16. ULUSAL TURİZM KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI

Transkript

1 16. ULUSAL TURİZM KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI Kasım 2015, ÇANAKKALE Editör: Prof. Dr. Abdullah KELKİT Editör Yardımcıları: Yrd. Doç. Dr. Ş. Okan MERCAN Yrd. Doç. Dr. H. Mehmet YILDIRIM Ankara, 2015

2 DETAY YAYINLARI : Baskı : Ekim 2015 ISBN : Yayıncı Sertifika No Matbaa Sertifika No : : Detay Anatolia Akademik Yayıncılık Ltd. Şti. Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince, 5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el konulmasını gerektirir. Dizgi Kapak Tasarım Baskı ve Cilt : Detay Yayıncılık : Detay Yayıncılık : Bizim Büro Matbaacılık ve Basımevi 1. Sanayi Caddesi Sedef Sokak No: 6/1 İskitler-Ankara GENEL DAĞITIM ve İSTEME ADRESİ DETAY ANATOLIA AKADEMİK YAYINCILIK LTD. ŞTİ. Adakale Sokak No: 14/1-5 Kızılay/ANKARA Tel : (0.312) Faks: (0.312) Web: e-posta: detayyay@gmail.com

3 İÇİNDEKİLER Önsöz... Prof. Dr. Yücel ACER / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörü Sunuş... Prof. Dr. Abdullah KELKİT / Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Turizm Fakültesi Dekanı V. v vi Lisans Düzeyinde Turizm Eğitimi Alan Öğrencilerin Türkiye Kültürel Miras Unsurları İle İlgili Bilgi ve Deneyimlerinin Tespiti... 1 Adnan ÖZTÜRK, Doğuş KILIÇARSLAN, Yeliz DEMİR, Meltem CABER Tüketicilerin Restoran Tercihlerinde Fiziksel Kanıtların Rolünün İncelenmesi Üzerine Nitel Bir Araştırma Selin KAMA, B. Zafer ERDOĞAN Turizmin Karikatürize Halleri: Turizm Karikatürlerinin Gösterge Bilim (Semiyoloji) ve İçerik Analizi İle İncelenmesi Ayşe SÜNNETÇİOĞLU, Serdar SÜNNETÇİOĞLU, Halil KORKMAZ, Ş. Okan MERCAN, H. Mehmet YILDIRIM Bölgesel Kalkınmada Turizm Yatırımlarının Otel Popülasyonlarının Etkileşimi Bağlamında İncelenmesi Ece ZEYBEK, Göksel ATAMAN, Çiğdem KAYA Seyahat Acentalarının Web Sitelerini Kullanma Düzeyi: Çanakkale 2015 Teması Üzerinden Bir Araştırma Dilek Kekeç MORKOÇ, Mustafa DOĞAN Antalya Bölgesindeki Otel İşletmelerinin İş İlanlarının İçerik Analizine Yönelik Bir Çalışma İbrahim GİRİTLİOĞLU, Halil İbrahim KARAKAN, Emine Nurdan ÖKSÜZ Konaklama İşletmeleri ve Seyahat Acentalarına Yönelik Müşteri Şikâyetlerinin Analizi Nilüfer Vatansever TOYLAN, Özgür ARPACI

4 LİSANS DÜZEYİNDE TURİZM EĞİTİMİ ALAN ÖĞRENCİLERİN TÜRKİYE KÜLTÜREL MİRAS UNSURLARI İLE İLGİLİ BİLGİ VE DENEYİMLERİNİN TESPİTİ Adnan ÖZTÜRK Arş. Gör., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi Doğuş KILIÇARSLAN Arş. Gör., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi Yeliz DEMİR Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Meltem CABER Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi ÖZET Turizm olgusu, bireylerin kendi ve diğer ülke kültürleri halkında bilgi edinme, gözlemleme, yerel halkla etkileşime girme ve kişisel farkındalıklarını destekleme açısından önemli bir role sahiptir. Bu sebeplerle, turizm sektöründe çalışan bireylerin, kendi ülkelerinin ve diğer ülkelerin ev sahipliği yaptığı dünya kültürel miras değerleri hakkında bilgiye sahip olmaları ve turistlere bu varlıklarla ilgili bilgi sunabilmeleri gereklidir. Bu çalışma, turizm alanında lisans seviyesinde eğitim görmekte olan öğrencilerin, Türkiye nin UNESCO Dünya Miras Listesi nde yer alan somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarına yönelik bilgi ve deneyimlerini ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi öğrencilerine yönelik bir anket çalışması yapılmıştır. 265 Katılımcıdan elde edilen sonuçlara göre öğrencilerin soyut miras unsurlarına yönelik bilgileri, somut miras unsurlarına göre daha fazladır. Ayrıca katılımcıların çoğunluğu somut miras varlıklarını görme imkanı bulamamıştır. Elde edilen sonuçlar öğrencilerin kültürel miras kavramı ile ilgili detaylı eğitim alma ihtiyaçlarının bulunduğunu; özellikle Türkiye deki somut miras unsurlarını görmelerine olanak sağlayacak organizasyonlara ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

5 2 Anahtar kelimeler: kültür, soyut ve somut miras, turizm, eğitim, lisans GİRİŞ Ülkelerin özgün, zengin ve ilgi çekici kültürel değerlere sahip olmaları, turizm açısından çekici destinasyonlar haline gelmelerine yol açmaktadır. Ayrıca dünya turizm sektöründe kültürel turizmin giderek daha popüler hale geleceği ve birçok kişi için farklı kültürel değerleri öğrenmenin başlıca seyahat motivasyonu haline geleceği öngörülmektedir. Nitekim yapılan bir araştırmaya göre Amerikalıların % 27 si tatildeyken yeni kültür ve gelenekleri keşfetmenin yurtdışı seyahatlerinde ilk sırada yer alan motivasyon olduğunu belirtmiş; kültürel çekicilikleri ziyaret etme (% 95) ve yeni şeyler öğrenme (% 94,6) ilgilerinin yüksek olduğunu belirtmişlerdir (Resonance Consultancy Report (2015). Dünya Turizm Örgütü tarafından yayınlanan Tourism Towards 2030 (Global Overview) (2011) raporuna göre turist tercihleri giderek kutuplaşacak; seyahatlerinde hem rahatlık hem de heyecan arayan kişilerin yenilikçiliğe ve çeşitliliğe verdikleri önem de artacaktır. Dolayısıyla 3S tipi (sun-sand-sea: güneş-kum-deniz) turizm ürünü yerini 3E tipi (excitement-education-entertainment: heyacan-öğrenme-eğlence) turizm ürününe bırakacaktır. Bu bağlamda kültürel turizm giderek daha fazla ilgi gören bir turizm çeşidi olarak dünya turizm sektörüne yön verecektir. Ancak gerek kültür olgusunun karmaşıklığı ve hassas yapısı, gerekse ülkelerin sahip oldukları kültürel özellikleri hem kendi halklarına ve hem de yabancı ziyaretçilere aktarabilmedeki yeterlilikleri kültürel turizm faaliyetlerini etkin ve doğru bir biçimde gerçekleştirmeyi zorlaştırmaktadır. Kültürel turizmin sürdürülebilir bir turizm anlayışı ile uygulanabilmesi için öncelikle bir ülkenin sahip olduğu somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarının tanımlanması, bu unsurların koruma altına alınarak daha sonra tanıtılmalarına yönelik planlama çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Durum tespiti niteliğindeki bu ampirik çalışma, turizm alanında lisans eğitimi alan öğrencilerin belli bir konu başlığındaki bilgi ve deneyim düzeylerini ortaya koymuştur. İlköğretim okullarındaki ve eğitim fakültelerindeki öğrencilerin kültürel değerlere ait algı ve farkındalıklarını inceleyen çok sayıda araştırma bulunmasına karşın, turizm alanında lisans eğitimi gören öğrencilere yönelik çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bu çalışmalara örnek olarak, Eristi nin (2010) ilköğretim öğrencilerine yönelik olarak popüler kültür algılarını öçlüğü çalışması, Ünlü nün (2012) yine ilköğretim öğrencilerinin kültür algılarını incelediği çalışması ve Ablak, Dikmenli ve Çetin in (2014) üniversite öğrencilerine yönelik olarak yaptığı Kırşehir ilinin tarihi ve kültürel değerlerinin farkındalığı konusundaki çalışması gösterilebilir. Aynı zamanda somut ve somut olmayan kültürel

6 miras konusunda yabancı literatür tarandığında yapılan çalışmaların (Ahmad, 2006; Bortolotto, 2007; Schimitt, 2008; Vecco, 2010; Lenzirini, 2011) genel olarak kavramsal olduğu görülmüş ve uygulamalı çalışmalara rastlanmamıştır. Bu çalışmada Türkiye turizm sektörünün gelişimine yön verecek ve dünya turizm trendleri bağlamında kültürel turizm faaliyetlerinin planlanmasında, organizasyonunda ve yönetilmesinde görev alacak olan, yakın geleceğin turizm çalışanlarına, yani turizm alanında lisans eğitimi alan öğrencilere yönelik olarak bir araştırma gerçekleştirilerek, katılımcıların Türkiye nin UNESCO Dünya Miras Listesi nde yer alan somut ve somut olmayan kültürel unsurlarına yönelik bilgi ve deneyim seviyelerinin ortaya konması amaçlanmıştır. İzleyen bölümde kültür kavramı ile somut/somut olmayan kültürel miras unsurları ele alınarak, açıklanmıştır. Üçüncü bölümde UNESCO Dünya Mirası Listesi nde Türkiye adına yer alan miras unsurlarının nitelikleri ve kabul tarihlerine göre listesi verilmiştir. Dördüncü bölümde araştırmanın metodolojisi, izleyen bölümde ise araştırma bulguları sunulmuştur. Sonuç bölümünde yer alan tartışma, öneri ve kısıtlar ile çalışma tamamlanmıştır. SOMUT VE SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS KAVRAMLARI Kültür, bir milleti diğerlerinden farklı kılan, kendine özgü sanat, örf ve âdetler ile atalardan miras kalan maddi ve manevi değerler bütününün yeni nesillere toplum tarafından aktarılması ile devamlılığını sağlayan bir olgudur (Kolaç, 2009). Bu sebeple, çeşitli kültürel değerlere sahip olan ve kültürel miras unsurlarını yeni nesillere aktarabilen toplumlar, millet olarak kabul edilirler. Örneğin Orta Asya da başlayan Türk tarihiyle birlikte ortak bir yaşam şekli geliştiren Türk milleti, birçok eser, örf, âdet ve gelenekler ortaya koymuştur. Bu unsurlar Türk milletinin karakteri olmuş ve nesiller boyunca kültürel miras olarak aktarılmıştır. Bu noktadan hareketle kültürün gözle görülen maddi eserlerle sınırlandırılamayacağı; milletlerin mimari ve sanatsal unsurlar gibi somut kültürel unsurlarının yanı sıra inanç, gelenek, örf gibi somut olmayan kültürel unsurlarının söz konusu olduğu kabul edilmektedir. 20. yüzyılın sonunda kültürel varlık kavramı genel olarak, somut ve somut olmayan kültürel varlıkların oluşturduğu bir gövde olarak kabul edildi. Uluslar arası toplulukları daha iyi bilgilendirmek için, UNESCO 1999 yılında somut kültürel varlıklar kavramını, anıtlar, sit alanları, yapı grupları ve doğal çevresel varlıkları içeren kültürel varlıklar olarak belirginleştirdi (Ahmad, 2006). Gülcan a göre (2010) insanın ürettiği araçlar, gereçler, yapılar ve teknolojilerin tamamı somut kültüre; yine insanın ürettiği bütün anlamlı değerler, davranışlar ve kurallar ise somut olmayan kültür elemanlarına örnektir. 3

7 4 Kültür ve Turizm Bakanlığı nın tanımına göre ise somut kültürel varlıklar, binaları, tarihi yerleri, anıtları ve insan eliyle yapılmış her türlü şeyi kapsar. Bu varlıklar gelecek nesiller için korunması, saklanması önemli görülen eserlerdir. Somut kültürel varlıklar genellikle arkeoloji, mimari, teknolojik ve bilimsel eserlerdir. Bu eserler geçmişten günümüze varlıklarını koruyabilmiş olup, tek ve özel olarak varlıklarını sürdürürler. Küçük nesneler müzelerde rahatlıkla korunup bakımları yapılabilmektedir. Fakat taşınamaz durumda olanların yerlerinde korunmaları esas olarak görülmüştür. Ancak güzel doğa dokularıyla bir arada bulunan taşınmaz kültürel miras eselerinin yerinde korunması sırasında hem insan hem de doğa faktörüne karşı bu eserlerin sağlıklı olarak korunması ve bakımlarıyla ilgili sıkıntılar yaşanmış, ancak zamanla bu problemler büyük ölçüde giderilmiştir. Elbette ki bu anlamdaki çalışmalar ülkenin kültürel miras eserlerine ne kadar sahip çıkmak istediği, bu konuya ne kadar önem verdiği ile ilgili olarak ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir (Can, 2009). Somut olmayan kültürel miras terimi ise, UNESCO nun kültürel mirasın korunması ile ilgili çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır yılında imzalanan Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi nden sonra UNESCO belgelerinde sırayla folklor, popüler ve geleneksel kültür, maddi olmayan miras ve sözlü ve somut olmayan kültürel miras terimleri kullanılmıştır (Oğuz, 2013) yılında hazırlanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi nin Tanımlar başlığını taşıyan ikinci maddesinde somut olmayan kültürel miras, toplulukların, grupların ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olarak tanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekânlar olarak tanımlanmıştır (Basat, 2013). Kültürel miras unsurları hakkında turizm sektörü yetkililerinin sahip oldukları bilgi ve farkındalık, Türkiye nin deniz, güneş, kum özellikli turizm ürününe alternatif olarak kültürel turizm bağlamında farklı ürünlerin geliştirilmesine ve sunulmasına olanak sağlanacaktır. Ayrıca kültürel miras unsurlarının ülke tanıtımında etkin kullanımı ile rekabet avantajı ve diğer ülkeler karşısında farklı bir konum elde edilmesine imkan sağlanabilir. Turizm alanında lisans eğitimi alan öğrencilerin kültürel miras unsurları hakkındaki bilgi ve farkındalıklarının sağlanması sayesinde ise ileride bu sektörde yer alacak kişilerin turistlere doğru ve detaylı bilgilendirme yapabilmelerine, ülke mirasını koruyarak, kültürel miras unsurlarına sahip çıkma bilincine kavuşturulmaları mümkün olabilir. TÜRKİYE NİN UNESCO DÜNYA MİRAS LİSTESİ NDE YER ALAN UNSURLARI

8 Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu, yada kısa adıyla UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), 1946 yılında 44 ülke tarafından kurulmuştur. Türkiye, UNESCO Sözleşmesi ni 20 Mayıs 1946 tarihli ve 4895 sayılı kanunla onamasının ardından kuruma üye olmuş ve UNESCO Türkiye Millî Komisyonu 25 Ağustos 1949 tarihinde faaliyete geçmiştir ( UNESCO, Dünya ülkeleri arasındaki eğitim, bilim ve kültür başlıklı işbirliklerini, gelişmeleri ve yardımlaşmayı desteklemekte; ayrıca bu konularda yaşanan sorunlara ve olanak eşitsizliklerine çözüm getirmeye çalışmaktadır. Kurumun 16 Kasım 1972 tarihli 17. Genel Konferansı nda kabul edilmiş olan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme ile insanlığın ortak mirasını oluşturan Dünya çapındaki kültürel ve doğal unsurların korunmasına yönelik duyarlılığının resmi olarak ortaya konduğu görülmektedir. Türkiye, bu Sözleşme ye 16 Mart 1983 tarihinde resmen taraf olmuştur. Sözleşme ye göre oluşturulan ve Dünya Miras Komitesi (DMK) tarafından yönetilmekte olan Dünya Miras Listesi nde ise halen Dünya Miras Alanı olarak ilan edilmiş 1007 miras bulunmaktadır. Bu unsurlardan 779 i kültürel, 197 si doğal ve 31 i karma (doğal ve kültürel) niteliktedir. Türkiye nin listede toplam 13 miras unsuru yer almakta olup, bunların 11 i kültürel, 2 si karma niteliktedir. Daha önce bahsedilmiş olan kültür çeşitlerinden somut kültürel miras unsurlarına karşılık gelen bu varlıklar, kabul tarihlerine göre aşağıda sıralanmıştır ( 1- Kapadokya, Göreme Milli Parkı ( ) 2- İstanbul Tarihi Alanlar ( ) 3- Divriği Ulu Cami ve Şifahanesi ( ) 4- Hattuşaş, Hitit Başkenti ( ) 5- Nemrut Dağı ( ) 6- Xanthos-Letoon ( ) 7- Hierapolis, Pamukkale ( ) 8- Karabük, Safranbolu Şehri ( ) 9- Truva Arkeolojik Kenti ( ) 10- Selimiye Camii ve Külliyesi ( ) 11- Çatalhöyük Neolitik Sit Alanı ( ) 12- Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu ( ) 13- Bergama, Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj alanı ( ). 5

9 6 Kültürün somut olmayan unsurlarının da bulunduğu gerçeğinden hareketle, UNESCO tarafından 2003 yılında onaylanan Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi ile yaşayan miras olarak da adlandırılan ve insan toplulukları tarafından nesiller boyunca aktarılan uygulamaları, temsilleri, ifadeleri, bilgiyi ve becerileri ifade eden kültürel unsurların da korunması hedeflenmiştir ( Resmi işlemlerin 23 Mart 2006 tarihinde tamamlanması ile Türkiye bu sözleşmeye de taraf olmuştur. Dünya temsil listesinde halen 314 somut olmayan kültürel miras unsuru yer almakta olup, bunlardan bazıları acil koruma altına alınması gereken, bazıları ise en iyi koruma uygulaması örneği kategorilerinde yer almaktadır. Türkiye nin UNESCO tarafından onaylanmış somut olmayan kültürel miras listesi, kabul tarihlerine göre şu şekilde sıralanmaktadır ( 1- Meddahlık Geleneği ( ) 2- Mevlevi Sema Geleneği ( ) 3- Nevruz ( ) 4- Karagöz ( ) 5- Âşıklık Geleneği ( ) 6- Geleneksel Sohbet Toplantıları ( ) 7- Alevi-Bektaşi Ritüeli Semah ( ) 8- Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali ( ) 9- Geleneksel Tören Keşkeği ( ) 10- Mesir Macunu Festivali ( ) 11- Türk Kahvesi ve Geleneği ( ) 12- Ebru: Türk Kâğıt Süsleme Sanatı ( ) Türkiye nin halen UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi nde yer alan ve henüz adaylık süreçleri tamamlanmamış olan 50 kültürel, 2 karma ve 1 doğal miras unsuru yer almaktadır ( YÖNTEM Ölçüm Aracı Bu çalışmada lisans düzeyinde turizm alanı ile ilgili eğitim almakta olan gençlerin Türkiye nin sahip olduğu somut ve somut olmayan dünya kültürel miras unsurlarına dair bilgi seviyelerini ve deneyimlerini tespit etmek amacıyla araştırmacılar tarafından bir anket formu oluşturulmuştur (Ek: Anket Formu). Anketin ilk bölümünde demografik sorular; ikinci bölümünde somut olmayan kültürel

10 miras unsurlarına yönelik çoktan seçmeli sorular (örneğin, Âşıklık ile ilgili olarak Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Köroğlu, Dadaloğlu, Karacaoğlan, Erzurumlu Emrah gibi kişiler,... geleneğinin temsilcileridir, şeklinde oluşturulan soruya a) Yeniçeri b) Yazar c) Âşık d) Ahi e) Tarihçi olmak üzere beş seçenek sunulmuştur); üçüncü bölümünde ise somut kültürel miras unsurlarına ait sorular (her bir unsurun hangi ilde bulunduğu) ile bu unsurların daha önce görülüp/görülmediğine yönelik Evet/Hayır seçenekleri yer almıştır. Örneklem Araştırma kapsamında, Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi nin ve (tasfiye halindeki) Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu nun farklı bölümlerinde örgün eğitim almakta olan öğrencilere yönelik olarak bir anket çalışması yapılmıştır. İlgili Fakültenin Yüksekokul olduğu dönemden kayıtlı Seyahat İşletmeciliği, Konaklama İşletmeciliği ve Yiyecek-İçecek İşletmeciliği Bölümleri ile Fakülte haline gelmesinden itibaren kayıt olan Turizm İşletmeciliği, Gastronomi ve Mutfak Sanatları ile Turizm Rehberliği öğrencilerinden veri elde edilmesi planlanmıştır. Araştırma evreninin 802 öğrenciden oluştuğu tespit edilerek, her bölümden en az % 25 oranında temsil gücüne sahip sayıda anket geri dönüşü elde edilmesi amaçlanmıştır. Her bölümden öğrencinin araştırmaya katılabilmesi amacıyla ders programlarına bağlı olarak sınıflar ziyaret edilmiş ve araştırmacılar tarafından çalışma ile ilgili ön bilgilendirme yapılmıştır. Sadece Yüksekokul/Yiyecek- İçecek İşletmeciliği Bölümü nden hedeflenen sayıda öğrenciye ulaşılamamıştır Yılı Mayıs ayı içerisinde gönüllük gösteren öğrencilerden tesadüfi olmayan kolayda örnekleme yoluyla 265 adet (evrenin % 33,0 ü) geri dönüş sağlanmıştır. Bölümlere göre örneklem/evren oranları şu şekildedir: Fakülte/ Turizm Rehberliği Bölümü % 67,6; Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü % 27,4 ve Turizm İşletmeciliği Bölümü % 33,0; Yüksekokul /Seyahat İşletmeciliği Bölümü % 26,8 ve Konaklama İşletmeciliği Bölümü % 47,1. Elde edilen kullanılabilir anket sayısının araştırma amaçlarını test etmeye olanak sağlayacağı kabul edilmiştir. BULGULAR Demografik Özellikler Katılımcıların büyük bir bölümünü Fakülte/Turizm İşletmeciliği Bölümü (% 33,2) oluşturmakta olup, diğer bölümler sırasıyla Yüksekokul/Konaklama İşletmeciliği Bölümü (% 28,3), Yüksekokul/Seyahat İşletmeciliği Bölümü (% 18,1), Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü (% 11,7) ve Fakülte/ Turizm Rehberliği Bölümü (% 8,7) olarak sıralanmaktadır (Tablo 1). 7

11 8 Tablo 1. Katılımcıların Bölümlere Göre Dağılımı Bölüm Frekans Yüzde (%) Turizm Rehberliği 23 8,7 Gastronomi ve Mutfak Sanatları 31 11,7 Seyahat İşletmeciliği 48 18,1 Konaklama İşletmeciliği 75 28,3 Turizm İşletmeciliği 88 33,2 Toplam ,0 Sınıflara göre katılımcı dağılımı incelendiğinde, en yüksek katılımın % 30,9 ile 1.sınıf öğrencilerine ait olduğu, bu sınıf öğrencilerini % 23,4 ile 3.ve 4. sınıfların, % 22,3 ile 2.sınıfların takip ettiği görülmektedir (Tablo 2). Tablo 2. Katılımcıların Sınıflara Göre Dağılımı Sınıf Frekans Yüzde (%) 1. Sınıf 82 30,9 2.Sınıf 59 22,3 3.Sınıf 62 23,4 4.Sınıf 62 23,4 Toplam Tablo 3 te katılımcıların cinsiyetlerine göre dağılımları yansıtılmış olup, bayların oranı (% 56,6) bayanlardan fazladır (% 43,4). Tablo 3. Katılımcıların Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Cinsiyet Frekans Yüzde (%) Bayan ,4 Bay ,6 Toplam ,0 Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarına Yönelik Bilgi Katılımcıların Türkiye nin UNESCO Dünya Miras Listesi ne kabul edilmiş olan somut olmayan kültürel miras unsurlarına yönelik bilgi seviyeleri, anket formunda kendilerine yöneltilmiş olan çoktan seçmeli sorulara vermiş oldukları Doğru, Yanlış ve Boş cevap oranlarına bağlı olarak tespit edilmiştir. Tablo 4 de yansıtılmış olduğu üzere, doğru cevap sayısı % 50 den az olan unsurlar kırmızı; % 50-% 90 arası doğru cevaplanan unsurlar yeşil; % 90 ve üzeri doğru cevaplananlar ise mavi renk ile gösterilmiştir. Buna göre, katılımcıların en az bilgiye sahip oldukları somut olmayan kültür mirası unsuru Geleneksel Sohbet

12 Toplantıları dır (doğru cevap oranı % 30,6). En yüksek oranda bilgi sahibi olunan miras unsurları ise Ȃşıklık (% 90,2) Hacivat (% 99,2), Nevruz (% 97,0), Türk Kahvesi (% 98,1) ve Ebru Sanatı (% 95,5) olarak yer almıştır. Diğer miras unsurlarına ait bilgi sahibi olma durumu orta düzeydedir (% 50 ve % 90 arası doğru cevap ile). Bölümler arasında istatistiki açıdan farklılığın bulunduğu tek somut olmayan kültür mirası unsuru Kırkpınar Yaşlı Güreşleri dir (0.01 anlamlılık seviyesinde). Diğer unsurlara ait bölümler arasında anlamlı bir farklılık yoktur. Doğru ve yanlış cevap yüzdelerine bakıldığında, Meddahlık, Mevlevi Sema Törenleri, Geleneksel Sohbet Toplantıları, Alevi Bektaşi Ritüeli, Kırkpınar Yağlı Güreşleri, Geleneksel Tören Keşkeği, Mesir Macunu Festivali, Ebru Sanatı ile ilgili en yüksek doğru cevap oranlarının Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü öğrencilerine; Âşıklık konusunda Fakülte/Turizm İşletmeciliği Bölümü öğrencilerine; Hacivat-Karagöz konusunda Fakülte/Turizm Rehberliği, Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları, Yüksekokul/Konaklama İşletmeciliği Bölümü öğrencilerine; Nevruz ve Türk Kahvesi konusunda ise Fakülte/Turizm Rehberliği Bölümü öğrencilerine ait olduğu görülmektedir. 9

13 10 Tablo 4. Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarına Yönelik Cevapların Dağılımları Kırmızı: % 50 den az Doğru cevap; Yeşil: % 50- % 90 arası Doğru cevap; Mavi: % 90 ve üzeri Doğru cevap (*0.01 anlamlılık seviyesinde)

14 Somut Kültürel Miras Unsurlarına Yönelik Bilgi ve Deneyim Katılımcıların somut kültürel miras unsurlarına yönelik bilgileri de somut olmayan unsurlarla benzer bir biçimde ortaya konmuştur (Tablo 5). Katılımcıların doğru cevap oranlarına bağlı olarak veriler ele alındığında yüksek seviyede (% 90 ve üzeri oranda) bilgi sahibi olunan bir unsurun bulunmadığı tespit edilmiştir. Somut kültürel miras unsurları arasında düşük seviyede (% 50 den az doğru cevap) bilgi sahibi olunanlar ise sırasıyla Xanthos-Letoon (% 8,7), Cumalıkızık (% 22,3), Hattuşa (Hitit) Başkenti (% 26,8), Safranbolu (% 33,2), Göreme Milli Parkı (% 40,4), Çatalhöyük (% 43,4), Divriği Ulu Camii (% 46,4), Nemrut Dağı (% 46,4) olarak yer almaktadır. Diğer unsurlara ait ise orta seviyede bilgi söz konusudur. Xanthos Letoon Truva Antik Kenti ne ait doğru ve yanlış cevap oranlarında bölümler arası istatistiki açıdan anlamlı farklılıklar bulunmadığı görülmektedir. Bölüm bazında bütün unsurlarla ilgili olarak en yüksek doğru cevap oranlarının Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü öğrencilerine ait olduğu dikkat çekmektedir. Türkiye nin sahip olduğu somut kültürel miras unsurları hakkında bu derece fazla miktarda yanlış cevap oranının tespit edilmiş olması, turizm alanında lisans eğitimi yapmakta olan öğrencilerin bu şehir, alan ve ören yerlerine yönelik daha fazla bilgi edinmelerini sağlayacak eğitimlerin verilmesi gerektiğini göstermektedir. 11

15 12 Tablo 5. Somut Kültürel Miras Unsurlarına Yönelik Cevapların Dağılımları Kırmızı: % 50 den az Doğru cevap; Yeşil: % 50- % 90 arası Doğru cevap; Mavi: % 90 ve üzeri Doğru cevap (*0.01 anlamlılık seviyesinde; ** 0.05 anlamlılık seviyesinde)

16 Anket çalışmasına katılan öğrencilerin somut kültürel miras unsurlarını daha önce görüp-görmediklerine yönelik soruya verilen cevaplar göstermektedir ki, listede yer alan eserler, iller veya ören yerleri öğrencilerin çoğunluğu tarafından henüz ziyaret edilmemiştir (Tablo 6). Ayrıca Cumalıkızık, Xanthos-Letoon ve Hattuşa (Hitit) Başkenti gibi düşük bilgiye sahip olunan unsurlara yönelik olarak katılımcıların genel eğiliminin soruyu boş bırakma şeklinde olduğu dikkat çekmektedir. Somut kültürel miras unsurları hakkında en yüksek doğru cevap oranlarına sahip olan Fakülte/Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü öğrencilerinin çoğunun Sultanahmet Tarihi Yarımadası ve Hierapolis (Pamukkale) dışında kalan kültürel miras unsurlarını henüz görmemiş oldukları dikkat çekmektedir. Truva Antik Kenti haricinde, geri kalan somut kültürel miras unsurlarına ait deneyim ile ilgili bölümler arası istatistiki açıdan anlamlı farklılıklar bulunduğu görülmektedir. Bu nedenle teorik bilginin, uygulamalı teknik gezilerle pekiştirilmesi halinde öğrencilerin kültürel miras unsurlarına yönelik ilgilerinin desteklenmesi ve etkileyici deneyimlere dönüştürülmesine destek olunabilir. 13

17 14 Tablo 6. Katılımcıların Türkiye Somut Kültürel Miras Unsurlarına Yönelik Deneyimleri (*0.01 anlamlılık seviyesinde; ** 0.05 anlamlılık seviyesinde)

18 SONUÇ Kültür olgusu toplum tarafından bireylere aktarılan davranış, deneyim, örf, adet ve değerler bütünü olduğu ve kültürün somut yada somut olmayan yönleri bulunduğu kabul edilmektedir. Türkiye nin UNESCO Dünya Mirası Listesi ndeki somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlarına dair, lisans seviyesinde turizm eğitimi almakta olan öğrencilerin bilgi ve deneyimlerinin ortaya konulması amacıyla gerçekleştirilmiş olan bu araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında, merkezi yerleştirme sınavı sonucunda başarılı olarak Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi nde ve Yükseokulu nda örgün eğitim almakta olan öğrencilerin çoğunun somut olmayan kültürel miras unsurlarına yönelik bilgi seviyelerinin, somut miras unsurlarına kıyasla daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin çoğunluğunun Türkiye nin sahip olduğu somut olmayan kültürel miras unsurları hakkında bilgiye sahip bulunması, Türk toplumunun geleneksel yapısının yeni nesillere etkin bir biçimde aktarıldığını göstermektedir. Bu konuda aile, yakın çevre, medya kuruluşları ve eğitim kurumlarının önemli role sahip oldukları bir gerçektir. Ancak aynı durum, öğrencilerin Türkiye nin sahip olduğu somut kültürel miras unsurları için sahip oldukları bilgi için söz konusu değildir. Öğrencilerin hem bu unsurların bulundukları iller ile ilgili bilgi seviyeleri düşüktür, hem de çoğunluğu henüz bu varlıkları görme imkanına sahip olamamıştır. Dünya çapındaki somut kültürel unsurların birçoğu tarihi, doğal ve karma yapıda kültürel miras niteliklerine sahip bulunmaktadır. Bu unsurlar hakkında genç bireylere bilgi verme hususunda eğitim kurumları birinci derecede sorumludur. Bu çalışma eğitim-öğretim bahar döneminde Turizm Fakültesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü nün 1, 2 ve 3. sınıflarında, Turizm Rehberliği Bölümü nün 1. sınıfında, Turizm İşletmeciliği Bölümü nün 1 ve 2. sınıflarında; Yüksekokul Seyahat İşletmeciliği Bölümü ve Konaklama İşletmeciliği Bölümleri nin 3 ve 4. sınıflarında örgün eğitim görmekte olan öğrencilerin katılımı ile geçekleştirilmiştir. Adı geçen bölümlerin müfredatları incelendiğinde, yapılan anket çalışmasına katılmış olan öğrencilerin bazı dersler kapsamında Türkiye nin sahip olduğu somut ve somut olmayan kültürel miras unsurları ile ilgili bilgi edinmiş oldukları varsayılabilir. Buna göre Fakülte/Turizm İşletmeciliği, Gastronomi ve Mutfak Sanatları ve Turizm Rehberliği Bölüm müfredatlarında yer alan Genel Turizm Bilgisi ; Yüksekokul/Seyahat İşletmeciliği ve Konaklama İşletmeciliği Bölüm müfredatlarında Genel Turizm Bilgisi, Alternatif Turizm, Rehberlik, Anadolu Uygarlıkları, Ülkeler ve Kültürleri I-II dersleri, öğrencilerin bulundukları sınıflar göz önüne alınarak zorunlu veya seçmeli olarak almış oldukları ve konu ile ilgili bilgilere yer verildiği varsayılan derslerdir. Özellikle Fakülte/Turizm Rehberliği ve Turizm İşletmeciliği Bölüm öğrencilerinin başlangıç 15

19 16 derslerini almakta oldukları ve konu ile ilişkili derslerin 3 ve 4. sınıf müfredatında yer aldığı; Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü öğrencilerinin ise lisans eğitimleri boyunca çoğunlukla teknik derslere yer verilmiş olan müfredata tabi oldukları dikkat çekmektedir. Bu nedenle Yüksekokul öğrencilerinin tabi oldukları müfredat dersleri ve devam ettikleri sınıflar göz önüne alındığında bilgi ve deneyimlerinin Fakülte öğrencilerine kıyasla daha yüksek olması beklenirken; elde edilen sonuçlar Fakülte ve Yüksekokul öğrencileri arasında bilgi ve deneyim açısından bariz farklılıklar olmadığını göstermiştir. Teorik eğitimin etkinliğinin ölçümü ve kıyaslanması açısından, bu önemli bir bulgudur. Esasen öğrencilerin eğitimlerinin her aşamasında teorik derslerin yanı sıra kültürel miras unsurları ile bilgi edinmelerini sağlayacak çeşitli eylemler de hayata geçirilebilir. Bu amaçla üniversiteler ve paydaşları arasında (resmi kurumlar, toplum ve sektör temsilcileri, veliler, uzmanlar gibi) kurulacak olan işbirlikleri sayesinde ortak projeler gerçekleştirilebilir. Örneğin, sosyal sorumluluk anlayışına bağlı olarak yerel seyahat acentelerinin yetkilileri, üniversitelerin turizm ile ilgili bölümlerinde eğitim gören öğrencilere yönelik ücretsiz turlar organize edebilir. Öğretim elemanları bu tür tur olanaklarını veya üniversitelerin sağlamış olduğu teknik gezi olanaklarını kullanarak, eğitimin etkinliğini arttırabilir. Turlar ve teknik gezilerle öğrencilerin teorik bilgiyi, gerçeklilikle bağdaştırabilmesine ve deneyim etmesine olanak sağlanabilir. Ayrıca teorik eğitimlerde görsel ve yazılı materyalin etkin kullanımı sağlanabilir ve öğrencilerin derslere aktif katılımını sağlamak amacıyla bireysel ve grup araştırma ödevleri veya uygulamaları verilebilir. Hedeflenen çıktıların sağlanıp sağlanmadığına yönelik olarak öğretim elemanları tarafından öncesi/sonrası testleri yapılabilir ve öğrencilerin bilgi seviyelerindeki değişme istatistiki olarak ortaya konabilir. Özellikle lisans seviyesinde turizm alanı ile ilgili eğitim almakta olan öğrenciler için ülkelerinde bulunan somut ve somut olmayan kültürel varlıklarla ilgili bilgi ve deneyim eksikliğinin giderilmesi önemlidir. Çünkü kendi ülkesi hakkında yeterli bilgi ve deneyime sahip olamayan bireylerin, turizm sektöründe istihdam edildikleri andan itibaren yerli ve yabancı turistlere doğru bilgilendirme yapmaları ve bu sektörün ülke açısından taşıdığı önemi fark etmeleri mümkün olmayacaktır. Turizm sektöründe çalışan ancak yüksek öğretim seviyesinde eğitim almamış olan bireylerin de Avrupa Birliği nin hayat boyu eğitim projelerine benzer bir biçimde, iş hayatından koparılmadan, kişisel gelişimlerini, bilgi ve deneyimlerini arttırabilmelerine olanak sağlayan programların hayata geçirilmesi düşünülmelidir. Bu şekilde hem eğitimde fırsat eşitliği, hem de beşeri sermayenin geliştirilmesi söz konusu olacaktır.

20 İleride yapılacak olan benzer araştırmalarda, bireylerle yüz yüze mülakat yapılarak, kültürel miras unsurlarına yönelik bilgi ve deneyim edinmelerini engelleyen başlıca sebeplerin neler olduğu, bu engellerin ne şekilde ortadan kaldırılabileceği ortaya konulabilir. Bunun yanısıra üniversitelerin farklı alan ve bölümlerinde eğitim almakta olan öğrenciler ile turizm alanında eğitim almakta olan öğrenciler arasındaki farklılıklar araştırılabilir. Eğitim fakültelerinin farklı bölüm öğrencilerine yönelik olarak gerçekleştirilmiş olan bazı çalışmalarda kültürel varlıklara yönelik bilgi, ilgi ve farkındalıklar incelenmişse de (Değerliyurt ve diğerleri, 2013; Ablak ve diğerleri, 2014; Keçe, 2015), lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencileri ve sektörde faal olarak çalışan ancak yüksek öğretim seviyesinde eğitim almamış olan bireyleri hedef alan benzeri çalışmalara rastlanmamaktadır. Mevcut çalışmalar yerel halkın veya çeşitli paydaşların (turizm işletmecileri, kamu kurumu yöneticileri gibi) kültür turizmi, yerel kültürel varlıklar ve kültürel miras gibi konulardaki algıları ve yaklaşımlarını ele almış olup, turizm alanında eğitim gören üniversite öğrencilerine ve sektör çalışanlarına yönelik bir araştırma gerçekleştirilmemiştir. Bu çalışma literatürdeki boşluğu kapatmaya katkı sağlamaktadır. Çalışmanın başlıca kısıtı ise, gerçekleştirilen anket uygulamasının sadece bir üniversitenin turizm alanı ile ilgili bölümlerinde lisans eğitimi almakta olan öğrencilere yönelik olmasıdır. Bu nedenle elde edilen bulgular Akdeniz Üniversitesi, Turizm Fakültesi ve Yüksekokulu örgün eğitim öğrencileri ile sınırlı olup, Türkiye deki diğer turizm lisans eğitimi veren üniversiteler için genellenebilir değildir. Benzer çalışmaların turizm alanında lisans eğitim veren diğer üniversitelerde de gerçekleştirilmesi halinde elde edilecek olan sonuçların karşılaştırılarak, genellenebilir sonuçlara ulaşılması mümkündür. 17

21 18 EK: Anket Formu

22 KAYNAKÇA Ablak, S., Dikmenli, Y. ve Çetin, T. (2014). Üniversite öğrencilerinin Kırşehir in tarihi ve kültürel turizm değerlerine yönelik farkındalıkları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), Ahmad, Y. (2006). The scope and definitions of heritage: From tangible to intangible. International Journal of Heritage Studies, 12 (3), Basat, E. M. (2013). Somut ve somut olmayan kültürel mirası birlikte koruyabilmek. Milli Folklor, 25 (100), Bortolotto, C. (2007). From objects to processes: UNESCO's 'intangible cultural heritage'. Journal of Museum Ethnography, 19, Can, M. (2009, Eylül). (Erişim tarihi: 28 Ağustos 2015) Değerliyurt, M., Aksu, R., Aydoğmuş, M.Y., Kaya, M.F. ve Türkmen, E. (2013). Diyarbakır kültür turizmine ilişkin coğrafya öğretmen adaylarının bakış açılarının belirlenmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9, Eristi, S. D. (2010). İlköğretim öğrencilerinin resimsel anlatımlarında popüler kültür algısı (Norveç çok kültürlü Fjell ilköğretim okulu örneği). İlköğretim Online, 9(3), Gülcan, B. (2010). Türkiye de kültür turizminin ürün yapısı ve somut kültür varlıklarına dayalı ürün farklılaştırma ihtiyacı. İşletme Araştırmaları Dergisi, 2 (1), Keçe, M. (2015). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının Ankara nın tarihi ve kültürel turizm değerlerine yönelik ilgi ve farkındalıkları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 16(1), Kolaç, E. (2009). Somut olmayan kültürel mirası koruma, bilinç ve duyarlılık oluşturmada Türkçe eğitiminin önemi. Millî Folklor, 21(82), Lenzerini, F. (2011). Intangible cultural heritage: The living culture of peoples. The European Journal of International Law, 22 (1), Oğuz, M. Ö. (2013). Terim olarak somut olmayan kültürel miras. Milli Folklor, 25 (100), Resonance Consultancy Report (2015). Portrait of the U.S. international leisure traveler. U.S.A. Schimitt, T.M. (2008). The UNESCO concept of safeguarding ıntangible cultural heritage: Its background and Marrakchi roots. International Journal of Heritage Studies,14 (2), UNWTO (2011). Tourism towards 2030 (global overview) report. ISBN-13: , Spain. UNESCO. (2015). [URL: (Erişim tarihi:21 Mayıs 2015) Ünlü, İ. (2012). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin kültür algılarının incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1), Vecco, M. (2010). A definition of cultural heritage: From the tangible to the intangible. Journal of Cultural Heritage, 11,