SU EROZYONUNA KARŞI ÖNLEMLER

Transkript

1 SU EROZYONUNA KARŞI ÖNLEMLER

2 Tarım Alanlarında Yüzeysel Erozyona Karşı Toprak Koruma Önlemleri 1. Tarımsal ve Vegetatif Önlemler 2. Mekanik Toprak Koruma Önlemleri 1- Tarımsal ve Vejetatif Önlemler Toprak erozyonunu önlemek için tarım alanlarında alınması gerekli vejetatif önlemler ve tarımsal yöntemleri birkaç grupta toplamak mümkündür. Bunlar; a. Uygun toprak işleme b. Rotasyon c. Şerit ekimi d. Cansız örtü (malçlama)

3 a. Uygun Toprak İşleme: Tarım alanlarında toprak işleme şekli toprak ve suyun korunması bakımından büyük önem taşır. En önemli toprak koruyucu toprak işleme şekli tesviye eğrileri boyunca toprak işlemedir. Eğimli arazide tarlanın eğime dik olarak sürülmesi ile, yamaç üzerinde oluşacak yüzeysel akışa karşı küçük hendekçikler oluşturulmuş olur. Böylece şu faydalar sağlanır; 1- Yüzeysel akışı azaltır, erozyonu önler, 2- İnfiltrasyonu artırır ve toprağın su ekonomisini olumlu etkiler, 3- Ürünün verimini artırır. Bu yöntem tek başına kullanıldığı taktirde %3 e kadar eğimlerde başarılı olur. Daha büyük eğimlerde diğer toprak koruma yöntemleriyle birlikte kullanılması gerekir.

4 Yanlış toprak işleme Tesviye eğrileri boyunca toprak işleme

5

6 Toprak İşlemenin Faydaları 1- Dikilen fidanların veya ekilen tohumlardan gelişen fidanların köklerini toprağın derinliklerine yayarak topraktan besin elementlerini ve suyu kolayca almalarını sağlamak. Kastamonu - Tosya - Erozyon Kontrolü Çalışması

7 2- Toprağın havalanmasını sağlayarak kökler için gerekli gaz mübadelesini yapmak, Van - Erozyon Kontrolü Çalışması

8 3- Diri örtünün fidan üzerindeki baskısını kaldırarak, fidanın su, besin maddesi ve ışık ihtiyacını sağlamak, Kastamonu - Tosya - Erozyon Kontrolü Çalışması

9 4- Yüzeysel akışı azaltarak suyun toprağa iyi nüfuz etmesini ve bu suretle kurak dönemler için depolanmasını sağlamak, Burdur - Erozyon Kontrolü Çalışması

10 5- Kırıntı bünyeyi sağlamak, toprak strüktürünü düzeltmek, 6- Topraktaki geçirgen olmayan mevcut tabakaların kırılmasını temin etmek,

11 7- Topraktaki mikroorganizma faaliyetlerini artırarak, besin maddelerinin fidanlar tarafından daha kolay alınabilir hale gelmesini sağlamak, 8- Kapillariteyi kırarak toprakta evaporasyonu azaltmaktır. Denizli - Erozyon Kontrolü Çalışması

12 Makineli toprak işleme Kurak ve yarı kurak iklim koşullarına sahip topraklarda su depolanmasının artırılması ve dikilen fidanların kök gelişiminin sağlanması için, topoğrafyanın elverişli olduğu alanlarda makineli toprak işlemesi yapılmalıdır.

13 Makineli toprak işleme 1- Başarı oranlarının yüksek olması, 2- İşin zamanında bitirilmesi, 3- Maliyetin daha düşük olması, 4-Toprak işlemeden beklenen gayelerin daha iyi gerçekleştirilmesi.

14 b. Ürün Rotasyonu (Münavebe=Dönüşüm): Aynı tarla üzerinde oldukça muntazam zaman aralıklarıyla değişik tarım ürünleri yetiştirmektir. Ürün rotasyonunun toprak erozyonunu ve su kaybını azalttığı kesinlikle anlaşılmıştır. Ürün rotasyonunun amaçları ve sağladığı faydalar; 1- Toprak verimliliğinin devamını sağlamakta ve ürün verimini artırmaktadır, 2- Tarımı sistematik duruma getirmekte ve işgücü tasarrufu sağlamaktadır, 3- Zararlı ve yabancı otların, böceklerin ve bitki hastalıklarının kontrolünü kolaylaştırmaktadır, 4- Aynı yere devamlı olarak aynı bitkilerin ekilmesi sonucu ortaya çıkan toprak yorulmasını önler ve şeritlere 3 yılda bir de olsa baklagil getirilmesiyle toprakta azot miktarını artırır; böylece toprağın organik madde ve su tutma kapasitesini yükseltir.

15 Ürün Rotasyonunda bitki örtüsü Toprak koruması ile ilgisi bakımından tarım ürünleri değişik nitelikler sahiptirler. Bu niteliklerine göre ürünler genel olarak ikiye ayrılırlar. Bunlar; 1) Toprağı koruyucu ürünler 2) Toprağı korumayan ürünler veya çapa bitkileri Toprağı koruyucu ürünler: Bu sınıfa giren ürünler sık yetişir ve büyür, uygun koşullarda toprağı tamamen örterek koruyucu bir görev yapar. Buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi küçük taneliler ve baklagiller (fiğ, tırfıl, korunga, bezelye, soya fasülyesi, yonca, üçgül). Toprağı koruyucu ürünler erozyonu kontrol eder ve toprağa organik madde vererek onun verimliliğini artırır.

16 Buğday Arpa Çavdar Fiğ Soya fasülyesi Korunga

17 Toprağı korumayan ürünler veya çapa bitkileri: Çapa ürünleri patates, mısır, şeker pancarı, tütün, pamuk, lahana, soğan, sarımsak, nohut, afyon, kavun, karpuz, sebzeler vb. bitkilerdir. Bu ürünler toprak yüzeyini gereği ölçüde örtmediği için erozyona ortam hazırlar. Ancak bunların bazıları yemlik olarak yetiştirildiği zaman gelişme dönemlerinde koruyucu görev yapar. Tütün Mısır Patates

18 Ürün rotasyonu araziye, ekonomik koşullara, ürün yetiştirme sistemlerine ve tarım bölgelerinin özelliklerine göre değişmekle birlikte, her bölgenin ana çapa ürününden önce veya sonra baklagilleri devreye sokmak esastır. Örneğin 3 yıllık Rotasyon: (1. yıl çapa bitkisi) + (2. yıl tahıl) + (3. yıl buğdaygiller ve baklagiller) = 3 yıl şeklinde uygulanabilir. Genellikle şerit tarımı ve teraslama ile birlikte kullanılan ve tarımın hem yer, hem de zaman itibarıyla planlanması şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Hangi yıl? hangi şeritte? hangi ürün çeşidinin? yetiştirileceği sorularının cevabını rotasyon verir.

19 c. Şerit Tarımı: Şerit tarımı bir yamaç üzerinde sık büyüyen ve toprağı koruyan ürünlerle (buğday, arpa vb.) toprağı korumayan çapa ürünlerinin (mısır, pamuk, tütün vb.) nispeten dar arazi şeritleri üzerinde yetiştirilmesidir.

20 Şeritlerin genişlikleri bölgelere göre değişmekle birlikte 15m ile 40m arasında değişebilmektedir. Güneydoğu Amerika için verilmiş olan bir formül %3-18 eğimler arasında kullanılmaktadır. W = S W= Şerit genişliği (m) S= Eğim (%) d. Cansız Örtü (Malçlama): Orman ölü örtüsünün, toprak erozyonu ve hidrolojideki çok önemli ve eşsiz işlemlerinden esinlenen toprak korumacılar, tarım alanlarında sık sık işlenen toprağın uzun süreler koruyucu örtüden yoksun kaldığı ve erozyon tehlikesine terkedildiği dönemlerde, toprağı korumak için toprak yüzeyine yaprak, sap, odun talaşı veya daha başka ürün artıkları ve organik maddeleri sermeyi denemişlerdir. İşte yaygın bir şekilde kullanılan bu toprak koruma yöntemine Malçlama veya Cansız örtü adı verilmektedir.

21 Bu yöntem çeşitli faydalar sağlamaktadır. 1- Yağmurun kinetik enerjisi ile toprağı dövmesine, agregatları çözmesine ve erozyon meydana getirmesine engel olmaktadır, 2- Yaprak, dal, kozalak saman vb. örtü materyali, yüzeysel akışı engellemekte ve tabaka erozyonunu engellemektedir, 3- Cansız örtü infiltrasyonu büyük ölçüde düzeltmektedir, 4- Malç örtüsü aynı zamanda toprağı gölgelemekte, buharlaşmayı azaltmakta ve toprağın nem kapsamını olumlu etkilemektedir, 5- Malçlamada kullanılan bitki kısımları zamanla ayrışarak toprağın organik madde içeriğine katkı sağlar. Kırmızı Malç Kahverengi Malç Siyah Malç Çam Malçı Yapraklı Malçı Farklı ağaç türlerinin Kabuk ve odun yongaları malç malzemesi olarak kullanılmaktadır

22

23 Anız malçı: Cansız örtü yöntemleri içinde ayrıca anız malçı denen ve ürün hasat edilirken toprak üstünde uzun saplar kalacak şekilde ürün biçme ilkesine dayanan bu yöntem diğer cansız örtünün sağladığı faydaları sağlamaktadır. Ayrıca bu yöntem rüzgar erozyonuna duyarlı tarım alanlarında erozyonu önlemekte veya azaltmaktadır.

24 2. Mekanik Toprak Koruma Önlemleri Orman Alanlarında Yüzeysel Erozyona Karşı Alınabilecek Mekanik Önlemler Örme Çitler Teraslar

25 Örme Çitler: Örme çitlerin yararları; Çıplaklaşmış yamaç yüzeylerindeki hareketli toprağı bağlamak, Yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın taşınmasını önlemaktir. Örme çitler, yüzeysel erozyonu önlemede yaygın olarak kullanılan mekanik tedbirlerdendir.

26 Örme çit yapım tekniği: Yamaçta eğime dik doğrultuda, 10-15cm genişlikte ve 10-15cm derinlikte hendek kazılır. Çapları 3-10cm arasında değişen ve boyları yaklaşık 100cm kadar olan ahşap kazıklar toplam uzunluklarının 2/3 ü toprağa girecek şekilde 30-40cm aralıkla bu hendeklere çakılır.

27 Örme çit yapım tekniği: Bölgedeki türler, varsa meşe tercih edilmelidir. Tesis zamanı genellikle ilkbahardır.

28 Örme çit yapım tekniği: Çit kazıkları düşey ya da yamaç yüzüne dik olarak değil, bu iki doğrultuyu, başka bir deyişle yamacın eğim açısını ortalayacak şekilde çakılmalıdır. Ancak, örme çitler eğimi az olan yamaçlarda ya da teraslar boyunca yapılacaklarsa, kazıklar düşey doğrultuda çakılırlar.

29 Örme çit yapım tekniği: Toprakta nem şartlarının elverişli olduğu yamaçlarda kazıkların bir kısmı ve örme amacıyla kullanılacak dallar, filizlenme yeteneğindeki söğüt ve kavak gibi türlerden seçilir. Dalların en az 120cm boyunda olması gerekir. Örme işlemi hendek tabanından başlanarak kazıkların üst hizasına 5cm kalıncaya kadar sürdürülür.

30 Örme çit yapım tekniği: Hendek kazısından çıkan toprak, örme işleminden sonra tekrar hendeğe doldurularak sıkıştırılır. Örgünün en alt sırasını oluşturan dalların tamamı, diğer dalların da kesik uçları, kök yapabilmeleri için toprak içinde kalmalıdır.

31 Örme çit yapım tekniği: Örme çit sıraları, toprağın durumuna, yamacın eğimine ve yamaç aşağısında korunacak alanın değerine bağlı olarak çeşitli şekillerde düzenlenebilir. Bunlar; a) Yatay kesik sıralar, b) Yatay devamlı sıralar, c) Eğik ve kesişen (diyagonal) sıralar.

32 Yatay devamlı sıralar

33 Yatay kesik sıralar

34 Yatay devamlı sıralar

35 Eğik ve kesişen (diyagonal) sıralar

36 Teraslar: Bütün teras tiplerindeki temel amaç toprak ve suyun korunmasıdır. Teraslar yüzeysel akışı tutarak ve onun yönünü zararsız şekilde değiştirerek veya toprağa sızmasını sağlayarak ve yüzeysel akışı depo ederek toprak ve su koruma amacını gerçekleştirirler. A. Yaptıkları İşlevlere Göre; 1- Yüzeysel akışı tutan ve yönünü olumlu şekilde değiştiren teras tipleri. Eğimli (akıtıcı) teraslar. 2- Yüzeysel akışı toprağa sızdırıcı teras tipleri. Eğimsiz (emdirici) teraslar.

37 1. Eğimli (akıtıcı) Teraslar: Eğimli teraslar yağışlı bölge ve yörelerde yapılırlar. Bu tip teraslar, esas itibarıyla eğimli yamaçlar üzerinde toprak erozyonunun önlenmesi, yani birinci derecede toprağın korunması amacına hizmet ederler. Bunlar eşyükselti eğrilerini tam anlamıyla izlemez, teras uzunluğu boyunca bir tarafa doğru hafifce eğimli yapılır ve içlerinde toplanan yüzey sularını bir dereye, bir oyuntuya, yada bir kanala akıtırlar.

38 Bu tip teraslarda gözetilen amaç, yamacın uzun aşınma yüzeyini kısa yüzeylere bölmek, yüzeysel akış sularını yamacı aşındıracak ölçüde toplanamadan bu teraslarla yamaç yüzeyi dışına aktarmaktır. Başlıca amaç yağış sularını yamaç üzerinde alıkoyarak toprağa sızmasını sağlamak değil, bu suları yamaç dışına akıtarak yamaçta toprak aşınmasını önlemektir. 2. Eğimsiz (emdirici) Teraslar: Bu tip teraslar esas itibariyle suyu tutmak, böylece hem yamaçta yapılan ağaçlandırma, tarım ve yeşillendirme çalışmaları için gerekli suyu korumak, hem de yüzeysel akışla dereye giden su miktarını azaltıp selleri kontrol altına almak amacına yöneliktir.

39 Eğimsiz teraslar eşyükselti eğrilerine tam anlamıyla paralel, yani bütün teras uzunluğu boyunca eğimsiz (yatay) olarak yapılırlar. Eğimsiz teraslar kurak ve yarıkurak bölgelerde, özellikle yaz kuraklığının hakim olduğu yörelerde ve şiddetli sağanaklarla ani sellerin oluştuğu yerlerde yapılırlar. Terasın herhangi bir yerden yarılması halinde bütün yamacın tehlikeye girmesini önlemek üzere alçak setlerle bölümlere (kompartmanlara) ayrılırlar. Eğimsiz teraslar beklenen sudan fazla su toplanması sonucu yıkılabilmektedir. Bunu önlemek için 4mt. de bir bölümlere ayrılmaktadır.

40 B. Kullanıldıkları Yerlere Göre; 1- Tarım terasları 2- Ağaçlandırma terasları (Islah Hendekleri) 1. Tarım terasları, esas itibariyle eğimli tarım alanlarında toprak ve suyu korumak ve ayrıca dik arazi kesimlerini ürün yetiştirmeye uygun duruma getirmek amacıyla yapılırlar. Bunlar da duruma göre eğimli ya da eğimsiz olabilmektedir. Yapım özellikleri bakımından; a) Geniş kanal tipi eğimli teraslar b) Sırt tipi eğimsiz teraslar c) Akdeniz tipi seki teraslar Olmak üzere başlıca üç gruba ayrılmaktadırlar. Bu üç ana grupta toplananların dışında cep teraslar, kesintili teraslar, altıgen teraslar gibi çeşitli tipte tarım terasları da vardır.

41

42 2-Ağaçlandırma Terasları veya Islah Hendekleri Ağaçlandırma terasları dik ve çıplak yamaçlar üzerinde toprak ve suyu korumak ve yamacı ıslah etmek amacıyla yapılırlar. Ağaçlandırma terasları, yerine ve ihtiyaca göre eğimsiz yada eğimli olabilmekte, enkesit özellikleri bakımından ise çeşitli tipler kullanılmaktadır. Ağaçlandırmalarda toprak ve su korumasına yönelik toprak işlemeleri veya terasları, ıslah hendekleri veya hendek teraslar, yada İtalyanca dan alınan ve teras anlamına gelen Gradoni denmektedir. Özellikle erozyona uğramış alanların ıslah edilmesi için gerekli görülen kültürel önlemlere geçmeden önce alınması gerekli birçok yardımcı önlemler yanında ve özellikle ağaçlandırılması planlanan yerlerde ıslah hendekleri önemli yer tutar.

43 Ağaçlandırma terasları diyebileceğimiz bu ıslah hendeklerinin; Düşey ve yatay aralıkları, Hidrolik özellikleri, Kapasiteleri Enkesit şekilleri (profilleri) Boyutları Topoğrafya, bitki örtüsü, iklim ve toprak özelliklerine göre değişmektedir. A- Eğimli Islah Hendekleri veya Ağaçlandırma Terasları Bu teraslar yüzeysel akış sularını eroziv bir hız kazanmadan hendeklerde toplayarak yine zararsız hızlarda akıtarak uzaklaştırırlar. Bu tip eğimli ıslah hendkleri yağışın oldukça bol, toprağın geçirimsiz olduğu dik eğimlerde uygulanır.

44 Eğimli teraslar yağış suyunun, yamaç üzerinde toprağa zarar vermeden tahkim edilmiş dereciklere veya boşaltma kanallarına akıtılması için, belirli bir (%1-%0.5) meyille, tesis edilen ve uzunluğu 400 metreyi geçmeyen teraslardır. Bu tip teraslar, ağaçlandırma yapılmayacak erozyon kontrolu sahalarında kullanıldığı gibi, arazi hazırlığı yapılacak sahanın yukarısında bulunan tarım arazileri, meralar, mevcut yollar ve kayalık alan gibi ağaçlandırılmayan sahalardan gelen suyun tahribine karşı, eğimsiz orman ağacı teraslarını korumak için de tesis edilirler. Bu tip teraslar yüzeysel akışı zararsız şekilde akıtacağı için toprak koruması asıl amacı oluşturur.

45 Akıtıcı terasların mahsurları: Yüksek eğimli ve gevşek yapıya sahip arazilerde tekniğine uygun tesis edilmezse erozyon tehlikesini artırır. Arazi eğimi yükseldikçe, birim alandaki kazı miktarı artacağından maliyet de yükselir. Yüksek eğimli arazilerde, terasta dikim yapıldığı takdirde, şeve yakın sıradaki fidanların toprak altında kalması mümkündür. Ayrıca, bu sıradaki fidanlar ana kaya ile daha yakın ilişkide olduğundan tutma yüzdeleri ve gelişme performansları düşüktür. Su tutma kapasitesi yüksek olan topraklarda, arazi eğimi yüksek ise, kütlesel göçme ve kaymalara zemin hazırlanmış olur. Teras sistemi usulüne göre, hatasız inşa edildiği devamlı bakımı yapıldığı ve amacına uygun bir şekilde kullanıldığı takdirde çok iyi bir erozyonla savaş tesisidir. Hatalı bir şekilde uygulanırsa faydadan çok zararlı olabilir ve erozyonu hızlandırır.

46

47 B- Eğimsiz Islah Hendekleri veya Ağaçlandırma Terasları Bu teraslar da eğimli terasların özelliklerine sahiptirler. Ancak boyuna eğimleri olmayıp yataydırlar. Daha çok kurak bölgelerde su korunmasına yönelik bir amaca hizmet ederler. İnfiltrasyonu yüksek, geçirgen ve erodibilitesi düşük topraklarda uygulanır. Bu teraslarda da eğimli teraslarda uygulanan düşey aralık formülü uygulanır. Uygulama için 10 yıllık tekerrür aralığı olan şiddetli yağışların tamamının toprağa sızdırılacağı düşünülerek planlama ve projelendirme yapılır ve kapasite hesabında hendek boyu rol oynamadığı için birim uzunluk (1m) dikkate alınır.

48 Eğimsiz Teraslar Gradoni tipi teraslar Uygulamalarda genellikle Gradoni (açık V) tipi teras inşa edilmektedir. Üçgen kesitli olan bu tip teraslar eğimi % 60 a kadar olan yamaçlarda uygulanabilir Gradoni tipi eğimsiz terasların genişliği cm. arasında değişir. Teras yüzeyine içe (yamaç tarafına) doğru % arasında eğim verilmelidir.

49 Tekne tipi teraslar Tekne tipi teraslar arazi eğimi % 40 ı geçmeyen sahalarda ve yağışı fazla olan yerlerde uygulanır. Ancak can ve mal emniyeti yönünden çok önemli şartlarda % 60 meyile kadar yapılabilir. Tekne tipi teraslarda, teras kesiti yamuk şeklindedir Tekne tipi teraslarda ortalama taban genişliği 30 cm., derinlik ise 20 cm. olur.

50 Kanallı gradoni teraslar Kanallı gradoni teraslar eğimi % 60 olan arazilerde uygulanabilir. Teraslar cm. genişliğinde ve cm. derinliğinde kanal açılarak yapılır. Dikimlerde fidan kanalın ön yüzüne yerleştirilir ve yamaçtan kazılarak çıkan toprakla doldurularak, içe doğru % 15 eğim verilir.

51 Gradoni ve kanallı gradoni teraslar su tutma özelliği dolayısıyla toprağın su ekonomisini düzenlemede etkili olduklarından kurak ve yarı kurak iklim bölgeleri için çok uygun tesislerdir. Yukarıda bahsedilen özelliklerin yanı sıra, kolay inşa edilmeleri ve dayanıklı olmaları sebebiyle gradoni tipi teraslar hidrolojik ağaçlandırmalar için en uygun teras tipidir.

52 Gradoni tipi teraslar gerek teknik, gerekse ekonomik açıdan amaca daha uygun olduğu için kanallı gradoni tipi teraslara tercih edilmektedir. Gradoni tipi Kanallı gradoni tipi teras

53 Çalı takviyeli teraslar * İnce kumlu ya da marn yapıdaki arazilerin stabil hale getirilmesinde kullanılan bir teras tipidir.

54 Çalı takviyeli teraslar Yamaçta kazı tabanına ters eğim verilerek bir hendek açılır, bu hendek içerisine çevreden sağlanan çalı ve dallar bir tabaka halinde ve uçları toprak dışında kalacak şekilde yatırılır. Daha sonra bu terasın üzerine toprak çekilerek sıkıştırılır ve tabana geriye doğru %35-40 eğim verilerek teras gradoniye dönüştürülür. Daha sonra da fidan dikilir.

55

56 Taş Kordon Toprağı gevşek, akıcı yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek, yağmur suyunun hızını kesmek, sel kontrol çalışmaları için yapılan tesislerdir. Yüzeysel taşların fazla olduğu yamaçlarda taşların toplanıp, en az 30 cm. yüksekliğinde kuru duvar şeklinde eş yükselti eğrilerine paralel örülerek tesis edilirler. Duvarın üst kısmında bulunan toprak, işlenerek duvara doğru çekilmek suretiyle teras formu verilir.

57 Kafes Tel Çit: Toprağı gevşek ve akan yamaçlarda, toprağın taşınmasını önlemek için yapılan tesislerdir. Bu çitler, yağmur sularının akışını yavaşlatarak toprağın aşınmasını ve taşınmasını önlerler. Uygulama tekniği örme çit ile aynı olup, ahşap kazık yerine profil demir kullanılabilmektedir. Çalı yerine galnavizli kafes tel veya geosentetik ürünler kullanılmaktadır.

58 Teras Tipleri İle İlgili Genel Değerlendirmeler Tekne tipi (yamuk enkesitli) teraslar daha çok mera ıslah çalışmalarında kullanılmıştır. Elle yapılması gerektiğinden günümüzde pek uygulanmamaktadır. Ancak, çığ kontrolü amacına hizmet edecek teraslamalarda yamuk enkesitli eğimsiz teraslar, gradoniye tercih edilmelidir. Gradoni ve kanallı gradoni tipi teraslar kurak ve yarıkurak iklim bölgelerinde çok yararlı olmakta ve çoğunlukla eğimsiz olarak yapılmaktadır. Hidrolojik ağaçlandırmalar ve orman dışı ağaçlandırmalar için en uygun teras tipi eğimsiz gradonilerdir. Eğimsiz terasların yamaç boyunca kesintisiz devam ettirilme zorunluluğu yoktur.

59 Teras Tipleri İle İlgili Genel Değerlendirmeler Eğimsiz teraslardan oluşan bir teraslama sisteminde terastan sonra bir terasın eğimli teras olarak yapılması, bol yağışlı dönemlerde eğimsiz teras sistemini güvenceye alma bakımından yararlı olur. Ormancılık açısından %60 ın üzerinde eğime sahip yamaçlarda teraslama yapmak doğru değildir. Ancak can ve mal güvenliği yönünden çok önemli olan durumlarda %80 eğime kadar teraslama yapılabilir.

60 Islah Hendekleri veya Ağaçlandırma Teraslarında Aralıklar Kurak sahalarda, kuvvetli bir sağnakta bir defada düşmesi muhtemel azami yağıştan yüzeysel akışa geçebilecek en yüksek su miktarının, terasları yarıp tahrip etmeden tutulabilmesi için teraslar arasındaki mesafenin ve terasın su toplama alanına göre teras boyutlarının iyi hesaplanması gerekmektedir. Teraslar arasındaki mesafeler öyle hesaplanmalıdır ki, iki teras arasında kalan alanda erozyon meydana gelmemelidir.

61 Teras Aralıkları: Teras aralıkları için; iki teras arasındaki düşey aralık (Kot Farkı=H) ve yatay teras aralığı (L=Arazideki Uzunluk) kullanılmaktadır. H= Düşey teras aralığı L= Yatay teras aralığı S= Arazinin eğimi

62 Düşey aralıkların bulunmasında Saccardy formülü yaygın ve yeterli bir şekilde kullanılmaktadır. H = 3 260±10 S (Eğimi %25 den az olan yamaçlarda) Burada; H= Düşey aralık (m) S= arazi eğimi (m/m) Saccardy formülündeki işaret, erozyona nispeten dayanıklı topraklarda (+), erozyona çok duyarlı topraklarda (-) olarak alınır. (Eğimi %25 den büyük olan yamaçlarda) ise aşağıdaki eşitlik tercih edilir.

63 Örnek 1: Arazi eğimi %20 ise teras aralığı ne olmalıdır. H= (260+10) = 3.78m. H= (260-10) = 3.68m. Örnek 2: Arazi eğimi %70 ise teras aralığı ne olmalıdır. Eğer düşey aralık (H) ve eğim (S) biliniyorsa yatay aralık (L) basit bir orantı ile bulunabilir. L= H S x100 Örnek: L= Yatay teras aralığı (m) S=%8 S= Eğim (%) H=1.22 H= Düşey teras aralığı (m) L=? L= 1.22 x100 = 15.25m 8

64 Örnek 3: Arazi eğimi %50 ise teras aralığı ne olmalıdır. Düşey aralık: = 5.65m Yatay aralık: L = (H / S) x 100 L= (5.65/50) x100 = 11.3m

65 Oyuntularda Alınabilecek Önlemler 1-Çevirme hendekleri (saptırma kanalları) 2-Boşaltma kanalları (su yolları) 3-Sınai tesisler (enine yapılar) a) Kuru duvar eşikler b) Çuvallı toprak sedde c) Çalı demetli toprak sedde d) Kafes tel eşikler e) Miks veya haçlı duvar eşikler f) Biyolojik yapılar (Örme canlı eşikler, Çalı demetli canlı eşikler)

66 1. Çevirme Hendeği (Saptırma kanalı) Oyuntuların yok edilmesinde esas prensip, önce oyuntuya gelen suları oyuntuların yukarı tarafında eğimli çevirme hendekleri yada saptırma kanalı denilen karıklarla veya teraslarla çevirmek, sonra oyuntuyu mevcut koşullara göre teraslamak yada doldurup kapatmak suretiyle ortadan kaldırmaktır. Çevireme Hendeği Tesisindeki Amaç; -Yüzeysel akışın yönünü değiştirmek, - Bina, yol vb. tesislerin yüzeysel akıştan zarar görmesini engellemek, - Yüzeysel suların belli alanlarda yayılmasını sağlamak, - Teraslanmış araziyi, aşırı yüzey akışından korumak, - Verimli arazileri taşınma ve siltasyondan korumak amacı ile yamaçtaki küçük yandereciklerde oluşan taşkınların güvenli bir şekilde başka bir yere aktarılması.

67 Oyuntuya gelecek suların tutulup yamacın dışına akıtılmasında çevirme hendeği ya da saptırma kanalı denilen karıklardan veya teraslardan yararlanılır.

68 Çevirme hendeklerinde eğime dikkat edilmelidir. Eğimin fazla olması suyun hızını artıracak ve buna bağlı olarak oyulmalar da artacaktır. Hız düşük olursa kanalda siltasyon birikmesine neden olacaktır. Bitki örtüsü ile kaplanmamış sığ topraklarda eğim en yüksek %1 olmalıdır. Sürekli bitki örtüsü ile korunan kanallarda ise eğim %2-3 olabilir. Yağış sularının boşalacağı alanlara dikkat edilmelidir.

69 Taş kaplamalı çevirme hendeği.

70 2. Boşaltma Kanalları (Su yolları): Eğimli teras şebekesi tesis edilen yamaçlardaki teras kanallarından gelen fazla suları veya teraslama gibi herhangi bir su tutucu tesis çalışması yapılmayan arazilerde yüzeysel akışa geçen suları toplayarak zararsız bir şekilde doğal bir su kanalına (dere, ırmak v.b.) veya oyuntu ve yüzey erozyonuna karşı güvenli olan bir alana ya da yapay bir su kanalına ulaştıran kanallardır

71 3. Sınai Tesisler (Enine Yapılar): Eğimin stabilizasyonu için en çok uygulanan mühendislik önlemi, Eşik ya da Seki denilen enine yapılardır. Eşikler, oyuntularda, taban meyilinin düşürülerek taban oyulmasının önlenmesi ve su hızının azaltılması için su akım doğrultusuna dik uygulanan canlı ve cansız tesislerdir. Bunların amacı; Suyun hızını erozyona neden olmayacak derecede yavaşlatmak, Siltasyonu teşvik etmektir.

72

73 Kuru taş duvar eşikler, genellikle m yükseklite inşa edilirler ve oyuntu derinliğine ve su çekim alanının büyüklüğüne göre boyutlandırılırlar. Kuru taş duvar eşikler için önerilen boyutlar Eşik Yüksekliği (m) Taban Genişliği (m) Üst Genişlik (m) Önyüz Eğimi (m)

74 Eşiklerin aralıkları oyuntu tabanının eğimine bağlıdır. Eğim arttıkça eşikler arası aralık azalır. Bir oyuntuda birden fazla eşik inşa edilmesi gerekli ise aşağıdaki eşitlik kullanılır. N = H 1 H 2 H N= inşa edilecek seki adedi H 1 = oyuntunun en yüksek ve en alçak noktaları arasındaki yükselti farkı H 2 =Denge eğimine tekabül eden yükselti farkı H= seki yüksekliği Denge Eğimi: Bir oyuntuda ya da akarsu yatağında, suyun sürükleme gücü ile suyun taşıdığı materyal arasında bir dengenin kurulduğu, dolayısıyla erozyonun da, sedimentasyonun da meydana gelmediği, başka bir deyişle suyun taşıma gücünün ancak içerdiği materyali taşımaya yettiği, buna karşılık yeni kazılmalara yol açmadığı taban eğimine denge eğimi denir.

75 Örnek: Uzunluğu 800m, eğimi %20 olan bir oyuntuda denge eğimi %5 olacak şekilde 2m yüksekliğe sahip kaç adet kuru taş duvar eşik inşa edilmesi gereklidir. N = H 1 H 2 H H 1 = 800 * 20/100 = 160m kot farkı H 2 = 800 * 5/100 = 40m kot farkı H= 2m eşik yüksekliği N = N= 60 adet eşik inşa edilmesi gereklidir.

76 Kuru duvar eşiklerde dikkat edilecek hususlar: Yükseklik iyi ayarlanmalıdır. Kullanılacak taşlar köşeli olmalıdır. Eşik temeli sağlam bir zemin üzerine dayandırılmalıdır.

77 Derenin en dar yerine inşa edilmelidir. Dere eksenine dik olarak yerleştirilmelidir. Eşikler birbirini destekleyecek aralıklarla uygulanmalıdır. Kanat duvarları şevlere 1m kadar sokulmalı ve 0.5m bir temele oturtulması gereklidir.

78 Miks Eşikler: Kuru duvar eşiklerin yeterli olamayacağı daha derin ve geniş oyuntularda (Qmax=15-20m 3 /san) miks eşikler uygulanır. Miks eşiklerde üst sıra taşları 250 dozlu çimento harçlı olarak örülür ve ön ve arka yüzü harçla derz edilir.

79 Miks Eşikler: Miks eşik inşaatına mecbur kalmadıkça başvurulmamalıdır. Yüksekliği en fazla 3 m olmalıdır. Yapım tamamlandıktan sonra eşiklerin arkası, kazıdan çıkan toprakla doldurularak ağaçlandırılır. Tesis kanatlarının gerisindeki şevlere kavak, söğüt, iğde çelikleri veya dişbudak, akasya, akçaağaç vb. yöreye en uygun ağaç türlerine ait fidanlar dikilir yada meşe, badem ve ceviz tohumları ekilir.

80 Biyolojik Yapılar: Oyuntuların daha fazla gelişmesinin önlenmesinde ve bitkilendirilmesinde, oyuntu eksenine dik doğrultuda oluşturulan ve oyuntu içinde uygun aralıklarla tekrarlanan örme çitlerden ve çeşitli tiplerdeki canlı çitlerden yararlanılabilir.

81 Biyolojik Yapılar: Dere yataklarında kullanılacak enine yapıların tesisinde sürgün verme yeteneği yüksek canlı bitki malzemesi kullanılarak oluşturulan yapılardır. Derinliği 1m. ye kadar olan oyuntularda çalı demetli canlı çitler, daha büyük olan olan sel dereciklerinde ise örme çitler kullanılır. Örme Canlı Eşikler: cm derinlik ve 30 cm genişliğinde bir hendek açılır cm çap ve 1-1.5m uzunluk kazıklar, en az 1/3 ü toprağa girecek şekilde cm ara ile çakılır. Meşe, söğüt, kavak dalları ile kazıklar arası örülür arka tarafı toprakla doldurulur. Rutubet durumunun iyi olması gerekiyor.. Söğüt, kavak

82 Çalı demetli canlı eşikler Örmeye elverişli olmayan materyal, cm çaplı demetler halinde bağlanır. İster dal demetleri ile isterse örme şeklinde yapılan canlı eşiklerin ön yüzündeki aralıklardan söğüt ve iğde çelikleri ve dalları sokularak canlı çit sistemi güçlendirilir. Kazıklar arasında mesafe 50 cm. dir. Bölgeden sağlanan çeşitli boydaki çalı ve çırpılar demet haline getirilir. Çakılan kazıkların üst kısmına bir hendek açılarak demetler yerleştirilir.

83

84

85 Çuvallı Toprak Sedde Toprak derinliğinin fazla, kil miktarının yüksek olduğu, eğimli ve stabilizasyon malzemesi bulunmayan alanlarda, 50 cm. uzunluğunda ve en az 30 cm. genişliğinde, çuvalların içerisine toprak malzeme doldurularak, duvar şeklinde üst üste istiflenerek çuvallı seddeler oluşturulur.

86 Kafes Tel Eşikler Taş ve çakıl miktarı az olan oyuntularada açıklıkları 1,5-2 cm yi geçmeyen kafes tel kullanılmalıdır.

87

88

89

90