki frklılık olbilir. Çlışmmızd bir yıllık tkip ypıldı; fkt, litertürde 5-8 yıl, 33 2 yıl, 10, y, 24 gibi tkip süreleri bulunmktdır. Ayrıc çlışmmızd hstlr meliyt sonrsınd ortez kullnmdı. Tmir sonrsınd kullnıln kompresyon bndjı ve diz breyslerininde postürl kontrole olumlu etkisi olduğunu gösteren çlışmlr litertürde yer lmktdır 2,23. Kullnıln bndj ve breysin postürl kontrole etkisi olbilir. Çoğu çlışmd ortez kullnımı hkkınd detylı bilgi verilmemiştir. Çlışmmızd kullndığımız KAT 2000 stbilometresini Denti ve rk. kullnmışlr ve tek yk dengede sğlm ve tmir ypıln trft nlmlı frklılık bulmmışlrdır. Ayrıc meliyt ypıln ekstremitenin postürl kontrol skorlrının sğlm trftn birz dh iyi olduğunu gözlemişlerdir 33. Benzer şekilde, çlışmmızd d meliytlı trf denge skoru dh düşük yni postürl kontrol sğlm trftn dh iyiydi. Denti ve rkdşlrı bu sonucu dominnt ekstremiteye bğlmıştır. Bu yorum, çlışmmız için de geçerli olbilir. Çünkü bireylerinin 6 tnesinin dominnt bcğı meliyt edilen ekstremitesiydi. Ek olrk rehbilitsyon boyunc denge ve propriosepsiyon egzersizlerinin yoğunlukl meliytlı ekstremitede ypılmsının d bu sonuc etkisi olbilir. Reider ve rkdşlrı d ltıncı yd ypıln ölçümlerde meliytlı trftki propriosepsiyonu dh iyi bulmuşlrdır. 11 Dinmik dengede ise hem kontrol grubuyl krşılştırıldığınd hem de ylr rsınd nlmlı frklılık bulunmdı. Dinmik denge testi için gerekli oln becerilerin yeni olmsı 6 ve kişinin dinmik denge testinde doğru zmnlı hreketler ve koordinsyon serisiyle görsel uyrnl topu döndürmek zorund olmsı nedeniyle gelişim sğlnmmış olbilir. Çünkü rehbilitsyond ypıln egzersizler dh çok sttik dengeyi ve spor özel fonksiyonel özel ktivitelerin kombinsyonunu içermektedir. Çlışmmızd diz fonksiyonu Lysholm skoru kullnılrk değerlendirildi ve üçüncü y göre ltıncı y Lysholm skorund nlmlı gelişme

7 Ünver olduğu bulundu. Fkt on ikinci y değerlendirmesinde diz fonksiyonlrındki bu gelişimin devm etmediği görüldü. Rehbilitsyon periyodund hstlrın kuvvet, denge ve germe egzersizlerini düzenli ypmsı fonksiyonel seviyelerini rttırmktdır. Bu rtış birinci yıld devm etmemiş fkt 12. ydki fonksiyonel seviyenin üçüncü ydn dh iyi olduğu gözlendi. Benzer şekilde Reider ve rkdşlrı, Modifiye Lysholm skorund cerrhi sonrsı ltıncı yd nlmlı bir gelişme gözlemişlerdir. 11 Risberg ve rkdşlrı, diz fonksiyonunu Knee Osteorthritis Outcome skoru, Cincinnti diz skoru ile değerlendirmişler ve propriosepsiyon ile skorlr rsınd düşük ile ort derecede ilişki bulunmuştur. 17 Bşk bir çlışmd ise stbilometrede düşük slınım gösteren bireylerde sübjektif diz fonksiyonunun dh iyi olduğu sptnmıştır. 34 Sonuç olrk bu çlışm göstermiştir ki, ÖÇB tmiri ypıln bireylerle sğlıklı bireylerin postürl kontrol düzeyleri rsınd frk yoktur. Bu sonucun ÖÇB tmirine mi yoks rehbilitsyon mı bğlı olduğunun belirlenmesi için, dh geniş bir hst grubu ile krşılştırmlı çlışmlr gereksinim vrdır. ÖÇB tmiri sonrsınd uygulnn 6 ylık rehbilitsyon ile postürl kontrol düzeyinde isttistiksel olrk nlmlı bir frk olms d bir gelişme gözlenmektedir. Ayrıc hstlrın klinik ve fonksiyonel durumlrınd d nlmlı bir gelişim görülmüştür. Kynklr 1. Guyton AC. Tıbbi Fizyoloji. 7. bskı. İstnbul: Nobel Kitbevi Yyınlrı; 1989; Birminghm TB, Krmer JF, Kirkley A, et l. Knee brcing fter ACL reconstruction: effects on posturl control nd proprioception. Med Sci Sports Exerc. 2001;33: Lephrt SM, Pincivero DM, Girldo JL, et l. The role of proprioception in the mngement nd rehbilittion of thletic injuries. Am J Sports Med. 1997;25: Jerosch J, Prymk M. Proprioception nd joint stbility. Knee Surg Sports Trumtol Arthrosc. 1996;4: Irrgng JJ, Whitney SL, Cox ED. Blnce nd proprioceptive trining for rehbilittion of the lower extremity. J Sports Rehbil. 1994;3: Hnsen MS, Dieckmnn B, Jensen K, et l. The relibility of blnce tests performed on the kinesthetic 23 bility triner (KAT 2000). Knee Surg Sports Trumtol Artrosc. 2000;8: Nordhl SHG, Asen T, Dyrkorn BM, et l. Sttic stbilometry nd repeted testing in norml popultion. Avit Spce Environ Med. 2000;71: Ageberg E. Consequences of ligment injury on neuromusculr function nd relevnce to rehbilittionusing the nterior crucite ligment-injured knee s model. J Electromyogr Kinesiol. 2002;12: Adchi N, Ochi M, Uchio Y, et l. Mechnoreceptors in the nterior crucite ligment contribute to the joint position sense. Act Orthop Scnd. 2002;73: Vlerini M, Restucci D, Di Lzzro V, et l. Clinicl nd neurophysiologicl bnormlities before nd fter reconstruction of the nterior crucite ligment of the knee. Act Neurol Scnd. 1999;99: Reider B, Arcnd MA, Diehl LH, et l. Proprioception of the knee before nd fter nterior crucite ligment reconstruction. Arthroscopy. 2003;19: Hoffmn M, Schrder J, Kocej D. An investigtion of posturl control in postopertive nterior crucite ligment reconstruction ptients. J Athl Trin. 1999;34: Mjim T, Ysud K, Tgo H, et l. Rehbilittion fter hmstring nterior crucite ligment reconstruction. Clin Orthop Relt Res. 2002;397: Pterno MV, Myer GD, Ford KR, et l Neuromusculr trining improves single-limb stbility in young femle thletes. J Orthop Sports Phys Ther. 2004;34: Brrck RL, Skinner HB, Buckley SL. Proprioception in the nterior crucite deficient knee. Am J Sports Med. 1989;17: Friden T, Ztterstrom R, Lindstrnd A, et l. Disbility in nterior crucite ligment insufficiency: n nlysis of 19 untreted ptients. Act Orthop Scnd. 1990;61: Risberg MA, Beynnon BD, Peur GD, et l. Proprioception fter nterior crucite ligment reconstruction with nd without brcing. Knee Surg Sports Trumtol Arthrosc. 1999;7: Hopper DM, Cregh MJ, Formby PA, et l. Functionl mesurement of knee joint position sense fter nterior crucite ligment reconstruction. Arch Phys Med Rehbil. 2003;84: Bonfim TR, Jnsen Pccol CA, Brel JA. Proprioceptive nd behvior impirments in individuls with nterior crucite ligment reconstructed knees. Arch Phys Med Rehbil. 2003;84: Rozzi SL, Lephrt SM, Ger WS, et l. Knee joint lxity nd neuromusculr chrcteristics of mle nd femle soccer nd bsketbll plyers. Am J Sports Med. 1999;27: Aydın T, Yıldız Y, Yıldız C, et l. Proprioception of the nkle: comprison between femle teenged gymnsts nd controls. Foot Ankle Int. 2002;23: Johnson DS, Smith RB. Outcome mesurement in the ACL deficient knee-wht s the score? Knee. 2001;8:51-57.

8 24 Ünver 23. Kuster MS, Grob K, Kuster M, et l. The benefits of wering compression sleeve fter ACL reconstruction. Med Sci Sports Exerc. 1999;3: Mttcol CG, Perrin DH, Gnsneder BM, et l. Strength, functionl outcome nd posturl stbility fter nterior crucite ligment reconstruction. J Athl Trin. 2002;37: Hrrison EL, Duenkel N, Dunlop R, et l. Evlution of single-leg stnding following nterior crucite ligment surgery nd rehbilittion. Phys Ther. 1994;74: Pp G, Mchner A, Nebelung W, et l. Detiled nlysis of proprioception in norml nd ACL-deficient knees. J Bone Joint Surg Br. 1999;81: Ageberg E, Roberts D, Holmstrom E, et l. The effect of short-durtion sub-mximl cycling on blnce in singlelimb stnce in ptients with nterior crucite ligment injury: cross-sectionl study. Am J Sports Med. 2004;5: Guffin H, Tropp H, Odenrick P. Effect of nkle disk trining on posturl control in ptients with functionl instbility of the nkle joint. Int J Sports Med. 1988;9: Hoffmn M, Pyne VG. The effects of proprioceptive nkle disk trining on helthy subjects. J Orthop Sports Phys Ther. 1995;21: Sodermn K, Werner S, Pietil T, et l. Blnce bord trining: prevention of trumtic injuries of the lower extremities in femle soccer plyers? A prospective rndomized intervention study. Knee Surg Sports Trumtol Artrosc. 2000;8: Mtsusk N, Yokoym S, Tsuruski T, et l. Effect of nkle disk trining combined with tctile stimultion to the leg nd foot on functionl instbility of the nkle. Am J Sports Med. 2001;29: Friden T, Roberts D, Movin T, et l. Function fter nterior crucite ligment injuries: influence of visul control nd proprioception. Act Orthop Scnd. 1998;69: Denti M, Rndelli P, Lo Vetere D, et l. Motor control performnce in the lower extremity: norml vs. nterior crucite ligment reconstructed knees 5-8 Yers from the index surgery. Knee Surg Sports Trumtol Artrosc. 2000;8: Ageberg E, Roberts D, Holmstrom E, et l. Blnce in single-limb stnce in ptients with nterior crucite ligment injury. Am J Sports Med. 2005;11: (doi: / ).