TÜRKİYENİN ÖĞRETMEN YETİŞTİRME SERÜVENİNDE EĞİTİM ENSTİTÜLERİ VE BİR MODEL OLARAK KÂZIM KARABEKİR EĞİTİM ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 8XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya TÜRKİYENİN ÖĞRETMEN YETİŞTİRME SERÜVENİNDE EĞİTİM ENSTİTÜLERİ VE BİR MODEL OLARAK KÂZIM KARABEKİR EĞİTİM ENSTİTÜSÜ Adnan KÜÇÜKOĞLU AÜ Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü ÖNSÖZ Ülkelerin eğitim sistemlerinin yenileştirme ve geliştirme çalışmaları arasında öğretmen yetiştirme önemli bir yer tutmaktadır. Türk Eğitim Tarihi ni incelediğimizde, Tanzimat döneminde geçekleştirilen eğitimi yenileştirme çabaları kapsamında öğretmen yetiştirme sorunu da ele alınarak yeni açılan Rüşdiyelere öğretmen yetiştirmek amacıyla, 16 Mart 1848 de İstanbul da Darülmûallimin adıyla ilk öğretmen yetiştiren okulun açıldığı görülmektedir. 16 Mart 1848 den günümüze kadar geçen 154 yıllık zaman içerisinde, çağın ve toplumun ihtiyaç ve beklentileri dikkate alınarak, eğitim sistemimizin her kademesi için öğretmen yetiştirmek amacıyla yeni yeni öğretmen okullarının açıldığı, farklı öğretmen yetiştirme modellerinin geliştirildiği bilinmektedir. İlköğretmen okullarından, Köy Enstitüleri ne, Eğitim Enstitüleri nden, Eğitim Fakülteleri ne uzanan bir süreç içerisinde ülkemizde köklü bir öğretmen yetiştirme geleneği oluşmuş bulunmaktadır. Bu çalışmamızda, genelde ilköğretime öğretmen yetiştirme yaklaşımımızın ana hatları çizilirken, özel anlamda ise özgün birer öğretmen yetiştiren kurum olan eğitim enstitüleri incelenmiştir. Eğitim enstitüleri gerek amaç, gerek yönetim, gerekse de eğitim-öğretim faaliyetleri açısından irdelenmiştir. Kuruluş gerekçeleri, öğrenci ve öğretim elemanı profilleri, iç işleyiş yönetmelikleri ve öğretim programları detaylı olarak ortaya konmuştur. Bu kurumlardan biri de 1961 de öğretmen yetiştirmeye Erzurum Eğitim Enstitüsü olarak başlayıp, daha sonra macerasına sırasıyla Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsü, Kâzım Karabekir Yüksek Öğretmen Okulu adlarıyla aralıksız tam 41 yıldır devam eden Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi olmuştur. Araştırmada eğitim enstitülerinin bir modeli olarak Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsü ele alınmıştır. SUMMARY Educational Institutes In Turkey s Adventure Of Teacher Training, And Kâzım Karabekir Institute Of Education Introduction Teacher Training takes an important place in the reformation and development of educational systems in the framework of efforts of reformation of education realised in the Tanzimat period. When we analyse Turkish history of education, In order to train teachers to be employed in Rusdiyes the first school, named as Darulmuallimin was established in March

2 Over the 154 years time dating back to March 16, 1848 several kinds of new teacher-training schools have been opened, and different models of teacher training have been developed. There is a rooted tradition of teacher training formed in the process ranging from primary schools to Village Institutes, from Institutes of Education to Faculties of Education. In this work, there are highlights of our approach of educating teachers in general, while, in particular, institutes of education, an original educational institution, were studied. Institutes of Education were investigated in terms of both their prupose, their administration, and educational/instructional activities. The requisites for their establishing, profiles of the students and teaching staff, the inner functions of the regulations and the curriculums were descibed in detail. One of the institutions, Kâzım Karabekir Faculty of Education started teacher training as an institute under the name of Erzurum Institute of Education in 1961, and has continued itss adventure under the names Kâzım Karabekir Institute of Education, then Kâzım Karabekir School of Education over 41 years. In the research, Kâzım Karabekir Institute of Education was taken as a model for institutes of education. TÜRKİYEDE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME Eğitim tarihimize göz atacak olursak öğretmen yetiştirme konusuyla Fatih Sultan Mehmet in özel olarak ilgilendiğini görürüz. Fatih, İstanbul da kurduğu medresede sıbyan mekteplerinin (Makâtib-i Sıbyan) öğretmen ihtiyacının karşılanması için ayrı bir program uygulanmasını istemiştir.(meb, 1983) Örgün eğitim kurumlarında görev yapan ilk öğretmen tipleri muallimler ile müderrislerdir. Her ikisi de medrese sisteminde yetişiyordu. Uzun bir süre Osmanlı toplumunun ihtiyaçlarına cevap veren bu eğitim kurumları zaman içinde kendilerini yenileyemedikleri için yeni eğitim kurumlarına ihtiyaç duyulmuştur. Sonuçta 18. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra başlatılan batılılaşma ve modernleşme çalışmaları içinde, önce askerî alanlarda, daha sonraları sivil alanlarda yeni okullar açılmaya başlandı. Osmanlı toplumunun içinde bulunduğu 19. yüzyıl durum ve şartları ele alınıp değerlendirildiğinde, medrese sistemi içerisinde yetişen muallimlerle yeni okulların amacını gerçekleştirebileceğini beklemek mümkün değildi. Yeni okullar için yeni öğretmenler gerekiyordu.(duman, 1991) İlköğretimin yaygınlaşması düşüncesi Tanzimat Fermanı nın ilânından da öncelere gider. II. Mahmut un 1824 te yayımladığı bir ferman İstanbul daki çocuklar için zorunlu ve parasız ilköğretimi öngörüyordu. II. Mahmud un 1826 da yayımladığı fermanda ise zorunlu ve parasız ilköğretim, imparatorluğun bütün çocuklarını kapsamına alıyordu anayasasının 87. maddesi ile eğitim, her düzeyde parasız ve ilköğretim (7-14 yaş çocukları için) zorunlu hale getiriliyordu.(kaya, 1984) II. Mahmut döneminin son zamanlarında 1838 yılında Rüştiye adıyla, Mahalle Mektebi yahut Sıbyan Mektebi de denen ilkokulların üzerine, orta dereceli bir okul açılmasına karar verildi.(unat, 1964) Rüştiyelerin özelliği, medrese tipinde bir okul olmaması, dünya işlerine, hayata yönelik bir okul olmasıdır. Böylece rüştiyeler, Türkiye de orta öğretimde kurulan, öğrenci doğasına ve dünya işlerine önem veren ilk kuruluşlar olmuşlardır da Makâtib-i Umumîye Nazırlığı kurulduktan sonra rüştiyeler tedricen çoğaltılmaya başlandı. Bu okullara öğretmen yetiştirmek artık bir ihtiyaç haline gelmişti. Bu ihtiyacı karşılamak üzere, sözü geçen okulların yönetiminden sorumlu olan Kemal Efendi nin girişimi ile, 16 Mart

3 1948 Perşembe günü İstanbul un Fatih semtinde Darülmuallimîn (öğretmen okulu) adlı bir okul açıldı. Darülmuallimîn Nizamnâmesi, ilk müdürü Cevdet Efendi tarafından 1851 de hazırlanmıştır. Amacı dikkate alınırsa, bu okul gerçekte bir Rüştî Darülmuallimîn (orta öğretmen okulu) idi. Bu okul açıldıktan sonra, sayısı 3-5 i geçmeyen Rüştiye Mekteplerinin çoğaltılması yoluna gidildi. Aradan yıl gibi bir zaman geçtikten sonra da, Maârif-i Umumîye Nezaretine bağlanan ve Sıbyan Mektebi adı verilen ilkokullar çoğaltılmaya başlandı. Bu da ilkokul öğretmenine olan ihtiyacı artırdı. Bunun üzerine Darülmuallimîn-i Sıbyân (ilk öğretmen okulu) açıldı. Bundan sonra eski Darülmuallimîn, Darülmuallimîn-i Rüştî olarak adlandırıldı. 16 Mart 1848 tarihinde İstanbul da, orta öğretimin ilk kademesi durumunda bulunan ve zorunlu hale getirilen rüştiye mekteplerine öğretmen yetiştirmek amacıyla ilk Darülmuallimîn açıldı.(unat, 1964) 1868 de Darülmuallimîn-i Sıbyan, 1869 da Darülmuallimîn-i Âli gibi okullar açıldı. (MEB, 1983) 1869 yılında Saffet Paşa nın nazırlığı zamanında, Maârif-i Umumîye Nizamnâmesi bugünkü anlamda (Genel Eğitim Yasası) hazırlandı ve yayımlandı. Bu nizamnâmenin yayımlanması, öğretmen yetiştirmede önemli bir adım olmuştur den 1915 e kadar, okulun düzeyine göre değişmekle birlikte, öğretmen okullarının öğrenim süresi, genellikle ilkokul ya da rüştiyeler üzerine, üç yıl olmuştur. İlkokul üzerine olanlar, ilkokula; rüştiyeler üzerine olanlar da orta öğretime öğretmen yetiştiriyorlardı. Öğretmenliğin bir meslek olarak kabulüne ilişkin ilk hüküm: Hazırlanan bu nizamnâmenin 63. maddesine göre, öğretmen okullarından mezun olanlar, bir okula yapılacak öğretmen atamasında, diğerlerine tercih edilecektir. Bu, öğretmen okulu açılmasından sonra, öğretmenliğin, ülkede ayrı bir meslek olarak, ilk kez resmen tanınması anlamına geliyordu. (Binbaşıoğlu, 1995) Yine bu nizamnâmeye göre kız rüştiyeleri ile sıbyan okullarının kadın öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla İstanbul da 1870 te bir Darülmuâllimat (kız öğretmen okulu) açıldı.(duman, 1991) 1872 de bu okullardan mezun olanlara staj yaptırabilmek için Darülameliyat denen uygulama okulu açıldı de İstanbul dan başka Girit, Konya, Bosna, Bursa, Kastamonu, Kudüs, Trabzon illerinde yeni okullar açıldı. Bu devirdeki darülmuallimînlerin ilk programı genel olarak medreselerin programına benzemekteydi. Öğretmenlik dersleri yerine Arabî, Farisî, riyaziye, Türkçe, hüsnühat, coğrafya dersleri okutulmaktaydı. Usulü Tedris ilk defa Darülmuâllimat programına 1870 yılında dahil edilmiştir. Bu okulların öğrenci kaynağı genelde belirsiz olup çoğunlukla medreselerdi.(meb, 1970) Meşrutiyet döneminde ilköğretim, devlet görevi olarak kabul edildi ve 1913 te Tedrisat-ı İptidaîye Kanun-u Muvakkatı çıkarılarak ilköğretim parasız ve zorunlu hâle getirildi. Bunun için gereken öğretmen ihtiyacını karşılayabilmek için her ile bir darülmuallimîn, bazen de darülmuâllimat açılmaya başlandı te yayınlanan yeni nizamnâmeye göre İstanbul daki Darülmuallimin-i Âliye izharî ve iptidaî kısımlarını içine alırken, diğer illerdekiler yalnız iptidaîlerden ibaret olacaktı. Darülmuallimîn-i İptidaîyeleri nin öğrenim süresi erkeklerde 4, kızlarda 5 er yıldı. Ayrıca 2 er yıl da izharî bölümleri vardı. Darülmuallimîn-i Âlinin izharî kısmı ise 3 yıldı yılında rüştiyelere öğretmen yetiştirmek için okullar açılmışsa da çok uzun ömürlü olmamıştır. Bu kurumlar Cumhuriyetin ilânına kadar varlıklarını devam ettirmişlerdir. (MEB, 1970)

4 3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu ülkede yüzyıllardır devam eden ve modern okullar yanında yer alan geleneksel eğitim kurumlarına son veriyor, Millî Eğitim Bakanlığının sorumluluğu altında lâik bir eğitim sistemi kuruyordu. (Kaya, 1984) Bu sistemde eğitim kurumları Cumhuriyet öncesinden devralınanlarla birlikte yeni baştan bina ediliyordu. Cumhuriyetin ilk yıllarında köy ve şehir okullarının ihtiyacı olan öğretmenler farklı kaynaklardan sağlanıyordu. Bu uygulama 1953 yılında Köy Enstitüleri ile İlk öğretmen Okulları birleştirilinceye kadar devam etmiştir. İlköğretim II. Kademeye Öğretmen Yetiştirme Orta öğretim seviyesine öğretmen yetiştirmenin Cumhuriyet tarihindeki gelişimi incelendiğinde ortaokul ve lise öğretmenlerinin benzer kaynaklardan yetiştiği görülmektedir. İlke olarak her ne kadar lise öğretmenleri yüksek öğretmen okulları ve üniversitelerin fen-edebiyat fakültelerinden, ortaokul öğretmenleri de eğitim enstitülerinden yetiştirilmiş ise de yetişen öğretmenin hangi seviyede görev yapacağını çoğu zaman ortaokul ve liselerin öğretmen ihtiyacı belirlemiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarında doğrudan ortaokula öğretmen yetiştiren bir kurum yoktu. Cumhuriyet öncesi dönemden devralınan yüksek öğretmen okulları ve üniversitelerin ilgili bölümlerinden mezun olanlar lise ile birlikte ortaokullarda da öğretmenlik yapıyorlardı. Bu nedenle 1920'li yıllarda ortaokul öğretmeni yetiştirme ihtiyacı sık sık gündeme geliyordu. Bu ihtiyaca cevap vermek için kurulan ilk eğitim enstitüsü olan "Gazi Eğitim Enstitüsü" öğretim yılında ortaokullara Türkçe öğretmeni yetiştirmek amacıyla Konya'da "Orta Muallim Mektebi" adıyla kurulmuş (2 yıllık) ve daha sonra Ankara'ya nakledilerek yeni bölümler eklenmiştir. Bu enstitü 1940'lı yılların sonuna doğru öğrenim süreleri 2-3 yıl arasında değişen farklı bölümleriyle tüm ortaokul dersleri için öğretmen yetiştirir hale gelmiştir. Bu arada sayıları gittikçe artan ortaokulların öğretmen ihtiyacını kısa yoldan karşılamak amacıyla öğretim yılında ortaokullardaki tüm dersleri (tarih, coğrafya, Türkçe, yurttaşlık bilgisi, matematik, tabiat bilgisi, fizik, kimya) okutabilecek öğretmenler yetiştirmek üzere "toplu dersler bölümü" kurulmuş ise de kalitenin düştüğü kaygısıyla bu uygulamadan kısa zamanda vazgeçilmiştir. Bunun yerine yukarıda adı geçen dersler fen ve edebiyat bölümleri kurularak iki grupta toplanmış ve enstitü programları buna göre düzenlenmiştir. 1940'lı yılların sonlarında Gazi Eğitim Enstitüsünün kapasitesinin ülkenin ortaokul öğretmeni ihtiyacını karşılamaktan uzak olduğu anlaşılınca, yeni eğitim enstitüleri açılmaya başlanmıştır. Balıkesir, İstanbul ve İzmir Öğretmen Okullarının altyapısından yararlanılarak bu kurumlarla birlikte faaliyet gösteren eğitim enstitüleri kurulmuştur. Bu enstitülerin kurulmasında, ortaokulların hızla şehir ve kasabalara yayılması yönünde halktan gelen istekler önemli rol oynamıştır öğretim yılında Buca'da bir eğitim enstitüsünün daha açılmasıyla sayıları beşe çıkan bu enstitüler, fen ve edebiyat bölümleri altında ortaokul derslerini öğretecek öğretmenleri yetiştirme görevini üstlenmişlerdir. Bu enstitülerde fen, edebiyat, eğitim ve yabancı diller bölümlerinin öğretim süresi 2, diğer bölümlerin ise 3 yıl idi. Daha sonra iki yıllık bölümlerin de öğretim süresi 3 yıla çıkartılmıştır (yabancı diller döneminde; fen, edebiyat ve eğitim döneminde) öğretim yılında fen bölümü, matematik, fen ve tabiat bilgisi; edebiyat bölümü de Türkçe ve sosyal bilgiler bölümlerine ayrılmış ve programlar buna göre yeniden düzenlenmiştir. Bu yeni düzenleme sonucu öğretim yılından itibaren enstitüler fen bilgisi, matematik, sosyal bilgiler, Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, beden eğitimi, resim iş, müzik, tarım ve eğitim adıyla 12

5 bölümle öğretim yapmaya başlamışlardır. Tüm bölümlerin süresinin 3 yıla çıkarılmasıyla programlarda alan dersleri, meslek bilgisi dersleri ve genel kültür dersleri yönünden denge ve bütünlük kurulması yönünde önemli bir adım atılmıştır. 1960'lı yılların sonuna doğru eğitim enstitülerinin sayısı iki katına çıkmış, 1961 yılında daha sonraları Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsü adını alacak olan Erzurum Eğitim Enstitüsü eğitimöğretim faaliyetlerine başlamıştır. 1970'te bu sayı 12, 1973'te 16 ve 1978'de 18 olmuştur. Aynı şekilde 1960 yılında enstitülerde olan toplam öğrenci sayısı öğretim yılında 'e yükselmiştir. Eğitim enstitülerinin sayısının kısa sürede artması, ortaokul öğretmeni ihtiyacının 1960'tan sonra hızla artmış olmasından kaynaklanmaktadır. 1970'li yıllara gelindiğinde öğretmen yetiştiren kurumlardaki bu artış bile ortaokullardaki öğretmen ihtiyacını karşılamaya yetmemiş ve bu nedenle kestirme çözümler gündeme getirilmiştir yılında "Gece Öğretimi" (toplam mezun ) ve "Mektupla Öğretim" (toplam mezun ), 1978 yılında da "Hızlandırılmış Eğitim" (toplam mezun ) yoluyla yeterli eğitim almadan çok sayıda öğretmen yetiştirilmiştir (toplam ). Tüm bu gelişmeler artan öğretmen ihtiyacı karşısında nitelik sorununun gözardı edildiğini ve sadece niceliğe yönelik önlemlerin alındığını göstermektedir. Temelde ortaokullara branş öğretmeni yetiştirmek üzere kurulan ve süreleri 1969 yılı sonunda 3 yıla çıkarılan eğitim enstitüleri, öğretim yılında önemli bir değişiklik geçirmiştir öğretim yılı başında Ankara Gazi, İzmir Buca, Balıkesir Necati Bey, Diyarbakır, Konya Selçuk, Trabzon Fatih, Samsun, Edirne ve Erzurum Kâzım Karabekir Eğitim Enstitülerinin öğrenim süresi 4 yıla çıkarılmıştır öğretim yılında alınan bir kararla da eğitim enstitülerinin adları Yüksek Öğretmen Okulu olarak değiştirilmiş ve bölümlerde yeniden yapılanma ile branşlarda ihtisaslaşmaya gidilmiştir. (MEB, 1983) 16 bölüm halinde (Türk dili ve edebiyatı, tarih-coğrafya, coğrafya-tarih, matematik-fizik, fizikmatematik, fizik-kimya, kimya-fizik, kimya-biyoloji, biyoloji-kimya, İngilizce, Fransızca, Almanca, resimiş, müzik, beden eğitimi, eğitim) yeniden organize edilen enstitülerde amaç hem ortaokullara hem de liselere öğretmen yetiştirmek haline gelmiştir. Bu düzenleme ile eski enstitülere üniversiter bir yapı ve işleyiş kazandırılmaya çalışılırken bölümlerde getirilen ihtisaslaşma, yetişen öğretmenlerin ortaokuldan çok liseye yönelmelerine neden olmuştur. Bu düzenlemeden sonra yüksek öğretmen okulu mezunlarının statüsü üniversitelerin fen-edebiyat fakültelerinden yetişen öğretmenlerle paralel hâle gelmiş, ancak bu arada ortaokula özgü öğretmen yetiştirme ihtiyacı (örneğin fen bilgisi ve Türkçe öğretmenlikleri gibi) gözardı edilmiştir. 1978'de "Yüksek Öğretmen Okulu" adı altında yeniden yapılandırılan enstitüler, 1982 yılında 2547 sayılı kanunla eğitim fakültelerine dönüştürülmüş ve üniversite çatısı altına alınmıştır. Bu düzenleme ile bölümlerde ihtisaslaşma iyice derinleşmiş ve zaman içinde yan alanlardan vazgeçilerek tamamıyla tek bir alanda (fizik, kimya, tarih gibi) öğretmen yetiştirilmeye çalışılmıştır. Bunun sonucu olarak ortaokulların öğretmen ihtiyacı liseye özgü derslerde yetişmiş eğitim fakültesi mezunları tarafından karşılanmaya başlanmış, ancak bu uygulamada çeşitli güçlükleri beraberinde getirmiştir. Ayrıca yeni düzenlemenin getirdiği branşlarda ihtisaslaşma ile "yan alanda yetişme"nin yok edilmesi, kırsal kesimde az sayıda öğrenciye sahip ortaokulların öğretmen ihtiyacının karşılanmasında önemli güçlüklere neden olmuştur. Sadece bir branşta yetişen öğretmenin ortaokulda öğretebildiği ders sayısı düşük düzeyde kalmış ve her ders

6 için ayrı öğretmene ihtiyaç duyulmuştur. Böylece gerek sayısal yönden, gerekse ortaokul seviyesindeki öğrencilere ve derslere uygun nitelikli öğretmen yetiştirme açısından, eğitim enstitülerinde 1978'deki düzenleme ile başlayan ve 1982'deki düzenleme ile iyice belirgin hale gelen yeniden yapılandırma çalışmalarının bazı olumsuz sonuçlara yol açtığı görülmektedir. Ortaokullardaki öğretmen açığı zaman içinde eğitim fakültelerinin lise branşlarına öğretmen yetiştiren bölümlerinden ve fen-edebiyat fakülteleri mezunu sertifikalı öğretmenlerle karşılanmaya çalışılmışsa da, gerek öğretmenlerin aldıkları lisans eğitimi gerekse bu kademenin ilköğretim içinde yer alması nedeniyle lise öğretmenleri bu kademede öğretmenlik yapmaya pek istekli olmamışlardır. Ortaokul çağındaki öğrencilerle çeşitli sıkıntılar yaşayan bu öğretmenler ortaokullara göre daha akademik ve üniversiteye yönelik eğitim veren liseleri tercih etmişler, ortaokullarda öğretmenlik yapmaktan daima kaçınmışlardır. Sınıf öğretmenliği bölümü ise ilköğretimin ilk beş yılına öğretmen yetiştirdiği için ortaokullardaki (ilköğretim II. kademe) öğretmen açığının kapatılmasına bir katkıda bulunamamıştır. Bu nedenle, yeni açılan ilköğretim okullarının II. kademesinin öğretmen sıkıntısı halen sürmektedir. ERZURUM EĞİTİM ENSTİTÜSÜ Enstitünün Kuruluşu ve İlk Öğretim Kadrosu Erzurum Eğitim Enstitüsünün kuruluş çalışmaları 1960 yılı Şubat ayında belirginleşti. Erzurum da 100 yatılı 30 gündüzlü öğrenci barındırabilecek bir bina aranmış, şimdiki Ali Ravi İlköğretim Okulu binası o zaman yeni yapıldığı için enstitü için uygun görülmüştür. Aslında enstitü yılı Kasım ayında öğretime başlamıştır. Personel araç-gereç ve benzeri imkânlardan oldukça yoksun bir yüksek okul, özellikle yatılı bir yüksek okul açmak kolay değildi. Kaldı ki, enstitüye tahsis edilen ilkokulun malzemesi de yüksek okulda kullanılabilecek nitelikte değildi. Başlangıçta enstitüye eleman atanmasında MEB titiz davranmış, başvuruları araştırmıştır. Ancak sonraları bu tutumun değiştiği, atamalarda bölgesel politikaların dikkate alındığı bir gerçektir. Okul binası 15 büyük, 3 te idare odası olabilecek küçük odadan ibaretti. Binanın üst katında 5 oda ve yatakhane; orta katında 4 sınıf, müdür, müdür yardımcısı ve öğretmen odası; alt katta ise mutfak, ambar ve yemekhane bulunmaktaydı. Enstitü müdürü küçük bir oda ile yanındaki banyoyu lojman olarak kullanmaktaydı. Enstitünün 400 m güneyinde çok büyük karkas bir bina bulunuyordu. Modern bir hapishane olarak düşünülen bu bina, ne gariptir ki, daha sonra sırasıyla Eğitim Enstitüsü ve Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi olacaktır. Enstitünün ilk yılında bir müdür ve iki öğretmenden oluşan bir öğretim kadrosu vardı. Okulun her türlü işini bu kişiler yüklenmişti. Enstitü müdürü gündüz resmî işleri takip eder, mesaî saatleri dışında okulun her noksanı ile ilgilenirdi. Onun bu çalışmasını enstitüye 01 numara ile kaydolan öğrenci şöyle anlatmaktadır:

7 Bavulum elimde okula geldiğimde ak saçlı bir bey elinde bir şeyler dikmekteydi. Kendisine müdür ve müdür yardımcılarını sordum. Benimle yakından ilgilenerek üst katta boş bir yatak olduğunu söyledi. Ben de müdürün üst katta olduğunu düşünerek gösterdiği yere çıktım. Kimseyi bulamayınca geri döndüm. Okulda müdür yardımcısı olmadığını ve dikiş diken zatında enstitü müdürü olduğunu öğrendim. Bir müdürün yastık kılıfı ve yatak çarşafı dikmesine bir anlam verememiştim. (Alkan, Naim) 1963 yılında Millî Eğitim Bakanlığı, TCK XII. Bölge Müdürlüğü karşısında bulunan henüz kullanılmayan cezaevi binalarını ve çevresindeki arsayı satın almıştı. Bina ancak 1966 yılında içine girilebilecek duruma getirilmiş, spor salonu ve konferans salonu da yılında, binanın yanına düşünülen lojmanlar ise on ay sonra tamamlanabilmişti. Erzurum Eğitim Enstitüsünün taşındığı bu yeni bina 43 dönüm genişliğinde ve toplam dört ayrı binadan oluşmaktaydı. Binanın kullanıma açık bölümü 60 kişilik 16 derslik, bir idman salonu, dört laboratuar, bir oturma salonu, bir kimya, bir biyoloji, bir fizik sınıfı ve bir de sunu salonundan müteşekkildi. Daha önceki okul binası düşünülünce dershaneleri, laboratuarı, kütüphanesi, yatakhanesi ve öğrenci lokali bulunan bu bina öğrencilere fazla bile gelmişti. Hatta okulun son koridoru daha sonraki yıllarda açılacak Atatürk Ortaokulu için ayrılmıştı. Onlar da aynı çatı altında eğitime devam ettiler. Ardından daha önceleri kullanılan enstitü binası ise bu ortaokula devredildi. İlk yılında kendi öğretim kadrosuna sahip olmayan enstitünün yönetimine Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümünden Doç. Dr. Ferruh Sanır Bey getirilmişti. Henüz kadrolu öğretim elemanı bulunmayan okuldaki diğer tüm öğretmenler ya üniversiteden ya da Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı okullardan sağlanıyordu. Hatta enstitü öğretmenleri arasıda Yurttaşlık Bilgisi derlerini vermesi için görevlendirilen bir vali yardımcısı bile vardı. Daha sonraki yıllarda giderek kendi öğretim kadrosunu kuran Erzurum Eğitim Enstitüsü sahip olduğu her branştan öğretim elemanıyla kendi kendine yeter duruma gelmiştir yılından 1982 yılına kadar hizmet veren eğitim enstitüsünde yüzlerce öğretim elemanı görev almıştır. Bunların arasında Orhan OKAY, Bener CORDAN, Şerif AKTAŞ, Hayati DOĞANAY gibi tanınmış kişiler de vardı. YÖK ün kurulması ve eğitim enstitülerinin üniversitelere devredilmesiyle burada görev yapmakta olan personelde üniversite çatısında çalışmaya başlamışlardır Öğretim yılı öğretim kadrosu: a-yönetim Kadrosu -Doç. Dr. Ferruh SANIR Müdür -Saadet ERGEÇE Müdür Yardımcısı -Şükrü VELİOĞLU 2/3 Kadrolu Öğretmen ve Müdür Yardımcısı b-öğretmenler 1-Doç.Dr. Ferruh Sanır Coğrafya Öğretmeni 3.. Dr. Asistan Necdet San Matematik Öğretmeni 4.. Dr. Asistan Hanefî Ünal Fizik Öğretmeni 5. Dr. Asistan Sar a Beygu Kimya Öğretmeni 6. Dr. Asistan Osman Sargın Tarih Öğretmeni 7. Şenel Baykal Biyoloji Öğretmeni

8 8. Vali Yard. Hadi Koçak Yurttaşlık Bilgisi Öğretmeni 9. Selçuk Caner Meslek Dersleri Öğretmeni 10.Nenehatun Öğretmen Okulu Müd... Meslek Dersleri Öğretmeni 11.Şükrü Velioğlu Müzik Öğretmeni 12.Raif Akbulut Beden Eğitimi Öğretmeni Eğitim Enstitüsünün Kuruluş Amaçları Eğitim enstitüleri, ortaokullar ile dengi öğretim kurumlarına ve ilköğretmen okullarına öğretmen, ilköğretim müfettişi ve ilköğretmen okullarına bağlı uygulama okullarına başöğretmen yetiştiren; ilk ve orta okullarla ilköğretmen okulları ile ilgili problemler üzerinde incelemeler yapan ve bu okullar öğretmenlerinin meslekî gelişmelerine yardım eden bir yüksek öğretim kurumuydu. Eğitim enstitülerinin kurulmasıyla bu okullarda eğitim gören öğrencilerin; millî ahlâk ilkelerine bağlı, millet ve insanlık ülküsünü benimsemiş, pozitif ilim anlayışı kazanmış, bilgilerini meslek alanında kullanma yollarını öğrenmiş; çalışkan, mesleğine bağlı, yurdun her yerinde hizmette bulunmaya hazır, yaşayış ve çevresine yaptığı tesir bakımından örnek tutulmaya lâyık; bedence ve karakterce sağlam, şahsiyet sahibi meslek adamlarını yetiştirmek amaçlanmıştır.(meb, 1970) Enstitünün Yönetimi ve Bölümleri Erzurum Eğitim Enstitüsünün başlıca yönetim organları aşağıdaki şekilde yapılandırılmıştı: Öğretmenler Kurulu, Bölüm Öğretmenler Kurulu ve Enstitü Kurulu.. Enstitü Öğretmenler Kurulu, enstitü öğretmenlerinden ve asistanlardan teşekkül eder ve yılda en az üç defa toplanırdı. Kurulda: a-enstitüde eğitim öğretim ve yönetim işlerinin genel gidişatı, b-gelecek dönem çalışmaları, c-gerekli görev dağılımı için seçimler, d-bakanlıkça enstitüye verilecek görevler ve yeni yönetmelikler ele alınırdı. Bu kurula müdür başkanlık ederdi. Kararlar oy çokluğu ile alınır ve tutanak altına alınırdı. Bölüm Öğretmenler Kurulu ilgili bölüm öğretmenleri ve bölüm asistanlarından oluşurdu. Kurulun başlıca görevleri: a-bölüm şeflerini veya temsilcilerini seçmek, b-öğretim çalışmalarını denetleyip, plânlayarak gereken tedbirleri almak, c-müfredat programlarını ve haftalık ders dağılımını hazırlamak, d-inceleme, kurs ve tatbikata çıkacak sınıfların çalışma programını hazırlamak e-bölüm bütçesini hazırlayıp Enstitü Kuruluna sunmak idi.

9 Enstitü Kurulu, müdür, müdür yardımcıları ve bölüm şeflerinden oluşurdu. Kurulun üye sayısı en az yedi olmalıydı. Kurul yılda iki kere toplanarak: Eğitim öğretimin yönetmelikçe belirlenen amaçlara uygun şekilde yürütülmesini temin etmek için gereken tedbirleri alır, bölümler arasında koordinasyonu sağlar ve enstitü bütçe tasarısını hazırlayarak bakanlığa sunardı. 12 ayrı bölümden meydana gelen enstitülerde öğrenim süresi 1967 yılına kadar 2 yıl, öğretim yılından öğretim yılına kadar 3 yıl ve bu tarihten sonra da 4 yıl olarak belirlenmişti. Eğitim Bilimleri Matematik Fen ve Tabiat Bilgisi Türkçe Sosyal Bilgiler Resim-İş Beden Eğitimi Müzik İngilizce Fransızca Almanca Tarım Erzurum Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsünde bu 12 bölümden yalnızca Sosyal Bilgiler, Türkçe, Fen ve Tabiat Bilgileri ve Matematik bölümleri bulunmakta idi. Öğrenci Seçimi ve Giriş Şartları Enstitünün tüm bölümlerine ilköğretmen okulu mezunları arasından seçme sınavı ile öğrenci alınırdı. Yalnızca Eğitim Bilimleri Bölümüne üç yıl ilkokul öğretmenliği yapmış olanlar başvurabilirdi. Sınavlar iki kademeli olup önce başvuranlar arasından eleme sınavı daha sonrada giriş sınavı yapılmaktaydı. -Eleme sınavı çoktan seçmeli test tipinde olup İl Millî Eğitim Müdürlüğünde Mayıs ayının ilk Pazartesi günü, -Giriş Sınavı ise Eğitim Enstitüsünde Eylül ayının son haftasında yapılmaktaydı.(meb, 1973) Tablo-1 Enstitünün İlk Yıllarındaki Öğrencilerin Dağılımı ÖĞRENCİLER YENİ KAYIT MEZUN YIL KIZ ERKEK KIZ ERKEK TOPLAM Tablo-2 Enstitünün İlk Yıllarda Görev Alan Öğretim Elemanlarının Dağılımı ÖĞRETMENLER CİNSİYET KARİYER YIL0 KIZ ERKEK TOP. ÖĞRETMEN DOÇ.DR PROF.DR (MEB, 1974)

10 Daha sonraki yıllarda eğitim enstitülerine bir arma hazırlama ihtiyacı duyulunca Mustafa Kemal Atatürk ün 1926 tarihli İlim denizler kadar engin, gökler kadar geniştir ve öğretmende göklerdeki bir yıldızdır vecizesinden hareketle; alt yarım küresi koyu deniz mavisi, üst yarım küresi açık gök mavisinden oluşan bir daire ve bu dairenin üst yarım küresinde de beyaz bir yıldızla sembolize edilen bir arma hazırlanmıştır. Mustafa Kemal in onayı alındıktan sonra önce Gazi Eğitim Enstitüsü için daha sonra tüm eğitim enstitüleri için bu armanın kullanıldığı rozetler ve diplomalar hazırlanmıştır tarihinde ise Erzurum Eğitim Enstitüsüne mahsus bir arma hazırlanır. Sanat tarihi öğretmeni tarafından hazırlanan bu armada çift başlı Selçuklu kartalı ve ortasında da sarı renkli Gazi Eğitim Enstitüsünün arması kullanılmıştır. Daha sonraki Yüksek Öğretmen Okulu yıllarında yine eski armaya dönüş yapılacaktır eğitim ve öğretim döneminde açılan enstitü, öğretim dönemine kadar Erzurum Eğitim Enstitüsü olarak anılmıştır. Aynı yıl toplanan Enstitü Kurulu okula yeni bir isim bulmaya karar vermiştir. Teklif edilen isimler arasında en çok kabul görenleri ünlü tarih ve coğrafya bilgini aynı zamanda Erzurum Kuşatması na katılarak kahramanlıklar gösteren Katip Çelebi ile Kurtuluş Savaşı sırasında Erzurum daki XV. Kolordunun komutanlığını yapan ve Erzurum un kurtuluşunda büyük emeği olan Kâzım Karabekir olmuştur. Uzun tartışmalardan sonra enstitünün ismi 1973 ten itibaren Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsü olarak değiştirilmiştir.(özdemir, 2002) Öğretim Programları Tablo-3 Sosyal Bilgiler Bölümü Programı SINIFLAR DERSLER I II III Genel Tarih Türk Tarihi Türkiye Tarihi Türk Devrim Tarihi Sanat Tarihi Genel Fiziki Coğrafya Genel Beşeri Coğrafya Genel Ekonomik Coğrafya Türkiye Coğrafyası Ülkeler Coğrafyası Sosyoloji Yurttaşlık Eğitimi Seminer (*) Özel Öğretim Metodu ve Uyg. (**) TOPLAM

11 Meslek Dersleri Eğitim Psikolojisi Ruh Sağlığı ve Rehberlik Ölçme Değerlendirme Eğitim Sosyolojisi Genel Öğretim Bilgisi Türkçe Yabancı Dil GENEL TOPLAM (*) Seminerin iki saati tarihe iki saati coğrafyaya ve bir saati de sosyolojiye ayrılacaktır. (**) Tarih, coğrafya ve yurttaşlık eğitimi derslerini okutan öğretmenlerle paylaşılacağı gibi tek bir öğretmen tarafından da okutulabilir. Tablo-4 Türkçe Bölümü Programı DERSLER SINIFLAR I II III Türkçe Kompozisyon Türkçe Dilbilgisi Edebiyat Bilgileri Eski Türk Edebiyatı Yeni Türk Edebiyatı Halk Edebiyatı Batı Edebiyatı Türk Tarihi Sanat Tarihi Yazı Seminer (*) Özel Öğretim Metodu ve Uyg TOPLAM Meslek Dersleri Eğitim Psikolojisi Ruh Sağlığı ve Rehberlik Ölçme Değerlendirme Eğitim Sosyolojisi Genel Öğretim Bilgisi Türk Devrim Tarihi Yabancı Dil GENEL TOPLAM

12 Tablo-5 Matematik Bölümü Programı DERSLER SINIFLAR I II III Temel Matematik Temel Matematik Uygulaması Lineer Cebir Geometri-I Geometri-I Uygulaması Geometri-II Geometri-II Uygulaması Analitik Geometri-I Analitik Geometri-I Uygulaması Analitik Geometri-II Analitik Geometri-II Uygulaması Analiz-I Analiz-I Uygulaması Analiz-II Analiz-II Uygulaması İhtimaller Hesabı ve İstatistik Astronomi Fizik Ticaret Bilgileri Özel Öğretim Metodu ve Uyg TOPLAM Meslek Dersleri Eğitim Psikolojisi Ruh Sağlığı ve Rehberlik Ölçme Değerlendirme Eğitim Sosyolojisi Genel Öğretim Bilgisi Türk Devrim Tarihi Türkçe Yabancı Dil GENEL TOPLAM

13 Tablo-6 Fen ve Tabiat Bilgisi Bölümü Programı DERSLER SINIFLAR I II III Fizik Kimya Modern Biyolojiye Giriş Botanik Zooloji İnsan Anatomisi ve Fizy. Sağlık Bilgisi Genetik ve Evrim-Ekoloji Matematik Ders Araçları Yapımı Seminer (*) Özel Öğretim Metodu ve Uygulama (*) TOPLAM Meslek Dersleri Eğitim Psikolojisi Ruh Sağlığı ve Rehberlik Ölçme Değerlendirme Eğitim Sosyolojisi Genel Öğretim Bilgisi Türkçe Türk Devrim Tarihi Yabancı Dil GENEL TOPLAM (*) Seminer ile özel öğretim metodu ve uygulama çalışmaları bir öğretmen tarafından yürütülebileceği gibi fizik, kimya ve biyoloji öğretmenleri arasında paylaşılarak da yürütülebilir. Eğitim Enstitüsünün Kâzım Karabekir Yüksek Öğretmen Okuluna Dönüştürülmesi Eğitim enstitülerini yeniden yapılandırılması çerçevesinde, içlerinde Erzurum Kâzım Karabekir Eğitim Enstitüsünün de bulunduğu 9 eğitim enstitüsünün öğrenim süresi 4 yıla çıkarılmıştır öğretim yılında MEB tarafından alınan bir kararla da eğitim enstitülerinin adları Yüksek Öğretmen Okulu olarak değiştirilmiştir ve bölümlerde yeniden yapılanma ile branşlarda ihtisaslaşmaya gidilmiştir. Bu okullar, üniversite öğrenimi yanında eğitim enstitüleri paralelinde öğretmenlik meslek dersleri ve uygulamalarını içeren dersler de vermekteydi. Öğretim karma ve öğrencilerin tamamına yakını yatılıydı.

14 Öğretmen yetiştirme alanında oldukça deneyimli ve güçlü kadrolar oluşturmuş olan bu özgün kurumlar 5457 sayılı Kanun ile üniversitelere devredilerek eğitim tarihindeki yerlerini almışlardır. Bu okulların işleyişine bakacak olursak yönetim ve okul organizasyonun eğitim enstitülerinden çok fazla farklı olmadığını görülmektedir. Ortaokula (ilköğretim II. kademe) ve liselere branş öğretmeni yetiştirmek için kurulan bu okullarda, enstitülerden alınan aynı yönetim organizasyonu ve disiplin anlayışı yanında öğrenci kabulünde bazı değişikliklere gidilmiştir: Öğrenci Kayıt-Kabul İşleri İlköğretmen okullarının ikinci devre 2. sınıflarından 3. sınıflarına pekiyi veya iyi derece ile geçenler arasından; a-çalışkanlıkları, zeka ve kabiliyetleri ile öğretmenlerinin takdirlerini kazanmış olanlar, b-tavır ve hareketleri, öğretmen ve öğrenci münasebetleri bakımından örnek teşkil edilebilecek şekilde tanınmış olanlardan ve yüksek öğretime devamları öğretmenler kurulunda uygun bulunanlar, Fen veya edebiyat bölümlerinden birisi için okul adayı gösterilirdi. Aday not ortalamalarına göre kontenjan oranında okula alınırdı. Amaçları Yüksek öğretmen okulları; yapı, işleyiş ve programlarında olduğu gibi öğretim amaçları bakımından da kendilerine yine eğitim enstitülerini örnek almışlardır. -Millî ahlâk ilkelerine bağlı millet ve insanlık ülküsünü benimsemiş, -Yaşayış ve çevresine yaptığı tesir bakımından örnek tutulmaya layık, -Bilgilerini meslek alnında kullanma yollarını öğrenmiş -Çalışkan, mesleğine bağlı, -Pozitif ilim anlayışı ve şahsiyet kazanmış olarak yetişmelerini amaçlamıştır.(meb, 1970) Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Kâzım Karabekir Yüksek Öğretmen Okulu 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 20 Temmuz 1982 tarihinde yayınlanmasıyla Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesine dönüştürülerek Atatürk Üniversitesi Rektörlüğüne bağlanmıştır. Fakülteye dönüştürülürken: İlköğretime sınıf öğretmeni yetiştiren Erzincan ve Ağrı daki iki yıllık eğitim enstitüleri de eğitim yüksekokuluna dönüştürülerek Eğitim Fakültesine bağlanmış; Erzurum Yabancı Diller ve Temel Bilimler Yüksek Okulu da bu fakülte bünyesine dahil edilmiştir. O yıllarda eğitim fakültesinin öğrenim süresi 4 yıl, eğitim fakültesine bağlı yüksekokulların ise 3 yıl idi yılında önceki Enstitü ve Yüksek Öğretmen Okulu Programları tamamen değiştirilerek yeni bir bölümleme ve fakülte organizasyona gidilmiştir öğretim yılında Kâzım

15 Karabekir Eğitim Fakültesi; 1 profesör, 3 doçent, 5 yardımcı doçent, 17 araştırma görevlisi, 54 öğretim görevlisi ve 1 uzmandan oluşan toplam 81 öğretim elemanıyla eğitim-öğretime başlamıştır. REFERANSLAR Alkan, Naim (1982).Kişisel Arşivi. Erzurum. Akyüz, Yahya (1994).Türk Eğitim Tarihi (Başlangıcından 1993 e). İstanbul: Kültür Koleji Yayınları No:04 Binbaşığlu, Cavit (1995). Türkiye de Eğitim Bilimleri Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları No:2795 Duman, Tayyip (1991). Türkiye de Orta Öğretime Öğretmen Yetiştirme Tarihi Gelişim. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları No:2322 Kaya, Yahya Kemal (1984).İnsan Yetiştirme Düzenimiz Politika-Eğitim-Kalkınma Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdare Bilimler Okulu Basımevi. KKEF (1987). Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi 1982 den Önceki ve Sonraki Durumu. Erzurum MEB (1970).Öğretmen Okulları Genel Müdürlüğü Yıllığı. Ankara: Nam Matbaası. MEB (1973). Cumhuriyetin 50.Yılında Millî Eğitimimiz. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları Yayınları No:5144. MEB (1983). Cumhuriyet Döneminde Eğitim. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları No:91. Millî Eğitim Dergisi (1998). Öğretmen Okullarının Kuruluşunun 150. Yılında Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimi, Millî Eğitim Dergisi, Sayı:137. Unat, Faik Reşit (1964).Türkiye Eğitim Sistemi Gelişimine Toplu Bir Bakış. MEB, Ankara: YÖK (1998). Eğitim Fakültelerinin Yeniden Düzenlenmesi. Ankara.