GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI II

Transkript

1 Deneysel Olarak Sınanmış GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI II Sosyal Kaygı Yalnızlık İletişim Becerileri Aile Rehberliği Özürlülerin Ailelerine Yönelik Rehberlik Sınav Kaygısı Mesleki Grup Rehberliği Kendini Açma Ergenlerde Saldırganlığı Azaltma Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programı Editörler: Prof. Dr. Serdar ERKAN Prof. Dr. Alim KAYA 4. Baskı

2 Editörler: Prof. Dr. Serdar ERKAN - Prof. Dr. Alim KAYA DENEYSEL OLARAK SINANMIŞ GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK PROGRAMLARI - II ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ekim 2005, Ankara 4. Baskı: Şubat 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bilindiği gibi ülkemizde sosyal bilimlerde yapılan araştırmaların önemli bir kısmını temel araştırmalar oluşturmaktadır. Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanı için de aynı durum söz konusudur. Bir diğer deyişle PDR alanında da uygulamalı araştırmaların oranı göreli olarak daha azdır. Zaten az sayıda olan ve büyük bir çoğunluğu yüksek lisans ve doktora tezlerinden oluşan bu araştırmaların kütüphane raflarında kalması, uygulayıcılara ulaşmaması gerçek fonksiyonlarını yerine getirememe sonucunu doğurmaktadır. Bu çalışma ile araştırmacılar ve uygulayıcılar arasındaki bilgi akışını sağlayacak bir yol oluşturulması amaçlanmıştır. Daha önce ilköğretime yönelik programlardan oluşan birinci cildi yayımlanan bu çalışma, iki cilt olarak planlanmasına karşın eldeki programların iki kitap hacmini aşması nedeniyle üç cilde ulaşmıştır. Henüz düzenleme çalışmaları devam eden üçüncü kitap da bu kitap gibi orta ve yüksek öğretime yönelik programlardan oluşacaktır. Bu kitapta yer alan programlar, akademik kurullar önünde savunularak kabul edilmiş olan yüksek lisans ya da doktora tezlerinde kullanılan programlardır. Tüm programlar, istatistiksel olarak anlamlı pozitif etki yaratmıştır. Kitabın hedef kitlesi PDR alanında çalışan ve PDR alanında en az lisans diplomasına sahip meslektaşlarımızdır. Bu niteliği taşımayan kişilerin programları kullanması ehliyet ve etik sorunlar yaratacaktır. Uygulamalarda PDR alanının ve grup etkinliklerinin genel ilke ve kurallarının her zaman dikkate alınması gerekmektedir. Programlara ilişkin soruların ya da taleplerin doğrudan yazarlarla iletişime geçerek iletilmesi mümkündür. Kitap açık uçlu olarak planlanmıştır; araştırma sonuçları ile yararlı olduğu kanıtlanmış programların kitaptaki formatta editörlere iletilmesi durumunda gelecek baskılarda onlara da yer verilmesi bizi mutlu eder. Tüm yazarlara, danışmanlarına ve kitabı yayımlayan Pegem Akademi ekibine teşekkür ederiz. Editörler Prof. Dr. Serdar ERKAN Prof. Dr. Alim KAYA Şubat 2014 iii

4 Kimimizin doğrudan, kimimizin de öğretmenlerinin öğretmenleri olarak yetişmemizde ve ülkemizde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanının doğup gelişmesinde büyük emekleri olan; alanımızın duayenleri, Prof. Dr. Feriha BAYMUR Prof. Dr. Hasan TAN Prof. Dr. Muharrem KEPÇEOĞLU Prof. Dr. Đ. Ethem ÖZGÜVEN Prof. Dr. Yıldız KUZGUN Prof. Dr. Yadigar KILIÇÇI Prof. Dr. Gül AYDIN öğretmenlerimize ithaf olunur. iv

5 Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Grupla Đletişim Becerileri Eğitiminin Üniversite Öğrencilerinin Đletişim Beceri Düzeylerine Etkisi Doç. Dr. Fulya Yüksel Şahin, Yıldız Teknik Üniversitesi 2. Bölüm: Özürlü Çocuğu olan Anne Babaların Kaygı Düzeylerini Azaltmaya Yönelik Bir Grup Rehberliği Uygulaması Ayşe Cin, Erdemli Rehberlik ve Araştırma Merkezi Prof. Dr. Mustafa Kılıç, Đnönü Üniversitesi 3. Bölüm: Lise ve Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Kaygı Problemlerini Gidermeye Yönelik Gerçeklik Terapisi Oryantasyonlu Yardım Programı Yrd. Doç. Dr. Mehmet Palancı, Karadeniz Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Yaşar Özbay, Gazi Üniversitesi 4. Bölüm: Grupla Psikolojik Danışmanın Üniversite Öğrencilerinin Kendini Açma Davranışlarına Etkisi Yrd. Doç. Dr. Selahattin Avşaroğlu, Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Prof. Dr. Ömer Üre, Konya Mevlana Üniversitesi 5. Bölüm: Üniversite Giriş Sınavına Hazırlanan Öğrencilerin Ailelerine Yönelik Bir Grup Rehberliği Programı Prof. Dr. Alim Kaya, Doğu Akdeniz Üniversitesi 6. Bölüm: Yalnızlığın Bilişsel-Davranışçı Yaklaşıma Dayalı Grupla Psikolojik Danışma Yoluyla Azaltılması Yrd. Doç. Dr. Baki Duy, Anadolu Üniversitesi 7. Bölüm: Sınav Kaygısıyla Başa Çıkma Programının Lise Đkinci Sınıf Öğrencilerinin Sınav Kaygısı Düzeyine Etkisi Arş. Gör. Asude Özdemir, Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Tuncay Ergene, Hacettepe Üniversitesi 8. Bölüm: Bir Mesleki Grup Rehberliği Programının Genel Lise 1. Sınıf Öğrencilerinin Mesleki Kararsızlık Düzeylerine Etkisi Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Çakır, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 9. Bölüm: Ergenlerde Saldırganlığı Azaltmaya Yönelik Psiko - Eğitim Programı Doç. Dr. Yasemin Yavuzer, Niğde Üniversitesi 10.Bölüm: Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenlerin Öfke, Saldırganlık ve Çatışma Çözme Becerisine Etkisi Yrd. Doç. Dr. Rezzan Gündoğdu, Aksaray Üniversitesi v

6 İÇİNDEKİLER Sayfa Önsöz...iii İçindekiler... v BÖLÜM 1 GRUPLA İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN İLETİŞİM BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ Fulya Yüksel-Şahin (s. 1-68) Özet... 1 Giriş... 1 Kuramsal Çerçeve...1 Saygı Duymak... 3 Empatik Anlayışla Yaklaşabilmek... 3 Etkin Dinlemek... 4 Uygun Bir Biçimde Kendini Açma... 6 Sözel Olmayan Davranışlar ve Sözel Davranışların Uyumlu Olması... 8 Ben Dili İle Konuşmak... 9 Atılgan Davranışta Bulunmak Saydam Olmak Somut Konuşmak ve Tam ve Tek Mesajı Kullanmak Grubun Amaçları Hedef Grup Kullanılabilecek Ölçme Aracı Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum vi

7 BÖLÜM 2 ÖZÜRLÜ ÇOCUĞU OLAN ANNE BABALARIN KAYGI DÜZEYLERİNİ AZALTMAYA YÖNELİK BİR GRUP REHBERLİĞİ UYGULAMASI Ayşe Cin-Mustafa Kılıç (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve İlkeler Hedef Grup Kullanılan Ölçme Araçları Oturum Sayısı Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 3 LİSE ve ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYAL KAYGI PROBLEMLERİNİ GİDERMEYE YÖNELİK GERÇEKLİK TERAPİSİ ORYANTASYONLU YARDIM PROGRAMI Mehmet Palancı Yaşar Özbay (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Sosyal Kaygının Nedenselliği Sosyal Kaygı ve Eşlik Edebilecek Problemler Bilişsel Model ve Sosyal Kaygı Sosyal Kaygının Bazı Bilişsel Faktörlerle İlişkisi ve Yardım Süreci Gerçeklik Terapisi ve Sosyal Kaygı Gerçeklik Terapisi Seçim Teorisi Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi Hedef Grup vii

8 Kullanılan Ölçme Araçları Oturum Sayısı Uygulayıcılara Öneriler Programların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 4 GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMANIN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN KENDİNİ AÇMA DAVRANIŞLARINA ETKİSİ Selahattin Avşaroğlu Ömer Üre (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Kendini Açmayı Etkileyen Faktörler Grubun Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan Ölçme Aracı Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum viii

9 BÖLÜM 5 ÜNİVERSİTE GİRİŞ SINAVINA HAZIRLANAN ÖĞRENCİLERİN AİLELERİNE YÖNELİK BİR GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMI Alim Kaya (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Sınav Kaygısı Envanteri Anne-Baba Davranış Envanteri Öğrenci Formu )(ABDE-Ö) Anne-Baba Davranış Envanteri Anne-Baba Formu (ABDE-AB) Sosyo-Ekonomik Düzey (SED) Ölçeği Oturum Sayısı Programın Hazırlanması ve Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 6 YALNIZLIĞIN BİLİŞSEL-DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMA DAYALI GRUPLA PSİKOLOJİK DANIŞMA YOLUYLA AZALTILMASI Baki Duy (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Grubun Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup ix

10 Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Uygulayıcılara Öneriler Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 7 SINAV KAYGISIYLA BAŞA ÇIKMA PROGRAMININ LİSE İKİNCİ SINIF ÖĞRENCİLERİNİN SINAV KAYGISI DÜZEYİNE ETKİSİ Asude Özdemir Tuncay Ergene (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum x

11 BÖLÜM 8 BİR MESLEKİ GRUP REHBERLİĞİ PROGRAMININ GENEL LİSE I. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ KARARSIZLIK DÜZEYLERİNE ETKİSİ Mehmet Ali Çakır (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 9 ERGENLERDE SALDIRGANLIĞI AZALTMAYA YÖNELİK PSİKO-EĞİTİM PROGRAMI Yasemin Yavuzer (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Ergenlik Dönemi ve Saldırganlık Programın Amaçları Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum xi

12 Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum BÖLÜM 10 YARATICI DRAMA TEMELLİ ÇATIŞMA ÇÖZME PROGRAMININ ERGENLERİN ÖFKE, SALDIRGANLIK VE ÇATIŞMA ÇÖZME BECERİSİNE ETKİSİ Rezzan Gündoğdu (ss ) Özet Giriş Kuramsal Çerçeve Çatışma Çözme Saldırganlık Öfke Yaratıcı Drama Programın Genel Amacı Gruba Üye Seçimi ve Diğer İlkeler Hedef Grup Kullanılan-Kullanılabilecek Ölçme Araçları Oturum Sayısı Uygulayıcılara Öneriler Oturumların Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar Kaynaklar Oturumlar Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum Oturum xii

13 Grupla İletişim Becerileri Eğitimi 1 BÖLÜM 1 GRUPLA İLETİŞİM BECERİLERİ EĞİTİMİNİN ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN İLETİŞİM BECERİ DÜZEYLERİNE ETKİSİ Fulya YÜKSEL-ŞAHİN ÖZET Bu araştırmada, iletişim becerileri eğitimi programının üniversite öğrencilerinin iletişim beceri düzeylerine etkisi incelenmiştir. Deney (n=16) ve kontrol grubunu (n=16) oluşturan katılımcılara (N=32) iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik 11 oturum olarak hazırlanan programın öncesinde ve sonrasında İletişim Becerilerini Değerlendirme Ölçeği (İ.B.D.Ö.) uygulanmıştır. Deney grubu 11 oturumluk iletişim becerilerini geliştirme programına alınmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sonuçlar, iletişim becerilerini geliştirmeye yönelik olarak düzenlenen programın, düşük iletişim becerilerine sahip üniversite öğrencilerinin iletişim becerilerini artırmada anlamlı düzeyde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Kuramsal Çerçeve GİRİŞ Beceri sözcüğü, bazı etkinliklerdeki yeterlilik ve uzmanlık anlamlarını içerir. Beceri kavramı, bir beceriye sahip olup olmamak şeklinde ele alınamaz. Beceri kavramı, daha çok sahip olunan becerideki güçlü yönlerin ve eksikliklerin ya da her ikisinin karışımı olarak düşünülebilir. Bütün ilişki becerilerinde, değişik düzeylerde hem güçlü yanlar hem de eksiklikler vardır. Örneğin, dinleme becerisinde, konuşan kişiyi anlamada iyi olunabilir, fakat Yazarın 1997 yılında Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü nde Prof. Dr. Süleyman DOĞAN danışmanlığında hazırladığı Doktora Tezi temelinde hazırlanmıştır. Doç. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi fulya_sahin@hotmail.com

14 2 Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II anladığını gösterme konusunda zayıf olunabilir. Değişik ilişkilerde değişik becerilere sahip olmak gerekir. Bazı insanların repertuarında bazı beceriler olmayabilir: Örneğin, mantıksız bir isteğe hayır diyebilme becerisi gibi. Bazıları da repertuarlarındaki bazı becerileri güçlendirmek isteyebilir; Örneğin, bir önceki örneğe bağlı olarak daha az saldırganca hayır diyebilmek gibi. Bazen bir beceri, düşüncelerin ve duyguların değişmesiyle ilerleme gerektirebilir. Örneğin; diğer insanların hakkında ne düşündüğü korkusu kaygı yaratabilir. Kaygı, daha utangaç davranmaya neden olur, bu da başkalarının bizi tanımasını güçleştirir (Abacı, 2002). Yüksel-Şahin (1997) tarafından yapılan ve yeniden geliştirilen tanıma göre iletişim becerisi, saygıyı ve empatiyi temel alarak, duygu ve düşünceleri karşıdaki kişiye maske takmadan ben dili ile iletebilme, etkili dinleyebilme, somut konuşarak uygun bir biçimde kendini açabilme, ben savaşımı vermeden başkalarını küçük görmeden kendi haklarını koruyabilme, sözel mesajlarla sözel olmayan mesajlar arasında tutarlılık sağlayabilme biçiminde bireyin, karşısındaki kişilerle doyum verici ilişkiler kurabilmesini sağlayan ve başkalarından olumlu tepkileri getiren, bireyin toplum içinde yaşamasını kolaylaştıran öğrenilmiş davranışlar olarak tanımlanabilir. İletişim becerisi tanımından hareketle, iyi ve etkili bir iletişim kurabilmek için; 1. İletişimde bulunulan kişilere saygı duymak, 2. Empatik anlayışla yaklaşabilmek, 3. Etkin dinlemeyi sağlamak, 4. Uygun bir biçimde kendini açmak, 5. Sözel ve sözel olmayan mesajlarında uyumlu olmak, 6. Ben Dilini kullanmak, 7. Atılgan davranış göstermek, 8. Saydam olmak-maske takmamak, 9. Somut konuşmak ve Tam ve Tek Mesaj Yollama becerisine sahip olmak gerekir. Bu beceriler, aşağıda sırası ile açıklanmıştır:

15 Grupla İletişim Becerileri Eğitimi 3 Saygı Duymak İyi ve etkili bir iletişim kurabilmek için karşıdaki kişiye saygı duymak gerekir. Kişilerarası ilişkilerde saygı, karşılıklı olmalıdır. Din, dil, ırk, statü, gelir, cinsiyet, eğitim düzeyi v.b. özellikler ne olursa olsun hoşgörü ile saygıyla yaklaşabilmektir. Mutlu ve sağlıklı ilişkileri kurabilmek için karşılıklı saygı ön koşuldur. Voltan-Acar a (1998) göre, saygı, karşıdaki kişinin ayrı bir kişi olarak düşünce, duygu ve eylemlerinde özgür olduğunun kabul edilmesi ve bunun iletilmesidir. Saygı, bir kimse ile ilgili olarak sahip olunan görüştür. İnsanlara yalnızca insan oldukları için değer vermek (Egan, 1975) ve bir anlamda onu yüceltmektir. Bu aynı zamanda, bir kişiye karşı olumlu duyguları beslemek ve o kişiyle içten bir ilişki kurmak anlamına da gelir (Eisenberg ve Delaney, 1993). Ancak saygı davranışında, karşıdaki kişinin her söylediğini ve her yaptığını onaylamak söz konusu değildir. Gerçek anlamda saygının, bir düşünce olarak kalmayıp aynı zamanda hissedilmesi ve bunun sözel ve sözel olmayan davranışlarla gösterilmesi önemlidir. İnsanlar, genelde iki tür saygı davranışı göstermektedirler. Bunlar savunucu saygı ve içten saygıdır. Savunucu saygıda, saygılı olma niyeti bulunmakla birlikte, gerçekte kişi ya gerçekten insanların değerli olduğu görüşüne sahip değildir ya da görüşünün bu olduğunu ifade etmekle birlikte aslında böyle hissetmemekte (Akkoyun, 1993) ve davranmamaktadır. Örneğin; birey, insanlara değer verdiğini ve saygı duyduğunu sözel olarak söyleyebilir. Ancak, iletişimde bulunduğu kişiye ben akıllıyım, sen değilsin, birşey bilmezsin mesajını veriyorsa (örneğin; alaycı bir yüz ifadesi ile küçümseyerek dinleme, gibi), gerçekte karşısındaki kişiye saygı duymuyor demektir. Böylece kişi, kendi sergilediği eylemlerinin saygı olduğuna inanmakta ancak, bu eylemler karşıdaki kişi tarafından saygı olarak hissedilmemektedir. Karşısındaki kişiden saygıyı göremeyen birey ise o kişi ile iletişim kurmaktan kaçınır. Akkoyun (1993) a göre içten saygıda, kişinin saygılı olma niyetinin yanısıra, gerçekten insanların değerli olduğu görüşü, hissi ve davranışı vardır. Bu da karşıdaki kişi tarafından saygı olarak hissedilmektedir. Saygı gören birey ise, karşısındaki kişi ile kolay iletişim kurar. Empatik Anlayışla Yaklaşabilmek Etkili ve anlamlı kişilerarası ilişkileri kurmada önemli olan diğer bir beceri de empati kurabilmektir. Empati güçlü ve sağlıklı ilişkilerin kurulmasına yardımcı olur (Devito, 1989; Barker, 1990; Tubbs ve Moss, 1991). Empati, karşıdaki kişinin duygularının yoğunluğunu ve anlatımını algılama ve anlama yeteneğidir (Mc Whirter ve Voltan-Acar, 1985). Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu

16 4 Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları - II durumu ona iletmesi sürecidir (Rogers, 1970; Akt: Dökmen, 2002). Empati, etkin dinlemenin de anahtarıdır (Tubbs ve Moss, 1991). Empatinin iki temel bileşeni vardır. Bunlar; empatinin bilişsel ve duygusal bilişenleridir. Karşıdaki kişinin rolüne girerek onun ne düşündüğünü anlamak bilişsel nitelikte bir etkinlik, karşıdakinin hissettiklerini hissetmek ise duygusal nitelikte bir etkinliktir. Duygusal rol almanın ön koşulu bilişsel nitelikte rol alabilmektir (Dökmen, 2002). Empati, karşıdaki kişinin deneyimlerini, duygularını anlamaya olanak sağlar. Kişilerarası ilişkilerde, empati kurulduğu karşıdaki kişiye geri iletilmezse, kurulan empatinin anlamı az olur. Başarılı bir empatinin kurmanın ilk basamağı, karşıdaki kişinin davranışlarını değerlendirmekten kaçınmaktır. Karşıdaki kişinin davranışları iyi-kötü, doğru-yanlış gibi değerlendirmelere tabi tutulursa, bu etiketlere göre karşıdaki kişiyi doğru bir biçimde görmede ve tanımada başarısız olunur. Bu yüzden karşıdaki kişiyi anlama üzerine odaklanmalıdır. İkinci aşamada, karşıdaki kişinin düşünce ve duygularını öğrenmek gereklidir. Bir kişi hakkında sahip olunan bilgi ne kadar çok olursa, o kişiyi anlamak o kadar rahat olur. Üçüncü aşama ise, karşıdaki kişinin duygularını anlamaya çalışmaktır (Devito, 1989). Birey, empati kurduğunu sözel ve sözel olmayan davranışları kullanarak karşıdaki kişiye iletmelidir. Sözel olmayan davranışlarla iletim, vücut duruşunun uygun olması, jest ve mimiklerin uygun kullanımıdır. Örneğin; uygun bir yüz ifadesi, göz iletişiminin kurulması, başın hafifçe sallanması, uygun bir biçimde dokunma, v.b.gibi. Sözel davranışlarla iletim ise, karşıdaki kişinin duygularını ona geri yansıtmaktır. Bu durum, empati kuran kişinin duyguları doğru anlayıp anlamadığını kontrol eder. Ayrıca, karşıdaki kişiyi anlamak için çaba gösterildiğini de ortaya koyar. Empati, sempatiden farklıdır. Bir insana sempati duyulması demek, o insanın sahip olduğu duygu ve düşüncelerin aynısına sahip olunması demektir. Karşıdaki kişiye sempati duyuluyorsa, onunla birlikte acı çekilir ya da sevinilir. Empati kurulduğunda ise, karşıdaki kişinin duygularını anlamak esastır. Karşıdaki kişi ile aynı duyguları ve görüşleri paylaşmak gerekmez. Bir insanı anlamak ve hak vermek birbirlerinden farklı şeylerdir. Empatide anlamak, sempatide ise hak vermek esastır (Dökmen, 2002). Örneğin, resmi bir toplantıya girerken, ayağı halıya takılıp düşen bir genel müdürün utandığının farkedilmesi empatidir. Onunla birlikte utanmak ise sempatidir. Etkin Dinlemek Etkin dinlemek, fiziksel ve psikolojik olarak empatik anlayışla aktif dinlemeyi içerir. Dinleyebilmek için, önce beynin, gönderilen mesajları bir önkoşul olarak duyabilmeye, görebilmeye ve hissedebilmeye geçebilmesi gerekir. Dinleme sürecinde dört temel öge vardır. Bu ögeler; işitme, dikkat,