UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI. .2%ú LERE ø0$/$7 6(.7g5h1'( )$$/ø<(7 *g67( T.C. Zafer Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği

Transkript

1 U M I Ş LA E R V E Ç U RJİ ENE TSEL R E-posta: usakydo@zafer.org.tr K A Ş KEN TLE 19 E M 0 HİZ İZM Durak Mah. Fatih Cad. No:2/404 Özmerkez İş Merkezi Kat: Merkez/Uşak T: (0276) F: (0276) Uşak Yatırım Destek Ofisi T E F A K GRA ET E N L PRO E YÖ E R V E ME N Y A M İ İŞ Y L İ N S O P LU A E G T SAN TUR (TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ) Cumhuriyet Mah. Öncü Sk. No: Merkez/Kütahya T: (0274) F: (0274) E-posta: info@zafer.org.tr IM TAR UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI T.C. Zafer Kalkınma Ajansı Genel Sekreterliği N E D MİK A M O MI İ M İ ON ISBN: ø0$/$7 6(.7g5h1'( )$$/ø<(7 *g67(5(1.2%ú LERE ø0$/$7 6(.7g5h1'( )$$/ø<(7 *g67(

2 UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI (Tarım, Maden, Çevre, Enerji)

3 Ahmet OKUR Uşak Valisi

4 Bilindiği üzere, Zafer Kalkınma Ajansı; Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerinden müteşekkil TR33 Bölgesi nde hizmet vermektedir. Bu bağlamda, TR33 Bölgesi Bölge Planı tamamlanmış ve tarihinde Sayın Başbakanımızın başkanlığında toplanan Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu tarafından onaylanmıştır. Bölge Planı, 10 yıl boyunca geçerli olacak ve Bölgemize kılavuzluk edecektir. Anılan Plan, üst ölçekli ve çok kapsamlı olduğu ve Bölge nin tümüne yönelik politikaları içerdiği için Bölge Planı çalışmaları tamamlandıktan sonra, Plan da yer verilen politika ve önceliklerin detaylandırılması ve uygulanması amacıyla Ajans Yönetim Kurulu iller bazında Bölge Planı ndaki eksenleri kapsayacak Yerel Ekonomik Gelişme Programlarının (YEGEP) hazırlanması kararını almıştır. Bölge Planı nın uygulanma düzeyinin artırılması ve kurumlar arası koordinasyonun etkin şekilde sağlanabilmesi için daha alt ölçeklerde operasyonel programlara ihtiyaç duyulmuş olması, bu programların hazırlanması kararının temel sebebidir. Bu karar doğrultusunda Zafer Kalkınma Ajansı, katılımcılık ilkesi doğrultusunda farklı görüşleri de analiz ederek yıllarını kapsayan; Sanayi, Turizm ve Ulaşım eksenleri üzerine, 1. YEGEP leri hazırlamıştır. Bir sonraki yıl ise yıllarını ve Afet Yönetimi, Kentsel Hizmetler ile İnsan ve Toplum eksenlerini kapsayan 2. YEGEP ler hazırlanmıştır. Hazırlanan YEGEP lerin Eylem Planları için uygulama aşamasına geçilmiştir. Uygulama sürecinde eylem planlarının izlemesi sorumlu kuruluşların katılımıyla Valilik Makamı başkanlığında yürütülmektedir yılları için sunmuş olduğumuz bu çalışma Tarım, Maden, Çevre ve Enerji eksenlerini kapsamaktadır. Hazırlıklar kapsamında 3. YEGEP Eylem Planları taslakları Bölge illerindeki ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile paylaşılmış, taslaklara dair görüş ve önerileri değerlendirmeye alınmıştır. Alınan tüm geri bildirimlerin ışığında Eylem Planlarına son halleri verilmiş, bu süreçte katılımcılık ilkesine azami ölçüde önem verilmiştir. Tarım, Maden, Çevre ve Enerji eksenleri için belirlenmiş olan eylemler diğer YEGEP lere benzer şekilde sadece Ajans destek programlarını yönlendirmekle kalmayacak, kamu yatırımlarının daha etkili ve etkin bir şekilde yönlendirilmesini de sağlayacaktır. Öte yandan YEGEP çalışmaları, Çevre Düzeni Planı, Sektörel Eylem Planları gibi diğer kurumlarca hazırlanmakta olan yerel ve bölgesel çalışmalara ışık tutacak ve önemli girdi sağlayacaktır. Son olarak ilerleyen yıllarda ulusal ve uluslararası fonları Bölge ye çekmek için gerek Ajans gerekse diğer kurumlar tarafından hazırlanacak projelerde YEGEP çalışmalarından yararlanılacaktır. Yurt sathındaki 26 kalkınma ajansı içinde ilk defa Zafer Kalkınma Ajansı tarafından gerçekleştirilen bu programların yerel ve bölgesel kalkınmaya, il ekonomisine önemli katkılar sağlamasını temenni eder, emeği geçen herkese teşekkür ederim. 15 Temmuz menfur darbe girişimi sırasında yüce milletimizin takdire şayan demokrasi mücadelesinde şehitlik veya gazilik makamına ulaşan insanlarımıza olan vefa borcumuzu aklımızdan hiç çıkarmadan her zamankinden daha fazla azim ve gayretle çalışmaya devam edeceğiz. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ

5 Yusuf BALCI Zafer Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri T.C. Zafer Kalkınma Ajansı Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa ve Uşak illerimizi kapsayan TR33 Bölgesi nde hizmet vermek üzere tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile kurulmuş olup ülke genelinde hizmet veren 26 kalkınma ajansından biridir. Ajansımızın ana çalışma eksenleri: Bölgesel kalkınmayı ilgilendiren konularda; kamu, özel kesim, sivil toplum temsilcileri ve bilim insanları arasında iletişim ve iş birliğini geliştirmek; bu aktörlerin çalışmaları arasında bağlar oluşturmak suretiyle kalkınma bilincini ve ivmesini arttırmak, bölgesel kalkınma konusunda koordinatör ve katalizör bir rol üstlenmek, Bölge nin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, iktisadi ve toplumsal gelişmeyi hızlandırmaya, rekabet gücünü arttırmaya ve potansiyel gelişim alanlarını ön plana çıkarmaya yönelik araştırmalar yapmak ve Bölge de yerli ve yabancı yatırımların stratejik ve planlı şekilde arttırılması yönünde tanıtım ve rehberlik hizmetlerinde bulunmaktır. Ajansımız tüm bu faaliyetlerini Ulusal Kalkınma Planı ve Programlarına uyumlu olarak gerçekleştirmektedir. Sayın Başbakanımızın başkanlığındaki Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulu tarafından onaylanan TR33 Bölgesi Bölge Planı nda TR33 Bölgesi

6 için daha rekabetçi bir ekonomik yapı tesis ederek; yaşam kalitesini artırma Bölge içi gelişmişlik farklarını azaltma ve dengeli mekansal organizasyon oluşturma başlıklarından oluşan dört temel amaç belirlenmiştir. Plan da toplam on adet eksen bulunmaktadır. Bölge Planı nın amaçlarına ulaşabilmek ve Plan da yer alan stratejileri uygulayabilmek için il bazlı programların hazırlanması gereği doğmuştur. Bu programlar Bölge illerine yapılacak yatırımlar, Ajans tarafından çıkılacak proje teklif çağrıları, doğrudan faaliyet destekleri, teknik destek programları ile güdümlü proje destekleri yanında uluslararası fonlara sunulacak Bölge projeleri için de güçlü bir rehber niteliğinde olacaktır. Diğer yandan kamu kurum ve kuruluşlarının Kalkınma Bakanlığı üzerinden yapacakları yatırım teklifleri için de bir altlık oluşturacaktır. Bu sebeple, Bölge Planı ndaki on eksenden ilk olarak Turizm, Sanayi ve Ulaşım eksenlerine yönelik çalışmalar tamamlanmış ve 1. Yerel Ekonomik Gelişme Programları (1. YEGEP) adı altında illerde Valilik Makamı başkanlığında uygulamaya geçilmiştir. Bu çalışma ile ilgili ilk yıllık izleme toplantısı Mayıs 2016 tarihinde sekreteryası Ajansımız tarafından yürütülerek yapılmıştır. Bakanlığımızın ve Yönetim Kurulumuzun destekleri, sorumlu kurum ve kuruluşların sahiplenmesinin verdiği güç ve motivasyonla Ajans olarak 2. YEGEP lerde Afet Yönetimi, Kentsel Hizmetler ile İnsan ve Toplum eksenleri üzerine çalışılmıştır. Bu çalışmalar tüm Bölge içi ve Bölge dışı paydaşlarla paylaşılmış olup 2. YEGEP lerin izlemelerinde yine Ajans sekreterya görevini üstlenmiştir. 2. YEGEP lerin ilk izlemelerinin 2017 yılının Nisan ayında yapılması planlanmaktadır. Bu programda ise dönemi için Tarım, Maden, Çevre ve Enerji eksenleri üzerinde çalışılmıştır. Bu programda da önceki programlarda olduğu gibi TR33 Bölgesi Bölge Planı nın ilgili eksenlerinde hedeflenen sonuçlara ulaşmak adına Eylem Planları, aynı katılımcı anlayışla farklı kesimlerin önerileri ve yorumları göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Bu çalışmalar hazırlanırken kullanılan verilerin Kasım 2016 tarihi itibariyle yayımlanmış en güncel veriler olmasına azami dikkat edilmiştir. Ajans Yönetim Kurulumuzun öncülüğünde kamu kesimi, üniversite, oda, borsa ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin katılımlarıyla gerçekleştirilen istişarelerle elde edilen sonuçlar ve yapılan analizler değerlendirilerek hazırlanan Uşak 3. Yerel Ekonomik Gelişme Programı çalışmasına katkı sağlayan tüm paydaşlarımıza, bu kitabın hazırlanma aşamasında verilerin sağlanmasına yardımcı olan TÜİK Bölge Müdürlüğüne, her düzeyde Ajans personeline ve Erasmus+ Programı Ana Eylem 3 Gençlik kapsamında yürüttüğümüz Gençler Kariyer Yolunda, Karar Alıcılar Hep Yanında projesinde fikirleriyle bizlere destek olan Uşak Üniversitesinin değerli hocaları ve öğrencilerine teşekkür eder; programın uygulama aşamasında da aynı dayanışmayı sürdüreceğimize olan inancımla, ilimizin daha müreffeh, daha güçlü, daha rekabetçi bir il haline gelmesine katkı sağlamasını temenni ederim. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ

7 İÇİNDEKİLER UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

8 43 09 GİRİŞ 10 UŞAK İLİ GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM TARIM MADEN ÇEVRE 63 ENERJİ 68 TEMEL POLİTİKALAR 77 UŞAK İLİ 3. YEGEP EYLEM PLANI YEGEP Çalışma Grubu Yusuf BALCI Dr. H. Mustafa TARKAN Bekir UMUT Ender İRKÖREN Genel Sekreter Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi - Birim Başkanı Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi - Uzman Planlama ve Bölgesel Koordinasyon Birimi - Uzman Proje Geliştirme ve Uygulama Birimi Uzmanı Hatice Elif KAYAHAN a katkılarından dolayı teşekkürlerimizi sunarız. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ

9 GİRİŞ UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI Cam Teras (Büyük Uşak Kanyonları) Fotoğraf: V. FİL, A. ARITÜRK, H. C. IŞIKLAR

10 A) GİRİŞ TR33 Bölgesi Bölge Planı nda Sanayi, Maden, Tarım, Turizm, Afet Yönetimi, Çevre, Kentsel Hizmetler, Ulaşım, Enerji, İnsan ve Toplum eksenleri bulunmaktadır. TR33 Bölgesi Bölge Planı nda söz konusu eksenlerin her biri için öncelikler ve tedbirler belirlenmiştir. Ancak Bölge Planı nın ölçeği gereği, söz konusu öncelik ve tedbirler eylem planına dönüştürülmemiştir. Bölge Planı nın uygulanma düzeyinin artırılması ve kurumlar arası koordinasyonun etkin şekilde sağlanabilmesi için daha alt ölçeklerde operasyonel programlara ihtiyaç duyulmaktadır. Yerel Ekonomik Gelişme Programları (YEGEP), bu ihtiyaca cevap verebilmek adına hazırlanmış, il düzeyli, çok sayıda kurumun iş birliği içerisinde yürütmesi gereken programlardır dönemi için hazırlanmış ve uygulama aşamasına geçilmiş olan 1. YEGEP, Bölge için katalizör durumunda bulunan, kısa vadede etkili müdahale yapmanın mümkün olduğu, öncelikli sektörler olan Sanayi, Turizm ve Ulaşım sektörlerini kapsamaktadır. YEGEP, Plan dan bağımsız bir çalışma olarak değil, öncelikli uygulanması gereken projeleri ortaya koyan ve paydaşları bu doğrultuda yönlendiren bir yol haritası olarak değerlendirilmektedir. Bu yüzden Plan da yer verilen diğer eksenlere ilişkin politikaların da hayata geçirilmesi amacıyla bu defa dönemi için Afet Yönetimi, Kentsel Hizmetler ile İnsan ve Toplum eksenlerini kapsayan 2. YEGEP hazırlanmıştır. Daha önce hazırlanmış olan iki çalışmanın devamı niteliğinde olan 3. YEGEP te ise Tarım, Maden, Çevre ve Enerji eksenleri ele alınmıştır. İlk olarak ilin farklı mevcut durumu Bölge ve çevre illeri ile karşılaştırmalı olarak ortaya koyulmakta, sonrasında bu eksenlerindeki temel politikalar belirtilerek ilgili projeler tanımlanmaktadır. Son olarak, her projeye ilişkin 2019 yılında ulaşılması planlanan hedefleri, sorumlu kurum/kuruluşları, potansiyel maddi kaynakları içeren eylem planları sunulmaktadır. Hazırlanan YEGEP lerin etkileyeceği hususlar beş ana başlıkta toplanmaktadır. Bunlardan ilki yıllık olarak hazırlanan ve Zafer Kalkınma Ajansı nın Yönetim Kurulu nda görüşüldükten sonra merkeze iletilen yatırım teklifleridir. İkincisi ise Bölge illerinde yatırım yapmayı planlayan yerli ve yabancı yatırımcıların hangi sektör ve merkezlerde odaklanmalarının yararlı olacağına ilişkin yönlendirmelerin sağlanacak olmasıdır. YEGEP lerin etki edeceği üçüncü başlık Ajans tarafından hazırlanan proje teklif çağrıları, doğrudan faaliyet desteği ve teknik destek programlarının ana çerçeveleridir. Söz konusu programlar hazırlanırken Bölge Planı nın yanı sıra YEGEP lerde belirlenen temel politika ve öncelikler esas alınmaktadır. Dördüncü olarak ise daha büyük çaplı Ajans destekleri olarak kurgulanan güdümlü projelerin de YEGEP lerdeki ana amaçlar ekseninden kurgulanması öngörülmektedir. Son olarak Ajans tarafından başvurusu yapılan ya da Ajans ın ortak olarak yer alacağı Avrupa Birliği (AB) projeleri kapsamındaki hibe desteklerinin alınmasında, söz konusu projelerin YEGEP lerde öncelikli başlık ve faaliyetlerle ilgili olması önemli bir avantaj sağlayacaktır. Bu yönden YEGEP ler Bölge de hazırlanacak AB projeleri için yol gösterici olacaktır. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ

11 B) UŞAK İLİ GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM Uşak, sosyoekonomik açıdan çevre illerine göre daha hızlı bir gelişme sergilemektedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 ve 2011 yıllarında birbirinden farklı değişkenlerle hazırlanan İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması (SEGE) çalışmaları incelendiğinde Uşak ın 30. sıradan 25. sıraya çıktığı görülmektedir. İlin çevresinde yer alan illerden Denizli 12. sıradan 10. sıraya, Manisa 25. sıradan 23. sıraya, Afyonkarahisar 44. sıradan 43. sıraya ve Kütahya 40. sıradan 38. sıraya yükselmiştir. Bu durum aynı süre içerisinde Uşak ın çevresinde yer alan illerin bir iki sıra ilerlediğini, Uşak ın ise beş sıra ilerlediğini göstermektedir. Uşak ın benzer gelişme eğilimlerini sürdürmesi halinde sosyoekonomik olarak daha iyi seviyelere hızla çıkacağı düşünülmektedir. TÜİK in 2015 yılı bazlı yaptığı illerde yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak genel sıralamada 6. sırada yer almaktadır. İllerde yaşam endeksi; konut, çalışma hayatı, gelir ve servet, sağlık, eğitim, çevre, güvenlik, sivil katılım, altyapı hizmetlerine erişim, sosyal yaşam ve yaşam memnuniyeti olmak üzere yaşamın on bir boyutunu kapsamakta ve kırk bir gösterge ile temsil edilen bu boyutları tek bir bileşik endeks yapısı içerisinde sunmaktadır. Bu çalışmada TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar 10. sırada yer alırken Kütahya 4., Manisa 31. sırada gelmektedir. Uşak ın çevre illerinden olan Denizli ise 26. sırada yer almaktadır. Alt endekslerden biri olan ve ildeki mutluluk düzeyini ortaya koyan yaşam memnuniyeti sıralamasında ise Uşak 8. sırada yer almaktadır. İl bu değerlerle ülke genelinde oldukça iyi bir konumda bulunmaktadır. Harita 1-İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Düzeyleri (2011) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı (DPT), İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması (2011) 10

12 SEGE deki imalat sanayi alt endeksinde Uşak, Kütahya dışındaki çevre illerinin gerisinde yer alırken eğitim ve sağlık sektörü endekslerinde ise pek çok ilden daha ileri bir seviyeye sahiptir. Yaşam kalitesi, genel sosyoekonomik gelişmişliğin itici gücü olarak düşünüldüğünde Uşak ın ilerleyen yıllarda genel sosyoekonomik endekste daha üst sıralara yerleşeceği değerlendirilmektedir. Genel sosyoekonomik ve alt endekslerde Uşak ve çevre illerinin sıraları Tablo 1 de sunulmaktadır. Tablo 1-Uşak ve Çevre İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Genel ve Alt Endeksleri deki Sıraları (2003, 2011) İl Genel Endeks Sırası (2011) Genel Endeks Sırası (2003) İmalat Sanayi Sektörü Alt Endeksi Sırası (2003*) Sağlık Sektörü Alt Endeksi Sırası (2003*) Eğitim Sektörü Alt Endeksi Sırası (2003*) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli * 2011 yılında böyle bir çalışma yapılmadığı için 2003 yılı verileri kullanılmıştır. Kaynak: Kalkınma Bakanlığı (DPT), İllerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi Sıralaması (2003,2011) İlin nüfusu ülke geneline paralel olarak giderek artmaktadır. TÜİK Genel Nüfus Sayımı ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre ülke nüfusu 2007 de iken 2012 de e, 2015 te ise e çıkmıştır. Uşak nüfusu ise 2007 yılında iken, 2012 yılında a, 2014 yılında a yükselmiştir yılında ise il nüfusu olmuştur. Nüfus büyüklüğü açısından 2014 yılında Türkiye nin 53. büyük ili olan Uşak yılları arasında 52. büyük il konumundadır yılında ise Uşak, bir sıra yükselerek 52. sıraya yerleşmiştir. Bu veriler ışığında Uşak ilinin nüfus artışının ülke geneliyle benzer bir seyir izlediği söylenebilir. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 11

13 İldeki nüfus ağırlıklı olarak kentlerde yaşamaktadır. Nüfusu 20 bin üzeri yerleşimler TÜİK tarafından kent olarak sınıflandırılmaktadır. Tablo 2 ve Harita 2 den görüleceği üzere ildeki nüfus genel olarak Merkez ilçede yoğunlaşmakla beraber, in üzerindeki nüfusuyla Banaz, Eşme ve Sivaslı Uşak ın kent kategorisine sahip diğer ilçeleridir. Bu yönüyle Uşak nüfusunun yaklaşık %93 ünün kentlerde yaşadığı görülmektedir. İlde nüfus Merkez ilçede yoğunlaşmaktadır. Tablo 2-Uşak ve İlçelerinin Nüfusu * Türkiye TR33 Bölgesi Uşak İl Geneli Merkez Banaz Eşme Karahallı Sivaslı Ulubey Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Harita 2-İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) * Çalışma kapsamında kullanılan tüm verilerin Kasım 2016 sonu itibariyle güncel olmasına dikkat edilmiştir. Basım aşamasında (Ocak 2017) yayımlanan 2016 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verileri bilgi amaçlı olarak verilmektedir. 12

14 İlde kentleşme oranı (ilçe merkezlerinde yaşayan nüfusun ilçenin toplam nüfusuna oranı) en yüksek olan ilçe, %85 lik oranla Merkez ilçedir. Merkez ilçeyi %45 lik kentleşme oranıyla Banaz, %42 lik kentleşme oranıyla da Eşme izlemektedir. İlin diğer ilçeleri olan Karahallı %39, Ulubey %37 ve Sivaslı %33 kentleşme oranlarına sahiptir. İl genelinde kentleşme oranı %70 olarak hesaplanmaktadır. Ancak bu rakam 2012 yılında çıkarılan büyükşehir yasası sonrası büyükşehirlerde belde ve köylerin il ve ilçe merkezlerine bağlanması sonucu %92 lere çıkan ülke ortalamasının altında kalmaktadır. Harita 3 te ilçelerin kentleşme oranları mekansal olarak gösterilmektedir. Harita 3-İlçelerin Kentleşme Oranları Harita 3- İlçelerin Kentleşme Oranları Harita 3- İlçelerin Kentleşme Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) İldeki doğurganlık oranı ülke geneline kıyasla düşük kalmaktadır. Nüfus piramitleri, nüfusun cinsiyete ve yaş gruplarına göre dağılımını gösteren grafiklerdir. Bir yerin nüfus piramitlerine bakılarak o yerdeki nüfus özellikleri, nüfus hareketleri, nüfusun yaş gruplarına dağılımı, cinsiyet durumu ve ortalama yaşam süresi hakkında bilgi sahibi olunabilir. Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 13

15 Bu bilgiler ışığında Grafik 1 de verilen Uşak ilinin nüfus piramidi incelendiğinde Grafik 2 de verilen ülke geneline benzer bir durum izlenmekle birlikte piramidin tabanının ülkedekine kıyasla daha dar olduğu görülmektedir. Bu durum Uşak ilindeki doğurganlık oranının ülkedekine göre daha düşük olduğuna dolayısıyla Uşak ilindeki nüfusun giderek yaşlanacağına ve iş gücünün azalacağına işaret etmektedir yaş aralığındaki nüfusun azlığı da dikkat çeken bir diğer husustur. Bu aralıktaki nüfusun az olmasındaki temel sebebin ildeki iş imkanlarının yetersizliği ve üniversiteden mezun olan genç nüfusun ilde kalmayı tercih etmemesi olduğu söylenebilir. Bu veriler ışığında görece az olan genç nüfus ve gittikçe yaşlanmakta olan nüfus Uşak ili için önemli bir sorun arz etmektedir. İldeki doğurganlık oranını artıracak veya genç nüfusu ilde tutacak politikalar üreterek bu durumun gelecekte yaratacağı sorunların önüne geçmek mümkündür. Grafik 1-Uşak İli Nüfus Piramidi Erkek Kadın Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Grafik 2-Türkiye Nüfus Piramidi Erkek Kadın Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları 14

16 İl nüfusu ülke geneline göre daha yaşlıyken bazı ilçelerde genç nüfusun eksikliği sorunu daha tehlikeli boyutlardadır. Medyan (ortanca) yaş, nüfusun yaşa göre sıralanması sonucu tam ortada yer alan kişinin yaşını ifade etmektedir. Örneğin ülke genelindeki medyan yaşın 31,0 olması ülke nüfusunun yarısının 31,0 dan küçük, yarısının ise 31,0 dan büyük olduğu anlamına gelmektedir. Nüfusun yaşlılık düzeyini ortaya koyan bu göstergenin il genelinde ülkeye ve Bölge ye kıyasla daha yüksek olduğu Tablo 3 ten anlaşılmaktadır. İlçeler özelinde medyan yaş değerlendirildiğinde ise Merkez ilçenin 33,1 ile en düşük medyan yaş değerine sahip ilçe, Ulubey ilçesinin ise 45,3 ile en yüksek medyan yaş değerine sahip ilçe olduğu görülmektedir. Tablo 3-Medyan Yaş Değerleri (2015) Medyan Yaş Türkiye 31,0 TR33 Bölgesi 34,3 Uşak İl Geneli 35,1 Merkez 33,1 Banaz 38,1 Eşme 41,2 Karahallı 43,9 Sivaslı 37,1 Ulubey 45,3 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları yılları arasındaki beş yıllık dönemde nüfusu en çok azalan ilçeler ile 2015 yılı medyan yaş değerleri yüksek olan ilçeler benzerlik göstermektedir. Uşak ilinin 5 yıllık nüfus artış oranlarını gösteren Tablo 4 teki veriler ile Tablo 3 te verilen medyan yaş değerleri incelendiğinde, medyan yaş değerleri en yüksek olan Karahallı ve Ulubey ilçelerinin bu 5 yıllık periyotta en yüksek oranda nüfus kaybeden ilçeler olduğu görülebilir. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 15

17 Son 5 yıllık dönemde Uşak il nüfusunun artmasının muhtemel sebebi, Merkez ilçedeki nüfus artışının lokomotif görevi görmesidir. Uşak ili, Merkez ilçe hariç, tüm ilçelerinde nüfus kaybetmiştir. Merkez ilçenin %7,9 oranında artan nüfusu, diğer ilçelerdeki azalan nüfusla birleşince il genelinde ancak %3,9 luk bir artış gerçekleşebilmiştir. Bu dönemde Uşak ilçelerinde yaşayan nüfusun bir bölümünün Merkez ilçeye göç ettiği, Tablo 3 te verilen medyan yaş değerleri incelendiğinde ise göç eden bu nüfusun önemli bir kısmını gençlerin oluşturduğu düşünülmektedir. Tablo 4-Beş Yıllık Nüfus Artış Oranları ( ) (%) 5 Yıllık Nüfus Artış Oranı Türkiye 5,4 TR33 Bölgesi 2,4 Uşak İl Geneli 3,9 Merkez 7,9 Banaz -2,9 Eşme -1,9 Karahallı -6,4 Sivaslı -3,0 Ulubey -6,2 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Harita 4-İlçe Nüfus Artış Oranları Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) Nüfus projeksiyonlarına göre Uşak ve ülke nüfusu artacaktır. TÜİK in yaptığı nüfus projeksiyonları çalışmasına göre; Uşak nüfusu 2018 de kişi, 2023 te ise kişi olacaktır. Ülke genelinde yılları arasında yıllık ortalama nüfus artış hızının 9,8 (binde 9,8), Uşak ta ise 2,9 olması beklenmektedir. Bu durum Uşak taki nüfus artış hızının ülkedeki nüfus artış hızına göre geride kalacağını göstermektedir. 16

18 Uşak ın yakın çevresindeki illerde beklenen nüfus artış hızları değerlendirildiğinde Denizli hariç olmak üzere Uşak taki nüfus artışının diğer çevre illerinden daha yüksek oranda olacağı görülmektedir. İllere göre nüfus ve nüfus artış oranı öngörüleri Tablo 5 te gösterilmektedir. Tablo 5-Uşak ve Çevre İllerinin Nüfus Projeksiyonları 2012 Yılı Nüfusu Kaynak: TÜİK, Nüfus Projeksiyonları (2012) 2018 Yılı Öngörülen Nüfus 2023 Yılı Öngörülen Nüfus Öngörülen Yıllık Ortalama Nüfus Artış Hızı ( ) Uşak ,9 Afyonkarahisar ,4 Kütahya ,2 Manisa ,7 Denizli ,8 Türkiye ,8 Uşak, son beş yıllık dönemde genel olarak göç alan bir il konumundadır. Tablo 6 da verilen net göç oranları incelendiğinde Uşak 2011 ve 2014 yıllarında net göç verme eğiliminde bir il iken 2012, 2013 ve 2015 yıllarında ise Uşak ın göç alan bir il konumunda olduğu görülecektir. Özellikle il, bu 5 yıllık periyotta en fazla göçü oransal olarak 2011 yılında vermişken en fazla göçü ise 2012 yılında almıştır yılındaki farklılığın nedeni, yerleşim yeri nüfuslarının Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nden (ADNKS) alınan nüfusla birlikte, kurumsal yerlerde kalan nüfus dikkate alınarak hesaplanmasıdır. Kurumsal yerlerde (kışla, cezaevi, huzurevi, üniversite öğrenci yurtları vb.) kalanlar uluslararası tanım gereği ikamet adreslerinin bulunduğu yerleşim yeri nüfusuna değil, kurumsal yerlerin bulunduğu yerleşim yeri nüfusuna dahil edilmiştir. Tablo 6-Yıllara Göre İllerin Net Göç Oranları (Binde) ( ) Uşak -4,4 2,7 0,5-2,0 0,1 Afyonkarahisar -9,7 3,5-6,5-8,0-4,7 Kütahya -5,5 6,7-5,3-5,5-5,0 Manisa -2,0-1,4-0,5-2,1 2,1 Denizli -0,4 2,6 3,2 3,6 5,3 TR33 Bölgesi -4,8 1,8-2,8-4,1-1,1 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 17

19 Uşak çevresinde bulunan iller arasında en fazla göçü İzmir den almaktadır. İl yılları arasında aldığı kişilik göçün %13,1 lik kısmını İzmir den almıştır. Tablo 7 de sunulan Uşak ın en çok göç aldığı 10 il incelendiğinde ilin genel olarak çevresindeki illerden ve büyük şehirlerden göç aldığı görülmektedir. İl kendisine uzak Karadeniz, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu gibi bölgelerden fazla göç çekmemektedir. Bu durum, ilin ekonomik koşullar ve sosyal olanaklar yönünden henüz bir çekim merkezi olmadığının göstergesidir. Tablo 7-Uşak ın En Çok Göç Aldığı İlk 10 İl ( ) Alınan Göç Payı (%) İzmir ,1 Manisa ,1 Kütahya ,7 İstanbul ,9 Denizli ,2 Antalya ,9 Afyonkarahisar ,8 Ankara ,4 Aydın ,8 Bursa ,3 İlk 10 İl Toplamı ,1 Genel Toplam ,0 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) İlin yoğun olarak göç verdiği iller ile göç aldığı iller benzerdir yılları arasında Uşak a göç eden kişiye karşılık, aynı dönemde ilden kişi göç etmiştir. Özellikle İzmir ile karşılıklı bir göç ilişkisi olduğu net olarak görülmektedir. Bu dönemde Uşak, Tablo 8 den de görüleceği üzere İzmir e kişilik bir göç verirken İzmir den de kişilik bir göç çekebilmiştir. Uşak ın en çok göç verdiği 10 il ve verdiği göç miktarları Tablo 8 de verilmektedir. 18

20 Tablo 8-Uşak ın En Çok Göç Verdiği İlk 10 İl ( ) Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) Verilen Göç Payı (%) İzmir ,2 Manisa ,7 Denizli ,0 İstanbul ,0 Antalya ,5 Kütahya ,1 Afyonkarahisar ,4 Ankara ,2 Aydın ,3 Muğla ,4 İlk 10 İl Toplamı ,8 Genel Toplam ,0 İlin son yıllarda verdiği göç içinde nitelikli nüfusun payı oldukça yüksektir. Grafik 3 ve Grafik 4 te görüleceği üzere, Uşak ta hem lise ve üzeri eğitimlilerin hem de yüksekokul ve üzeri eğitimlilerin göç eden nüfus içindeki payı ülke genelinden yüksektir. Gelecek dönemlerde bu durumun değişmemesi, şehrin yetişmiş iş gücü ihtiyacının artmasına sebep olacak, ayrıca Uşak ilinin rekabetçiliğine ve üretimine zarar verecektir. Grafik 3-Lise ve Üzeri Eğitimlilerin Göç Edenler İçindeki Payı Grafik 3 Lise ve Üzeri Eğitimlilerin Göç Edenler İçindeki Payı 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: TÜİK, Kaynak: Adrese TÜİK, Dayalı Adrese Nüfus Dayalı Kayıt Nüfus Sistemi Kayıt (2015) Sistemi (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 19

21 Grafik 4-Yüksekokul ve Üzeri Eğitimlilerin Göç Edenler İçindeki Payı 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) İl genelindeki okuma yazma oranı ülke genelinin üzerindedir. Ülke genelinde 15 yaş üzeri nüfustaki okuryazarlık oranı %94,7 iken Uşak ta bu oran %96,6 dır. İlçelere bakıldığında ise Banaz ve Eşme nin il genelindeki okuma yazma oranının da üstünde bir okuma yazma oranına sahip olduğu görülmektedir. Merkez ilçe, Sivaslı ve Ulubey in ise il genelindeki okuma yazma oranından daha düşük bir okuma yazma oranına sahip olduğu Tablo 9 dan görülmektedir. Tablo 9-15 Yaş Üzeri Nüfusun Okuma Yazma Durumu (%) Okuma Yazma Durumu Türkiye 94,7 TR33 Bölgesi 96,5 Uşak İl Geneli 96,6 Merkez 96,5 Banaz 97,5 Eşme 96,9 Karahallı 96,6 Sivaslı 95,9 Ulubey 95,7 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) 20

22 Uşak ilinde ilkokul/ilköğretim/ortaokul mezunlarının oranı ülke genelinden yüksektir. Bulunan rakamlar, 15 yaş üzeri toplam nüfusun eğitim durumlarına göre ayrıştırılması ve yüzdelik olarak hesaplanmasına dayanılarak elde edilmiştir. Bu bilgiler ışığında Uşak ili eğitim durumu incelendiğinde ildeki ilkokul/ilköğretim/ortaokul mezunlarının oranı (%58,1) ülke geneline kıyasla (%51,5) yüksek, lise ve dengi okul mezunu oranının (%19,7) ise ülke ortalamasına kıyasla (%21,9) daha düşük olduğu görülecektir. Beşeri sermayenin en önemli ölçütlerinden biri olan yükseköğrenim mezunlarının payı ise ülke genelinde %15,4 iken Uşak ilinde bu oran %12,4 olarak göze çarpmaktadır. Diğer TR33 Bölgesi nin diğer illerinde bu oran Uşak taki ve ülke genelindeki orandan daha düşüktür. Bu veriler ışığında Uşak ın ve diğer TR33 Bölgesi illerinin üniversite mezunu insanları ilde tutma yönünde sıkıntıları olduğu ve bu bağlamda stratejiler geliştirilmesinin gerekli olduğu anlaşılabilir. 15 yaş ve üzeri nüfusun eğitim durumu Tablo 10 da verilmektedir. TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak eğitim alt endeksinde 30. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının eğitim alt endeksinde okul öncesi eğitimde net okullaşma oranı, TEOG sistemi yerleştirmeye esas puan ortalaması, YGS puan ortalaması, fakülte veya yüksekokul mezunlarının oranı, kamunun eğitim hizmetlerinden memnuniyet oranı gibi bileşenler bulunmaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 48., Kütahya 20., Manisa ise 47. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden olan Denizli 11. sırada yer alarak eğitim alt endeksinde iyi bir konumda bulunmaktadır. Tablo Yaş Üzeri Nüfusun Eğitim Durumu (%) Okuma Yazma Bilmeyen Okuma Yazma Bilen Fakat Bir Okul Bitirmeyen İlkokul İlköğretim Ortaokul ve Dengi Okul Mezunu Lise veya Dengi Okul Mezunu Yüksekokul Fakülte Yüksek Lisans Doktora Mezunu Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Bilinmeyen Uşak 2,9 6,4 58,1 19,7 12,4 0,5 Afyonkarahisar 3,7 5,3 60,8 18,9 10,8 0,5 Kütahya 2,8 6,6 56,8 21,2 12,3 0,3 Manisa 3,2 6,0 61,0 18,0 11,6 0,2 Denizli 2,0 5,6 56,8 21,2 14,0 0,4 Türkiye 4,4 5,8 51,5 21,9 15,4 1,0 TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 21

23 İldeki üniversite öğrencisi sayısı hızla artmaktadır. TR33 Bölgesi nde Uşak Üniversitesi (Uşak), Afyon Kocatepe Üniversitesi (Afyonkarahisar), Dumlupınar Üniversitesi (Kütahya) ve Manisa Celal Bayar Üniversitesi (Manisa) olmak üzere 4 adet devlet üniversitesi bulunmaktadır. Tablo 11 deki bilgilere göre bu üniversitelerde öğrenci ön lisans ve lisans düzeyinde eğitim almaktadır. İldeki yükseköğrenim mezunu nüfusun azlığı göz önüne alındığında ilde üniversite okuyan nüfusun mezun olmalarından sonra ilde kalmalarını sağlayacak adımların atılması oldukça faydalı olacaktır. Tablo 11-Üniversite Öğrenci Sayıları Üniversite Öğrenci Sayıları Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa TR33 Bölgesi Türkiye Kaynak: Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi (2016) İl, yüz bin kişiye düşen hekim sayısı bakımından ülke genelinin altındadır. Tablo 12 de verilen illerin sağlık göstergeleri incelenirse yüz bin kişiye düşen uzman hekim ve yüz bin kişiye düşen toplam hekim sayıları bakımından il ülke genelinden daha geride iken; yüz bin kişiye düşen sağlık personeli ve yüz bin kişiye düşen toplam hastane yatak sayısı bakımından ülke geneline kıyasla daha iyi durumdadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde ilin sağlık alanında fiziki koşullar bakımından yeterli, ancak insan kaynakları bakımından yetersiz olduğu; ilde hekim ve uzman hekime ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. İl, hekim sayıları bakımından Bölge illerinden sadece Kütahya dan daha iyi konumdadır. TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak sağlık alt endeksinde 19. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının sağlık alt endeksinde bebek ölüm hızı, doğumda beklenen yaşam süresi, hekim başına düşen müracaat sayısı, sağlığından memnuniyet oranı ve kamunun sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 13., Kütahya 24, Manisa ise 20. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden olan Denizli 10. sırada olup oldukça iyi bir konumda yer almaktadır. 22

24 Tablo 12-Sağlık Göstergeleri Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Yüz Bin Kişiye Düşen Uzman Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hekim Yüz Bin Kişiye Düşen Sağlık Personeli Yüz Bin Kişiye Düşen Toplam Hastane Yatak Sayısı Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2014); TÜİK Sağlık İstatistikleri (2014) İlin 2015 yılındaki bebek ölüm oranı, tüm Bölge ve çevre illerinden yüksektir. İldeki bebek ölüm hızı yılları arasında ülke ortalamasından ve genel olarak çevre illerinden yüksektir yılında 8,3 lük oranla Uşak, TR33 Bölgesi illerinden ve Türkiye ortalamasından düşük bir orana ulaşmıştır. Ancak 2015 yılında bu pozitif durum değişmiş ve 12,6 gibi TR33 Bölgesi illerinin ve Türkiye ortalamasının oldukça üstünde bir bebek ölüm hızı ortaya çıkmıştır. Bu durum, gelecek nesiller için bir tehdit olup ivedilikle çözülmesi gereken bir sorundur. Uşak ve çevre illerinin bebek ölüm hızları Tablo 13 te verilmektedir. Tablo 13-Bebek Ölüm Hızları (Binde) ( ) Uşak 12,6 14,9 13,6 8,3 12,6 Afyonkarahisar 12,1 14,4 12,5 9,6 9,9 Kütahya 12,2 12,7 11,8 10,8 10,7 Manisa 10,8 12,5 8,8 9,5 9,2 Denizli 11,7 11,2 8,5 8,2 9,4 Türkiye 11,7 11,6 10,8 11,3 10,7 Kaynak: TÜİK, Ölüm İstatistikleri ( ) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 23

25 İlde iş gücüne katılım oranı ülke genelinden yüksektir. İş gücüne katılma oranı, belirli bir dönemde istihdam edilenlerle işsizlerin toplamının oluşturduğu iş gücünün yaş aralığındaki toplam nüfus olan aktif nüfusa oranıdır. İş gücüne katılım oranlarını veren Tablo 14 ün verileri incelenecek olursa Uşak ilindeki %54,4 lük iş gücü katılım oranının %50,8 lik ülke geneli oranından daha iyi durumda olduğu görülmektedir. Bölge illeri ve çevre iller mukayese edildiğinde ilin iş gücü katılım oranı, Afyonkarahisar ve Kütahya dan daha yüksek; Denizli ve Manisa dan ise daha düşüktür. TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak, çalışma hayatı alt endeksinde 4. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının çalışma hayatı alt endeksinde istihdam oranı, işsizlik oranı, ortalama günlük kazanç ve işinden memnuniyet oranı yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 15., Kütahya 3., Manisa ise 11. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden Denizli ise 17. sırada yer almaktadır. Uşak ın Kütahya ile birlikte TR33 Bölgesi illeri ve çevre illerinin önünde yer alması dikkat çekicidir. Tablo 14-İş Gücüne Katılım Oranları (%) Kaynak: TÜİK (2013) İş Gücüne Katılım Oranları Uşak 54,4 Afyonkarahisar 54,1 Kütahya 52,5 Manisa 55,5 Denizli 57,7 Türkiye 50,8 İş gücü, referans dönemi içinde ekonomik mal ve hizmetlerin üretimi için emek arzında bulunan çalışma çağındaki nüfusu kapsar. İş gücü, istihdamda olanlar ile işsizlerin toplamı olarak ifade edilmektedir. İstihdam ise ücretli, maaşlı, yevmiyeli, kendi hesabına, işveren ya da ücretsiz aile işçisi olarak referans dönemi içinde en az bir saat bir iktisadi faaliyette bulunan kişiler ile işi ile bağlantısı devam ettiği halde, referans haftası içinde çeşitli nedenlerle işinin başında olmayan kendi hesabına veya işveren olarak çalışanların toplamı olarak ifade edilir. İşsiz nüfus, referans dönemi içinde istihdam halinde olmayan (kar karşılığı, yevmiyeli, ücretli ya da ücretsiz olarak hiçbir işte çalışmamış ve böyle bir iş ile bağlantısı da olmayan) kişilerden iş aramak için son üç ay içinde iş arama kanallarından en az birini kullanmış ve 15 gün içinde işbaşı yapabilecek durumda olan kurumsal olmayan çalışma çağındaki tüm kişiler olarak ifade edilir. İşsizlik oranı, işsiz nüfusun iş gücüne; istihdam oranı ise istihdam edilen kişi sayısının kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfusa oranıdır. 24

26 İldeki işsizlik oranı ülke ortalamasına ve Manisa hariç çevresindeki illere göre düşük seviyededir. Uşak taki istihdam oranı %51,4 lük değerle ülke ortalamasının üzerinde olup çevresindeki illerle karşılaştırıldığında bu oranın en yüksek değerlerden biri olduğu görülmektedir. Ayrıca Uşak ın işsizlik oranını incelediğimizde ilin %5,4 lük oranla Türkiye ortalamasının altında bir işsizlik oranına sahip olduğu görülecektir. Bunun yanında işsizlik oranı çevre iller ve Bölge illeri ile kıyaslandığında da Manisa ilinden sonra Uşak ın en düşük işsizlik oranına sahip olduğu görülmektedir. Tablo 15 te iş gücüne ilişkin göstergeler sunulmaktadır. Tablo 15-İş Gücü Göstergeleri (%) İstihdam Oranı İşsizlik Oranı Uşak 51,4 5,4 Afyonkarahisar 51,1 5,6 Kütahya 49,3 6,0 Manisa 52,7 5,1 Denizli 54,0 6,5 Türkiye 45,9 9,7 Kaynak: TÜİK (2013) İldeki yaş bağımlılık oranı ülke ortalamasından düşüktür. Yaş bağımlılık oranı, 0-14 yaş arası ile 65 ve üzeri yaştaki nüfusun, çalışma çağı (15-64 yaş arası) nüfusuna oranıdır. Bu oran ekonomik aktivite çağındaki nüfusa bağımlı olan nüfusu belirlemekte kullanılır. Örneğin ülke genelinde bu oranın %47,6 olması çalışan her yüz kişiye bağımlı 47,6 kişinin olduğunu göstermektedir. Bu değerin yüksek olması iyi olarak nitelendirilmemektedir. Uşak ta yaş grubundaki insanların göç etmesi, ilde iş gücü kaybına sebep olmaktadır ve iş gücünün azalması da çalışan her bireye düşen bağımlı insan sayısını artırmaktadır. Uşak ta bu oran %44,6 olup %47,6 olan ülke ortalamasından düşük ancak Afyonkarahisar ve Manisa dışındaki çevre illerden yüksektir. Uşak ve çevre illerinin yaş bağımlılık oranları Tablo 16 da verilmektedir. Tablo 16-Yaş Bağımlılık Oranları (%) Yaş Bağımlılık Oranları Uşak 44,6 Afyonkarahisar 49,4 Kütahya 43,4 Manisa 45,1 Denizli 44,3 Türkiye 47,6 Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 25

27 İl genelinde istihdam edilenlerin büyük bir kısmı tarım sektöründe çalışmaktadır. Gelişmiş ekonomilerde hizmet yoğun istihdam oranı yüksek iken Uşak ta bu oranın ülke ortalamasının altında kalması ilde ekonominin henüz istenilen düzeyde olmadığının göstergesidir. Uşak ın çevresinde bulunan illerde de benzer durum söz konusudur. Hizmet sektöründe istihdam edilenlerin oranı ülke genelinde %50,1 iken Uşak ta bu oranın %34,1 olması, bu sektörün ilde yeterince gelişmediğini göstermektedir. Hizmet sektörünün gelişmemiş olmasının bir nedeni de bazı hizmetlerin çevredeki illerden karşılanması olarak değerlendirilebilir. İstihdamın sektörel dağılımı Tablo 17 de verilmektedir. Tablo 17-İstihdamın Sektörel Dağılımı (%) Tarım Sanayi Hizmet Uşak 39,5 26,4 34,1 Afyonkarahisar 40,4 22,5 37,1 Kütahya 39,0 25,7 35,3 Manisa 40,7 25,1 34,2 Denizli 29,3 32,3 38,4 Türkiye 22,7 27,2 50,1 Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Araştırması (2011) İlde küme potansiyeli olan sektörler tespit edilmiştir. SGK İstatistik Yıllıkları 2011 yılı verilerine göre; yapılan kümelenme analizinin üç değişkeni bulunmaktadır. Yoğunluk değişkeninde 1 in, büyüklük değişkeninde %1,23 ün (1/81 [il sayısı]), başatlık değişkeninde ise %4,17 nin (1/24 [sektör sayısı]) kullanıldığı analizde 3 yıldız alan olgun (O) ve 2 yıldız alan gelişen (G) kümeler Tablo 18 de listelenmektedir. Söz konusu analiz neticesinde Uşak ta tekstil ürünlerinin imalatı, deri ve ilgili ürünler imalatı, diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı sektörlerinde olgun ve gelişen kümeler tespit edilmiştir. Uşak taki 3 sektörde kümelenme potansiyeli olduğu ve çevresindeki illerden Manisa ve Denizli deki sektörlerin kümelenmede Uşak tan daha iyi durumda olduğu tespit edilmiştir. 26

28 Tablo 18-3 Yıldız Analizi Sonucu Tespit Edilen Olgun ve Gelişen Sektörler Sektör Kodu (NACE Rev.2) Sektör Adı Uşak 10 Gıda ürünleri imalatı G G O 11 İçecek imalatı G G G 13 Tekstil ürünleri imalatı O O 15 Deri ve ilgili ürünleri malatı O O Ağaç, ağaç ürünleri 16 ve mantar ürünleri G imalatı 17 Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 22 Kauçuk ve plastik ürünler imalatı O Diğer metalik 23 olmayan mineral G O O O ürünlerin imalatı 24 Ana metal sanayii Fabrikasyon metal 25 ürünleri imalatı (makine ve teçhizat O hariç) Bilgisayar, elektronik 26 ve optik ürünlerin O O imalatı 27 Elektrikli teçhizat imalatı O 28 Makine ve ekipman imalatı O G Motorlu kara taşıtı, 29 treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı 30 Diğer ulaşım araçlarının imalatı Makine ve 33 ekipmanların kurulumu ve onarımı Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2011); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 27

29 Uşak taki sanayi sektörü istihdamının sektörel dağılımına bakıldığında tekstil ürünlerinin imalatı sektörü öne çıkmaktadır. SGK 2015 yılı verilerine göre ilde imalat sanayii istihdamın en fazla olduğu ilk beş sektör incelendiğinde %56,6 lık istihdam oranı ile tekstil ürünlerinin imalatı sektörü öne çıkarken bu sektörü %11,8 lik oran ile gıda ürünleri imalatı ve %9,5 lik oran ile metalik olmayan mineral ürünler imalatı sektörlerinin izlediği görülmektedir. Uşak ilinde imalat sanayii istihdamının en fazla olduğu 2. ve 3. sektörler Bölge illerinde de yüksek istihdam oranlarına sahiptir. TR33 Bölgesi nin iller bazında sanayi istihdamının dağılımı Grafik 5 te gösterilmektedir. Bölge de imalat sanayii istihdamın en fazla olduğu ilk beş sektör dışındakiler diğer olarak ele alınmıştır. Grafik 5-İller Bazında Sanayi İstihdamının Dağılımı Kaynak: Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İlde, düşük teknolojili imalat sektöründeki istihdam TR33 Bölgesi illeri ve çevre illere kıyasla daha yoğundur. Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması NACE olarak adlandırılmakta olup Avrupa da ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin üretilmesi ve yayılması amacına yönelik bir başvuru kaynağı olarak kullanılmaktadır. Avrupa Birliği İstatistik Ofisi nin (Eurostat) Nace Rev 2 ye göre hazırladığı Endüstride Yüksek Teknoloji ve Bilgi Yoğun Hizmetler Göstergeleri (Indicators Of High Tech Industry And Knowledge Intensive Services) sınıflandırmasına göre hazırlanan Tablo 19 da görüleceği üzere ülke genelinde %1,5 olan yüksek teknolojili sektörlerin istihdamdaki payı Uşak ta %1,1, ülke genelinde %50,9 olan düşük teknolojili sektörlerin istihdamdaki payı ise Uşak ta %82,3 tür. Çevre illerden Denizli de de düşük teknolojili imalat sektörü istihdamında benzer oranda bir istihdam söz konusudur. Bu iki ilin düşük teknolojili sektörlerdeki yoğun istihdamının sebebi, iki ilde de benzer şekilde emek yoğun olan tekstil sektörünün gelişmiş olmasıdır. İlde üretilen katma değerin yükseltilebilmesi için daha yüksek teknolojili sektörlere geçiş yapılması gerekmektedir. 28

30 Tablo 19-İmalat Sektörü İstihdamının Teknoloji Düzeyine Göre Dağılımı (%) Yüksek Teknoloji Orta Yüksek Teknoloji Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Orta Düşük Teknoloji Düşük Teknoloji Uşak 1,1 1,5 15,1 82,3 Afyonkarahisar 0,1 5,8 54,1 40,0 Kütahya 0,1 19,8 51,1 29,0 Manisa 8,9 23,3 39,2 28,6 Denizli 0,2 3,1 25,0 71,7 Türkiye 1,5 15,8 31,8 50,9 Uşak ve diğer TR33 Bölgesi illerindeki hizmet sektörünün bilgi yoğunluğu ülke geneline kıyasla daha düşüktür. NACE Rev.2 Sınıflamasına göre hizmet sektörlerinin bilgi yoğunlukları sınıflaması belirlenmiştir. Bu sınıflamaya göre ülke genelinde bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerin hizmet sektörü istihdamındaki payı %31,9 iken Uşak ta bu oran %27,5 tir. İl, bu değerle ülke genelinin ve Afyonkarahisar dışındaki çevre illerinin gerisinde kalmaktadır. Bilgi yoğun sektörlerin arasındaki yüksek teknolojili bilgi yoğun sektörlerin oranı ise ülke genelinde %2,4 iken Uşak ta bu oran %1,4 ile ülke ortalamasının gerisindedir. İl, bilgi yoğunluğu yüksek sektörlerde ülke geneline göre düşük oranlara sahipken bilgi yoğunluğu düşük olan sektörlerde oran %72,5 lik değerle %68,1 lik ülke ortalamasının üzerinde yer almaktadır. Katma değer üretiminde bilgi yoğunluğu yüksek olan sektörlerin daha avantajlı olduğu bilinmektedir. Bu bakımdan Uşak ın bilgi yoğunluğu yüksek hizmetlere geçiş yapması ve bu hizmetlerde gelişmesi için uygun politikaların belirlenip uygulamaya konulmasının gerektiği değerlendirilebilir. Hizmet sektörünün bilgi yoğunluğu Tablo 20 de verilmektedir. Tablo 20-Hizmet Sektörünün Bilgi Yoğunluğu (%) Uşak Afyonkarahisar Bilgi Yoğunluğu Yüksek 27,5 22,1 28,6 28,5 28,9 31,9 Pazara Yönelik 9,4 6,5 8,1 10,1 11,1 12,2 Yüksek Teknolojili 1,4 0,8 1,7 1,8 2,1 2,4 Finansal 1,3 1,1 1,2 1,6 1,7 2,2 Diğer 15,4 13,7 17,6 15,0 14,0 15,1 Bilgi Yoğunluğu Düşük 72,5 77,9 71,4 71,5 71,1 68,1 Pazara Yönelik 70,0 76,4 69,0 69,0 68,8 65,3 Diğer 2,5 1,5 2,4 2,5 2,3 2,8 Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Kütahya Manisa Denizli Türkiye TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 29

31 İldeki ihracat artış oranı çevre illerinin ve ülke ortalamasının oldukça üzerindedir yılı verileri incelendiğinde ildeki ihracat değerleri Kütahya dışındaki çevre illerinin çok gerisinde yer alsa da; yılları arasındaki ihracat miktarının artış oranı incelendiğinde Uşak taki %186,7 lik artışın hem ülke ortalamasının hem de çevre illerinin önünde olması Uşak ta dış ticaretin ciddi oranda gelişmekte olduğunu göstermektedir. TR33 Bölgesi illerine bakıldığında Manisa ili oran olarak diğer illere kıyasla daha gerideymiş gibi gözükse de 2015 ihracat rakamlarına göre ilin Bölge de açık ara lider konumda olduğu görülmektedir. İllerin ihracat değerleri Tablo 21 de verilmektedir. Tablo 21-İllerin İhracat Değerleri İhracat (2005, Dolar) İhracat (2015, Dolar) Artış Oranı (%) Uşak ,7 Afyonkarahisar ,1 Kütahya ,0 Manisa ,5 Denizli ,5 Türkiye ,0 Kaynak: TİM, İhracat Rakamları (2015) Tekstil ürünleri, %63,2 lik payıyla ildeki ihracatta öne çıkan sektörlerin başını çekmekte olup ülkenin de önde gelen ihracat kalemlerinden biridir. NACE (Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması) Kodu, ISIC in (International Standart Industrial Classification) Avrupa Birliği tarafından kullanılan uyarlamasıdır. Kısaca istatistiksel anlamda kullanılmak üzere farklı işkollarının sınıflandırıldığı bir kod sistemidir. ISIC Rev. 3 sınıflamasına göre TÜİK 2015 yılı ihracat rakamları baz alınarak hazırlanan Tablo 22 deki verilere göre Uşak ihracatında tekstil ürünlerini, gıda ürünleri ve içecek sektörü %10,9 luk payla izlerken %8,1 lik payıyla metalik olmayan diğer mineral ürünler Uşak ilinin en çok ihracatını yaptığı 3. sektör olarak görülmektedir. Bu üç sektörün Uşak ihracatındaki toplam payı ise %82,2 olarak gerçekleşmiştir. Ülke ihracatında ise Uşak ilinde ilk sırada olan tekstil ürünleri 3. sırada yer almaktadır. Ülke ihracatında ilk üç sırayı alan sektörlerin toplam payı %34,6 dır. İhracatta tekstil ürünlerinin ağırlıkta olması, bu sektördeki olası bir krizin ilin dış ticaretini olumsuz etkileyeceğinden, dış ticaretin çeşitlendirilmesi faydalı olacaktır. 30

32 Tablo 22-İhracatta Öne Çıkan Sektörler Uşak İli İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2015 (1.000 Dolar) Payı (%) Tekstil Ürünleri ,2 Gıda Ürünleri ve İçecek ,9 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünler ,1 İlk Üç Sektör Toplamı ,2 Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Türkiye İhracatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İhracat 2015 (1.000 Dolar) Payı (%) Motorlu Kara Taşıtı ve Römorklar ,9 Ana Metal Sanayi ,3 Tekstil Ürünleri ,4 İlk Üç Sektör Toplamı ,6 Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 31

33 Kimyasal madde ve ürünler, hem ülke hem de Uşak ilinin ithalatında ilk sırada yer almaktadır. Tablo 23 incelendiğinde ilin ithalatında kimyasal madde ve ürünlerin il ithalatının yaklaşık %50 sini oluşturduğu görülmektedir. Bu sektörü %13,3 lük payla tarım ve hayvancılık, %11,0 lık payla da tekstil ürünleri takip etmektedir. Özellikle ilin tarım ve hayvancılık sektöründe kendi kendine yetememesi, bu kalemin il ithalatında başı çeken 2. sektör olmasına neden olmuştur. Kimyasal madde ve ürünlerin ithalatının fazlalığının da ilde öne çıkan deri ve tekstil sektörlerinde kullanılan kimyasallardan dolayı olduğu değerlendirilmektedir. İl ve ülke genelinde ithalatta öne çıkan sektörler Tablo 23 te verilmektedir. Tablo 23-İthalatta Öne Çıkan Sektörler Uşak İli İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İthalat 2015 (1.000 Dolar) Payı (%) Kimyasal Madde ve Ürünler ,3 Tarım ve Hayvancılık ,3 Tekstil Ürünleri ,0 İlk Üç Sektör Toplamı ,6 Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Türkiye İthalatında Öne Çıkan Sektörler Sektör Adı İthalat 2015 (1.000 Dolar) Payı (%) Kimyasal Madde ve Ürünler ,7 Gizli Veri ,3 Ana Metal Sanayi ,6 İlk Üç Sektör Toplamı ,6 Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İl, tüketim malları ihracatında yoğunlaşmaktadır. Tablo 24 te verilen Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına Dayalı Geniş Ekonomik Gruplara Göre Sınıflama (BEC Rev.4) bazında ihracat verileri incelendiğinde Uşak ta tüketim malları ihracatının payı %50,1 iken bu değer Bölge genelinde %35,4 tür. Ayrıca Uşak ın Bölge geneline göre ham madde ve ara malları ihracatı payında Manisa ile birlikte yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir. 32

34 Tablo 24-İhracatın Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Uşak Sermaye (Yatırım) Malları 0,6 1,9 3,0 22,8 17,0 Ham Madde ve Ara Malları 49,3 63,9 35,5 45,8 47,6 Sanayi İçin İşlem Görmemiş Ham Maddeler 12,3 10,8 2,6 2,1 4,1 Sanayi İçin İşlem Görmüş Ham Maddeler 36,7 50,4 29,2 14,5 21,7 Diğer 0,3 2,7 3,7 29,2 21,8 Tüketim Malları 50,1 34,2 61,5 31,4 35,4 Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İlde, TR33 Bölgesi illerine benzer şekilde yoğun olarak ham madde ve ara malları ithal edilmektedir. Tablo 25 teki bilgilere göre BEC Rev.4 sınıflamasına göre 2015 yılında ham madde ve ara malları ithalatının toplam ithalattaki payı, Uşak ta %89,7 iken TR33 Bölgesi genelinde ise bu oran %85,4 tür. Bu oranın yüksek oluşu ildeki imalat sanayinin dışa bağımlılığına işaret etmektedir. Afyonkarahisar Kütahya Tablo 25-İthalatın Geniş Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (%) Uşak Manisa TR 33 Bölgesi Sermaye (Yatırım) Malları 9,8 33,3 16,7 12,8 13,1 Ham Madde ve Ara Malları 89,7 64,5 75,0 86,0 85,4 Sanayi İçin İşlem Görmemiş Ham Maddeler 16,7 5,3 11,4 0,6 2,1 Sanayi İçin İşlem Görmüş Ham Maddeler 69,0 40,8 43,1 27,1 30,2 Diğer 4,0 18,4 20,5 58,3 53,1 Tüketim Malları 0,5 2,2 8,3 1,2 1,5 Diğer 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Afyonkarahisar Kaynak: TÜİK (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Kütahya Manisa TR 33 Bölgesi TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 33

35 İlin ihracatı, imalat sanayi istihdamında olduğu gibi düşük ve orta-düşük teknolojili sektörlerde yoğunlaşmaktadır. Ülke genelinde ve Bölge illerinde 2015 yılı imalat sektörü ihracatının teknoloji seviyelerine göre dağılımı Tablo 26 da sunulmaktadır. Tablodaki verilere göre Uşak, yüksek teknolojili imalat sektörü ihracatında TR33 Bölgesi illeri arasında lider konumdadır. Ancak orta-yüksek teknolojili ve orta-düşük teknolojili sektörlerin ihracatında ise hem ülke hem de TR33 Bölgesi illerinin gerisinde kalmaktadır. Uşak, düşük teknolojili imalat sektörü ihracatında ise oldukça yüksek bir orana sahiptir. Söz konusu sektörlerin ihracattaki payı ülke genelinde %35,0 iken Uşak ta %84,3 seviyesindedir. İlde üretilen katma değerin artırılabilmesi için ilin yüksek ve orta-yüksek teknolojili sektörlerde yoğunlaşması ve bunun için gerekli politikaların belirlenip uygulamaya konulması gerekmektedir. Tablo 26-İmalat Sektörü İhracatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Yüksek Teknoloji İlde yoğun olarak orta-yüksek teknolojili sektörlerde ithalat yapılmaktadır. Ülke genelinde orta-yüksek teknolojili sektörlerdeki ithalatın payı %44,3 iken Uşak ta bu oran %70,8 gibi yüksek bir seviyededir. Teknoloji düzeylerine göre Bölge illeri ve ülke geneli ithalatının dağılımının verildiği Tablo 27 den Uşak taki ithalatın teknoloji düzeyinin, ihracatın teknoloji düzeyinden farklı olduğu görülmektedir. Bu veriler ışığında Uşak ın ağırlıklı olarak düşük ve orta-düşük teknolojili ürünler ihraç ederken orta-yüksek teknolojili ürünler ithal etmekte olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Uşak ın katma değeri yüksek olan yüksek ve orta-yüksek teknolojili ürünler üreterek ihracat gelirlerini artırması gerektiği değerlendirilmektedir. Tablo 27-İmalat Sektörü İthalatının Teknoloji Düzeylerine Göre Dağılımı (%) Yüksek Teknoloji Orta-Yüksek Teknoloji Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Orta-Yüksek Teknoloji Orta-Düşük Teknoloji Orta-Düşük Teknoloji Kaynak: TÜİK, Dış Ticaret İstatistikleri (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Düşük Teknoloji Uşak 0,6 3,1 12,0 84,3 Afyonkarahisar 0,2 3,9 83,6 12,3 Kütahya 0,0 3,7 91,6 4,7 Manisa 0,5 39,0 33,6 26,8 Türkiye 3,7 31,8 29,5 35,0 Düşük Teknoloji Uşak 0,7 70,8 7,0 21,5 Afyonkarahisar 8,8 47,8 38,2 5,2 Kütahya 7,7 35,3 50,8 6,1 Manisa 47,7 32,0 16,8 3,5 Türkiye 15,7 44,3 26,5 13,5 34

36 İl, marka başvuru ve tescil sayısı açısından TR33 Bölgesi illeri arasında en geride yer almaktadır yılları arasında Türkiye genelinde adet marka başvurusu yapılmış olup bu başvuruların si marka tescili almıştır. TR33 Bölgesi illerinden Uşak ta 665 marka başvurusu yapılmış olup bunlardan 365 tanesi tescil alabilmiştir. Uşak ın çevre illerinden Denizli ise başvuru yapmış ve tescil almayı başararak TR33 Bölgesi illerinin tamamını geçmiştir. Tablo 28-Marka Başvuru ve Tescil Sayıları Marka Başvuru Sayısı ( ) Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Marka İstatistikleri (2015) Marka Tescil Sayısı ( ) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Uşak, tıpkı marka başvuru ve tescil sayısında olduğu gibi, patent başvuru ve tescil sayısında da TR33 Bölgesi illeri arasında en geride yer almaktadır. Türk Patent Enstitüsü verileri temel alınarak oluşturulan Tablo 29 incelendiğinde yılları arasında Türkiye genelinde patent başvurusunun adeti tescil edilmiştir. Uşak ta ise yılları arasında yalnızca 33 patent başvurusu yapılmış olup bunlardan 8 tanesi onaylanmıştır. Bu rakamla il, TR33 Bölgesi illeri ve çevre illeri arasında son sırada yer almaktadır. Tablo 29-Patent Başvuru ve Tescil Sayıları Patent Başvuru Sayısı ( ) Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Patent İstatistikleri (2015) Patent Tescil Sayısı ( ) Uşak 33 8 Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 35

37 Uşak, endüstriyel tasarım başvuru ve tescil sayısında TR33 Bölgesi illeri arasında son sırada yer almaktadır. İl, yılları arasında 24 endüstriyel tasarım başvurusu yapmıştır. Yaptığı başvurulardan 22 tanesi onaylanmıştır. İl hem başvuru hem de tescil sayılarında TR33 Bölgesi ve çevre illeri arasında son sırada yer almaktadır. Tablo 30-Endüstriyel Tasarım Başvuru ve Tescil Sayıları Endüstriyel Tasarım Başvuru Sayısı ( ) Endüstriyel Tasarım Tescil Sayısı ( ) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Endüstriyel Tasarım İstatistikleri (2015) Uşak ili faydalı model başvuru ve tescil sayılarında TR33 Bölgesi illeri ve çevre illeri arasında son sırada yer almaktadır. Türkiye de ve dünyada yeni sayılabilecek bir kavram olan, sanayiye uygulanabilen buluşların buluş sahiplerine on yıl süreyle üretme ve pazarlama hakkının tanınması anlamına gelen faydalı modelde Uşak, 32 adet başvuru yapmış ve bu başvurularının 14 tanesi onaylanmıştır. Ancak bu rakam, TR33 Bölgesi nin diğer illerine kıyasla düşüktür. Özellikle Manisa nın yapmış olduğu 221 başvuru ve bu başvurulardan 188 tanesinin onaylanması, oldukça dikkat çekicidir. Çevre illerden Denizli ise başvuru sayısında Manisa yı geçmiş olmakla beraber tescil sayısında Manisa yı yakalayamamıştır. Tablo 31-Faydalı Model Başvuru ve Tescil Sayıları Faydalı Model Başvuru Sayısı ( ) Kaynak: Türk Patent Enstitüsü, Faydalı Model İstatistikleri (2015) Faydalı Model Tescil Sayısı ( ) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye

38 Uşak ilinin güneyi ve doğusu 2. derece deprem bölgesinde iken kuzeyi ve batısı 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Uşak ilinin büyük bir kısmı 2. derece deprem bölgesinde yer alsa da il deprem açısından riskli bir bölgede bulunmaktadır. İlde zorunlu deprem sigortası olan konut oranı düşük seviyelerde seyretmektedir. Bölge illeri arasında sigortalılık oranı en az olan il %25,8 ile Afyonkarahisar, en yüksek olan il ise %37,6 ile Manisa dır. Deprem riski yüksek olan Afyonkarahisar, Uşak, Kütahya gibi illerin sigortalılık oranlarının düşük olması, acil çözüm bekleyen bir husus olarak göze çarpmaktadır. İllerin DASK poliçe dağılımları Tablo 32 de verilmektedir. Tablo 32-İllerin DASK (Doğal Afet Sigortaları Kurumu) Poliçe Dağılımları Konut Sayısı Sigortalı Konut Sayısı Sigortalılık Oranı (%) Prim Miktarı (TL) Uşak , Afyonkarahisar , Kütahya , Manisa , Denizli , Kaynak: (Erişim Tarihi: Kasım 2016) Uşak, yüz bin kişiye düşen spor kulübü sayısında çevre illerinin önündedir. Uşak ve çevre illerindeki toplam spor kulübü ve yüz bin kişiye düşen spor kulübü sayısı Tablo 33 te verilmektedir. Uşak ve çevre illerindeki yüz bin kişiye düşen spor kulübü sayıları incelendiğinde Uşak ın çevre illerinin önünde olduğu görülmektedir. Bu durum, Uşak ın spor hizmetlerinde TR33 Bölgesi illeri arasında iyi bir konumda bulunduğunu göstermektedir. Tablo 33-Uşak ve Çevre İllerindeki Spor Kulübü ve Yüz Bin Kişiye Düşen Spor Kulübü Sayıları Toplam Spor Kulübü Sayısı Yüz Bin Kişiye Düşen Spor Kulübü Sayısı Uşak ,5 Afyonkarahisar ,1 Kütahya ,0 Manisa ,5 Denizli ,0 Türkiye ,4 Kaynak: Gençlik ve Spor Bakanlığı Spor İstatistikleri (2015); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 37

39 Uşak ve çevre illerindeki geniş bant internet penetrasyon oranı, Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. İnternet kullanım oranının ölçülmesinde kullanılan geniş bant internet penetrasyon oranı, abone sayısının nüfusa bölünmesiyle elde edilmektedir. Tablo 34 incelendiğinde söz konusu değerin TR33 Bölgesi illerinde Türkiye ortalamasının altında kaldığı görülmektedir. Bu durum, Bölge nin internet kullanımında genel olarak ülke ortalamasına göre geride olduğunu göstermektedir. Tablo 34-İllerde ve Ülke Genelindeki Geniş Bant İnternet Penetrasyon Oranları (%) Geniş Bant İnternet Penetrasyon Oranı Uşak 52,8 Afyonkarahisar 53,9 Kütahya 53,9 Manisa 49,8 Denizli 56,1 Türkiye 61,7 Kaynak: Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, Resmi İstatistik ve Yayınlar, Yıllık İl İstatistikleri (2015); Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak gelir ve servet alt endeksinde 13. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının gelir ve servet alt endeksinde kişi başına düşen tasarruf mevduatı, orta üstü gelir grubundaki hanelerin oranı, temel ihtiyaçlarını karşılayamadığını beyan eden hanelerin oranı yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 47., Kütahya 16., Manisa ise 50. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden olan Denizli ise 17. sırada yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerine bakıldığında, yüz bin kişiye düşen banka şubesi sayısının Türkiye ortalamasının gerisinde yer aldığı göze çarpmaktadır. Ülke genelinde 2015 yılında toplam banka şubesi bulunmaktadır. İllerde yer alan banka şubesi sayısının yüz bin kişiye oranlanmasıyla elde edilen yüz bin kişiye düşen banka şube sayısında TR33 Bölgesi illerinin tamamında bu oranın ülke genelinin altında kaldığı görülmektedir. Bu durum, çevredeki illerde finansal altyapı yönünden eksikliklerin olduğunu ve finansal hizmetlerin bu illerde yoğunlaşmadığını göstermektedir. İllerde ve ülke genelindeki yüz bin kişiye düşen banka şube sayıları Tablo 35 te verilmektedir. 38

40 Tablo 35-İllerde ve Ülke Genelindeki Yüz Bin Kişiye Düşen Banka Şube Sayıları (2015) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği, Türkiye de Bankacılık Sistemi İllere ve Bölgelere Göre Banka, Şube, Nüfus, Mevduat ve Kredilerin Dağılımı (2015); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İlde kişi başına düşen bütçe geliri (ilde tahsil edilen verginin il nüfusuna oranı) TR33 Bölgesi illeri arasında yüksek seviyededir. Ülke genelinde 2011 yılında 3.807,20 TL olan kişi başı tahsil edilen bütçe geliri 2015 yılında %55,1 lik artışla 5.904,00 TL ye kadar yükselmiştir. Uşak ta 2011 yılında kişi başına düşen bütçe geliri 913,39 TL iken beş yılda %55,6 lık artışla 1.421,35 TL ye çıkmıştır. Oran olarak baktığımızda da ilde kişi başına düşen bütçe gelirindeki artışın ülke geneline yakın olması, ilin ülke ile benzer bir büyüme trendine sahip olduğunu göstermektedir. Kişi başına düşen bütçe geliri Tablo 36 da verilmektedir. Tablo 36-Kişi Başına Düşen Bütçe Geliri (TL) Banka Şube Sayıları Uşak 12,5 Afyonkarahisar 12,7 Kütahya 11,0 Manisa 12,0 Denizli 15,2 Türkiye 14, Değişim ( ) (%) Uşak 913, ,35 55,6 Afyonkarahisar 775, ,32 54,7 Kütahya 1.056, ,87 27,7 Manisa 1.242, ,83 47,6 Denizli 1.614, ,36 55,3 Türkiye 3.807, ,00 55,1 Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı, Vergi İstatistikleri (2015); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 39

41 TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak, sivil katılım alt endeksinde 37. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının sivil katılım alt endeksinde mahalli idareler seçimlerine katılım oranı, siyasi partilere üyelik oranı, sendika/dernek faaliyetleriyle ilgili olanların oranı yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 24., Kütahya 39., Manisa ise 44. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden olan Denizli 21. sırada yer almaktadır. İl genelinde seçime katılma oranı oldukça yüksektir. Tablo 37 ye göre Uşak ta 2015 Kasım Genel Seçimlerine katılanların oranı %90,1 dir. Ülke genelinde %85,2 olan oranın Uşak ve çevresindeki illerde de Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca, son dört seçimde Uşak ve TR33 Bölgesi illerinin Türkiye ortalamasının üstünde katılım sağladığı görülmektedir. Bu durum, toplumsal karar alma süreçlerine katılmaya Uşak ve çevresinin ülke geneline göre daha istekli olduğunu göstermektedir. Tablo , 2011, 2015 Genel Seçimlerine Katılım Oranları (%) Haziran 2015 Kasım Uşak 91,1 91,5 90,5 90,1 Afyonkarahisar 90,1 90,0 88,7 89,0 Kütahya 92,1 91,2 89,4 90,1 Manisa 90,9 91,6 90,1 90,2 Denizli 90,5 91,1 89,9 90,1 TR33 Bölgesi 91,0 91,1 89,7 89,9 Türkiye 84,2 83,2 83,9 85,2 Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Seçim İstatistikleri (2015); YSK Seçim Sonuçları (2015) 40

42 İlde dernekleşme yüksek seviyededir. Dernekler Genel Müdürlüğü verilerine göre (Kasım 2016) ülke genelinde faal dernek bulunmaktadır. Tablo 38 de sunulan on bin kişiye düşen dernek sayıları incelendiğinde Kütahya nın 20,1 dernek sayısı ile Bölge de lider olduğu, ardından Afyonkarahisar ın (17,3) ve Uşak ın (17,1) geldiği görülmektedir. Ayrıca ilin Manisa dışındaki Bölge ve çevre illerinin tümünde on bin kişiye düşen dernek sayısının ülke genelinin üzerinde olması, Bölge nin dernekleşmede başarılı olduğunu göstermektedir. On bin kişiye düşen dernek sayıları Tablo 38 de verilmektedir. Tablo 38-On Bin Kişiye Düşen Dernek Sayıları (2016) On Bin Kişiye Düşen Dernek Sayısı Uşak 17,1 Afyonkarahisar 17,3 Kütahya 20,1 Manisa 11,3 Denizli 14,7 Türkiye 13,9 Kaynak: Dernekler Genel Müdürlüğü, İllere Göre Faal Dernek Sayıları Listesi (2016); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları (Nüfus Olarak En Güncel Veri Olduğundan TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2015 Verileri Kullanılmıştır.) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 41

43 TARIM UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

44 1) TARIM İl, bitkisel üretim değerleri bakımından çevresindeki illerin gerisinde kalmaktadır. Uşak 2015 yılında yaklaşık 735 milyon TL lik bitkisel üretimi ile Türkiye bitkisel üretiminin %0,6 sını gerçekleştirmiş ve 81 il arasında 48. sırada yer almıştır. Bu değerlerle Uşak, TR33 Bölgesi illeri arasında da sonuncu sırada yer almaktadır. Uşak, TR33 Bölgesi üretiminin yalnızca %11,1 lik kısmını üstlenebilmektedir. Çevresindeki illerin üretimleriyle mukayese edince düşük kalan bu değerin, tarımda verimliliği artıracak modern üretim yöntemleriyle yükseltilebileceği değerlendirilmektedir. İllerin bitkisel üretim değerleri ve Türkiye genelindeki payları Tablo 39 da, Bölge deki illerin bitkisel üretimdeki payları Grafik 6 da verilmektedir. Tablo 39-İllerin Bitkisel Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları Bitkisel Üretim Değerleri (1.000 TL) Payı (%) Sırası Uşak ,6 48 Afyonkarahisar ,6 25 Kütahya ,7 45 Manisa ,6 10 Denizli ,6 24 Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler (2015) Grafik 6-Bölge deki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payları Grafik 6 Bölge deki İllerin Bitkisel Üretimdeki Payları 11,1% 47,2% 28,4% 13,3% Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak Kaynak: Kaynak: TÜİK TÜİK Bölgesel Bölgesel İstatistikler İstatistikler (2015) (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 43

45 İl, canlı hayvanlar değerleri açısından diğer TR33 Bölgesi illerinden geride kalmaktadır. Tablo 40 taki veriler incelendiğinde Uşak ilinin ülke genelinin %1,1 lik kısmına karşılık gelen yaklaşık 798 milyon TL canlı hayvan değeri ile ülke genelinde 41. sırada yer aldığı görülmektedir. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar ise yaklaşık 2 milyar TL lik değerle Bölge illeri arasında 1., Türkiye sıralamasında ise 5. sırada yer alarak dikkat çekmektedir. Tablo 40-İllerin Canlı Hayvanlar Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları Canlı Hayvanlar Değerleri (1.000 TL) Payı (%) Sırası Uşak ,1 41 Afyonkarahisar ,7 5 Kütahya ,2 35 Manisa ,2 7 Denizli ,7 18 Türkiye ,0 - Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler (2015) Uşak, hayvansal üretim değerlerinde TR33 Bölgesi illeri arasında geride kalmaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar yaklaşık 509 milyon TL lik üretimiyle Bölge deki lider il konumundadır. Ancak 2014 yılında bu rakam yaklaşık olarak 1 milyar TL olup gerçekleşen düşüş hayvancılık konusunda ülkenin önde gelen şehirlerinden olan Afyonkarahisar adına önemli bir sorundur. Uşak, hayvansal üretim değerleri açısından 2014 yılında yaklaşık 165 milyon TL hayvansal üretim yaparken 2015 yılında yaklaşık 212 milyon TL üretim yapmıştır. Bu artış ildeki hayvancılık sektörü adına önemli bir gelişmedir. Tablo 41-İllerin Hayvansal Üretim Değerleri ve Türkiye Genelindeki Payları Hayvansal Üretim Değerleri (1.000 TL) Payı (%) Sırası Uşak ,4 51 Afyonkarahisar ,9 10 Kütahya ,5 40 Manisa ,7 25 Denizli ,8 15 Türkiye ,0 - Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler (2015) 44

46 İlde nadas alanı oranı, ülke geneline kıyasla oldukça düşüktür. İlde ekilen toplam alan hektar olup bu alanın %92,4 ü tahıl ve diğer ürünlerin ekilen alanı olarak öne çıkmaktadır. İldeki sebze bahçeleri alanının oranı (%3,3) ülke geneline oldukça yakındır (%3,4). İldeki meyveler, içecek ve baharat bitkilerinin alanının oranı %3,6 olup %13,7 olan ülke genelinin altında kalmaktadır. Afyonkarahisar dışındaki TR33 Bölgesi illerinde nadas alanları oranı ülke geneline kıyasla düşüktür. Bu durum toprağın yoğun olarak ekilip biçildiğini ve fazla nadasa bırakılmadığını göstermektedir. Tablo 42-Tarım Alanlarının Kullanıma Göre Dağılımı Toplam Alan (Hektar) Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri (2015) Tahıl ve Diğer Ürünlerin Ekilen Alanı (%) Nadas Alanı (%) Sebze Bahçeleri Alanı (%) Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkilerinin Alanı (%) Uşak ,4 0,7 3,3 3,6 Afyonkarahisar ,0 17,9 1,5 3,6 Kütahya ,7 13,5 2,1 2,7 Manisa ,9 2,3 6,9 39,9 Denizli ,2 4,3 3,6 22,9 Türkiye ,7 17,2 3,4 13,7 TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 45

47 İlde uzun ömürlü bitkilerin kapladığı alanlarda bağ alanı öne çıkmaktadır. Tablo 43 e göre söz konusu türdeki alanların payı ülke genelinde %14,4 iken Uşak ta %53,0 dır. Uşak, bu yönden yakın çevresindeki illerden de öndedir. Diğer meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı açısından %45,7 lik orana sahip Uşak, Afyonkarahisar ve Kütahya nın ardından bu alanda Bölge illeri arasında 3. sırada bulunmaktadır. Tablo 43-Uzun Ömürlü Bitkiler Alanlarının Türlerine Göre Dağılımı Toplam Uzun Ömürlü Bitkiler Alanı (Ha) Diğer Meyveler, İçecek ve Baharat Bitkileri Alanı (%) Bağ Alanı (%) Zeytin Ağaçlarının Kapladığı Alan (%) Uşak ,7 53,0 1,3 Afyonkarahisar ,9 8,1 0,0 Kütahya ,1 3,9 0,0 Manisa ,6 40,0 47,4 Denizli ,6 50,9 5,5 Türkiye ,1 14,4 25,5 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler (2014) İlde organik üretim çevre illerine göre daha az gelişmiştir. Ülke genelinde organik üretim yapan çiftçiden 25 i, yani yalnızca %0,04 lük kısmı Uşak ilinde bulunmaktadır. Üretim alanları ülke genelinin yaklaşık %0,02 si, üretim miktarı ise ülke genelinin %0,03 ü kadardır. Uşak ve çevre illerinin organik üretim değerleri Tablo 44 te verilmektedir. Tablo 44-Organik Üretim Çiftçi Sayısı Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler (2015) Üretim Alanı (Hektar) Üretim (Ton) Üretimdeki Payı (%) Uşak ,03 Afyonkarahisar ,99 Kütahya ,15 Manisa ,05 Denizli ,58 Türkiye ,

48 Uşak ilinde genel olarak yüksek tünel örtü altı tarım yapılmaktadır. Türkiye nin dünya yaş meyve ve sebze üretimindeki önemi düşünüldüğünde dış iklim koşullarına bağlı kalmadan üretim yapmaya olanak sağlayan örtü altı tarımın yaygınlaştırılması oldukça önemlidir. Cam sera, plastik sera, yüksek tünel ve alçak tünel gibi dört farklı şekilde yapılabilen örtü altı tarım, Uşak ilinde toplam 405 dekar alanda yapılmakta olup bunun 404 dekarında yüksek tünelli örtü altı tarım yapılmaktadır. Niteliklerine göre örtü altı tarım alanlarına dair bilgiler, Tablo 45 te verilmiştir. Tablo 45-Niteliklerine Göre Örtü Altı Tarım Alanları Cam Sera (Dekar) Plastik Sera (Dekar) Yüksek Tünel (Dekar) Alçak Tünel (Dekar) Toplam Alan (Dekar) Toplam Alan (%) Uşak ,06 Afyonkarahisar ,09 Kütahya ,06 Manisa ,25 Denizli ,11 Türkiye ,00 Kaynak: TÜİK Bitkisel Üretim İstatistikleri (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 47

49 MADEN UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

50 2) MADEN İlde metal cevher madenciliği, istihdamın en fazla olduğu madencilik alt sektörüdür. SGK İstatistik Yıllığı verilerinden yola çıkılarak hazırlanan Tablo 46 daki verilere göre, ildeki madencilik istihdamının %65,0 ı metal cevher madenciliğinde çalışmaktadır. Diğer TR33 Bölgesi illeri ve çevre illere kıyasla bu oranın bu kadar yüksek olmasının sebebi, Uşak Kışladağ da bulunan altın madenidir. Bunun yanında ilde en yoğun ikinci madencilik alt sektörü ise diğer madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür. Tablo 46-Madencilik Alt Sektörlerindeki İstihdam ve Madencilikteki Payları Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Kömür ve Linyit Çıkartılması Metal Cevher Madenciliği Diğer Madencilik ve Taş Ocakçılığı Madenciliği Destekleyici Hizmet Toplam 7 (%0,6) 743 (%65,0) 334 (%29,2) 59 (%5,2) (%100) 16 (%1,1) 13 (%0,9) (%94,7) 49 (%3,3) (%100) (%43,0) 797 (%14,0) (%35,2) 446 (%7,8) (%100) (%86,0) 750 (%5,6) 936 (%7,1) 170 (%1,3) (%100) 394 (%14,8) 533 (%20,0) (%64,0) 33 (%1,2) (% 100) Kaynak: SGK İstatistik Yıllığı (2015) İlde, kimya ve gübre sanayisinde kullanılan mineraller ihracatı öne çıkmaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu Dış Ticaret İstatistiklerinden alınan verilere göre hazırlanmış olan Tablo 47 ye göre ilde dolar ile kimya ve gübre sanayisinde kullanılan minerallerin ihracatı öne çıkmaktadır. Bu sektörün ardından yaklaşık 700 bin dolarlık ihracat ile kum, kil ve taş ocakçılığı gelmektedir. İthalat kalemlerine bakıldığında ise ihracattaki ilk iki alt sektörün benzer şekilde ithalatta da öne çıktığı ve ilde toplam ithalatın yaklaşık 868 bin dolar olduğu görülmektedir. TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 49

51 Tablo 47-Madencilik Alt Sektörlerinde İhracat ve İthalat Değerleri Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli İhracat (Dolar) İthalat (Dolar) İhracat (Dolar) İthalat (Dolar) İhracat (Dolar) İthalat (Dolar) İhracat (Dolar) İthalat (Dolar) İhracat (Dolar) İthalat (Dolar) Maden Kömürü Demir dışı metal cevherleri Kum, kil ve taş ocakçılığı Kimya ve gübre sanayisinde kullanılan mineraller Tuz Başka yerde sınıflandırılmamış madencilik ve taş ocakçılığı Toplam Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri (2015) 50

52 İlin, madencilik ve taş ocakçılığı sektöründeki ihracatı yıllar içinde değişkenlik göstermektedir. TÜİK Dış Ticaret İstatistiklerine göre ildeki madencilik ve taş ocakçılığı ihracatı, 2005 yılında neredeyse sıfır iken 2009 yılında ise bu oran %0,75 e ulaşmıştır. Ayrıca 2009 yılından itibaren madencilik ve taş ocakçılığının ihracattaki payı, ithalattaki payını geçmiştir yılları arasında ihracattaki madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün payı %3 -%4 aralığındayken 2013 yılında bu oran %0,5 lere kadar gerilemiştir yılında ihracatın ve ithalatın payları %0,5 civarında gerçekleşmiş ve 2015 yılında ihracattaki pay yeniden yükselişe geçmiştir. Grafikten genel olarak görüldüğü üzere madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün ihracattaki ve ithalattaki payları genel olarak dalgalı bir seyir izlemektedir. Grafik Grafik 7 7-Uşak İli İli Madencilik ve ve Taş Ocakçılığı Sektörünün Sektörünün İhracat İhracat ve İthalat ve İthalat Payları Payları ( ) ( ) İhracat İthalat 4,0% 3,5% 3,0% 2,96% 3,61% 3,64% 3,20% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 1,34% 1,62% 1,08% 1,11% 0,86% 0,84% 0,88% 0,52% 0,16% 0,25% 0,31% 0,47% 0,75% 0,78% 0,43% 0,64% 0,59% 0,44% Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları Kaynak: TÜİK Dış Ticaret İstatistikleri (2015); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İhracatta öne çıkan ürün olan mermerin blok halinde satılmasının ürettiği katma değer, TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 51

53 İhracatta öne çıkan ürün olan mermerin blok halinde satılmasının ürettiği katma değer, işlenmiş olarak ihraç edilmesine göre daha düşüktür. MTA verilerine göre 2015 yılında ihracatta öne çıkan ürünler Tablo 48 de sunulmaktadır. Ülke ihracatında ton başına değeri en yüksek ürünler arasında diğer kıymetli metal cevherleri ve zenginleştirilmiş kıymetli metal cevherleri, kurşun ve bakır yer almaktadır. Özellikle işlenmiş ve blok halinde ihraç edilen mermer arasındaki değer farkı dikkat çekmekte olup blok halinde satılan mermerin ton başına değeri 178,2 dolar iken işlenmiş mermerin ton değerinin 523,9 dolar olduğu görülmektedir. Blok halinde satılan mermer miktarının işlenmiş olarak satılan mermer miktarına oranla 3 kat fazla olduğu ve işlenmiş mermerin birim değerinin ham blok halinde satılan mermere göre yaklaşık 3 kat fazla olduğu düşünüldüğünde mermeri yüksek katma değerli hale getirecek şekilde işleyerek satabilecek politikalar üretmenin yaşanan bu değer kaybının giderilmesinde oldukça gerekli olduğu dikkat çekmektedir. Tablo 48-İhracatta Öne Çıkan Maden Ürünlerinin İhracat Miktar ve Değerleri (2015) Ürün Adı İhracat Miktarı (Kg) Kaynak: MTA, Maden Dış Ticareti Verileri (2015) İhracat Değeri (Dolar) Birim Değer (Dolar / Ton) Mermer, Ham Blok Ve Plakalar Halinde ,2 Mermer, İşlenmiş ,9 Bakır ,3 Krom ,9 Tabii Boratlar Ve Konsantreleri ,3 Çinko ,2 Feldispat ,1 Traverten, İşlenmiş ,7 Kurşun ,3 Diğer Kıymetli Metal Cevherleri ve Zenginleştirilmiş ,8 Kıymetli Metal Cevherleri Manyezit ,4 Demir ,1 Alçı Taşı, Alçılar ,5 Kuvars ,7 Bentonit ,4 52

54 İthalatta öne çıkan ürün taş kömürüdür. MTA verilerine göre 2015 yılında ithalatta öne çıkan ürünler Tablo 49 da sunulmaktadır. Ülke ithalatında ton başına değeri en yüksek ürünler arasında süs taşları ,3 dolar/ton luk değeriyle açık ara öndedir. Ülkenin en çok ithalat yaptığı ürün kg ile taş kömürü iken bunu kg lık değeriyle demir izlemektedir. Özellikle 885,1 dolar/ton luk birim değeriyle dikkat çeken işlenmiş mermer, bu alanda 523,9 dolar/ton luk ihracat yapabildiğimiz düşünüldüğünde sektörün daha da geliştirilmeye açık olduğunu göstermektedir. Tablo 49-İthalatta Öne Çıkan Maden Ürünlerinin İthalat Miktar ve Değerleri (2015) Ürün Adı İthalat Miktarı (Kg) Kaynak: MTA Maden Dış Ticareti Verileri (2015) İthalat Değeri (Dolar) Birim Değer (Dolar / Ton) Taş Kömürü ,7 Demir ,9 Granit, İşlenmiş ,5 Fosfatlar ,3 Koklaşabilir Kömürler ,5 Kaolin ve Kaolinli Killer ,0 Manyezit ,0 Süs Taşları ,3 Mermer, İşlenmiş ,1 Krom ,3 Kum ,6 Zirkonyum Silikat ,8 Refrakter Killer ,2 Kükürt ,0 Demir veya Çeliğin İmalinden Elde Edilen Döküntüler, Cüruf ve Molozlar ,0 TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 53

55 Madencilik sektöründe katma değeri yüksek ürünlerin üretiminde sorunlar görülmekte (Madenler üretildiği gibi doğrudan veya basit zenginleştirme / kesme işlemlerinden sonra yurt dışına satılmakta; uç ürünler üretilmemektedir.) ve bu sorunlar dış ticareti olumsuz etkilemektedir. Ülke genelinde alüminyum; antimuan; barit; boya ham maddeleri; çakıltaşı, çakmaktaşı, mıcır, cüruf, moloz; diğer kıymetli metal cevherleri ve zenginleştirilmiş kıymetli metal cevherleri; feldispat; kaolin ve kaolinli killer; krom; manyezit; mermer (ham blok ve plakalar halinde); mermer (işlenmiş); perlit; pomza (sünger taşı); tabii boratlar ve konsantreleri gibi maden ürünlerinde ithalatın ton başına değeri, ihracatın ton başına değerinden büyüktür. Bu durum, adı geçen maden ürünlerinde ithal edilen madenler kadar katma değer üretilemediğini veya niteliği daha düşük seviyede üretim yapıldığını göstermektedir. Bu ürünlerdeki ihracat ve ithalatın ton başına değerleri Tablo 50 de sunulmaktadır. Tablo 50-Seçilmiş Maden Ürünlerinde İhracat ve İthalatın Ton Başına Değerleri (2015) Ürün Adı Kaynak: MTA, Maden Dış Ticareti Verileri (2015) İhracat Birim Değeri (Dolar / Ton) İthalat Birim Değeri (Dolar / Ton) Alüminyum 41,4 439,0 Antimuan 5.100, ,1 Barit 145,3 177,7 Boya Ham Maddeleri 269,1 603,1 Çakıltaşı, Çakmaktaşı, Mıcır, Cüruf, Moloz 23,5 509,9 Diğer Kıymetli Metal Cevherleri ve Zenginleştirilmiş Kıymetli 2.544, ,7 Metal Cevherleri Feldispat 34,1 97,9 Kaolin ve Kaolinli Killer 34,6 136,0 Krom 227,9 263,3 Manyezit 332,4 695,0 Mermer, Ham Blok ve Plakalar Halinde 178,2 374,9 Mermer, İşlenmiş 523,9 885,1 Perlit 60,9 112,2 Pomza (Sünger Taşı) 76, ,0 Tabii Boratlar ve Konsantreleri 314, ,2 54

56 Uşak ili, özellikle endüstriyel ham maddeler bakımından metalik madenlere göre daha fazla çeşitliliğe sahiptir. Bunlar kaolen, kum-çakıl, mermer ve zımpara-diyasporit olarak sayılabilir. Ancak, ilin en önemli yer altı kaynağı altın madenidir. Türkiye nin Bergama- Ovacık tan sonra işletilen ikinci altın yatağı Uşak-Eşme-Kışladağ yatağıdır. İlin bir diğer önemli yer altı kaynağı mermerdir. İlde 4 farklı çeşitte mermer yatakları bulunmaktadır. Karahallı ilçesi Delihıdırlı mevkiindeki kireçtaşlarının mermer yönünden blok verebilme ve cila alma özelliklerinin iyi nitelikli olduğu tespit edilmiştir. Uşak beyazı olarak da bilinen ve beyaz çimentonun ham maddelerinden biri olan beyaz mermer, Uşak ın bir diğer önemli mermer rezervidir. Harita 5-Uşak İli Maden Haritası Harita 5 Uşak İli Maden Haritası Kaynak: MTA, İl Maden Haritaları Kaynak: MTA, İl Maden Haritaları TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 55

57 ÇEVRE UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

58 3) ÇEVRE TÜİK in yaşam endeksi çalışmasına göre Uşak çevre alt endeksinde 12. sırada yer almaktadır. Yaşam endeksi çalışmasının çevre alt endeksinde partiküler madde (PM10) istasyon değerleri ortalaması, kilometrekareye düşen orman alanı, atık hizmeti verilen nüfusun oranı, sokaktan gelen gürültü problemi yaşayanların oranı, belediyelerin temizlik hizmetlerinden memnuniyet oranı yer almaktadır. TR33 Bölgesi illerinden Afyonkarahisar bu alt endekste 49., Kütahya 19., Manisa 7., Uşak ise 12. sırada yer almaktadır. İlin çevre illerinden olan Denizli ise 6. sırada yer almaktadır. Uşak ilinde atıklar, birinci öncelikli çevresel sorundur. Çevre ve Şehircilik Bakanlığının hazırlamış olduğu Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu na (2016) göre TR33 Bölgesi illerinden Uşak ve Afyonkarahisar da atıklar birinci öncelikli sorun, Kütahya ve Manisa da ise üçüncü öncelikli sorundur. Su kirliliği ise Kütahya ve Manisa da birinci öncelikli sorun iken Uşak ta ve Afyonkarahisar da ise üçüncü öncelikli sorun olarak öne çıkmaktadır. Hava kirliliği ise tüm TR33 Bölgesi illerinde ikinci öncelikli çevresel sorun olarak öne çıkmaktadır. Görüldüğü üzere TR33 Bölgesi illerindeki çevresel sorunlar genel olarak birbiriyle benzerlik göstermektedir. Uşak ilinde atıkların birinci öncelikli sorun olmasının arkasında yatan sebeplerden en önemlisi ildeki organize sanayilerden (özellikle deri ve tekstil sektöründen kaynaklanan atıklar) kaynaklanan atıkların düzensiz depolanmasıdır. Uşak ta atıklar ile ilgili alınan en önemli tedbir ise sıvı, katı ve gaz atıklarının mevzuata uygun olarak bertarafını sağlamak amacıyla atılan adımlardır. Uşak ve çevre illerindeki çevresel sorun öncelikleri Tablo 51 de verilmektedir. Tablo 51-Uşak ve Çevre İllerindeki Çevresel Sorun Öncelikleri (2014) Hava Kirliliği Su Kirliliği Toprak Kirliliği Atıklar Gürültü Kirliliği Erozyon Doğal Çevrenin Tahribatı Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu (2016) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 57

59 Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Hava Kalitesi İzleme İstasyonları verilerine göre, partiküler maddenin kış sezonunun en yoğun geçtiği Aralık-Şubat arası dönemdeki ortalaması, insan sağlığı açısından risk taşımaktadır. Ülkemizde hava kalitesi temelde 5 kirletici unsurun ne ölçüde barındırıldığı hesaplanarak bulunmaktadır. Bu kirleticiler partiküler madde (PM10), karbonmonoksit (CO), kükürtdioksit (SO2), azotdioksit (NO2) ve ozondur (O3). Bunlardan sanayi, yakıt yanması, tarım ve ikincil kimyasal reaksiyonlar tarafından oluşan ve solunum yolu hastalıklarına sebep olan PM10 (partiküler madde) ve fosil yakıtların yanması sonucu oluşan renksiz, kokusuz bir gaz olan, ayrıca solunum yolu hastalıklarına da neden olan kükürtdioksitin (SO2) Uşak ve çevresindeki istasyonlarda yapılan ölçümlere göre 2015 Aralık-2016 Şubat aylarındaki değerleri Tablo 52 de verilmektedir. Buna göre kış sezonunda 90 µg/m³ değeri sınır olması gereken partiküler madde, Uşak dışında diğer TR33 Bölgesi illerinde olması gereken sınırın üstündedir. İnsan sağlığı açısından ise bu değerin 60 µg/m³ ü geçmesi olumsuz bir durumdur. Bu sınırla kıyaslandığında ise tüm TR33 Bölgesi illerinin partiküler madde değeri açısından sınırı aştığı görülmektedir. Kükürtdioksit değerleri ise kış sezonunda yalnızca Manisa nın Soma ilçesinde 120 µg/m³ olan sınır değerin üzerine çıkmıştır. Ayrıca uzun vadede hassas hayvanların, bitkilerin ve varlıkların korunması için 20 µg/m³ olan sınır değer ise Denizli de aşılmış olup Bölge de ise yalnızca yine Manisa Soma ve Afyonkarahisar da daha yüksek bir değerde ölçülmüştür. Tablo 52-Kükürtdioksit ve Partiküler Madde Kış Sezonu Ortalama Değerleri (2015 Aralık-2016 Şubat) İstasyon Partiküler Madde (PM10), μg/m³ Kükürtdioksit (SO2), μg/m³ Uşak Afyonkarahisar Kütahya 92 8 Manisa Manisa (Soma) Manisa (Turgutlu) - - Manisa (Yunusemre) - - Denizli (Bayramyeri) Denizli (Merkezefendi) Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Hava Kalitesi İzleme İstasyonları Web Sitesi (2016); Zafer Kalkınma Ajansı Hesaplamaları İlde, içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam nüfusa oranı, çevre illerden ve ülke genelinden düşüktür. Susuz hayat mümkün olamayacağı için içme ve kullanma suyunun sürekli ve güvenli bir biçimde temin edilmesi, korunması ve insanlara ulaştırılması oldukça önemlidir. TÜİK Belediye Su İstatistikleri temel alınarak hazırlanan Tablo 53 e göre Uşak ta içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu kişi olup hizmet verilen belediye nüfusunun toplam nüfusa oranı %69 dur. Bu oran tüm çevre illerden ve ülke genelinden düşüktür. Halk sağlığı açısından önemli bir konu olan içme ve kullanma suyu hizmetinin daha geniş bir nüfusa ulaştırılması için ivedilikle adımlar atılmalıdır. 58

60 Tablo 53-İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: TÜİK, Belediye Su İstatistikleri (2014); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2014) Manisa dışındaki TR33 Bölgesi illeri, kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam nüfusa oranında ülke genelinin altında kalmaktadır. Sürekli ve güvenli bir biçimde suya erişebilmek için yağmur suları ile birlikte kaynağa karışması muhtemel fabrika atıkları, kentsel atıklar, tarımsal atıklar, kullanılmış sağlık malzemesi atıkları ve kentsel yüzeysel akıntılar gibi dış kirletici unsurların ayrıştırılmasının sağlanması ve bu sebeple sağlıklı çalışan yaygın bir kanalizasyon ağının kurulması iller için oldukça önem arz etmektedir. Tablo 54 teki veriler incelendiğinde Uşak ta toplam kişiye kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilmekte olduğu, bu rakamın toplam belediye nüfusunun %67 si olduğu görülmektedir. Diğer TR33 Bölgesi illerine de baktığımızda yalnızca Manisa nın %92 ile ülke geneli oranı olan %84 ü geçtiği görülmektedir. Görüldüğü üzere, kanalizasyon ağının geliştirilmesi sorunu Manisa dışındaki TR33 Bölgesi illerinde hızlıca çözülmesi gereken bir sorundur. Tablo 54-Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Nüfus Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusu Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: TÜİK, Belediye Atık Su İstatistikleri (2014); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2014) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 59

61 Uşak, Afyonkarahisar ile beraber, atık hizmeti verilen belediye nüfusunun toplam nüfusa oranında TR33 Bölgesi illeri arasında gerilerde yer almaktadır. Uşak ın öncelikli çevresel sorunlarının başında atıklar gelmekte olup bu sorunun nedenleri incelendiğinde ise deri ve tekstil sektöründen kaynaklanan atıkların önemli bir yer teşkil ettiği düşünülmektedir. Bu nedenle atık hizmeti verilen belediye nüfusunun %73 ten yukarılara taşınması, Uşak ilinin çevresel sorunlarının çözülmesi için de önemli bir adım olacaktır. Tablo 55-Atık Hizmeti Verilen Nüfus Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusu Atık Hizmeti Verilen Belediye Nüfusunun Toplam Nüfusa Oranı (%) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Türkiye Kaynak: TÜİK, Belediye Atık İstatistikleri (2014); TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (2014) Uşak ili orman alanı açısından çevre illeri ile benzer alanlara sahiptir yılında Uşak ilinde toplam hektar orman alanı bulunmaktadır. Bu değeri illerin yüzölçümlerine oranladığımızda %40,2 lik değerle Uşak, çevre illerinden %54,9 luk değere sahip Kütahya ve %48,5 lik değere sahip Denizli nin ardından 3. sırada yer almaktadır. Çevre iller arasında bu değer en yüksek Kütahya ilinde, en düşük Afyonkarahisar ilinde görülmektedir. Orman alanlarının il düzeyinde dağılımı Tablo 56 da verilmektedir. Tablo 56-İllerin Sahip Olduğu Orman Alanları Orman Alanı (Hektar) (Normal + Boşluklu) Yüzde (%) Uşak ,0 Afyonkarahisar ,3 Kütahya ,9 Manisa ,4 Denizli ,6 Türkiye ,0 Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Türkiye Orman Varlığı Raporu (2015) 60

62 TR33 Bölgesi nde bulunan korunan alanların sayısı oldukça fazladır. Gerek biyolojik çeşitliliğin korunması gerek yaban hayatın geliştirilmesi gerekse çölleşmenin önlenebilmesi açısından oldukça önemli olan korunan alanlar 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu na göre milli park, tabiatı koruma alanı, tabiat parkı ve tabiat alanı ve 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na göre yaban hayatı koruma sahası ve yaban hayatı geliştirme sahası olarak belirlenen alanlara ilişkin istatistikleri içermektedir. Uşak ili sınırları içerisinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı Korunan Alan İstatistiklerine göre 2015 yılı itibari ile Afyonkarahisar ve Kütahya ile ortak sınırı bulunan Başkomutan Tarihi Milli Parkı, Ulubey Kanyonu Tabiat Parkı gibi korunan alanlar bulunmaktadır. İlde ayrıca 3 tane kent ormanı ve 1 tane de tohum bahçesi mevcuttur. TR33 Bölgesi illeri korunan alan sayıları Grafik 8 de verilmektedir. Grafik 8-TR33 Bölgesi İlleri Korunan Alan Sayıları Grafik 8 TR33 Bölgesi İlleri Korunan Alan Sayıları Kaynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Korunan Alan İstatistikleri (2015) Afyonkarahisar Kütahya Manisa Uşak aynak: Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Korunan Alan İstatistikleri (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 61

63 ENERJİ UŞAK İLİ YEREL EKONOMİK GELİŞME PROGRAMI

64 4) ENERJİ Uşak, elektrik üretim potansiyeli ve tüketim değerleri açısından TR33 Bölgesi nin en düşük değerlerine sahip ilidir. Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünden alınan verilere göre Uşak ilindeki toplam kurulu güç 76,75 MW iken toplam tüketim MWh dir. İlde üç adet aktif santral bulunmakta olup bunlardan ikisi termik, birisi ise rüzgar santralidir. TR33 Bölgesi nin diğer illerine ve Türkiye geneline bakıldığında da toplam kurulu gücün potansiyel olarak tüketimi karşılayamadığı gerçeği göze çarpmaktadır. Bu nedenle ülke genelinde yenilenebilir enerji vb. alternatiflere de yönelerek enerjide dışa bağımlılığı azaltmak adına hamlelerin yapılması gerekmektedir. Tablo 57-İllerin Elektrik Üretim ve Tüketim Değerleri Tüketim (MWh) Türkiye Tüketim Payı (%) Rüzgar (MW) Hidrolik (MW) Kurulu Güç (MW) Jeotermal (MW) Termik (MW) Güneş (MW) Uşak ,61 54,00 0,00 0,00 22,75 0,00 76,75 0,11 Afyonkarahisar ,69 128,20 3,00 0,00 135,02 0,00 266,22 0,37 Kütahya ,65 0,00 7,68 0, ,09 0, ,77 1.,52 Manisa ,84 542,05 69,00 57, ,23 0, ,02 2,77 Türkiye , , ,34 623, ,37 0, ,97 100,00 Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, İllerin Enerji Görünümü Haritası *Tüketim değerleri 2014 TEDAŞ, Kurulu Güç(Üretim) değerleri ise 2015 TEİAŞ verileridir. Toplam Kurulu Güç (MW) Türkiye Kurulu Güç Payı (%) Uşak, kişi başına elektrik tüketiminde yakın çevresindeki illerle karşılaştırıldığında ilk sırayı almaktadır. İlde kişi başı KWh elektrik tüketimi yapılmakta olup Uşak bu değerle çevre illeri arasında en fazla tüketiminin yapıldığı ildir. Çevre illerden Denizli ise KWh ile ikinci sırada gelmektedir. Uşak ın yakın çevre illeri arasında yüksek kişi başına elektrik tüketiminin olmasının sebebi olarak sanayisinde yüksek miktarda enerji tüketen sektörlerin yer alması gösterilebilir. Tablo 58-Uşak ve Çevre İlleri Kişi Başına Düşen Toplam Elektrik Tüketimi Kişi Başına Düşen Toplam Elektrik Tüketimi (KWh) Uşak Afyonkarahisar Kütahya Manisa Denizli Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2014) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 63

65 Uşak, kişi başına düşen toplam elektrik tüketimine benzer şekilde sanayi elektrik tüketiminde de TR33 Bölgesi illeri arasında ilk sırada yer almaktadır. Uşak, KWh kişi başına düşen sanayi elektrik tüketimi ile çevre illerinin önünde yer almaktadır. Uşak ı KWh ile Denizli takip etmektedir. Afyonkarahisar ise 798 KWh ile en düşük kişi başına düşen sanayi elektrik tüketimine sahip ildir. Uşak ın ilk sırada yer almasının sebebi ise ilde sanayide yüksek miktarda elektrik kullanılması ve il nüfusunun az olmasından ötürü oranın yüksek çıkmasıdır. Tablo 59-Uşak ve Çevre İlleri Kişi Başına Düşen Sanayi Elektrik Tüketimi Kişi Başına Düşen Sanayi Elektrik Tüketimi (KWh) Uşak Afyonkarahisar 798 Kütahya Manisa Denizli Kaynak: TÜİK, Bölgesel İstatistikler, Enerji İstatistikleri (2014) Uşak ın kuzey doğu bölgesi güneş enerjisinden yararlanma açısından potansiyele sahiptir. Güneş enerjisi güneşin çekirdeğinde yer alan füzyon süreci ile (hidrojen gazının helyuma dönüşmesi) açığa çıkan ışıma enerjisidir. Güneş enerjisinden yararlanma konusundaki çalışmalar özellikle 1970 lerden sonra hız kazanmış, güneş enerjisi sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet bakımından düşme göstermiş, çevresel anlamda temiz bir enerji kaynağı olarak kendini kabul ettirmiştir. Özellikte katı yakıtlar ve doğalgazın tükenebilir kaynaklar olması ve ülkemizin enerji konusunda dışa bağımlı olması nedeniyle yenilenebilir enerjiden azami oranda yararlanmamız gerektiği bir gerçektir. Ülkemizde halihazırda yüksek üretim potansiyeline sahip bir güneş enerjisi santrali bulunmamaktadır. Güneş enerjisinden daha çok küçük paneller yardımıyla hane veya bina özelinde kullanılmak üzere yararlanılmaktadır. Uşak Merkez in kuzey doğu bölgesi ve Banaz ilçesi güneş enerjisi potansiyeline sahip yerlerdir. 64

66 Harita 6-Uşak Harita İli 6 Güneş Uşak İli Enerjisi Güneş Potansiyeli Enerjisi Potansiyeli Haritası Haritası Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (2015) aynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü, Güneş Enerjisi Potansiyel Atlası (2015) Uşak ın kuzey doğusu rüzgar enerjisi konusunda verimli bir bölgede yer almaktadır. Rüzgar enerjisi rüzgarı oluşturan hava akımının sahip olduğu hareket (kinetik) enerjisidir. Özellikle yenilenebilir bir enerji türü olmasından dolayı hem sürdürülebilir hem de temiz bir enerji türü olan rüzgar enerjisi için Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğünden alınan Uşak İli Rüzgar Enerjisi Potansiyeli ve Rüzgar Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanlar Haritası incelendiğinde rüzgar enerjisi için Uşak ın genel olarak Banaz ilçesinde görece verimli alanlar olduğu görülebilir. Harita 7-Uşak İli Rüzgar Enerjisi Potansiyeli ve Rüzgar Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanları Haritası Harita 7 Uşak İli Rüzgar Enerjisi Potansiyeli ve Rüzgar Enerjisi Santrali Kurulabilir Alanları Haritası Kullanılamaz Alanlar Kaynak: Kaynak: Yenilenebilir Yenilenebilir Enerji Enerji Genel Genel Müdürlüğü, Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlası Atlası (2015) (2015) TARIM, MADEN, ÇEVRE, ENERJİ 65