Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s KİTAP TANITIMI

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s Levent DUMAN 1 KİTAP TANITIMI ERDİNÇ KİNEŞÇİ, NUSAYRİ KİMLİĞİNİN OLUŞUMUNDA SİYASAL KATILIMIN VE SİYASİ PARTİLERİN ROLÜ: HATAY ÖRNEĞİ, ANKARA: GECE KİTAPLIĞI, 2017, 240 SAYFA, ISBN Farklı etnik ve dini grupların asırlardan beridir varlığını devam ettirdiği bir bölge olması itibariyle özellikle son yıllarda sosyal bilimlerin çeşitli alanlarında Hatay üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar Hatay üzerine yayınlanan kitap ve makale sayısında daha önce görülmemiş bir artışı beraberinde getirmiştir. Erdinç Kineşçi nin, Nusayri Kimliğinin Oluşumunda Siyasal Katılımın ve Siyasi Partilerin Rolü: Hatay Örneği başlığını taşıyan kitabında Hatay da yaşayan önemli etnik-dini gruplardan birini teşkil eden Arap Alevilerin Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile olan ilişkileri ve bu ilişkinin bölgede yaşayan Arap Aleviler üzerinde ortaya çıkardığı etkiler üzerinde durulmaktadır. Altı bölümden oluşan kitabın birinci bölümünde çalışmanın konusu, amacı, yöntemleri ortaya konulmakta, ikinci bölümde ise teorik çerçeve üzerinde durulmaktadır. Üçüncü bölümde cumhuriyet dönemindeki modernleşme süreci ve Alevilerin bu süreçteki konumu tartışılmıştır. Çalışmanın esas konusunu oluşturan Arap Aleviler (yazarın tanımlamasıyla Nusayriler) dördüncü 1 Yrd.Doç.Dr., Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü., leventduman@gmail.com

2 Levent Duman bölümde ele alınmıştır. Arap Alevilerin inanç sistemleri, cumhuriyet dönemindeki konumları ve devlete karşı tutumları bu bölümde incelenen konular olmuştur. Beşinci bölümde ise, sahada gerçekleştirilen görüşmeler çerçevesinde Arap Alevilerin siyasal tutumları analiz edilmeye çalışılmıştır. Son bölümde çalışmada ön plana çıkan hususlar vurgulanarak genel bir değerlendirme yapılmıştır. Eserin değerlendirilmesine çalışmanın esas konusunu oluşturan ve etnik açıdan Arap, dinsel açıdan Alevi olan topluluğun adlandırılması sorunsalıyla başlamak yerinde olacaktır. Yazar daha giriş bölümünün ilk sayfasında (s. 9) bölgede yaşayan bu topluluğun Nusayri terimini olumsuz bir atıf olarak algıladıklarını belirtmekle beraber, topluluğu tanımlamada bu terimi kullanmaya devam etmiştir. İlerleyen sayfalarda topluluğun Nusayri terimine dönük olumsuz algısını yinelemekle birlikte literatürde yaygın olarak kullanılma gerekçesiyle (s.129) terimi kullanmayı sürdürmüştür. Son yıllarda çalışmanın konusunu oluşturan bölge üzerine yayınlanan kitaplar dikkatlice incelenecek olursa Arap Alevi teriminin bu topluluğu adlandırmada giderek yaygın bir biçimde kullanılmaya başlandığı görülebilir. 2 Kitabın genel çerçevesine bakıldığında, çok kapsamlı değerlendirme gerektiren konuları bir araya getirdiği görülmektedir. Genel bir gözlem olarak belirtmek gerekir ki, bu kadar farklı konuların ele alınacağının kitabın başında ortaya konulması okuyucudaki beklentileri üst seviyeye çıkarmaktadır. Ancak kitabın bölümleri okundukça özellikle cumhuriyet dönemindeki yeni toplum oluşturma gayesiyle ortaya konulan politikaları ele alan bölümün çok yüzeysel kalığı, Arap Alevilerin ayrıntılı olarak incelenmeye çalışıldığı bölümün de ayrıntılı olmaktan uzak olduğu görülmektedir. Geçmişte üzerinde çok sayıda çalışmanın yapıldığı ve halen popüler çalışma alanlarını oluşturan bu iki bölümün bu şekilde kaleme alınması okuyucuyu tatmin etmekten oldukça uzak görünmektedir. Bunlara ilave olarak, Hatay ın 1939 da Türkiye ye katılmasına yüzeysel olarak değinilmiş, bu sürecin Arap Alevilerin siyasal tutumları üzerindeki etkisine ise hiç değinilmemiştir Arap Alevi teriminin kullanıldığı son yıllarda yayınlanan çalışmalara birkaç örnek olarak şunlar verilebilir: Levent Duman, Vatan ın Son Parçası: Hatay daki Uluslaştırma Politikaları, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016; Hakan Mertcan, Türk Modernleşmesinde Arap Aleviler (Tarih Kimlik Siyaset), Adana: Karahan Kitabevi, 2013; Esra Demirci Akyol, Sınırdaki Kimlikler: Türkiye ye İlhak Sürecinde Hatay, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2010; Fulya Doğruel, İnsaniyetleri Benzer Hatay da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü, 2.Basım, İstanbul: İletişim Yayınları, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

3 Erdinç Kineşçi, Nusayri Kimliğinin Oluşumunda Siyasal Katılımın ve Siyasi Partilerin Rolü: Hatay Örneği, Ankara: Gece Kitaplığı, 2017, 240 sayfa, ISBN Kitapta ortaya konulan argümanları desteklemek için mevcut literatürden faydalanılmasının yanı sıra yazarın bölgede gerçekleştirdiği derinlemesine görüşmeler de yoğun biçimde kullanılmıştır. Saha çalışmaları sıklıkla başvurulan ve Hatay özelinde yapılan çalışmalarda da sıkça kullanılan bir metottur. 3 Çalışma kapsamında 92 görüşme yapıldığı belirtilmiştir ki (s.21) bu derinlemesine görüşmeler olması itibariyle oldukça iyi rakamdır. Ancak yapılan görüşmelerin metin içinde kullanılmasında bazı sorunlar göze çarpmaktadır. İlk olarak, görüşmelere birkaç istisna dışında yalnızca birer defa atıf yapılmıştır. Halbuki böylesi bir alan çalışmasının ardından bazı görüşmelerin daha ön plana çıkması, çok daha yoğun biçimde kullanılması daha verimli sonuçlar ortaya çıkarabilir. Yapılan görüşmelerle ilgili göze çarpan bir diğer husus da görüşmelerin alıntılandırılmasında yaşanan sorunlarla ilgilidir. Metin içerisinde kullanım sırasında kimliği hakkında bilgi verilen 53. kişi (s. 172) kaynak kişilerin listelendiği kısımda 52. kişi olarak gösterilmiştir (s. 237). En az bir defa yapıldığından emin olduğumuz bu hatanın diğer görüşülen kişilerle ilgili metin içinde bilgi verilmediğinden tekrarlanıp tekrarlanmadığı konusunda bilgi sahibi değiliz. Yukarıda belirtilen hususlar dışında eserin esas tartışılması gereken kısmını çalışma sorunsalının ortaya konuş, tanımlanma ve analizi oluşturmaktadır. Şöyle ki, çalışma Hatay da yaşayan Arap Alevilerin neredeyse tamamının sürekli olarak CHP yi destekledikleri şeklinde peşin bir kabule dayanmaktadır. Bu konuda daha önceden Nizam Önen ve Murat Tek tarafından gerçekleştirilen bir çalışma kaynak gösterilmektedir. 4 Akademik yazında bu şekilde başka çalışmalara atıf yapılması, onlardan yararlanılması gayet doğaldır ve sıkça başvurulan bir yöntemdir. Ancak bu kitapta Önen ve Tek in çalışmasından yararlanılırken ciddi bazı hataların yapıldığı görülmektedir. İlk olarak şekilsel hatalardan bahsetmek gerekirse, kitabın 11. sayfasında Önen ve Tek in çalışmasının 111. sayfasından aynen alıntı yapılmış, ancak aynen alıntı yapıldığında kullanılması gereken işaretleri kullanılmamıştır. Böylesi bir durum akademik yazında kabul edilemez. İkinci olarak Önen ve Tek in çalışmasından yararlanılırken içerik açısından hata yapıldığı görülmektedir. Önen ve Tek çalışmalarında Antakya nın mahallelerini analiz etmiş ve buradaki Arap Alevilerin çok büyük oranda CHP yi desteklediklerini milletvekili sonuçlarını analiz etmek suretiyle ayrıntılı biçimde ve delilleriyle birlikte ortaya koymaktadırlar. Ancak Hatay konusunda yapılan ve saha çalışmalarının yer aldığı çalışmalara örnek olarak bkz. Duman; Demirci Akyol; Doğruel. 4 Nizam Önen ve Murat Tek, Antakya nın Seçmeni: Mezhepsel Ayrışma ve Parti Özdeşleşmesi, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 42, Sayı 2, Haziran 2009, s Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

4 Levent Duman vurgulanmalıdır ki Önen ve Tek in çalışması sadece Antakya nın mahallelerinde gerçekleştirilmiş, Antakya ya bağlı beldeler bu çalışma kapsamına alınmamıştır. Kineşçi bu çalışmayı tüm Hatay da yapılmış gibi kullanmakta sakınca görmemiştir. Halbuki sadece Antakya nın mahalleleri değil de merkeze bağlı Arap Alevilerin yoğun olarak yaşadığı beldeler analiz edilmiş olsaydı, bu tür beldelerin bazılarında 1990 ların ortalarına kadar CHP dışındaki partilerin önemli sonuçlar aldıkları, örnek vermek gerekirse Harbiye gibi büyük beldelerde Demokrat Parti Adalet Partisi Doğru Yol Partisi nin önemli halk desteğini uzun yıllar boyunca aldıkları görülebilirdi. Zaten Kineşçi de gerçekleştirdiği 92 görüşmeyi sadece Antakya merkezinde gerçekleştirmemiş, Antakya ve Samandağ merkez ve bunlara bağlı köy ve beldelerde de saha çalışması yapmıştır. Ancak saha çalışması yapılacak bölgeyi bu şekilde geniş tutarken bölgedeki Arap Alevilerin seçmen davranışı hakkında yapılan çalışmalara yer vermemiştir. Halbuki bu çalışmalara yer vermiş olsaydı görülebilirdi ki bölgedeki Arap Alevilerin seçmen davranışında kendisinin tek faktör olarak ortaya koyduğu laiklik dışında önemli bazı hususlar da rol oynamıştır. Özellikle vurgulamak gerekir ki, Hatay ın Türkiye ye katılım sürecinde meydana gelen olaylar Arap Alevilerin bir kısmını siyasetin uzağına atmış, çok partili hayata geçilmesiyle birlikte CHP tekelindeki siyasetten dışlanan bu kesim rakip partileri destekleme yoluna gitmiştir. 5 Kineşçi nin çalışmasında bu tarihsel analize yer verilmemesi yanlış çıkarımlar yapılması sonucunu beraberinde getirmiştir. 299 Eserde ileri sürülen argümanlardan biri, Arap Alevilerin laiklik ilkesinin en önemli savunucusu olması nedeniyle CHP yi desteklediği ve CHP ile olan bu ilişkinin neticesinde bir nevi gönüllü asimilasyon sürecinin yaşandığıdır. Çalışmada sık sık CHP nin bu asimilasyonun gerçekleşmesinde önemli bir rol oynadığı, Arap Alevilerin dil ve kültürlerinden vazgeçtikleri farklı biçimlerde tekrarlanmıştır. Bu hususta iki sorun vardır. Birincisi CHP nin bölgedeki işlevi ile ilgilidir. Genel olarak bakıldığında CHP nin değişik kültürleri bir potada eritmeye, dilsel ve kültürel farklılıkları ortadan kaldırmaya dönük bir yaklaşımı olduğu doğrudur. Ancak Hatay özelinde bakıldığında CHP nin genel anlamdaki politikalarının yerelde farklı uygulandığını görmekteyiz. Nitekim Arapça dil ve kültürünü yaşatmaya, devam ettirmeye dönük çalışmalar CHP li belediye başkanları olan Samandağ, Defne ve Arsuz gibi ilçelerde bizzat belediye imkanlarıyla yürütülmektedir. Bu belediyeler son yıllarda özellikle Arapçanın yaşatılması yönünde önemli faaliyetler gerçekleştirmiştir. İkinci olarak, eserde Arap 5 Bu konudaki ayrıntılar için bkz. Duman, s Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s

5 Erdinç Kineşçi, Nusayri Kimliğinin Oluşumunda Siyasal Katılımın ve Siyasi Partilerin Rolü: Hatay Örneği, Ankara: Gece Kitaplığı, 2017, 240 sayfa, ISBN Alevilerin dil ve kültür açısından asimilasyonunun neredeyse tamamlandığı gibi imalarda bulunulmaktadır. Bölgede Arapça konuşan kişi sayısının farklı nedenlerden dolayı giderek azaldığı doğru olsa bile son yıllarda Arapçanın yaşatılması konusunda benzeri görülmemiş yoğunlukta faaliyetlerin gerçekleştirildiği göz ardı edilmemelidir. Ayrıca dil dışında, önemli günlerin kutlanması gib kültürün pek çok unsurunun bölgede yaşatıldığı unutulmamalıdır. Kineşçi nin çalışmasında göze çarpan diğer bazı eksikliklere de değinmek yerinde olacaktır. Kitabın 18. sayfasından öğreniyoruz ki okuduğumuz kitap esas itibariyle bir tez çalışması kapsamında yapılmıştır. Ancak bunun dışında tezle ilgili başka atıf, tez hocalarına teşekkür ve benzeri hususlara yer verilmemesi uygun düşmemiştir. Bunun dışında göze çarpan ve okuma sırasında oldukça rahatsız eden diğer bir husus kitapta son derece fazla yazım ve noktalama hatasının bulunmasıdır. Kitaplaştıran bir eserde bu kadar fazla böylesine basit hataların olması büyük bir eksikliktir. Bunda kitabın yazarı ile editörünün aynı kişi olması kısmen rol oynamış olabilir. Genel itibariyle, Kineşçi nin sahada 92 kişiye ulaşarak bir çalışma yapması oldukça değerlidir. Ayrıca, son yıllarda sıkça çalışılan bir bölge olan Antakya/Hatay ın siyasal katılım açısından ele alınması, farklı grupların siyasal tercihleri arasındaki farklılıkların ortaya konulması çalışmanın göze çarpan katkıları olarak ön plana çıkmaktadır. Ancak şunu vurgulamak gerekir ki, çalışma kapsamında sahada gerçekleştirilen görüşmelerin çok daha etkin biçimde metin içinde kullanılması söz konusu olabilirdi. Ayrıca, kitabın genel kurgusunun çok geniş tutulması bazı bölümlerin çok yüzeysel kalmasına neden olmuş, tarihsel sürecin işlenmesinin sığ kalması analizlerde ciddi sıkıntıların yaşanmasını beraberinde getirmiştir. 300 Son olarak belirtmek gerekir ki çalışmada esas sorunsal olarak ortaya konulan CHP nin bölgedeki Arap Aleviler üzerindeki etkilerinin doyurucu biçimde ortaya konulduğu söylemek güçtür. Şüphesiz ki, böyle bir etki var ise bunun çok daha doyurucu biçimde sunulması, bu doğrultudaki destekleyici unsurların tereddütte mahal vermeyecek biçimde ortaya konulması gerekmektedir. KAYNAKLAR DEMİRCİ Akyol, Esra, Sınırdaki Kimlikler: Türkiye ye İlhak Sürecinde Hatay, İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, DOĞRUEL, Fulya, İnsaniyetleri Benzer Hatay da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü, 2.Basım, İstanbul: İletişim Yayınları, 2009 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s

6 Levent Duman DUMAN, Levent, Vatan ın Son Parçası: Hatay daki Uluslaştırma Politikaları, İstanbul: İletişim Yayınları, 2016; MERTCAN, Hakan, Türk Modernleşmesinde Arap Aleviler (Tarih Kimlik Siyaset), Adana: Karahan Kitabevi, ÖNEN, Nizam ve Murat Tek, Antakya nın Seçmeni: Mezhepsel Ayrışma ve Parti Özdeşleşmesi, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 42, Sayı 2, Haziran 2009, s Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s