TÜRKİYE DE BELEDİYELERİN PERFORMANSININ HARCAMA YAPILARI AÇISINDAN ANALİZİ

Transkript

1 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015 It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015 TÜRKİYE DE BELEDİYELERİN PERFORMANSININ HARCAMA YAPILARI AÇISINDAN ANALİZİ Yrd. Doç. Dr. Şefika Eda ÇİÇEK Süleyma Demirel Üiversitesi, İİBF, Arş. Gör. Süleyma DİKMEN Süleyma Demirel Üiversitesi, SBE, Arş. Gör. Pıar ARSLAN Süleyma Demirel Üiversitesi, İİBF, ÖZET Bu çalışmada yerel yöetimler tarafıda yapıla harcamaları yaklaşık %70 ii gerçekleştire belediyeleri harcamaları, döemi itibariyle icelemiştir. Aaliz gerçekleştirilirke Türkiye de 2006 yılıda itibare uygulamakta ola aalitik bütçe sııfladırmasıyla değişe ekoomik sııfladırma dikkate alımıştır. Çalışmada Türkiye deki 81 ildeki belediyeleri toplam giderleri üfusa oralaarak kişi başıa düşe harcama miktarı belirlemiş ve kişi başıa düşe harcama miktarları e yüksek ola 10 ildeki belediyeleri performası GRİ İlişkisel Aaliz (GİA) tekiği ile aaliz edilmiştir. 10 ildeki belediyeler içeriside kişi başıa düşe harcama miktarı e yüksek ola belediyeler Kocaeli deki belediyelerdir. Fakat performas açısıda kıyasladığıda performası e yüksek belediyeleri, İstabul ilideki belediyeler olduğu; performası e düşük belediyeleri ise Kocaeli belediyeleri olduğu tespit edilmiştir. Aahtar Kelimeler: Belediye Harcamaları, Ekoomik Sııfladırma, GRİ İlişkisel Aaliz (GİA) Tekiği. ANALYSIS OF THE PERFORMANCE OF MUNICIPALITIES IN TERMS OF EXPENDITURE STRUCTURES IN TURKEY ABSTRACT I the study the spedig of the muicipalities that sped 70% of the total spedig of local admiistratio is aalysed for the period For the aalysis the ecoomic classificatio that was altered with aalytical budget classificatio ad has bee applied sice 2006 i Turkey is utilised. I the study the per capita spedig of the muicipalities i Turkey is determied by dividig the total spedig of 81 provicial muicipalities to the populatio ad the performaces of the top te provicial muicipalities i terms of per capita spedig are aalysed through Grey Relatioal Aalysis (GRA) techique. Those muicipalities havig the highest per capita spedig amog these te muicipalities are located i Kocaeli provice. However, it is determied that those muicipalities located i the provice of İstabul have the highest level of performace, those i Kocaeli have the lowest performace. Keywords: Muicipality Spedig, Ecoomic Classificatio, Grey Relatioal Aalysis (GRA) Techique. ISSN: E-ISSN:

2 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN 1. Giriş Kamu yöetimi, merkezde yöetim ve yeride yöetim olmak üzere iki düzeyde örgütlemiştir. Kamu hizmetlerii gerektirdiği karar ve faaliyetleri merkezi yöetim ve ou hiyerarşik yapısı altıda örgütlemiş kamu kuruluşları tarafıda yürütülmesie, merkezde yöetim adı verilmektedir (Eryılmaz, 2013:106). Yeride yöetim ise, siyasi ve idari yeride yöetim olarak ikiye ayrılmaktadır. Siyasi yeride yöetim, siyasi otoritei merkezi yöetim ile yerel yöetim arasıda paylaştırılmasıı ögörürke, idari yeride yöetim de foksiyoel ve coğrafi yeride yöetim olarak örgütlemektedir. Yerel yöetimler, yeride yöetim örgütlemesii coğrafi kısmıı oluşturmaktadır. Yerel yöetimler, merkezi yöetimi dışıda kala, amacı yerel topluluklarıı ihtiyaçlarıı karşılamak ola, karar orgalarıı halk tarafıda seçildiği demokratik ve özerk bir örgütleme biçimidir (Eryılmaz, 2013:106). Yerel yöetimler, bütü ülkelerde kamu yöetimii öemli ve vazgeçilmez bir usurudur Aayasası 127. maddeside yerel yöetimleri; il, belediye veya köy halkıı mahalli müşterek ihtiyaçlarıı karşılamak üzere kuruluş esasları kaula belirtile ve karar orgaları, yie kauda gösterile, seçmeler tarafıda seçilerek oluşturula kamu tüzel kişileri olarak taımlamıştır. Güümüz yerel yöetim yapıları Eski Yua ve Roma döemlerideki yerelleşme girişimlerie dayamaktadır (Aydı, 2011:13). Yerel yöetim geleeği Ortaçağ daki komü geleeğiyle bağlatılıdır. Ortaçağ da ticareti gelişmesi amacıyla ortaya çıka komüler, buludukları yeri halkıa kamu hizmeti sağlaya yöetsel ve siyasal birimlerdir. Ticareti gelişmesiyle birlikte ketleşme hız kazamış, bu da yerel ihtiyaçlara cevap verecek yei yöetsel yapılara ola gereksiimi ortaya çıkarmıştır. Komü geleeği güümüzdeki belediye yapısıı temelii oluşturmaktadır. Osmalı da ise Tazimat öcesi ve sorasıda yerelleşme alamıda farklılıklar bulumaktadır. Tazimat ta öce eyalet, sacak, kaza ve köy olarak adladırıla, daha çok güveliği sağlaması amacıyla oluşturula ve Batı tipi yerelleşmede uzak ola yerel hizmet birimleri buluurke; Tazimat sorasıda moderleşme çabaları kapsamıda Batı tipi yerel yöetimler esas alıarak yei yerel yöetim birimleri oluşturulmuştur yılıda çıkartıla Vilayet Nizamamesi ile il özel idarelerii, 1877 yılıda çıkartıla Vilayetler Belediye Kauu ile belediyeleri kuruluşu gerçekleştirilmiştir (Eryılmaz, 2013:236) Aayasası ile yerel yöetimler tüzel kişiliği ola, özerk ve demokratik bir yapıya sahip olmuştur Aayasası da yerel yöetimler kısa bir biçimde ele alımış ve 1921 Aayasası da farklı olarak ademi merkeziyetçilik kavramıa yer verilmemiştir (Ökme ve Parlak, 2010:145) Aayasası, temel hak ve hürriyetleri geişleterek, yerel yöetim birimlerii yöeticilerii merkezi yöetim karşısıda güçledirmiştir. Merkezi yöetimi güçledirilmesii ögöre 1982 Aayasası ise merkezi yöetimi yerel yöetimler üzerideki baskısıı artırmıştır. Fakat sorasıda düyada yaşaa yerelleşme faaliyetleriyle birlikte yerel yöetim yapıları yeide güçlemeye başlamıştır sorasıda çıkartıla yei yasalarla yerel yöetim birimleri daha da özerk bir yapıya kavuşturulmuştur (Aydı, 2011:17). 60

3 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Yerel yöetim birimleri içeriside e etkili ve halkı ihtiyaçlarıa e yakı birim olarak dikkat çeke belediye, Osmalı da güümüze itikal ede ve yaklaşık 150 yıllık bir tarihe sahip ola bir kurumdur. Türk belediyeciliğii ilk kaui yapısıı 1930 yılıda çıkartıla 1580 sayılı Belediye Kauu oluşturmaktadır. Güümüz ihtiyaçlarıa cevap veremeye bu kau, 2005 yılıda kabul edile 5393 sayılı Belediye Kauu ile yürürlükte kaldırılmıştır (Eryılmaz, 2013:191). Türkiye de belediyecilik hizmetleri iki farklı kademede yürütülmektedir. İlki, 5393 sayılı Kau doğrultusuda oluşturula ve faaliyet göstere belediyeler ike, ikicisi 6360 sayılı Büyükşehir Belediye Kauu ile faaliyette bulua büyükşehir belediyeleridir sorasıda içeriside birde fazla belediyei buluduğu büyük yerleşim yerleride aaket belediyesi ve ilçe belediyeleri olarak ayrıştırıla yei bir yapıya geçilmesie ihtiyaç duyulmuştur. Bu doğrultuda 1984 yılıda 3030 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kauu kabul edilmiştir yılıda yerel yöetimler reformu kapsamıda bu kau yerii 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kauua bırakmıştır yılıda birçok belde belediyesii ve köyü tüzel kişiliğii kaldırarak mahalleye döüştüre, mevcut büyükşehirlere ek olarak o üç yei büyükşehir belediyesi kura, daha öceki ve yei büyükşehirlerde il özel idarelerii tüzel kişiliğii kaldıra ve bu sayede yerel yöetim sistemide yei bir düzeleme yapa 6360 sayılı kau uygulamaya geçirilmiştir. Bu çalışmada kişi başıa düşe harcama miktarı e fazla ola illerdeki belediyeleri performaslarıı ölçülmesi ve performaslarıa göre sıralaması amaçlamıştır. Bu amaç doğrultusuda Türkiye deki 81 ildeki belediyeleri kişi başıa düşe harcamaları aaliz edilmiş ve sorasıda kişi başıa düşe harcama miktarı e yüksek ola 10 ildeki belediyeleri performasları Gri ilişkisel aaliz yötemiyle hesaplamıştır. 2. Belediyeleri Harcama Yapısı Belediyeleri harcama yapısıı, üstledikleri görevleri yapmak üzere yaptıkları giderler ve teşkilatları ile persoellerie yaptıkları ödemeler oluşturmaktadır (Ulusoy & Akdemir, 2012:277). İl belediyelerii giderleri 5393 sayılı Kau u 60. maddeside, büyükşehir belediyelerii giderleri ise 5216 sayılı Kau u 24. maddeside düzelemiştir yılıda kabul edile 6360 sayılı Kau ile büyükşehir belediyelerii harcamalarıda değişiklik yapılmıştır. Bua göre, gerektiğide belediyeler tarafıda amatör spor kulüplerie akdi yardım yapılması, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstü başarı göstere sporculara, tekik yöetici, atreör ve öğrecilere ödül verilmesi kouları düzelemiştir. Belediyelere mabetler içi bia ve tesislerii yapılması ve oarılması kousuda harcama yapabilmeleri imkaı verilmiştir. Tarım ve hayvacılığı desteklemek amacıyla her türlü hizmet ve faaliyette buluması büyükşehir ve ilçe belediyelerie verile yei görevler arasıdadır (Ca, 2013:1) yılı öceside belediye harcamalarıda ekoomik foksiyolarıa göre, cari harcamalar, yatırım harcamaları ile sermaye teşkili ve trasfer harcamaları olarak üçlü bir ayrım ögörülmüştür. Cari harcamalar, persoel, hizmet alımlarıı, yolluk, tüketim mal ve malzeme alımlarıı, demirbaş alımlarıı ve diğer giderleri; yatırım harcamaları, etüt ve proje giderlerii, yapı tesisleri ve büyük oarım giderlerii, makie teçhizat ve taşıt alımlarıı; sermaye teşkili ve 61

4 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN trasfer harcamaları ise, kamulaştırma ve bia satı alımları, kurumlara katılma payları ve sermaye teşkillerii, iktisadi trasfer ve yardımlarıı, mali trasferleri, sosyal trasferleri ve borç ödemelerii kapsamaktadır (Ulusoy & Akdemir, 2012: ). Belediye giderlerii yaklaşık olarak %44 üü cari harcamalar, %21 ii yatırım harcamaları, %35 ii ise trasfer harcamaları oluşturmaktadır. Cari harcamaları %57 sii persoel harcamaları, trasfer harcamalarıı %70 ii borç geri ödemeleri oluşturmaktadır (Aktaş, 2011:96). Hem cari hem yatırım hem de sermaye teşkili ve trasfer harcamaları belediyeler içi ayrı ayrı öem arz etmektedir. Üç harcama türüü de ayrı ayrı aaliz edilmesi gerekmektedir. Yatırım ihtiyacıı tamamlaya belediyeleri bakım ve oarım dışıda öemli bir yatırım ihtiyacı kalmamaktadır. Dolayısıyla belediyeleri bu durumda harcama öcelikleri, cari harcamalar ile sermaye teşkili ve trasfer harcamaları olacaktır (Kerimoğlu vd., 2009:97). Kamu harcamaları, bir ekoomide çok öemli etki ve foksiyolara sahiptir. Ekoomik ve sosyal açıda kamu harcamalarıı öemli etkileri mevcuttur. Kamu harcamalarıda sağlaacak verimlilik, etkilik ve deetim her şeyde öce kamu harcamalarıı beklee etki ve faydalarıı artmasıa imkâ verecektir (Arsla, 2002:6). Belediyelerde kamu harcamalarıda verimlilik, etkilik ve deetim elde edilebilmesi içi bazı şartları varlığı gereklidir. Bu şartlar; idareleri iyi bir orgaizasyo yapılamaları içide olması, işletme büyüklüklerii optimal verimliliği sağlayacak şekilde hesaplamış buluması, harcamaları plâ ve programlar doğrultusuda gerçekleştirilmesidir (Öer & Mutluer, 2011:19). 3. Aalitik Bütçe Sııfladırması Bütçe harcamalarıı itelikleri ve etkileri farklıdır. Bütçei etki bir mali araç olarak kullaılabilmesi içi harcamaları temel kriterlere göre sııfladırılması gerekmektedir. Bütçe sııfladırması; devlet faaliyetlerii kurumsal, foksiyoel ve ekoomik sııfladırılmasıdır ve bu faaliyetleri milli ekoomiye etkisii aalizi içi sııfladırmaya gerek duyulmaktadır (Edizdoğa & Çetikaya, 2012:233). Aalitik bütçe sııfladırması ile mali saydamlık ve hesap verebilirlik, farklı bütçeleme alayışlarıı desteklemesi, idari ve mali yapılamada bağımsızlık, bütü kamu idarelerii kapsama alıması, kamu hizmetlerii esas alıması, uluslararası stadartları uygulaması, program sorumluluğu gibi pek çok yeilik getirmiştir (Mutluer vd., 2011: ). Aalitik bütçe sııfladırması; kurumsal sııfladırma, foksiyoel sııfladırma, fiasma tipi sııfladırma ve ekoomik sııfladırma olmak üzere dört bölümde oluşmaktadır (Edizdoğa & Çetikaya, 2012:234). Türkiye de 2006 yılıda itibare belediyelerde aalitik bütçe sııfladırmasıa geçilmiş ve belediye harcamalarıı ekoomik sııfladırması da değişime uğramıştır. Bu çerçevede 2006 yılı ve sorasıda belediye giderleri ekoomik sııfladırmaya göre persoel giderleri, sosyal güvelik kurumlarıa devlet primi giderleri, mal ve hizmet alım giderleri, faiz giderleri, cari trasferler, sermaye giderleri, sermaye trasferleri, borç verme ve yedek ödeekler şeklide sııfladırılmaya başlamıştır (Ulusoy & Akdemir, 2012:79). Tablo 1 de harcama kalemlerii kapsamları ekoomik sııfladırma çerçeveside ele alımaktadır. 62

5 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Tablo 1: Harcamaları Ekoomik Sııfladırması Persoel Sosyal Güvelik Kurumlarıa Devlet Primi Kamu persoeli ile kamu persoeli olmamakla birlikte mevzuatı gereğice ilgililere bordroya dayalı olarak yapıla ödemeleri (er-erbaş harçlıkları, öğreci harçlıkları vb.) kapsamaktadır. Devleti işvere sıfatıyla Sosyal Güvelik Kurumua ödeyeceği sigorta primlerii kapsamaktadır. Mal ve Hizmet Alım Mal ve hizmet karşılığıda yapıla faturalı ödemeleri kapsamaktadır. Faiz Devlet borçlarıa ilişki faiz ödemelerii kapsamaktadır. Cari Trasferler Sermaye Sermaye Trasferleri Sermaye birikimi hedeflemeye ve cari itelikli mal ve hizmet alımıı fiase etmek amacıyla yapıla karşılıksız ödemelerdir. Sermaye giderleri, ormal ömrü bir yılda fazla ola mal ve hizmet alımları ile sabit sermaye ediimleri ve gayri maddi aktifleri ediimi içi yapıla, bütçe hazırlama rehberi ve bütçe kauları ile belirlemiş asgari değeri aşa ödemelerdir. Bütçe dışıa sermaye birikimi amaçlaya ve sermaye itelikli mal ve hizmetleri fiasmaı amacıyla yapıla karşılıksız ödemelerdir. Borç Verme Yedek Ödeekler Bir mali hakka veya devleti mülkiyetide hisse (sermaye) katılımıa ede ola ödemeleri kapsamaktadır. Bütçede başlagıçta ögörülemeye hizmet karşılıkları olarak veya yapıla tahmileri yıl içi gelişmeler eticeside tutmaması ihtimalie karşılık hizmetleri aksamaması içi ihtiyat olarak ayrıla ödeeklerdir. Kayak: BÜMKO. (2014). Aalitik Bütçe Sııfladırması. Erişim Tarihi: , aalitik-butce-siifladirmasi.html 63

6 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN Tablo 2: Tüm Belediyeleri Foksiyoel ve Ekoomik Sııfladırma Düzeyide Bütçe (2013 Yılı) (Bi TL) Geel Kamu Hizmetleri Persoel Sos. Güv. Kurum Dev. Pirim Mal ve Hizmet Alım Faiz Cari Trasferler Sermaye Sermaye Trasferi Borç Verme TOPLAM Savuma Hizmetleri Kamu Düzei ve Güvelik Hizmetleri Ekoomik İşler ve Hizmetler Çevre Koruma Hizmetleri İska ve Toplum Refahı Hizmetleri Sağlık Hizmetleri Dileme Kültür ve Di Hizmetleri Eğitim Hizmetleri Sosyal Güvelik ve Sosyal Yardım Hiz TOPLAM Kayak: Muhasebat Geel Müdürlüğü (2015). Temel Mali Tablolar. Erişim Tarihi: , afrloop= &_afrwidowmode=0&_adf.ctrl-state=ol7xjefu0_60 64

7 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Tablo 2 de Türkiye deki belediyeleri 2013 yılıda foksiyoel ve ekoomik sııfladırmaya göre yapmış oldukları harcama tutarları yer almaktadır. Foksiyoel sııfladırmaya göre belediyeleri 2013 yılıda temel harcama kalemlerii geel kamu hizmetleri, iska ve toplum refahı hizmetleri ve ekoomik işler ve hizmetler oluşturmaktadır. Üç harcama kalemi toplam harcamaları %76 sıdır. Ekoomik sııfladırmaya göre ise belediyeleri 2013 yılıda temel harcama kalemlerii mal ve hizmet alım giderleri ile sermaye giderleri oluşturmaktadır. İki harcama kalemi toplam harcamaları %72 sidir. 4. Yötem 4.1. Gri İlişkisel Aaliz (GİA) Gri Sistem Teorisi i ilk defa 1982 yılıda Deg Ju-log tarafıda geliştirilmiş ve gri karar alma sistemi olarak suulmuştur. Gri İlişkisel Aaliz bir karar verme ve aaliz aracıdır (Zavadskas, 2009:307). Gri ilişkisel aalizde öcelikle, tüm alteratifleri performası karşılaştırılabilir bir seriye çevrilir. Bu adıma gri ilişkisel oluşum deir. Bu serilere uygu olarak, referas seri belirleir. Sora, tüm karşılaştırılabilir seriler ve referas seri arasıdaki gri ilişkisel katsayı hesaplaır. So olarak, gri ilişkisel katsayılar temel alıarak, referas seri ve her karşılaştırılabilir seri arasıdaki gri ilişkisel derece hesaplaır. Gri ilişkisel derecesi e yüksek ola alteratif e iyi seçeektir (Özdemir & Deste, 2009:148). GİA ı uygulamasıda geellikle altı aşama mevcuttur (Zhai vd., 2009:7074; Tayyar vd., 2014:29): I. Aşama: Karar Matrisii Oluşturulması Alteratifleri her bir kriter içi aldıkları değerleri göstere karar matrisi oluşturulur, alteratif, m kriterde oluşa karar matrisi şu şekildedir: X ij x1( 1) x1( 1) g x1( m) = x2( 1) x2( 1) g x2( m) h h j h i 1,..., j 1,..., (1) x( 1) x( 2) g x( m) Burada x i (j) i. alteratifi, j. kriter içi aldığı değeri göstermektedir. II. Aşama: Stadartlaştırma İşlemi Kriterler farklı birimlerle ölçüldüğü içi, birbirleriyle karşılaştırabilmek adıa stadartlaştırma işlemii yapılması gerekmektedir. Stadartlaştırma işlemide yüksek, düşük veya ideal değeri tercih edilmesi durumua göre üç farklı eşitlik söz kousudur. Bu eşitlikler şöyledir: 65

8 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN xi() j = xi() j - mii = 1 xi () j maxi = 1 xi() j - mii = 1 xi() j (büyük değer daha iyi ise) (2) xi() j = maxi = 1 xi() j - xi () j maxi = 1 xi() j - mii = 1 xi() j (küçük değer daha iyi ise) (3) xi() j = 1 - xi() j - xidl () j max" maxi xi() j xidl (), j xidl( j) mi = i = 1xi( j), (ideal değer daha iyi ise) (4) Burada x idl (j) ideal değeri göstermektedir ve stadartlaştırma işlemide sora tüm durumlar içi büyük değerler daha iyi duruma getirilmiş olmakta ve stadartlaştırılmış değerler 0 ile 1 arasıda değer almaktadır. III. Aşama: Stadartlaştırılmış Karar Matrisii ve Referas Serisii Oluşturulması Bu aşamada bir öceki aşamada elde edile değerlerde faydalaılarak stadartlaştırılmış karar matrisi oluşturulmaktadır. x ij x1( 1) x1( 2) g x1( m) x2( 1) x2( 2) g x2( m) h h j h i = 1,, j = 1,, m (5) x( 1) x( 2) g x( m) Stadartlaştırılmış karar matrisii her sütuudaki e büyük değerlerde referas serisi oluşturulur: x x ( 1), x ( 2),..., x 0 = 0 0 0( m) (6) IV. Aşama: Fark Matrisii Oluşturulması Stadartlaştırılmış karar matriside referas serisi çıkartılarak fark matrisi elde edilmektedir. 66

9 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp D 0i() j = x0() j - xi() j (7) D ij D01( 1) D01( 2) g D01( m) D02( 1) D02( 2) g D02( m) = h h j h i=1,, j= 1,, m (8) D0( 1) D0( 2) g D0( m) V. Aşama: Gri İlişkisel Katsayıları Hesaplaması Fark matrisideki her bir değer içi gri ilişkisel katsayı hesaplaır, c 0i () j = mi mi m () j max m i = 1 j = 1D0i + g\ i = 1max j = 1D0i() j m D0i() j + g\ maxi = 1max j = 1D0i() j (9) Burada 0 ile 1 arasıda değer ala bir katsayıdır ve geellikle 0. 5 olarak alıır. VI. Aşama: Gri İlişki Derecesii Hesaplaması Elde edile gri ilişkisel katsayılar, ilgili kriteri ağırlığı ile çarpılıp, her bir alteratif içi topladığıda gri ilişki derecesi elde edilir, m m / / (10) j = 1 j = 1 C 0i = wj () c0i(), j w( j) = 1 Burada w(j), j. kriteri ağırlığıı göstermektedir. Gri ilişki derecesii her bir alteratif içi aldığı değerler büyükte küçüğe doğru sıraladığıda, alteratifler e iyide e kötüye doğru sıralamış olmaktadır. 5. Uygulama Bu çalışmaı amacı, Türkiye deki belediyeleri yapmış oldukları kişi başıa düşe harcama miktarı e fazla ola o ildeki belediyeleri yıllarıı kapsaya performaslarıı değerledirmektir. Başlagıç yılı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemie geçildiği yıl ola 2007 yılı seçilmiştir. Ayrıca belediye harcamalarıı ekoomik sııfladırması yapılırke persoel giderleri, sosyal güvelik kurumlarıa devlet primi giderleri, mal ve hizmet alım giderleri, faiz giderleri, cari trasferler ve sermaye giderleri göz öüde buludurulmuş, sermaye trasferleri, borç verme ve yedek ödeekler kalemlerie ilişki veriler her belediye içi mevcut olmadığıda aalize dâhil edilmemiştir. Buula birlikte üfus verileri aalize dâhil edilirke sadece belediye üfusları mevcut olmadığı içi köy üfusları da belediye üfusları kapsamıda değerledirilmiştir. 67

10 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN Belediyeleri yapmış olduğu harcamalar birbirleride farklılık göstermekte ve kişi başıa düşe harcamalar da değişmektedir. Tablo 3 de toplam belediye harcamalarıı toplam üfusa oralaması soucu bulua kişi başıa düşe harcama miktarları büyükte küçüğe doğru sıralamıştır. Tablo 3 deki illerde bulua belediyeler, kişi başıa düşe harcama miktarı e yüksek ola 10 ildeki belediyelerdir. Kişi başıa harcama miktarı e yüksek ola belediyeler Kocaeli belediyeleri ike; e düşük ola belediyeler Kırıkkale belediyeleridir. Tablo 3: Kişi Başıa Düşe Harcama Miktarı Bakımıda E Yüksek Harcama Yapa 10 Belediye 1. Kocaeli Belediyeleri 940, İstabul Belediyeleri 762, Akara Belediyeleri 655, İzmir Belediyeleri 557, Atalya Belediyeleri 540, Yalova Belediyeleri 494, Kayseri Belediyeleri 478, Muğla Belediyeleri 469, Bursa Belediyeleri 464, Kırıkkale Belediyeleri 458, GİA İle Belediye Performaslarıı Hesaplaması Gri İlişkisel Aalizi uygulamasıda yukarıdaki aşamalar izlemiştir yılları ortalamasıda oluşa harcama kalemlerie göre belediye giderlerii karar matrisi Tablo 4 de verilmiştir. İkici aşamada stadartlaştırma işlemi yapılmıştır. Bölgedeki üfus, gelir kayakları, merkezi idare ile ola ilişkiler, seçmeler, ulusal ekoomik performas, toplumu gelir yapısıdaki değişim gibi pek çok edede dolayı harcama kalemleri, belediyede belediyeye farklılık gösterebilmektedir. Bu farklılıkları giderebilmek içi stadartlaştırma işlemi yapılmıştır. Çalışmada harcamaları fazla ola belediyeleri performaslarıı daha iyi olacağı varsayımıda hareketle eşitlik 2 kullaılmıştır. Tablo 5 te stadartlaştırılmış karar matrisi ve referas değerleri verilmiştir. 68

11 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Tablo 4: Belediye i Harcama Kalemlerie Göre Yılları Arası Ortalaması Persoel Sosyal Güvelik Kurumlarıa Devlet Primi Mal ve Hizmet Alım Faiz Cari Trasferler Sermaye Kocaeli , , , , , ,36 İstabul , , , , , ,76 Atalya , , , , , ,61 İzmir , , , , , ,57 Yalova , , , , , ,61 Kayseri , , , , , ,60 Muğla , , , , , ,95 Bursa , , , , , ,99 Kırıkkale , , , , , ,49 69

12 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN Tablo 5: Belediye i Harcama Kalemlerie Göre Yılları Arası Stadartlaştırılmış Karar Matrisi ve Referas Değerleri Persoel Sosyal Güvelik Kurumlarıa Devlet Primi Mal ve Hizmet Alım Faiz Cari Trasferler Sermaye Kocaeli 0, , , , , , İstabul Akara 0, , , , , , İzmir 0, , , , , , Atalya 0, , , , , , Yalova , , , Kayseri 0, , , , , , Muğla 0, , , , , Bursa 0, , , , , , Kırıkkale 0, , , , Referas

13 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp Referas serisideki değerleri, stadartlaştırılmış karar matrisideki değerlerde eşitlik 7 kullaılarak farkları alımıştır. Elde edile fark matrisi Tablo 6 da yer almaktadır. Tablo 6: Belediye i Harcama Kalemlerie Göre Yılları Arası Fark Matrisi Persoel Sosyal Güvelik Kurumlarıa Devlet Primi Mal ve Hizmet Alım Faiz Cari Trasferler Sermaye Kocaeli 0,821 0,808 0,877 0,740 0,922 0,904 İstabul 0,000 0,000 0,000 1,000 0,000 0,000 Akara 0,583 0,597 0,657 0,188 0,636 0,793 İzmir 0,719 0,724 0,793 0,130 0,582 0,838 Atalya 0,837 0,825 0,872 0,085 0,944 0,927 Yalova 1,000 1,000 1,000 0,003 0,999 0,999 Kayseri 0,942 0,942 0,951 0,034 0,971 0,942 Muğla 0,928 0,924 0,961 0,000 0,983 0,984 Bursa 0,870 0,863 0,882 0,152 0,893 0,887 Kırıkkale 0,984 0,988 0,995 0,007 1,000 1,000 Referas 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 71

14 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN Gri ilişkisel katsayılar eşitlik 9 kullaılarak elde edilmiş ve hesaplamalarda katsayı 0,5 olarak alımıştır. Katsayılar Tablo 7 de yer almaktadır. Tablo 7: Belediye i Harcama Kalemlerie Göre Yılları Arası Gri İlişkisel Katsayıları Persoel Sosyal Güvelik Kurumlarıa Devlet Primi Mal ve Hizmet Alım Faiz Cari Trasferler Sermaye Kocaeli 0,3784 0,3824 0,3631 0,4031 0,3517 0,3561 İstabul 1,0000 1,0000 1,0000 0,3333 1,0000 1,0000 Akara 0,4618 0,4558 0,4323 0,7266 0,4400 0,3868 İzmir 0,4103 0,4085 0,3866 0,7933 0,4619 0,3736 Atalya 0,3739 0,3775 0,3645 0,8547 0,3463 0,3504 Yalova 0,3333 0,3333 0,3333 0,9935 0,3337 0,3335 Kayseri 0,3466 0,3468 0,3445 0,9368 0,3400 0,3467 Muğla 0,3502 0,3512 0,3422 1,0000 0,3371 0,3369 Bursa 0,3651 0,3667 0,3618 0,7671 0,3588 0,3606 Kırıkkale 0,3368 0,3360 0,3344 0,9868 0,3333 0,

15 Uluslararası Yöetim İktisat ve İşletme Dergisi, Cilt 11, Sayı 24, 2015, ss It. Joural of Maagemet Ecoomics ad Busiess, Vol. 11, No. 24, 2015, pp So olarak eşitlik 10 da faydalaılarak hesaplaa belediyeleri gri ilişki dereceleri bulumuştur. Gri İlişki dereceleri buluurke performas kriterlerii öem dereceleri eşit kabul edilmiş ve her bir kriter ağırlığı w=0.17 olarak alımıştır. Belediyeleri harcama performaslarıı göstere gri ilişkisel dereceleri yer aldığı değerler Tablo 8 de görülmektedir. Tablo 8: Belediye i Harcama Kalemlerie Göre Yılları Arası Gri İlişkisel Dereceleri ve Sıralamaları Gri İlişki Derecesi Kocaeli Belediyeleri 0, İstabul Belediyeleri 0, Akara Belediyeleri 0, İzmir Belediyeleri 0, Atalya Belediyeleri 0, Yalova Belediyeleri 0, Kayseri Belediyeleri 0, Muğla Belediyeleri 0, Bursa Belediyeleri 0, Kırıkkale Belediyeleri 0, Tablo 8 de de görüldüğü üzere yılları arasıda performası e iyi ola belediyeler 0,90 ilişki derecesi ile İstabul daki belediyelerdir. İstabul daki belediyeleri sırasıyla 0,49 ve 0,48 ilişki dereceleriyle Akara ve İzmir de bulua belediyeler izlemektedir. Performası e kötü ola belediyeler ise 0,37 ilişki derecesi ile Kocaeli ilide bulua belediyelerdir. 6. Souç Belediyeler seçimle iş başıa gele yöeticiler tarafıda yöetilmektedirler. Belediye başkalarıı ve belediye meclislerii tekrar seçilebilmeleri içi seçmeleri taleplerii karşılaması beklemektedir. Seçmeler ise belediye seçimleride oylarıı kullaırke belediyeleri bir döem boyuca yapmış oldukları çalışmaları göz öüde buludururlar. Dolayısıyla belediyeleri performasları seçmei oyuu doğruda etkilemektedir. Belediye başkaı ve belediye meclisi üyeleri tekrar seçilebilmek ve halka hizmet etmek düşüceleriyle harcamalarda bulumaktadırlar. Yapıla çalışmada belediyeleri performasları Gri ilişkisel aaliz tekiği ile ortaya komuştur. İlk olarak Türkiye deki 81 ilde bulua belediyeleri harcamaları üfusa oralaarak kişi başıa düşe harcama miktarları bulumuştur. Sorasıda yılları arasıda kişi başıa düşe harcama miktarı e fazla ola ildeki belediyeleri gri ilişkisel dereceleri hesaplamıştır. Performası e yüksek ola İstabul ilideki belediyeleri gri ilişkisel derecesi 0,90 ike, e düşük performasa sahip Kocaeli ilideki belediyeleri gri ilişkisel derecesi 0,37 olmuştur. Kişi başıa düşe harcama miktarı e yüksek ola belediyeler Sıra 73

16 Şefika Eda ÇİÇEK, Süleyma DİKMEN, Pıar ARSLAN Kocaeli deki belediyeler olmasıa rağme; Kocaeli deki belediyeler performası e düşük belediyeler olmuştur. Çalışmada elde edile bulgular soucu performası düşük ya da orta seviyede ola belediyeleri yapmış oldukları harcama kalemlerii tekrar gözde geçirmeleri öerilebilir. Kayakça Aktaş, A. (2011). Belediyeleri mali yapısı ve bütçeleme süreci. Dış Deetim Dergisi. 4, Arsla, A. (2002). Kamu harcamalarıda verimlilik, etkilik ve deetim. Maliye Dergisi Aydı, Y. (2011). Türkiye de yerel yöetimleri gelişim süreci. Dış Deetim Dergisi. 4, BÜMKO. (2014). Aalitik bütçe sııfladırması. Erişim Tarihi: , TR,138/aalitik-butce-siifladirmasi.html. Ca, H.H. (2013). Türk mahalli idare sistemie etkileri bakımıda 6360 sayılı kau, mts.org.tr/mevzuat/1092/turk_mahalli_idare_sistemie_etkileri_bakimida_6360_ sayili_kau. Edizdoğa, N., & Çetikaya, Ö. (2012). Kamu bütçesi. Bursa: Eki Basım Yayı Dağıtım. Eryılmaz, B. (2013). Kamu Yöetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayıları. Kerimoğlu, B., Gügör, H., & Koyucu, E. (2009). Belediye bütçesi asıl izleir? Yerel paydaşlar içi bir rehber, TEPAV Yayıları, 40, Akara. Muhasebat Geel Müdürlüğü (2015). Temel mali tablolar. Erişim Tarihi: , afrwidowmode=0&_adf.ctrl-state=ol7xjefu0_60 Mutluer, K., Öer, E., & Kesik, A. (2011). Bütçe hukuku. İstabul: İstabul Bilgi Üiversitesi Yayıları. Ökme, M., & Parlak, B. (2010). Kuramda uygulamaya yerel yöetimler ilkeler yaklaşımlar ve mevzuat. Bursa: Alfa-Aktüel Yayıları. Öer, E., & Mutluer, K. (2011). Mahalli idareleri gelir ve giderlerii yapısal durumu ve buları düşüdürdükleri. IV. Yerel Yöetimleri Mali Forumu Kasım Akara. Özdemir, A.İ., & Deste, M. (2009). Gri İlişkisel Aaliz ile Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: Otomotiv Sektörüde Bir Uygulama. İstabul Üiversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 38(2), Tayyar, N., Akcalı, F., Geç, E. & Erem, I. (2014). BİST e kayıtlı bilişim ve tekoloji alaıda faaliyet göstere işletmeleri fiasal performaslarıı aalitik hiyerarşi prosesi (AHP) ve gri ilişkisel aaliz (GİA) yötemiyle değerledirilmesi. Muhasebe ve Fiasma Dergisi, Ulusoy, A., & Akdemir, T. (2012). Mahalli idareler. Akara: Seçki Yayıcılık. Zavadskas, E. K., Kaklauskas, A., Turskis, Z. & Tamošaitiee, J. (2009). Multi-attribute decisio-makig model by applyig grey umbers. Iformatıca, 20(2), Zhai, L. Y., Khoo, L. P., & Zhog, Z. W. (2009). Desig cocept evaluatio i product developmet usig rough sets ad grey relatioal aalysis. Expert Systems with Applicatios, 36,