Prepare Edilmiş Dişlerde Dentin Dezenfektanı Uygulamasının Postoperatif Duyarlılık Üzerine Etkisi

Transkript

1 ARAŞTIRMA (Research) Hacettepe Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi Cilt: 32, Sayı: 4, Sayfa: 19-24, 2008 Prepare Edilmiş Dişlerde Dentin Dezenfektanı Uygulamasının Postoperatif Duyarlılık Üzerine Etkisi Effect of a Dentin Disinfectant on the Postoperative Sensitivity of Prepared Teeth *Doç. Dr. Ebru ÇAL, *Doç. Dr. Mine DÜNDAR, **Prof. Dr. Murat TÜRKÜN, ***Dr. Ebru EKMEKÇİ *Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı, Bornova, İzmir **Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Restoratif Diş Tedavisi ve Endodonti Anabilim Dalı, Bornova, İzmir ***SSK Ankara Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi, Ankara ÖZET Amaç: Bu çalışmanın amacı prepare edilen dişlerde dentin dezenfektanı uygulamasının postoperatif duyarlılığın azaltılmasındaki etkisini araştırmaktır. Bireyler ve Yöntem: Otuz hastaya 80 adet metal-seramik veneer kronlar uygulandı. Aynı hasta üzerinde simetrik diş kesimlerinin yarısına diş preparasyonundan hemen sonra, metal ve dentin provalar ile simantasyon aşamalarında dentin dezenfektanı (Tubulicid Red, İsveç) uygulandı (çalışma grubu). Kontralateral preparasyonlara plasebo etkisini yok etmek için serum fizyolojik solüsyonu uygulandı (kontrol grubu). Dişler prepare edildikten sonra geçici kronlar ile kaplandı. Duyarlılık ölçümleri, tüm yüzeylerden etil klorür sprey uygulaması ile kronlar ağızdayken tedavi aşamalarında ve postoperatif birinci ve üçüncü aylarda yapıldı (Vizüel Analog Skala =VAS). Veriler Wilcoxon Signed Ranks ve Friedman testleriyle değerlendirildi. Bulgular: Kontrol grubundaki postoperatif duyarlılık değerleri çalışma grubu değerlerinden daha yüksekti (p<0.05). Birinci ve üçüncü ayların sonunda çalışma ve kontrol gruplarının her ikisinde de postoperatif duyarlılıkta anlamlı bir azalma (p<0.05) izlenirken, gruplar arasında anlamlı bir fark yoktu (p>0.05). Dentin dezenfaktanı uygulanan çalışma grubunda, ABSTRACT Aim: To evaluate the application of a dentin disinfectant on prepared teeth in decreasing the postoperative sensitivity. Subjects and Method: Thirty patients received 80 metal-ceramic crowns. Half of the symmetrical preparations on the same patient were treated with a dentin disinfectant (Tubulicid Red, Sweden) (experimental group) after tooth preparation, during treatment stages and at cementation while the contralateral preparations were treated with saline to eliminate the placebo effect (control group). Prepared teeth were covered with acrylic temporary crowns. The sensitivity of the teeth were measured on all aspects by a Visual Analogous Scale (VAS) after the application of an ethylchloride spray with crowns in situ at treatment stages as well as first and third months. The data were statistically analyzed by Wilcoxon Signed Ranks and Friedman tests. Results: Spontaneous postoperative sensitivity in the control group was higher than the experimental group (p<0.05) while there were significant decreases in postoperative sensitivity both in the experimental and control groups (p<0.05) after first and third months and there were no significant decreases between

2 20 başlangıç ile simantasyon arasında postoperatif duyarlılıkta anlamlı bir azalma görüldü (p<0.05). Sonuçlar: Prepare edilen dişlerdeki erken dönem postoperatif duyarlılığın azaltılmasında dentin dezenfektanlarının etkili olduğu görüldü. groups (p>0.05). The experimental group exhibited significant decreases (p<0.05) in sensitivity between baseline and cementation. Conclusions: Dentin disinfectants were found to be effective in decreasing the early postoperative sensitivity of prepared teeth. ANAHTAR KELİMELER Dentin dezenfektanı, Postoperatif duyarlılık, Veneer kronlar KEYWORDS Dentin disinfectant, Postoperative sensitivity, Veneer crowns GİRİŞ Diş preparasyonu gibi rutin restoratif dental işlemlerden sonra pek çok hastada postoperatif aşırı duyarlılık geliştiği belirtilmektedir 1. Yapılan çalışmalarda dentinin dönen aletlerle kesilmesinin odontoblast tabakasına zarar verdiği bildirilmiş ve postoperatif ağrı gelişme sıklığının %14-19 arasında değişebildiği rapor edilmiştir 2,3. Hidrodinamik teori ilkelerine göre dentin tübüllerini tıkayan herhangi bir madde sıvı akışını azaltır ve aşırı duyarlılığa neden olur 4. Gelişen teknolojiyle birlikte dişhekimlerinin kullanımına birçok farklı etken madde içeren duyarlılık giderici ajanlar sunulmuştur 5,6. Bu maddelerin etki mekanizmaları her ne kadar kesin olarak bilinmese de, günümüzde kullanılan duyarlılık giderici ajanların dentin tübüllerini kapatarak ya da tübül içeriğini koagülasyon, protein çökelmesi ya da çözünmeyen kalsiyum karışımları oluşturarak değiştirmeleri sonucu veya duyu sinirlerini direkt olarak etkileyerek işlev gördükleri düşünülmektedir 7,8,9. Brannström, pulpa hidrodinamiği ve termal duyarlılık arasındaki ilişkiyi tanımlamış ve iki sonuca ulaşmıştır: 1- Pulpada hasar oluşturan etken, çürük temizlemede ve restorasyonda kullanılan malzemeler ve yapılan işlemlerden ziyade enfeksiyondur. 2- Dentin iyi bir bariyerdir ve restorasyonların altında kalın bir kaideye gerek yoktur. 10 Kronların ve sabit bölümlü protezlerin yaklaşık %5-24 ünde zaman içinde pulpal komplikasyonlar ve periapikal enflamatuar lezyonların geliştiği gösterilmiştir 11. Bir restorasyonun başarısını etkileyen en önemli etkenlerden biri de diş ile restoratif materyal arasındaki adezyondur. Eğer uygun bir adezyon sağlanamazsa diş ile restorasyon arasında bakterilerin, sıvıların, kimyasal maddelerin, moleküllerin ve iyonların geçişi olarak tanımlanabilen mikrosızıntı meydana gelir ve bu durum restorasyonun klinik performansını olumsuz etkiler ve kullanım süresini kısaltır. 12 Mikrosızıntı ile ilişkili olan sorunlar, preparasyondaki enfekte mine ve dentin yeterince temizlenemediği zaman daha da artar 13. Ayrıca diş ile restorasyon çok iyi uyum sağlasa bile smear tabakasında var olan bakteriler çoğalarak toksinlerinin ve metabolik ürünlerinin pulpaya difüzyonu ile irritasyon ve enflamasyona yol açarlar 14. Bu nedenle, bakteriyel etkinlik sonucu gelişen pulpal enflamasyon riskini azaltabilmek amacıyla restoratif işlemler sırasında antibakteriyel materyallerin kullanımı önerilmektedir 15. Protetik restorasyonlarda da diş preparasyonu sonrasında ve restorasyonun yerleştirilmesinden önce, dezenfektan madde uygulaması günümüzde kabul görmeye başlayan bir uygulamadır 16. Klorheksidin diglukonat, disodyum etilendiamintetraasetik asit (EDTA) dihidrat, sodyum hipoklorit, hidrojen peroksit ve iyot yağ ve bakteri kontaminasyonunu ortadan kaldırmak amacıyla kullanılmaktadır. Tubulicid Red (Dental Therapeutics AB, Nacka, İsveç) %0.1 Benzalkonyum klorür + %0.02 EDTA + %1 sodyum florür içerir ve etkili bir smear tabakası uzaklaştırıcısıdır. Korumasız olan dentin tübüllerinde bakteriyel penetrasyonu azalttığı bildirilmiştir 17. Bu çalışmanın amacı, dentin dezenfektanı olarak kullanılan Tubulicid Red in diş kesimi son-

3 21 rası gelişen duyarlılığın azaltılmasında etkili olup olmadığının araştırılmasıdır. BİREYLER VE YÖNTEM Çalışmaya katılan bilgilendirilmiş gönüllü onamları alınmış ve daha önce diş kesimi yapılmamış toplam 30 hastada (ortalama yaş) 80 adet metal-seramik veneer kron (metal:cr- Co alaşımı (Wirocast, Bego,Almanya); seramik (Vita,Almanya)) (çalışma grubu: n=40) (kontrol grubu: n=40) hazırlandı. Diş preparasyonlarının dağılımı maksiller ya da mandibular kesici dişler ve 2.premolar dişleri kapsamaktaydı. Diş preparasyonları, derinliği belirli (1.5 mm) frezler yardımıyla (S4, Intensiv SA, lugano, İsviçre) anatomik formda yapılarak çevresel olarak olabildiğince eşit preparasyonlar sağlanmasına dikkat edildi. 18 Metal alt yapı ve seramik üst yapı kalınlıklarının provalarda kumpas yardımıyla her yüzeyden ölçümleri yapılarak metal kalınlığının ortalama 0.5 mm; seramik kalınlığının ise vestibül yüzeyde ortalama 1.2 mm; okluzal-insizal bölgelerde de ortalama 1.5 mm kalınlıklarda olmasına özen gösterildi. Tüm dişlere, diş kesiminden hemen sonra indirekt yöntemle akrilik geçici kronlar hazırlandı. Geçici kronların simantasyonunda çinko oksit öjenol bazlı geçici yapıştırma simanı (Temp- Bond, Kerr, Salerno, İtalya) kullanıldı. Aynı hasta üzerindeki simetrik diş kesimlerinin yarısına flor içeren benzalkonyum klorür esaslı dentin dezenfektanı (Tubulicid Red (Dental TherapeuticsAB, Nacka, İsveç); diş kesiminden hemen sonra, metal ve dentin provalar sırasında ve simantasyondan hemen önce geçici kronlar ağızda iken uygulandı. Kontrol grubunda ise karşı taraf simetrik diş kesimlerine, dezenfektanın plasebo etkisini elimine etmek için serum fizyolojik solüsyonu uygulandı. Dişler pamuk rulolar ile izole edilerek diş kesiminin yapıldığı tüm yüzeylere bir mini fırça yardımıyla dezenfektan sürüldü. Dişler, 60 s sonra hava spreyi yardımıyla 10 s kurutuldu. Bu işlem protetik tedavinin tüm aşamalarında (kesim, metal prova, dentin prova ve daimi simantasyon öncesinde) tekrar edildi. Kronların daimi simantasyonunda ise polikarboksilat siman (Poly-F Plus Bondex, Dentsply DeTrey, Konstanz, Almanya) üretici firma önerileri dikkate alınarak kullanıldı. Tedavi aşamaları ve postoperatif birinci ve üçüncü aylarda kronların bukkal, lingual ve okluzal yüzeylerine etil klorür sprey (Ethylchloride, Walter Ritter GmbH, Hamburg, Almanya) bir pamuk pelet üzerine emdirilerek 15 s süre ile uygulandı. Vizüel Analog Skala (VAS) (Tablo I) ile dişlerin tüm yüzeylerinden duyarlılık ölçümü yapıldı. Hastaların tümü VAS hakkında bilgilendirilerek, etil klorür aracılığı ile uygulanan soğuk uyaranına karşı duyarlılıklarını derecelendirmeleri istendi. Kontrol ve çalışma gruplarına ilişkin yanıtlar kaydedildi. Elde edilen veriler, Friedman ve Wilcoxon eşleştirilmiş iki örnek testleri ile istatistiksel değerlendirmeye alındı. BULGULAR Kontrol ve çalışma gruplarına ilişkin VAS değerlerinin ortalama ve standart sapmaları Tablo II de görülmektedir. Tüm tedavi aşamalarında kontrol ve çalışma gruplarından elde edilen spontan postoperatif duyarlılık verileri değerlendirildiğinde kontrol grubunda daha fazla postoperatif duyarlılık görüldü ve gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı (p< 0.05) (Tablo II). Dentin provalardan sonra gruplar arasındaki postoperatif duyarlılık değerleri karşılaştırıldığında kontrol grubunda çalışma grubundan daha fazla spontan duyarlılık olduğu görüldü (p<0.05) (Tablo II). Tedavi aşamalarındaki çalışma grubuna ilişkin postoperatif duyarlılık değerleri ile birinci ve üçüncü aylardaki postoperatif duyarlılık değerleri TABLO I Vizüel Analog Skala (VAS) : Ağrı yok, 2: Hafif ağrı, 4: Sızlama, 6: Rahatsızlık veren ağrı, 8: Ağrı var, 10: Sürekli (dayanılmaz) ağrı

4 22 TABLO II Kontrol ve çalışma gruplarına ilişkin ortalama, standart sapma ve minimum-maksimum VAS değerleri M: Metal prova aşaması, D: Dentin prova aşaması, S: Simantasyon aşaması Çalışma Gurubu Kontrol Grubu N=30 Ortanca Min Max Ortanca Min Max P M 2 a a 0 9 <0,05 D 1 a a 0 8 <0,05 S 1 b b 0 6 <0,05 1 ay 1 c c 0 4 <0,05 3 ay 0 c c 0 1 <0,05 P<0,05 P<0,05 a,b,c: aynı sütunda farklı harf ile gösterilen ölçümler arasındaki fark önemlidir (p<0,05) karşılaştırıldığında duyarlılıkta anlamlı bir azalma görüldü (p<0.05) (Tablo II). Kontrol grubunda da benzer şekilde tedavi aşamalarındaki postoperatif duyarlılık değerlerinde anlamlı bir azalma görüldü (p<0.05). Hastalardan elde edilen bulgular değerlendirildiğinde çalışma grubunda daha az kişide postoperatif duyarlılık izlenirken, kontrol grubunda daha çok postoperatif duyarlılık olduğu görüldü. Bir hastada çalışma ve kontrol gruplarında farklılık görülmedi. Çalışma grubunda metal prova ile birinci ay değerleri karşılaştırıldığında gruptaki hastaların çoğunda postoperatif duyarlılıkta azalma izlenirken, bir hastada duyarlılıkta bir değişiklik görülmedi. Kontrol grubunda metal prova ile birinci ay postoperatif duyarlılık zamanla azalma gösterdi. Gruplar arasında dentin prova aşamasındaki postoperatif duyarlılık değerleri arasındaki fark anlamlı iken (p<0.05), gruplar arasında birinci ay postoperatif duyarlılık değerleri arasındaki fark anlamlı değildi (p>0.05). Ancak çalışma grubunda tedavi aşamaları ile birinci ay postoperatif duyarlılık değerleri arasındaki fark anlamlıydı (p<0.05) (Tablo II). TARTIŞMA Dişlere mekanik ve termal uyaranlar verildiğinde, hastalardan alınan yanıtlar çoğunlukla subjektif geri bildirimlerdir. Dentin duyarlılığının şiddetini belirleyebilmek için bu subjektif geri bildirimlerin objektif verilere dönüştürülmesi gerekir. Bu nedenle duyarlılığın belirlenmesinde en uygun yöntem olarak bildirilen VAS, çalışmada kullanılmıştır 19. Brannström ve Nyborg ilk kez dişlerin dezenfeksiyonu kavramını öne sürdüklerinde önerilen ajan bezalkonyum klorid içeren bir dezenfektan olan Tubulicid Red idi 20. Bu araştırıcılar restorasyonun yerleştirilmesi öncesinde kavitelerin Tubulicid Red ile dezenfeksiyonuyla kavite duvarlarında bakterilerin görülmediği ve dolayısıyla pulpal reaksiyonların gözlenmediğini belirtmişlerdir 21. Günümüzde dişhekimlerinin kullanımına sunulmuş birçok ticari dentin dezenfektanları bulunmaktadır. Benzalkonyum klorür içeren dezenfektanlara ek olarak klorheksidin glukonat, iyot-potasyum iyodür içeren ürünler de bulunmaktadır 13,22. Gultz ve ark. ile Türkün ve ark., kavite preparasyonlarından sonra klorheksidin glukonat ve benzalkonyum klorür bazlı dezenfektanların antibakteriyel aktivite açısından eşit derecede etkili olduğunu belirtmişlerdir 15,23. Çalışmada kullanılan dentin dezenfektanı Tubulicid Red, benzalkonyum klorür içeriğine ek olarak etilen diamin tetra asetik asit (EDTA) ve sodyum florür içermektedir. Haller ve ark. 24 flor içeriğine bağlı olarak Tubulicid Red in dentin tubüllerinde kalsiyum florür çökelmesi sağlayarak, dentin geçirgenliğini %20 oranında azalttığını iddia etmektedirler. Aşırı dentin duyarlılığının te-

5 23 davisinde flor uygulamaları sıklıkla tercih edilen yöntemler arasındadır 11. Çalışmamızda antibakteriyel etkisinin yanı sıra içeriğinde flor ve EDTA bulundurmasının sağlayacağı olumlu etkiler göz önüne alınarak dentin dezenfektanı olarak Tubulicid Red tercih edilmiştir. Dezenfektan, diş preparasyonu sonrası ve prova seanslarında geçici kronların ve daimi restorasyonların simantasyonları öncesinde, dişler izole edildikten sonra küçük bir fırça yardımı ile dentin yüzeylerine sürülmüş ve 60 s beklendikten sonra simantasyon işlemleri gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama hekimin klinikte çok fazla zaman kaybetmesine yol açacak bir yöntem olmadığı gibi özel ve hassas bir manipulasyon da gerektirmemektedir. Diş preparasyonu sonrasında dezenfektan solusyonların kullanımı, dentin dezenfeksiyonu ve postoperatif duyarlılığın azaltılması için de önerilmektedir 11. İdeal bir restorasyon diş yapısını hermetik olarak kapatmalıdır; ancak, yapılan restorasyonlarda siman film kalınlığının optimal olarak mikron arasında değişebildiği ve klinik uygulamalarda ise bunun mikrona kadar ulaşabildiği 25 göz önüne alındığında tam sızdırmazlığın olamayacağı düşünülebilir. Dolayısıyla antibakteriyel etkinliğin sağlanmasında restorasyonun hermetik örtülemesine ek olarak restorasyonlarda mikrobiyal faktörlerin elimine edilmesi de önemlidir. Yapılan çalışmada tedavi aşamalarında dezenfektan uygulanmış olan grupta kontrol grubuna göre daha az duyarlılık gelişmiştir. Ayrıca, birinci ve üçüncü aylardaki kontrollerde kontrol ve çalışma grubunda postoperatif duyarlılık değerlerinde gözlenen azalmalar arasında istatistiksel bir fark olmamakla birlikte, VAS değerlerinin çalışma grubunda aritmetik olarak daha düşük olması dezenfeksiyon işleminin özellikle kısa dönemdeki etkinliğinin bir sonucu olarak kabul edilebilir. Öte yandan ölçümler sırasında diş yüzeyini kaplayan geçici ve kalıcı kronların materyal ve kalınlık farklılıkları da azalan oranlarda duyarlılık verilerinin elde edilmesine yol açmış olabilir. Çalışma grubunda erken dönemde postoperatif duyarlılığın daha düşük düzeyde olmasında, Tubulicid Red in içeriğindeki benzalkonyum klorürün antibakteriyel etkinliğinin yanısıra, florun duyarlılık önleyici etkisinin de rolü olduğunu düşünmekteyiz. Ayrıca üründeki EDTA nın, smear tabakasını uzaklaştırarak daha temiz dentin yüzeyleri oluşturmasının simanın daha sızdırmaz bir örtüleme sağlamasına katkıda bulunduğu kanısındayız. Çalışmada 3 aylık izlem süresinde dezenfektan uygulanan ve uygulanmayan gruplar arasında anlamlı bir fark olmadığı, duyarlılığın tüm gruplarda azalma eğiliminde olduğu gözlenmiştir. Jain ve ark. 26 postoperatif duyarlılığın giderilmesinde diş fırçalama ve tükürüğün katkısı ile sürecin hızlandırıldığını belirtmişlerdir. Bu çalışmada da restorasyon sürecinde ağız hijyeninin sağlanması konusunda verilen motivasyon sonucu hastanın mekanik temizliği ideal şartlarda sağlamasının uzun dönemde duyarlılığın ortadan kalkmasına katkısı olduğu düşünülmektedir. Yapılan çalışmalarda kavite dezenfektanları ile rezin esaslı restoratif materyaller arasında sızdırmazlık ve yapışma direnci açısından olumsuz bir etkileşim olmadığını gösteren çalışmaların yanısıra 27, aksini iddia eden çalışmalar da vardır. Cunningham ve Meiers 28 ve Meiers ve ark. 22 nın çalışmalarında asit baz reaksiyonu ile sertleşen simanlarda kavite dezenfektanlarının olumsuz bir etkisine rastlanmamıştır. Çalışmamızda 3 aylık izlem süresinde bu tür bir olumsuz etkileşime işaret edebilecek simantasyonla ilgili bir sorun gözlenmemiştir. Ayrıca çalışmamızda kullanılan geçici ve kalıcı simanların sedatif etkileri ve flor içerikleri nedeniyle postoperatif duyarlılığın erken dönemde azalmasına katkıda bulunduğunu da düşünmekteyiz. Kullanılan siman türleri (geçici ve kalıcı) tüm hastalarda aynı olduğundan hastalar arasında simana bağlı olabilecek farklılıkların da elimine edildiği kanısındayız. SONUÇ Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: 1- Dezenfektanın uygulaması hekim açısından fazla zaman alıcı değildir ve manipülasyonu kolaydır.

6 24 2- Diş preparasyonu sonrasında dezenfektan solüsyon kullanımı özellikle kısa dönemde postoperatif duyarlılığı azaltarak, hasta konforunu arttırmaktadır. Ancak daha geniş hasta gruplarında yapılacak klinik çalışmaların gerekliliği düşünülmektedir. KAYNAKLAR 1. Suzuki S. Clinical evaluation of a new resin composite crown system to eliminate postoperative sensitivity. Int J Period Restor Dent 2000; 20: Costa CA, Oliveira MF, Giro EM, Hebling J. Biocompatibility of resin-based materials used as pulpcapping agents. Int Endod J 2003; 36: Browning WD, Johnson WW, Gregory PN. Reduction of postoperative pain: a double-blind, randomized clinical trial. J Am Dent Assoc 1997; 128: Owens BM, Lim DY, Arheart KL. The effect of antimicrobial pre-treatments on the performance of resin composite restorations. Oper Dent 2003; 28: Berman J. Dentinal sensation and hypersensitivity. A review of mechanisms and treatment alternatives. J Periodontol 1984; 56: Kishore A, Kamlesh KM, Saimbi CS. Effectiveness of desensitizing agents. J Endod 2002; 28: Say EC, Koray F, Tarım B, Soyman M, Gülmez T. In vitro effect of cavity disinfectants on the bond strength of dentin bonding systems. Quintessence Int 2004;35: Reis A, Loguercio AD, Azevedo CLN, Carvalho RM, Singer JM, Grande RHM. Moisture spectrum of demineralized dentin for different solvent-based adhesive system. J Adhes Dent 2003;5: Addy M. Dentine hypersensitivity: New perspectives on an old problem. Int Dent J 2002; 52: Brannström M Infection beneath composite resin restorations: Can it be avoided? Oper Dent 1987;12: Brannstrom M. Reducing the risk of sensitivity and pulpal complications after the placement of crowns and fixed partial dentures. Quintessence Int 1996;27: Bauer JG, Henson JL. Microleakage: A measure of the performance of direct filling materials. Oper Dent 1984:9: Meiers JC, Kresin JC. Cavity disinfectants and dentin bonding. Oper Dent 1996;21: Brannstrom M. The cause of postoperative sensitivity and its prevention. J Endod 1986; 10: Gultz J, Do L, Boylan R, Kaim J, Scherer. Antimicrobial activity of cavity disinfectants. Gen Dent 1999; 47: Zaimoglu A, Aydin AK. An evaluation of smear layer with various desensitizing agents after tooth preparation. J Prosthet Dent 1992; 68: Cagidiaco MC, Ferrari M, Garberoglio R, Davidson CL. Dentin contamination protection after mechanical preparation for veneering. Am J Dent 1996;9: Aminian A, Brunton PA. A comparison of the depths produced using three different tooth preparation techniques. J Prosthet Dent 2003; 89: Price DD, McGroth PA, Rafii A, Buckingham B. The validation of visual anolog scale as ratio scale measures for chronic and experimental pain. Pain 1983; 17: Brännström M, Nyborg H. Cavity treatment with a microbial fluoride solution: Growth of bacteria and effect on the pulp. J Prosthet Dent 1973; 30: Brännström M, Nyborg H. Pulpal reaction to polycarboxylate and zinc phosphate cements used with inlays in deep cavity preparations. J Am Dent Assoc 1977; 94: Meiers JC, Shook LW. Effect of disinfectants on the bond strength of composite to dentin. Am J Dent 1996; 9: Türkün M, Türkün LŞ, Kalender A. Effect of cavity disinfectants on the sealing ability of non-rinsing dentin bonding resins. Quintessence Int 2004; 35: Haller B, Klaiber B, Duner U. Dentin permeabilitat nach behandlung mit cleanern und primern. Dtsch Zahnarztl Z 1992; White SN, Yu Z. Film thickness of new adhesive luting agents. J Prosthet Dent 1992; 67: Jain P, Reinhardt JW, Krell KV. Effect of dentin desensitizers and dentin bonding agents on dentin permeability. Am J Dent 2000;13: Cao DS, Hollis RA, Christensen RP, Christensen GJ. Effect of tooth disinfecting procedures on dentin shear bond strength. J Dent Res 1995; 74: 73 (Abstract 493). 28. Cunningham MP, Meiers JC. The effect of dentin disinfectants on shear bond strength of resin-modified glass-ionomer materials. Quintessence Int 1997; 28: Geliş Tarihi : Received Date : 01 January 2008 Kabul Tarihi : Accepted Date : 19 January 2009 İLETİŞİM ADRESİ Doç. Dr. Ebru ÇAL Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Protetik Diş Tedavisi Anabilim Dalı, Bornova İzmir Tel: Fax: E-posta: eb_cal@yahoo.com